= DYMORFIZM PŁCIOWY =
Dymorfizm to występowanie dwóch różnych postaci tego samego gatunku.
Dymorfizm płciowy pokazuje różnice miedzy organizmem męskim i żeńskim w zakresie morfologii, fizjologii i psychiki. Ma on podłoże przede wszystkim genetyczne i hormonalne, ale również ważny jest czynnik środowiskowy nazywany trybem życia wynikający z zachowań kulturowych.
Różnice w budowie ciała wynikają z różnego fizjologicznego przeznaczenia kobiety i mężczyzny w procesie przedłużania gatunku. W chwili urodzenia dymorfizm jest mały i dla wymiarów ciała, łącznie z ciężarem wynosi ok. 2-3%. Dymorfizm płciowy cech somatycznych u małych dzieci jest słabo zaznaczony.
Cechy dymorficzne najsilniej zaznaczają się od okresu pokwitania. Dymorfizm wtedy widoczny jest zarówno w dynamice rozwoju i proporcjach ciała. Wcześniejsze dojrzewanie płciowe dziewcząt sprawia, ze w wieku 11-14lat przerastają one chłopców znaczną liczbą cech. W wieku 11-14 lat są one przeciętnie nieco wyższe od chłopców, a w wieku 12-14 również cięższe. Dopiero od piętnastego roku życia chłopcy zaczynają ponownie przerastać dziewczęta, ale w bardzo szybkim tempie (w ciągu roku nawet do kilkunastu cm).. Przed 20 rokiem życia ustala się typowa dla danej osoby wysokość ciała, a w okresie starości obserwujemy jej obniżanie.
CHŁOPCY |
WIEK |
DZIEWCZĘTA |
||
WYSOKOŚĆ |
CIĘŻAR CIAŁA |
|
WYSOKOŚĆ |
CIĘŻAR CIAŁA |
139,9 |
34,5 |
11 |
140,7 |
35,6 |
143,1 |
36,4 |
11,5 |
144,7 |
39,3 |
146,2 |
38,4 |
12 |
148,6 |
34,1 |
149,1 |
40,7 |
12,5 |
150,4 |
43,2 |
152,0 |
42,9 |
13 |
152,1 |
43,3 |
156,2 |
46,8 |
13,5 |
154,8 |
43,8 |
Dymorfizm płciowy cech somatycznych można ukazać poprzez różnice między średnimi cech w kolejnych grupach wiekowych. Wyraźniejszy jest dymorfizm płciowy we wskaźnikach mówiących o proporcjach ciała niż w pojedynczych cechach morfologicznych i dochodzi on u dorosłych ludzi aż do ok.8%. Proporcje i kształty ciała kobiet są bardziej zbliżone do występujących u dzieci niż u mężczyzn. Kończyny dolne kobiet są stosunkowo krótsze, klatka piersiowa na przekroju poprzecznym podobnie jak u małych dzieci jest bardziej okrągła, podczas gdy u mężczyzn bardziej płaska.
Ogólnie przyjęte jest, że jeżeli wskaźniki dobrze rozdzielają budowę męską od żeńskiej to można powiedzieć o wskaźniku dymorfizmu, do którego stosuje się wzór:
X - X
WDP = s
WDP - wskaźnik dymorfizmu płciowego,
x - średnia arytmetyczna wartości cechy chłopców,
x - średnia arytmetyczna wartości cechy dziewcząt,
s - odchylenie standardowe cechy chłopców
Wartości dodatnie wskaźnika są dowodem przewagi wielkości danej cechy u chłopców, która jest tym większa, im większa wartość wskaźnika. Ujemne wartości wskaźnika dymorfizmu płciowego mówią o przewadze tej cechy u dziewcząt. Tak więc wartość bezwzględna wskaźnika określa stopień zróżnicowania, który jest tym większy, im większa jest jego wartość. Profile dziewcząt naniesione na Męski układ odniesienia wskazują wówczas wiek, w którym pod względem danej cechy dziewczęta przewyższają chłopców (wtedy ich profil wychodzi na plus poza średnia arymetryczną chłopców, lub odwrotnie). Do obliczania stopnia dymorfizmu wykorzystywane są również inne wzory, np.:
2 ( X - X )
WD = x + x * 10.000
W ogólnym zarysie różnice budowy ciała mężczyzn i kobiet polegają głównie na:
różnicy ogólnej wielkości ciała (mężczyzna większy, wyższy, narządy większe),
przewaga u mężczyzn rozbudowy górnej części ciała w stosunku do dolnej, natomiast u kobiety budowa ciała poniżej pasa jest masywniejsza,
mężczyźni - większy rozwój tkanki kostnej i mięśniowej, a kobiety - tłuszczowej.
