SAUNA

Kąpiel zmiennocieplna, najpierw wykonywana w suchym gorącym powietrzu po której następuje zimna kąpiel powietrzna i zimny zabieg wodoleczniczy

Kabina sauny:

• Drewniana, 2-3 rzędy ławek, piec elektryczny, kamienie granitowe, drewniany cebrzyk z wodą, czerpak, zegar, termometr, higrometr, otwory wentylacyjne

• Czas potrzebny na nagrzanie ok.150 min

Rozkład temperatur i wilgotności:

• Sufit - 100oC, 2-5%

• III ławka(135cm) - 70-80oC, 5-15%

• II ławka (90cm) - 60oC, 8-23%

• I ławka (45cm) - 40-50oC, 13-37%

• Poziom posadzki - 40oC, 20-60%

Zasady korzystania z sauny

• Przygotowanie

• Zachowanie się w kabinie

• Czas pobytu

• Przegrzanie ciała

• Ochładzanie organizmu

Przygotowanie

• Cel - przegrzanie ciała i spowodowanie intensywnego wydzielania potu-usunięcie produktów komórkowej przemiany materii

• Ciepły natrysk, kąpiel stóp, naga, sucha skóra

• Nie wcześniej niż 1-2h po posiłku, nie na czczo

• Zabieg należy zakończyć, gdy powstaje wrażenie wystarczającego przegrzania ciała i potrzeba ochłodzenia

Działanie bodźcowe sauny

• Ciepło w trakcie pobytu w kabinie

• Nagła zmiana wilgotności po polaniu kamieni

• Zimno w fazie ochładzania

• Naprzemienne stosowanie w/w bodźców

• Zmiana natężenia pola elektrycznego po polaniu kamieni

Przegrzanie ciała

• Polanie rozżarzonych kamieni wodą, gdy skóra staje się wilgotna, między 6-9 min. kąpieli, nie częściej niż co 10-15 min

• „Oddech żaru”- uderzenie pary wodnej zwiększa przegrzanie organizmu

• Wzrost wilgotności powietrza powoduje zahamowanie pocenia i odparowywania potu oraz zatrzymanie ciepła w organizmie

Ochładzanie

• Kąpiel powietrzna - na świeżym powietrzu głębokie wdechy, spacer, zwiększa zaopatrzenie w tlen

• Zabieg wodoleczniczy - po kilku minutach zanim pojawią się dreszcze, zależnie od stanu zdrowia zabieg o różnym stopniu obciążeniu dla organizmu

• Odruchowa reakcja naczyń krwionośnych w fazie ochładzania (skurcz-rozkurcz) stanowi najważniejszy czynnik leczniczy sauny

• Po ochłodzeniu- ciepła kąpiel stóp przed następnym wejściem do kabiny

Przebieg kąpieli w saunie 2h:

• Przygotowanie się 10-12 min

• I wejście, przegrzanie ciała 8-12(15) min

• Ochładzanie ciała, po I wejściu 8-12 min

• II wejście, przegrzanie ciała 8-12 min

• Ochładzanie ciała po II wejściu 8-12 min

• Ew. zabiegi masaż, odpoczynek 15-30 min

Wskazania do kąpieli w saunie:

• Nieżytowe infekcje dróg oddechowych, przewlekły nieżyt oskrzeli

• Nadciśnienie samoistne, niskie RR

• Zaburzenia krążenia włośniczkowego

• Ch. zwyrodnieniowa stawów

• Niezapalne ch. kręgosłupa

• Przewlekłe ch. reumatyczne

• Stany pourazowe narządów ruchu

• Cukrzyca, otyłość

• Zaburzenia regulacji autonomicznej

• Zaburzenia neurowegetatywne

• Dolegliwości okresu klimakterium

• Zaburzenia miesiączkowania, hormonalne, PID

• Czyraczność

• Ch. alergiczne

Przeciwwskazania do kąpieli w saunie:

• Stabilna i niestabilna ch. wieńcowa, niewydolność krążenia

• Zapalenia mięśnia sercowego, wady serca

• Miażdżyca naczyń

• Nadciśnienie tętnicze z powikłaniami sercowymi, nerkowymi, okulistycznymi, RR>200/110

