6. Wymień konstytucyjne zasady ogólne i omów comnajmniej 2 z nich;
< z mojego zeszytu >
Zasady ogólne finansów publicznych to:
- postulaty teorii prawa finansów, które odnoszą się do pewnych prawideł, pożądanych cech, jakimi powinna kierować się gospodarka środków publicznych;
- zasady ogólne zawarte w odpowiednich ustawach; dwa podstawowe akty zawierające zasady ogólne prawa fin. publ. to
1. Konstytucja ( rozdział X);
2. przepisy ustawy o finansach publicznych;
Ad.1
ZASADY KONSTYTUCYJNE - wynikają z przepisów i "ducha" Konstytucji;
I. Zasada zapewnienia ochrony interesów finansowych państwa;
II. Zasada zagwarantowania podstaw dla funkcjonowania i działalności jednostek samorządu terytorialnego;
III. Zasada zapewnienia wyłącznej regulacji ustawowej dla najistotniejszych spraw z zakresu finansów publicznych;
IV. Zasada zagwarantowania ochrony podstawowych praw i interesów finansowych i majątkowych obywateli RP;
Ad. I. Zasada zapewnienia ochrony interesów finansowych państwa i jej przejawy w Konstytucji RP
Zasada zagwarantowania interesów państwa wyraźnie dominuje w treści Konstytucji, ma służyć realizacji zadań państwa.
Rozwiązania przyjęte w Konstytucji, które służą ochronie interesów państwa:
Konstytucyjny powszechny obowiązek ponoszenia przez obywateli ciężarów i świadczeń publicznych jako jeden z podstawowych obowiązków obywatelskich --> art. 84 Konstyt.
Obowiązek przedstawiania przez wnioskodawców każdego projektu ustawy, jego skutków finansowych (bariera dla wielu populistycznych postulatów) chyba że nie ma on żadnych skutków finansowych (takich projektów jest niezwykle mało)
Konieczność uzyskania przez prezydenta zgody Sejmu na ratyfikację każdej umowy międzynarodowej, której przyszła realizacja byłaby związana ze znacznym obciążeniem finansowym naszego państwa
Limitowanie dopuszczalnej wielkości państwowego długu publicznego w relacji do PKB ; istotny zakaz przekraczania długu publ. powyżej wartości 60% PKB (szczegółowe przepisy dot. procedur oszczędnościowych w ustawie o fin. publ.); celem jest ochrona kolejnych rządów;
Zakaz uchwalania przez Sejm większego deficytu aniżeli został on zaprojektowany w projekcie ustawy budżetowej (jest to jedyna niewzruszalna pozycja, resztę projektu posłowie mogą dowolnie zmieniać)
Konstytucyjny zakaz pokrywania deficytu budżetowego za pomocą pożyczek lub kredytów udzielanych przez bank centralny (NBP) co chroni wartość pieniądza krajowego; Budżet może zakładać deficyt, ale Min. Fin. musi znaleźć środki na pokrycie tego deficytu, w tym celu może korzystać ze wszystkich żródeł poza NBP (NBP musi bronić wartości polskiego pieniądza)
Monopol inicjatywy ustawodawczej Rady Ministrów w najważniejszych sprawach finansów publicznych (np. projekt ustawy budżetowej, projekt ustawy o zaciąganiu długu publicznego)
Poddanie corocznej kontroli parlamentu sprawozdań z wykonania budżetu państwa, kontrolę tą wykonuje NIK jako organ Sejmu, niezależny od Rządu (NIK wydaje opinię do przyznania absolutorium)
Zagwarantowanie w Konstytucji określonego czasu na debatę nad projektem budżetu (nie można zastosować trybu przyspieszonego) --> art. 222 Konstyt.
