KONCEPCJA OPIEKI ŚRODOWISKOWEJ W PIELĘGNIARSTWIE - metody pracy środowiskowej, modele współpracy z rodziną

Rozwój medycyny społecznej środowiskowej nastąpił pod koniec XVlII w.

Miał on związek z rewolucją przemysłową naukowo- techniczną.
Masowa migracja ludności do miast w poszukiwaniu pracy spowodowała nasilenie występowania niektórych chorób, uzależnionych od środowiska bytowania ludzi.

Wyniki badań potwierdziły ścisły związek między zapadalnością na choroby a warunkami życia i pracy.

Podkreślano, że korzystny wpływ na polepszenie zdrowia populacji ma wdrożenie działań zapobiegawczo- leczniczych w miejscu bytowania jednostki.
Największy wpływ na ideę opieki środowiskowej w pielęgniarstwie miała Florencja Nightingale (1820-1910), będąca prekursorką nowoczesnego pielęgniarstwa. Zauważyła ona, że niebagatelny wpływ na występowanie chorób ma m.in. nie przestrzeganie zasad higieny osobistej i higieny otoczenia,
Według F. Nightirigale zapewnienie „właściwego środowiska” powinno polegać na umożliwieniu ludziom dostępu do czystego powietrza i czystej wody, zagwarantowaniu odpowiedniego oświetlenia, właściwej wentylacji i odpowiedniej temperatury w miejscu zamieszkania, a także na zapewnieniu odpowiedniej diety. Należy również kształtować u ludzi nawyki utrzymania i zachowania czystości.

Jednocześnie F. Nightingal podkreślała, że szpital nie jest najlepszym miejscem dla chorego. Ludzie chorzy powinni być leczeni w domach -w ich naturalnym środowisku bytowania.

Środowisko jest systemem oddziałujący wzajemnie na siebie subsystemów (mniejszych środowisk, mikrosystemów).
Każdy system charakteryzuje min.:
1. struktura, tzn. części lub składniki, a także powiązania (interakcje) zachodzące między, elementami systemu w określonym czasie (przykładem takiego systemu jest rodzina: ojciec, matka, dzieci, dziadkowie i występujące między nimi relacje):
2. organizacja obejmująca związki między składnikami (elementami systemu - np. między członkami rodziny), które są konieczne dla utrzymania tożsamości lub przynależności do określonej grupy składników systemu (w tym wypadku społeczeństwa).

Organizacja systemu nie jest zamknięta i umożliwia powstawanie innych struktur.

Zwiększa to możliwości przystosowawcze rodziny. W sytuacji wystąpienia w rodzinie choroby, a choroby powodującej niezdolność do samodzielnej egzystencji, trudno jest sprostać wymogom opieki nad chorym lecz jednocześnie pojawia się emocjonalny sprzeciw przed oddaniem bliskiej osoby d domu opieki. Rodzina decyduje się wtedy sprawować opiekę, dzieląc między siebie zadania. Taka postawa świadczy o silnej tożsamości rodziny jako systemu.
3. środowisko, w którym funkcjonuje system i z którym wchodzi w interakcje. System przystosowuje swoją strukturę do potrzeb środowiska. Celem tych działań jest zachowanie swej struktury w jak najlepszym stanie.

Środowisko to- krąg osób i rzeczy otaczających przestrzennie w sposób względnie trwały określonego żyjącego osobnika.

Wyróżnia się środowisko;

1. naturalne= układ geograficzny - bez wpływu człowieka

2. kulturowe= wpływające na jednostkę elementy dorobku historycznego poprzednich pokoleń i działalności człowieka

3. społeczne= pewna zbiorowość społeczna ludzi, którzy wchodzą ze sobą w interakcje.

Stanowią system nierozerwalnie ze soba związanych, wzajemnie sprzężonych i wpływających na siebie elementów wyznaczających funkcjonowanie człowieka.

Brak przystosowania- przyczyny:

1. niewłaściwy przebieg procesu wychowawczego

2. wady genetyczne, zaburzenia psychiczne i procesu adaptacji

3. zmiany środowiska

Pielęgniarka, oceniając wpływ środowiska na zachowania zdrowotne, powinna uwzględnić:
1. czynniki środowiskowe, mogące oddziaływać na poszczególne jednostki, charakter tych czynników, ich rodzaj oraz znaczenie dla codziennego życia, nauki i pracy oraz siłę ich oddziaływania, uzależnioną od czasookresu oddziaływania (wpływ jednorazowy, krótkotrwały, stały);
2. więzi emocjonalne łączące poszczególnych członków społeczności, rodziny (wyznaczające stosunki interpersonalne).