• Ch. reumatyczne w okresie zaostrzenia

• Ostre infekcje

• Ch. przebiegające z gorączką

• Przewlekłe ch. wyniszczające: gruźlica, nowotwory, przewlekłe ch. nerek i wątroby, głębokie niedokrwistości

• Ciąża, małe dzieci

• Ostre ch. skóry i narządów płciowych

• Ch. wrzodowa żołądka i dwunastnicy

• Psychozy, padaczka

• Przewlekły alkoholizm, narkomania

• Ch. żył: zakrzepica, zakrzepowe zapalenie

• Nadczynność, niedoczynność tarczycy, niedoczynność nadnerczy

TERMOTERAPIA

CIEPŁOLECZNICTWO - zabiegi dostarczające tkankom ciepło (wodolecznictwo, balneoterapia, parafina, gorące powietrze) powodujące powstanie ciepła w tkankach

ZIMNOLECZNICTWO- zabiegi odbierające tkankom ciepło (wodolecznictwo, okłady lodem, żelami, borowiną, rozpylanie cieczy chłodzących, ciekły azot, zimne powietrze)

KRIOTERAPIA - gdy temp. jest niższa niż 0⁰ C

• Człowiek -organizm stałocieplny- temperatura wnętrza jego ciała (część rdzenna) jest utrzymywana na stałym poziomie niezależnie od temperatury otoczenia.

• Fizjologiczny układ regulacyjny utrzymuje równowagę pomiędzy wytwarzaniem lub pobieraniem przez organizm ciepła, a jego oddawaniem.

• Regulacja temperatury zachodzi na drodze chemicznej i fizycznej przy czynnym udziale mechanizmów nerwowych i humoralnych.

• Regulacja chemiczna - dotyczy ilości wytwarzanego ciepła w organizmie przez wpływ na przemianę materii, głównie w części rdzennej ciała.

• Regulacja fizyczna - kontrola oddawania ciepła przez organizm, która zachodzi przez powierzchowną część ciała, zwaną warstwą korową. Temp. tej warstwy zwiększa się lub zmniejsza, zgodnie ze zmianami temperatury otoczenia.

• Zależnie od różnic temp. między organizmem, a jego środowiskiem zachodzi wymiana ciepła- utrata lub pobieranie.

UKŁAD TERMOREGULACJI

• Termoreceptory -struktury wrażliwe na zmiany temperatury otoczenia lub temp.wnętrza ciała(termodetektory) zlokalizowane są w skórze oraz w mięśniach, górnych drogach oddechowych, ścianach naczyń żylnych i odcinkach przewodu pokarmowego

• Ośrodek termoregulacji w podwzgórzu -integruje i transformuje informacje ze struktur wrażliwych na temperaturę

• Efektory układu termoregulacji

a) Fizycznej: układ krążenia i gruczoły potowe

b) Chemicznej: mięśnie, wątroba, tk.tłuszczowa brunatna

Nagi człowiek w pomieszczeniu o temperaturze pokojowej traci ciepło przez:

• Promieniowanie - 60%

• Odparowanie wody z potu - 25%

• Przewodzenie i konwekcję do powietrza - 12% (Konwekcja - przenoszenie ciepła w cieczach lub gazach przez będące w ruchu cząsteczki materii)

• Przewodzenie do przedmiotów z którymi się styka - 3%

• Ogrzanie wydalin i oddychanie skórne - < 1%

Przewodzenie i konwekcja do powietrza

• Zależy od prędkości ruchu powietrza

• Jest wprost proporcjonalne do różnicy temperatury skóry i powietrza oraz powierzchni skóry

• Mechanizm jest nieskuteczny, gdy temperatura otoczenia wzrasta powyżej 35 stC. wtedy pobieraniu ciepła przez organizm zapobiega jedynie pocenie się i odparowanie potu.

• Na odparowanie 1g potu organizm zużywa 0,58 kcal

• Pocenie się i odparowanie potu zależy od temperatury, wilgotności i ruchu powietrza.

• Skóra i tkanka podskórna tłuszczowa pełni rolę termoizolatora w środowisku zimnym, a stanowi drogę usuwania ciepła z głębiej położonych narządów i tkanek

• Utrata ciepła przez parowanie potu odgrywa podstawową rolę w chłodzeniu skóry i dopływającej do niej krwi podczas ekspozycji na gorąco oraz w warunkach obciążenia organizmu ciepłem endogennym - praca fizyczna.

