Mgr Katarzyna Gałka
DEROGACJA KONSTYTUCYJNYCH WOLNOŚCI I PRAW CZŁOWIEKA W STANACH NADZWYCZAJNYCH
Derogacja wolności i praw człowieka jest szczególnym przypadkiem ich ograniczania w stanach nadzwyczajnych
Co to jest stan nadzwyczajny? Art. 228 K.
Jakie stany nadzwyczajne mogą być wprowadzone?
W świetle postanowień Konstytucji RP, derogacja wszystkich wolności i praw jednostki, musi czynić zadość warunkom legalności, proporcjonalności oraz celowości (art. 228 ust. 5), a także nie może mieć charakteru dyskryminującego (art. 233 ust. 2).
Kryterium legalności wymaga łącznego spełnienia przesłanek: faktycznej, proceduralnej i ustawowej.
Aby derogacja była zgodna z Konstytucją musimy mieć do czynienia:
- z zaistnieniem odpowiedniej sytuacji (przesłanka faktyczna)
-STAN WOJENNY art. 229 K.
-STAN WYJĄTKOWY: art. 230 K. (także zagrożenie spowodowane działaniami terrorystycznymi).
- STAN KLĘSKI ŻYWIOŁOWEJ: art. 232 K., jej skutki m. in. zagrażają życiu lub zdrowiu dużej liczby osób. Wprowadzenie stanu nadzwyczajnego ma na celu zapobieżenie lub usunięcie tych skutków.
- ze spełnieniem wszelkich wymogów proceduralnych przewidzianych przez prawo.
- Stan wojenny i wyjątkowy: konieczne jest wydanie przez Prezydenta RP, na wniosek Rady Ministrów, rozporządzenia o wprowadzeniu stanu wojennego lub wyjątkowego.
Przy czym stan wyjątkowy może być wprowadzony jedynie na czas oznaczony, nie dłuższy niż 90 dni (możliwość jednokrotnego przedłużenia na maksymalny okres 60 dni).
Następnie w ciągu 48 godzin od podpisania, rozporządzenie musi zostać przedstawione Sejmowi, który niezwłocznie je rozpatruje.
Sejm może to rozporządzenie uchylić bezwzględną większością głosów przy wymaganym kworum co najmniej połowy ustawowej liczby (art. 231). W takim wypadku nie dochodzi więc do wprowadzenia stanu wojennego i wyjątkowego, a derogacja prawa nie spełnia kryterium legalności.
Rozporządzenie Prezydenta RP musi zostać opublikowane w Dzienniku Ustaw, a także podane do publicznej wiadomości (art. 228 ust. 2)
- Stan klęski żywiołowej: konieczne jest wydanie rozporządzenia przez Radę Ministrów w sprawie wprowadzenia stanu klęski żywiołowej. Rozporządzenie (228 ust. 2).
Stan musi być wprowadzony na czas oznaczony, nie dłuższy niż 30 dni. Przedłużenie stanu jest możliwe za zgodą Sejmu.
- ze spełnieniem wymogu ustawowego. Zgodnie z art. 288 ust. 2 zd. 1 K. każdy stan nadzwyczajny może być wprowadzony jedynie na podstawie ustawy.
- Taka ustawa musi być wydana.
- To powyższe ustawy określają zakres, w jakim mogą zostać ograniczone wolności i prawa jednostki w czasie trwania każdego ze stanów nadzwyczajnych (art. 228 ust. 3). Ustawy te nie mogą określać zakresu dowolnie. Przede wszystkim w konstytucji jest wskazane, które prawa nie podlegają derogacji w stanie wojenny i wyjątkowym (katalog negatywny z art. 233 ust. 1) oraz które prawa mogą podlegać derogacji w stanie klęski żywiołowej (art. 233 ust. 3).
DO EGZAMINU MUSICIE PAŃSTWO ZNAĆ KATALOGI!
PROPORCJONALNOŚĆ I CELOWOŚĆ DEROGACJI (art. 228 ust. 5 K.)
- Jakiekolwiek ograniczenia praw i wolności jednostki w stanach nadzwyczajnych muszą znajdować uzasadnienie w stopniu zagrożenia, a derogacja prawa musi zmierzać do jak najszybszego przywrócenia normalnego działania państwa (art. 228 ust. 5)
ZAKAZ DYSKRYMINACJI
Niedopuszczalne jest wprowadzenie ograniczeń wyłącznie ze względu na rasę, płeć, język, wyznanie lub jego brak, pochodzenie społeczne, urodzenie oraz majątek. Nie jest możliwie różnicowanie podmiotów ze względu na jedno z wymienionych kryteriów.
Por. art. 2 ustawy z dn. 21.06.2002 o stanie wyjątkowym (Dz. U. 2002, nr 113, poz. 985 z późniejszymi zmianami)
Może być ewentualnie przedłużony, ale tylko raz i na maksymalny okres 60 dni (art. 230 ust. 2 Konstytucji RP)
Ustawa z dnia 29 sierpnia 2002 r. o stanie wojennym oraz o kompetencjach Naczelnego Dowódcy Sił Zbrojnych i zasadach jego podległości konstytucyjnym organom Rzeczypospolitej Polskiej, oraz ustawa z dnia 21 czerwca 2001 r. o stanie wyjątkowym, ustawa z dn. 18.04.2002 r. o stanie klęski żywiołowej
1