Opieka środowiskowa oznacza prowadzenie właściwego poziomu interwencji i wsparcia, pozwalającego ludziom osiągać maksymalną niezależność i sprawować kontrolę nad ich własnym życiem.

Celem pielęgniarskiej opieki środowiskowej jest zapobieganie chorobom i promocja zdrowia nie tylko jednostki, ale i całej populacji jak najbliżej miejsca ich bytowania.

Potencjalnymi odbiorcami opieki środowiskowej wg ICN (Międzynarodowej Rady Pielęgniarek) jest klient:
1) jednostka (na równi człowiek zdrowy i chory);
2) grupa:
- rodzina,
- społeczność lokalna.
Najważniejsze zadania i cele w pracy pielęgniarki to:
- opieka skoncentrowana na rodzinie;
- niezależność podopiecznego w podejmowaniu decyzji o współpracy z pielęgniarką;
- pełne uczestnictwo pacjenta w procesie sprawowanej nad nim opieki środowiskowej przejawiające się w realizacji zaleceń pielęgniarskich.
Pielęgniarka podczas wykonywania zadań posługuje się metodami pracy środowiskowej, wśród których wyróżnia się:
- metodę indywidualnego przypadku, bazującą na możliwościach tkwiących w jednostce, wykorzystywanych do poprawy jej indywidualnej kondycji;
- metodę grupową, uwzględniającą możliwości i zasoby grupy, które można wykorzystać do wprowadzenia korzystnych zmian w funkcjonowaniu tej grupy,

- metodę środowiskową, wykorzystującą możliwości i potencjał ludzi zamieszkujących w społeczności lokalnej oraz zasoby środowiska materialnego do wzmocnienia pozytywnych relacji oraz pozytywnego przetwarzania środowiska.

Metody pracy środowiskowej koncentrują się głównie na:
1) możliwościach jakimi dysponują osoby, grupy, środowisko lokalne (zasoby ludzkie i materialne osób, grup i środowiska) przydatnych w aspekcie utrzymania i potęgowania zdrowia (aspekt pozytywny);
2) ograniczeniach (dysfunkcjach) wymagających wsparcia (aspekt negatywny);
3) zachowanym (mimo istniejących dysfunkcji) potencjale możliwościach.

modele relacji pielęgniarka — rodzina
1. Pielęgniarkę interesuje pacjent, jego dysfunkcje, problemy zdrowotne i potrzeby wynikające z choroby (w nauczaniu przeważa podejście biomedyczne, w działaniu — pomijanie rodziny).
2. Pielęgniarkę interesuje pacjent, jego dysfunkcje i potrzeby wynikające z choroby, ale
także jego stan emocjonalny, który ma wpływ na przebieg terapii. Znajomość tych
problemów, zrozumienie sytuacji pacjenta wymaga dwustronnego przekazu informacji między pielęgniarką i pacjentem, a czasem i jego rodziną (do programu nauczania włączone są dodatkowo problemy komunikowania z pacjentem i empatii; w działaniu — znaczenia nabierają ekspresyjne role pielęgniarki ukierunkowane na chorego, rodzina traktowana jest jako źródło informacji, ale pomijana przy planowaniu pracy z pacjentem).
3. Pielęgniarkę interesuje pacjent, ale także i jego rodzina. Pielęgniarka i rodzina są postrzegane jako dwa istotne elementy całego systemu działań zdrowotnych. Rozpoznawanie, planowanie i realizacja konkretnych działań na rzecz zdrowia rodziny lub
zadań terapeutycznych wobec chorego z tej rodziny wymaga współdziałania z rodziną, przygotowania jej do tych zadań (w przygotowaniu zawodowym — przyjęta jest holistyczna koncepcja zdrowia i ogólna teoria systemów ) W związku z tym w nauczaniu uwzględniona zostaje rodzina jako element systemu ochrony zdrowia i wiedza o funkcjonowaniu oraz problemach rodziny w ogóle, a szczególnie w sytuacji choroby; w działaniach — włączenie rodziny w proces pielęgnowania zdrowia i w opiekę nad osobą chorą w rodzinie, wykorzystanie w opiece zdrowotnej współdziałania systemów pozarodzinnych — profesjonalnych i nieprofesjonalnych.
Podział ten oparty na propozycji W. Doherty i M. Baird (1986)

---