Wzrost utraty ciepła przez:

• pobudzenie wydzielania potu

• zahamowanie ośrodków współczulnych i rozszerzenie naczyń krwionośnych skóry

• zahamowanie wytwarzania ciepła

• krytyczny poziom temperatury ciała może zostać zmieniony przez sygnały docierające do ośrodka termoregulacji z obwodowych receptorów np. Przegrzanie receptorów skóry może go obniżyć nawet o kilka stopni (pocenie się może wystąpić już przy 36⁰, wzrost wytwarzania ciepła już poniżej 36⁰).

Wzrost produkcji ciepła i zmniejszenie jego utraty

• zwężenie naczyń krwionośnych skóry na powierzchni całego ciała, zahamowanie pocenia się

• wytwarzanie ciepła poprzez skurcze mięśni w postaci dreszczy, które zwiększają wytwarzanie ciepła o 50%

• uruchamia się chemiczna termogeneza polegająca na zwiększeniu metabolizmu komórkowego

• zwiększa się wydzielanie tyroksyny w tarczycy, powodującej zwiększenie metabolizmu komórkowego.

Ciepło powoduje

• rozszerzenie naczyń krwionośnych, obniżenie ciśnienia

• zwiększenie procesów dyfuzji przez naczynia włosowate

• pobudzenie komórkowej przemiany materii

• pobudzenie części sympatycznej układu autonomicznego

• przyspieszenie czynności serca i zwiększenie pojemności min.

• zmniejszenie napięcia ścian tętnic i żył

• zmniejszenie lepkości płynów ustrojowych

• działanie p/bólowe i p/wzapalne, rozkurczowe

• rozluźnienie mięśni szkieletowych

• odprężenie psychiczne i sprzyja zasypianiu

• mała hipertermia pobudza, duża hamuje procesy immunologiczne

Terapeutyczne pożądane działanie ciepła

1.Przy miejscowym zastosowaniu

• Poprawia ukrwienie, wywołuje przekrwienie tkanek, wykazuje działanie przeciwzapalne, zapalenia wysiękowe i ostre stany zapalne- wskazane stosowanie zimna.

• Przejawia działanie przeciwbólowe, w bólach ze wzmożonym napięciem mięśni

• Poprawia rozciągliwość kolagenowej tk. łącznej (przy równoczesnym wykonywaniu ćw. rozciągających)

• Poprawia lepkość mazi stawowej-zwiększa ruchomość stawów

• Sprzyja resorpcji (w naciekach zapalnych/pourazowych, obrzękach, krwiakach,- nie stosuje się w I okresie po urazie)

• Poprawia trofikę tkanek

• Zwiększa fagocytozę

2.Przy przegrzewaniu całego ciała

• Nasilenie procesów przemiany materii i pobudzenie krążenia, przestrojenie układu autonomicznego w kierunku trofotropii, stymulacja układu przysadkowo-nadnerczowego, działanie przeciwzapalne

• Działanie przeciwbakteryjne, przeciwwirusowe, cytostatyczne

• Stymulacja fagocytów, działanie immunosupresyjne lub immunostymulujące, nasilenie działania niektórych leków

Terapeutyczne niepożądane działanie ciepła

• Uczynnia utajone infekcje

• Wzmacnia działanie istniejących infekcji i zapalenia

• Uaktywnia enzymy, np. kolagenozę degradującą chrząstkę stawową

• Powoduje zwiększenie przepuszczalności ścian naczyń, a wskutek tego wywołuje obrzęki i powoduje krwawienia

• Powoduje powstanie zakłóceń w czynności serca i krążenia

Wskazania do stosowania ciepła

• Ch. zwyrodnieniowa stawów obwodowych i kręgosłupa

• ZZSK (peloidoterapia)

• Stany po stłuczeniach i urazach tkanek miękkich - dopiero po ustąpieniu odczynu zapalnego

P/wskazania

• Ostre i podostre zapalenia, zaostrzenia w przebiegu przewlekłych chorób (rzs, chzs)