Ujęta w Konstytucji jako zadanie NBP ochrona wartości pieniądza krajowego
Ad. II. Zasada zapewnienia podstaw finansowych dla funkcjonowania i działalności jednostek samorządu terytorialnego w Konstytucji RP
< patrz pyt nr 8 >
Jednym z istotnych postulatów po roku 1990 był postulat umocnienia jednostek samorządu terytorialnego. Wyrazem tego miało być nadanie im samodzielności:
Prawnej - nadano im osobowość prawną
Majątkowej - uwłaszczono gminy
Finansowej - oddano do dyspozycji gmin odpowiednio duże dochody
Dla umocnienia finansowego jednostek samorządu terytorialnego zagwarantowano im odpowiedni do zakresu realizowanych przez nie zadań udział w dochodach publicznych oraz że w przypadku zmian tych kompetencji i zadań będzie się dokonywało zmian w ich dochodach. Art. 9 Europejskiej Karty Samorządu terytorialnego podkreśla zasadę adekwatności środków do wykonywanych zadań.
Przyjęcie zasady dwoistości źródeł dochodów jednostek samorządy terytorialnego
Dochody własne - dochody z podatków przekazanych na rzecz budżetów gmin, dochody z majątku przekazanego gminom, spadki i darowizny na rzecz gmin, samoopodatkowanie się mieszkańców w drodze referendum lokalnego
Udział procentowy w niektórych podatkach państwowych oraz dochody zasilające z budżetu państwa (dotacje celowe oraz subwencje ogólne)
Ad. III. Zasada zapewnienia wyłącznej regulacji ustawowej dla najistotniejszych spraw z zakresu finansów publicznych;
Czyli jakiego rodzaju sprawy z zakresu finansów publicznych wymagają wyłącznie regulacji ustawowej?
Najważniejsze sprawy z zakresu finansów publicznych mogą być uregulowane wyłącznie w ustawie. Istnieją dwa główne powody takiego stanu rzeczy. Waga sprawy determinuje formę i rangę regulacji więc o najistotniejszych sprawach powinien decydować Sejm jako najwyższy organ władzy oraz reprezentant narodu. Drugi powód takiego rozwiązania wynika z istoty i charakteru ustawy, która zapewnia większą stabilność danego rozwiązania.
Katalog spraw z zakresu finansów publicznych, które mogą być regulowane wyłącznie w ustawie obejmuje:
Stanowienie o ciężarach i świadczeniach publicznych
Sposób gromadzenia środków finansowych na cele publiczne oraz sposób ich wydatkowania
Zasada i tryb zaciągania przez państwo pożyczek oraz udzielania przez nie gwarancji i poręczeń finansowych
Zasady nabywania oraz zbywania przez Skarb Państwa nieruchomości, udziałów i akcji oraz emisji papierów wartościowych przez Skarb Państwa, NBP i inne jednostki prawne
Uchwalanie budżetu państwa a jeśli to się opóźnia to prowizorium budżetowego
Określenie źródeł dochodów jednostek samorządu terytorialnego oraz zakresu ich władztwa podatkowego.
<Z mojego zeszytu>
~uchwalanie budżetu, ( planowanie wieloletnie - dziś ma to tylko rangę rozporządzenia, stanowi odstępstwo od zasady);
~uchwalanie prowizorium budżetowego (uchwała Sejmu o prowizorium budżetowym najczęściej na pierwszy kwartał roku budżetowego, gdy Sejm nie zdążył uchwalić budżetu)
~ określenie źródeł dochodów do budżetu jednostek samorządu teryt.;
~wprowadzenie nowego podatku;
~zmiany w ustawie podatkowej;
~ zasady uregulowania poręczeń i gwarancji przez Skarb Państwa oraz zaciąganie kredytów i pożyczek;
~ określenie zasad nabywania / zbywania / przekształcania Skarbu Państwa <?>
Ad. IV. Konstytucyjna zasada zagwarantowania ochrony podstawowych praw i interesów finansowych i majątkowych obywateli RP;
Aktualnie w Konstytucji można jedynie znaleźć zasadę ochrony interesów obywatela jako podatnika:
Podatki można uchwalić tylko w drodze ustawowej regulacji (zmiany wymagają decyzji Sejmu)
Wszystkie elementy konstrukcyjne podatku można uchwalić tylko w drodze ustawowej regulacji;
Zakaz uchwalania ustaw podatkowych w trybie pilnym;
Dodatkowo te wszystkie przepisy, które chronią interesy finansowe państwa pośrednio chronią także interesy podatników