Szkielet męski jest masywniejszy, bardziej rozrośnięty, a warstwa korowa kości grubsza. Obręcz barkowa męska rozrasta się w okresie [pokwitania w wyniku działania androgenów na chrząstki obojczyków i wyrostków łopatki - kruczego i barkowego. Klatka piersiowa jest szersza, choć proporcjonalnie bardziej płaska. Miednica kobieca, rozrastająca się pod wpływem estrogenów, jest szeroka w stosunku do innych wymiarów szkieletu żeńskiego, ma płasko rozłożone talerze biodrowe i charakterystyczną budowę miednicy małej. Kończyny mężczyzn są proporcjonalnie dłuższe niż kobiece, a zarówno stosunkowo dłuższe kończyny górne od dolnych niż kobiety.
Mężczyźni maja bardziej widoczną rzeźbę mięśni. Zarys umięśnienia oraz kształt poszczególnych mięśni jest wyraźny, podczas gdy u kobiet obfita podściółka tłuszczowa przykrywa mniej rozwinięte mięśnie. O kształtach sylwetki kobiet zatem decyduje raczej ilość i rozmieszczenie tkanki tłuszczowej.
Masa tkanki tłuszczowej młodych kobiet - 24% masy ciała
Masa tkanki tłuszczowej mężczyzn - 14% masy ciała
Aparat stawowy kobiet jest bardziej delikatny i wiotki. Powoduje to u nich lekką fizjologiczną koślawość kończyn w stawach łokciowych i kolanowych (hiperekstensja), natomiast u mężczyzn można zaobserwować tendencje do szpotawości. Różnice w budowie stawowej można zaobserwować w ustawieniu kończyn górnych w pozycji supinacyjnej. Przy złączonych dłoniach u kobiet zaobserwować można ustawienie w kształcie litery Y, a u mężczyzn litery V.
Oprócz tych najważniejszych cech występują liczne cechy różnicujące rysy twarzy i sylwetki. Bardzo charakterystyczne jest zróżnicowanie owłosienia, które zaczyna się wykształcać w okresie pokwitania.
BUDOWA MIEDNICY
W miednicy męskiej talerze biodrowe są wyższe, wzgórek silniej uwypuklony, spojenie łonowe wysokie, kąt podłonowy ostry, odległość guzów kulszowych mniejsza, kość krzyżowa węższa i bardziej wklęsła, a płaszczyzna wchodu mniejsza.
W miednicy żeńskiej talerze biodrowe są bocznie bardziej rozstawione, wzgórek bardziej płaski, spojenie łonowe niskie, kąt podłonowy rozwarty, odległość guzów kulszowych większa, kość krzyżowa szersza i bardziej płaska, a płaszczyzna wchodu większa, o kształcie poprzecznie owalnym.
Miednica męska i żeńska różni się nie tylko pod względem budowy, ale zarazem miednica mniejsza spełniając funkcje ochronną dla układu rozrodczego utrzymuje różne narządy płciowe. Narządy miednicy mniejszej występujące u obu płci to pęcherz moczowy, miednicze części moczowodów, początkowa cześć cewki moczowej, odbytnica. Pozostałe są charakterystyczne dla danej płci:
Kobieta - pochwa, macica, jajniki, jajowody,
Mężczyzna - gruczoł krokowy, pęcherzyki nasienne, nasieniowód.