• Dyskopatia

• Obrzęki

• Krwawienia i stany sprzyjające

• Nowotwory

• Tętnicze i żylne zaburzenia krążenia obwodowego

• Zakrzepy i stany po zakrzepowych zap. żył

• Ciężkie ch. serca i krążenia

• Ciężkie ch. ogólne

• Niemowlęta i w wieku starczym

• Miażdżyca tętnic, duże nadciśnienie

• Ch. wrzodowa żołądka i dwunastnicy

• Zaburzenia czucia

• Ciepłe zabiegi na większe powierzchnie nie powinny być stosowane u osób z częstoskurczem (obciążają mechanizmy regulacyjne ustroju, serca, krążenia i oddychania)

Metody ciepłolecznictwa - suche ciepło

• Nagrzewanie miejscowe - suszarka, termofor, poduszka elektryczna

• Budki cieplne Polano (świetlanki) - ogrzewane żarówkami, temp. do 45 st, czas trwania zabiegu 20-30 minut.

• Nagrzewanie gorącym piaskiem - woreczki w temp. 40-60 st, całkowite kąpiele piaskowe (w wannie, temp. 45 st, tylko u osób ze zdrowym sercem)

• Komory z podczerwienią

• Zabiegi parafinowe - częściowe kąpiele, okłady, zawijania parafinowe, rękawiczki lub skarpety parafinowe

• Borowina

• Hydroterapia

Parafina ma dużą pojemność cieplną i małe przewodnictwo - bardzo wolno oddaje ciepło. Do zabiegów stosuje się parafinę białą o punkcie topnienia 45-50 st. i punkcie wrzenia 250 st. Do zabiegów z zanurzeniem kończyn stosuje się parafinę o temp. 53-54 st., do nakładania na ciało do 60 st.. Do parafiny nie może dostać się woda (poparzenia).

Zabiegi parafinowe

• Wskazania: choroby reumatyczne, blizny i zrosty pooperacyjne, przykurcze pourazowe i pooperacyjne

• Przeciwwskazania: stany odwapnienia kości (osteoporoza ?), ostre stany zapalne, gruźlica, obrzęki, choroby skóry, stany zagrażające krwawieniem, zapalenie żył

Częściowe kąpiele parafinowe

• kąpiel parafinową rąk i nóg, w naczyniach z parafina podgrzaną do ok.53 stopni

• czas trwania zabiegu 30-40 minut.

• w czasie zabiegu chory powinien poruszać kończyną, co jest ułatwione dzięki ciepłu przekazanemu przez parafinę

Okłady parafinowe

• duże stawy: bark, plecy, stawy kolanowe i łokciowe

• nakładanie za pomocą pędzla 1-2 cm warstwy rozgrzanej parafiny (ok. 60 st.) i owinięcie ceratą oraz suchą flanelą

• czas się ok. 30 minut

Okłady z parafango - mieszanina parafiny i jakiegoś peloidu np. borowiny lub fango (szlam mineralny pochodzenia wulkanicznego) dłużej utrzymuje ciepło niż samo fango Wyjałowioną masę podgrzaną do ok. 50 stopni rozkłada się warstwą grubości 2 cm na folii i po ostygnięciu do 47 stopni nakłada na część ciała poddawaną zabiegowi zawijając tkaniną lnianą, a następnie wełnianą.

KRIOTERAPIA - leczenie zimnem

• Kriostymulacja- wywoływanie korzystnych miejscowych i ogólnych, odwracalnych, fizjologicznych reakcji organizmu na zimno

• Kriokinetyka- kompleksowa krio- i kinezyterapia

Biologiczne efekty działania zimna na organizm zależą od:

• Czasu trwania ekspozycji na zimno

• Powierzchni i okolicy ciała

• Ilości ciepła i szybkości z jaką zostaje odebrane organizmowi

• Różnicy temperatur pomiędzy źródłem zimna a organizmem

Objawy zachowania ciepła

• Skurcz naczyń (zblednięcie skóry)

• Zmniejszenie łożyska naczyniowego (skurcz dużych naczyń, naczyń trzewi i skóry)

