III Rynek (pojęcie, formy, rodzaje rynku)
Rynek - to potocznie miejsce wymiany dóbr i usług, ale nie tylko , to zespól wszystkich kupujących i sprzedających, których decyzj nawzajem od siebie uzależnione kształtują podż i popyt oraz wpływają na poziom cen.
Rynek powstaje wtedy gdy poszczególne podmioty gospodarcze (konsumenci, producenci) podejmują kontakty z innymi podmotami gospodarczymi by urzeczywistnić zamiary wymiany (kupna sprzedazy)
Przedmioty wymiany : dobra, usługi, tytuły prawne.
Funkcje rynku:
-Miejsce wyceny dóbr i usług
-Źródło informacji dla podmiotów w gospodarce
-Wpływa na racjonalnośc wyboru
-Mechanizm kształtowania równowagi w gospodarce
-Mechanizm dostosowania produkcji do potrzeb.
Rynek można klasyfikować wg różnych kryteriów podziału:
* przedmiotu obrotu:
- rynek produktów i usług konsumpcyjnych
- rynek czynników produkcji (ziemi, pracy, kapitału)
*wg zasięgu geograficznego
-rynek lokalny
-rynek regionalny
-rynek krajowy
-rynek międzynarodowy
-rynek światowy
*w zależności od sytuacji rynkowej
-rynek sprzedawcy - długotrwała przewaga popytu nad podazą, sprzedawca w korzystnej sytuacji
-rynek kupującego - przewaga podaży nad popytem, przewaga nabywcy
*od stopnia jednorodności transakcji
-homogeniczny (jednorodny - ropa, pszenica)
-heterogeniczny (pracy - rózne zawody)
*od stopnia wyrównywania sie ceny
-doskonały
-niedoskonały
*wg legalności rynku
-legalny
-półlegalny (szary)
-nielegalny (czarny)
*wg liczby podmiotów
-wolnokonkurencyjny
-zmonopolizowany
Rynek zmonopolizowany to konkurencja niedoskonała lub jej brak.
a) rynek monopolistyczny - jeden sprzedawca wielu nabywców, ceny dyktuje sprzedawca np Poczta Polska, PKP
b) rynek monopsoniczny - - wielu sprzedawców i tylko jeden nabywca, ceny dyktuje nabywca np zamówienia rządowe.
c) oligopolistyczny - kilku sprzedawców dostarcza dobra wielu nabywcom np telefony komórkowe, stacje benzynowe.
d) oligopsoniczny - wileu sprzedawców i tylko kilku nabywców np dobra luksusowe, antyki, konie.
Konkurencja - proces rywalizacji . Uczestnicy dążą do uzyskania najlepszej pozycji w stosunku do konkurenta.
a) konkurencja monopolistyczna - składa sie z wielu przedsiebiorstw wytwarzających produkty będące substytutami (niewiele rózniące sie od siebie). Każde z przedsiebiorstw ma ograniczoną możliwość wpływu na ceny własne produktu.
-wejście na rynek dość ławe ale wiaże sie z pewnymi kosztami
-przeważają formy konkurencji pozacenowej takie jak reklama, jakość
b) oligopol - to gałaź gdzie działa niewielu producentów każdy z nich wie że osiągana przez niego cena zależy nie tylko od własnej produkcji ale od działań konkurentów z gałęzi.
-każda z firm dostarcza na rynek dużą część całkowitej produkcji, w zwiazku z tym ich dziłalnosc wpływa znacząco na inne firmy
-wejscie na rynek jest bardzo trudne
-konkurencja niecenowa odbywa sie za pomocą reklamy oraz za pomocą jakości
c)monopol - to gałąź gdzie działa jedyny potencjalny sprzedawca i jest jedynym dostawcą produktu wytwarzanego w danej gałezi.
Systemy pienieżne:
1. System bimetaliczny - oparty na dwóch kruszcach - złoto, srebro
2. System monometaliczny - stopniowo srobro zostało wyparte przez złoto. Złoto staje sie pieniądzem. - ponieważ posiada zewnętrzne, fizykochemiczne właściwości sprawiajace że nadają sie w szczególny sposób do peniłnienia funkcji pieniądza. Złoto jest materiałem pienieżnym posiadającym wartosć własną, łatwo podzielnym, stosunkowo trwałym i jednorodnym.
3. System waluty złotej - oparty na złotym materiale: pełny, niepełny
4. System pieniężny - oparty na emisji pieniądza papierowego nazywa nie systemem waluty papierowej lub tez systemem pieniądza manipulowanego
-pieniądz papierowy nie jest pieniądzem pełnowartościowym
-ma on kurs przymusowy nadany mu przez Państwo.
5. System dewizowo złoty, sztabowo - złoty.
-pieniadz pełnowartościowy to taki pieniądz którego wartosć nominalna pokrywa sie z wartoscią własną materiału pieniężnego.
6. Czeki - pisemne zlecenie udzielone bankowi wypłacenia okazicielowi podanej sumy pieniężnej ze środków znajdujacych sie na koncie wystawcy czeków.
Pieniądz elektroniczny.
Funkcje pieniądza:
1. Miernika wartości
2. Środka cyrkulacji
3. Środka tezauryzacji
4. Środka płatniczego
5. Pieniądza światowego.
Ad. 1 Funkcja miernika wartoscią
Wyraża wartośc innych towarow . Wartość towaru wyrażona w pieniądzu nazywa sie cena.
Cena wyraza wartosc ale nie pokrywa sie z wielkością wartosci . Ceny odchylają sie z róznych powodów od wartosci.
Ad. 2. Runkcja środka cytkulacji
Pieniądz pośredniczy w wymianie towarów T = P = T
Oznacza to podział wymiany towarów na dwa strumienie: ruch towarów i ruch pieniądza.
Akt wymiany towarów skąłda sie z dwóch oddzielnych procesów: aktów sprzedaży i kupna.
Warunkiem ruchu towarów staje sie ruch pieniadza.
Te dwa akty są samodzielne, co oznacza że sprzedawca nie musi wystąpić jednocześnie jako nabywca. .
Ad 3. Funkcja środka tezauryzacji.
Czyli tworzenia skarbu - pieniądz pełni wówczas gdy zosaje wycofany z obiegu. Pieniądz staje sie ucieleśnieniem bogactwa, można go przechowywac dłużej w odróżnieniu od innych towarów. Fukcje skarbu pełnia nie tylko złote monety, lecz także złoto w sztabach, wyroby ze złota.
Skarb może być tworzony zarówno przez osoby prywatne jak i przez państwo.
Ad 4 . Funkcja środka płatniczego (kredytowego)
Rozwineła sie równolgle do funkcji środka cyrkulacji. Nabywca nie zawsze płacił za towary gotówką, mógł je wziąść na kredyt..
Wystepuje wówczas gdy ak zmiany toaru na pieniądz jest odroczony w czasie.
Odnosi sie to wszelkich płatnosci a nie tylko do tych któe zwiazane są z obiegiem towarów. W zwiazku tą tfunkcja pojawiły sie weksel, banknot, czek
Ad 5. Runkcja pieniądza światowego (zewnętrzna)
Pieniądz pośredniczy także w wymianie towarów miedzy podmiotami należacymi do róznych Państw . W tym celu pieniądz występuje w postaci jednostek wagowych złota.
Cene waluty obcej wyrażona w walucie krajowej nazywa sie kursem walutowym.