CECHY PŁCIOWE
Płeć to zespół cech charakteryzujących i różniących osobniki żeńskie i męskie.
Cechy płciowe to specyficzne dla płci cechy cielesne. Dzieli się je na:
1-pierwszorzędowe, do których należą gonady (gruczoły płciowe), tj. jądra mężczyzny i jajniki kobiety, wydzielające hormony płciowe.
2-drugorzędowe, tzn. zewnętrzne narządy płciowe - członek mężczyzny (penis) i srom oraz pochwa kobiety.
3-trzeciorzędowe, do których zalicza się m.in. piersi kobiece (gruczoły mleczne), zarost twarzy mężczyzny.
Cechy zróżnicowania płciowego, charakterystyczne dla każdej płci cechy cielesne, jednak nie specyficzne w tym rozumieniu, że występują czasem w postaci pośredniej, a czasem nawet przemieszczonej (męskie u kobiet, kobiece u mężczyzn) i nie musi to mieć istotnego znaczenia. Należą tu: przebieg granicy owłosienia łonowego, czołowego, karkowego, układ kończyn górnych w supinacji (tzn. przy dłoniach zwróconych ku przodowi, gdy ręce są opuszczone).
Cechy płciowe kobiet:
1-pierwszorzędowe,
Jajnik (ovarium) - jest narządem parzystym, u dojrzałej kobiety ma kształt spłaszczonej elipsoidy i wielkości 3×2×1 cm. Jajniki leżą wewnątrz jamy otrzewnej przy bocznych ścianach miednicy na tylnej powierzchni wiązadeł szerokich macicy, do których przywiązane są za pomocą krótkich krezek. Górne bieguny jajników objęte są przez jajowody. Jajniki służą podwójnemu celowi - wytwarzaniu komórek jajowych oraz wydzielaniu żeńskich hormonów płciowych (estrogenów, progesteronu i inhibiny).
Od chwili osiągnięcia przez kobietę dojrzałości płciowej (pokwitanie) aż do wygaśnięcia jej funkcji rozrodczej (menopauza - przekwitanie) tj. przez okres około 35-40 lat - co ok. 28 dni dojrzewa w jajniku tzw. pęcherzyk Graafa, zawierający komórkę jajową. Dojrzały do pęknięcia pęcherzyk ma średnicę około 1 cm, a komórka jajowa około 0,2 mm. Gdy pęcherzyk pęka, jajo dostaje się do jajowodu, a z pozostałej części pęcherzyka powstaje ciałko żółte, którego wydzielina jest konieczna dla umożliwienia wszczepienia zapłodnionego jaja w śluzówkę macicy.
Estrogeny są wytwarzane w ciągu całego życia kobiety, progesteron zaś produkowany jest jedynie w okresie dojrzałości płciowej i to wyłącznie w drugiej połowie cyklu miesiączkowego oraz w czasie ciąży.
2-drugorzędowe
Srom (łac. Pubendum) to zewnętrzne narządy płciowe żeńskie, m.in. wzgórek łonowy (mons pubis), wargi sromowe (labia pubendis), przedsionek pochwy i błona dziewicza (hymen), łechtaczka (clitoris), gruczoły przedsionkowe i przycewkowe.
Pochwa (łac. vagina) to mięśniowo - błoniasty, silnie rozciągliwy i elastyczny przewód, długości 5 cm do 14 cm (zazwyczaj 6 cm do 8 cm), stanowiący połączenie między macicą, a przedsionkiem pochwy. Najwęższa w swojej dolnej części stopniowo się rozszerza. W części środkowej ma około 2 cm do 3 cm szerokości. Pochwa stanowi miejsce wprowadzenia nasienia, obejmując prącie w czasie kopulacji oraz drogę, którą wydostaje się płód podczas porodu, a także drogę odpływu krwi menstruacyjnej. Powstaje z połączenia części dystalnych przewodów przyśródnerczowych (przewodów Müllera).