• Wzrost ciśnienia krwi

• Zwolnienie akcji serca

• Zwiększenie termogenezy

• Zwiększenie napięcia mięśni, drżenie mięśniowe

• Pobudzenie aktywności, rześkość

• Zwiększenie wydalania moczu

Objawy reakcji kompensacyjnej

• Rozszerzenie naczyń, zaróżowienie skóry

• Pobudzenie krążenia obwodowego

• Uczucie rozgrzania, odświeżenia

• Przyspieszenie akcji serca

• Rozluźnienie mięśni

• Obniżenie ciśnienia krwi

SKUTKI KRIOTERAPII

Pożądane

• P/bólowe, p/zapalne, p/krwotoczne

• Zmniejszające krwawienie

• Ograniczające powstawanie krwiaków

• Zmniejszenie obrzęków pourazowych i zapalnych

• Nie obciąża ukł. krążenia

Niepożądane

• Zmniejszenie ukrwienia tkanek

• Długotrwałe ochłodzenie mięśni

• Zwiększenie lepkości mazi stawowej

Stosowanie zimna powoduje

• Obniżenie temperatury tkanek

• Zwężenie naczyń krwionośnych i zwiększenie lepkości krwi

• Zmniejszenie procesów przemiany materii

• Zmniejszenie bólu spowodowane zmniejszeniem szybkości przewodnictwa we włóknach nerwowych, hamowaniem nocyceptorów w skórze, włókien C, uwalniania mediatorów bólu

• Hamowanie procesów zapalnych

Miejscowe stosowanie krioterapii

• Miejscowy nadmuch parami azotu o ciśnieniu 4-5atm

• Odległości dyszy o ciała 10-15cm

• Czas trwania 1-2-3 min (dłużej u otyłych i na duże stawy)

• Zaczynać od miejsc dobrze umięśnionych

• Zabiegi 1-2 razy dziennie z przerwą 3-4 godzinną

• Seria zabiegów min.10

• Bezpośrednio po, najdalej po 3 godz. kinezyterapia

Choroby neurologiczne

• Spastyczne niedowłady po udarach mózgowych

• Choroba Parkinsona

• Zapalenie rogów przednich rdzenia

• Ostre zapalenie nerwów obwodowych

• Stwardnienie rozsiane

• Rozsiane zapalenie mózgu

• Miastenia

KRIOKOMORA

• Wykorzystuje ciekły azot lub schłodzone powietrze

• Komora właściwa -70 do- 110st

• Czas pobytu 30s wydłużany do 3 min.

• Strój kąpielowy, energiczne ruchy kończynami, kontakt wzrokowy i głosowy

• Po wyjściu kinezyterapia

• Dwa wejścia z odstępem 4 godzinnym

• Seria zabiegów 10-15

• Poprawa nastroju, rozluźnienie napiętych mięśni, poprawa zakresu ruchomości stawów, ustępowanie bólu i zmęczenia, uczucie rozgrzania ciała z zaróżowieniem powłok

Wskazania do krioterapii ogólnoustrojowej

• Gościec zapalny: RZS, ZZSK, dna, zapalenie łuszczycowe, liszaj rumieniowy

• Dyskopatie

• Kolagenozy

• Reumatyzm tkanek miękkich

• Udar cieplny

• Przełom tarczycowy (?)

• Stany pourazowe, w tym sportowe

• Częste infekcje nieswoiste-zapobiegawczo

• Odnowa biologiczna, stany po przeciążeniu pracą fizyczną

• Przeciążenie narządu ruchu

• Oparzenia; wcześnie po incydencie, najlepiej do 30 min.

• Żylaki kończyn dolnych

• Obrzęki limfatyczne

• Zapobieganie odleżynom

• Świąd odbytu

• Krwawienie z nosa

• Depresja

Przeciwwskazania do krioterapii

• Ciężkie ch. serca i niewydolność ukł. krążenia

• Stany po zawale serca

• Nadciśnienie tętnicze

• Ch. płuc

• Nadwrażliwość na zimno

• Hemoglobinuria napadowa

• Odmrożenie

• Wyniszczenie i osłabienie ogólne, stany gorączkowe

• Ch. nowotworowa

• Zaawansowana miażdżyca

• Otwarte rany, owrzodzenie

• Zmiany zakrzepowo-zatorowe i zapalne w ukł. żylnym

6

---