3-trzeciorzędowe,
Sutek (łac. mamma) to jeden z parzystych gruczołów mlekowych o kształcie stożkowatym lub półkolistym, położonych symetrycznie po stronie brzusznej tułowia. Położony na wysokości od III do VII żebra, spoczywa głównie na mięśniu piersiowym większym, jedynie niewielka część położona jest na powięzi mięśnia zębatego przedniego). Jest największym gruczołem skórnym. Rozwija się z zawiązków gruczołów apokrynowych.
Nieco poniżej środka sutka mieści się ciemniej zabarwiona brodawka sutkowa, na której wierzchołku znajduje się 12-15 drobnych otworów stanowiących ujście przewodów mlecznych.
Cechy płciowe mężczyzn:
1-pierwszorzędowe,
Jądra (łac. testis, orchis, testimonium virile) to męskie narządy rozrodcze u zwierząt. Mężczyźni posiadają 2 jądra, które znajdują się w mosznie - worku skórno-powięziowym, wywodzącym się ze ściany brzucha. Jądra są położone poza obrębem ciała, zawieszone przez powrózek nasienny w worku mosznowym. Jest to spowodowane tym, że spermatogeneza zachodzi wydajniej w temperaturach niższych niż temperatura wnętrza ciała, czyli około 37 stopni Celsjusza.(Mięsień dźwigacz jądra (musculus cremaster) wchodzi w skład powrózka nasiennego. Gdy dojdzie do jego skurczu, powrózek nasienny ulega skróceniu i jądra znajdują się bliżej ciała, co dostarcza im więcej ciepła umożliwiając utrzymanie optymalnej temperatury. Gdy zajdzie potrzeba obniżenia temperatury, mięsień dźwigacz jądra ulega rozkurczowi, jądra oddalają się od ciała i możliwy jest spadek ich temperatury). To zjawiska jest znane jako odruch mięśnia dźwigacza jądra i zachodzi także w odpowiedzi na stres oraz podczas orgazmu.
Jest normalne, że jedno jądro wisi niżej od drugiego (zazwyczaj lewe). Jest to głównie spowodowane różnicami w strukturach naczyniowych po prawej i lewej stronie.
2-drugorzędowe
Penis jest narządem homologicznym żeńskiej łechtaczki. U mężczyzn przez prącie przebiega ostatni odcinek cewki moczowej, której ujście znajduje się na szczycie żołędzi prącia. Składa się z dwóch równoległych ciał jamistych oraz ciała gąbczastego tworzącego żołądź prącia oraz tzw. opuszkę. Ciało gąbczaste osłania również biegnącą przez prącie cewkę moczową.
Prącie charakteryzuje się zdolnością do erekcji. Wyróżniamy nasadę oraz część ruchomą. Nasada przytwierdzona jest odnogami ciał jamistych do kości łonowych i kulszowych. Część ruchoma prącia zakończona jest żołędzią. Skóra prącia leży na luźnej tkance podskórnej i dlatego łatwo ją przesuwać. Ponad żołędzią skóra tworzy zdwojony fałd - napletek. Prącie unaczyniają: tętnica grzbietowa prącia i tętnica głęboka. Z żył powierzchniowych krew odpływa do żyły grzbietowej prącia, z żył głębokich zaś do splotu sromowego.
Długość normalnego penisa w czasie spoczynku wynosi 6-10 cm, a podczas wzwodu (erekcji) 11-17 cm. W ciągu ostatnich kilkudziesięciu lat wykonano szereg badań długości penisa dorosłych mężczyzn, opierając się zarówno na ocenach osób badanych, jak i wykonując badania w warunkach laboratoryjnych (te pierwsze wykazywały zwykle większą długość).
Tzw. Raport Kinseya opublikowany w 1948 roku stwierdza, że średnia długość członka we wzwodzie wynosi 15,25 cm, ze średnim odchyleniem 1,96 cm (pomiary wykonywane przez osoby badane).
Notuje się również długość nie przekraczającą 7 cm (tzw. mikropenis), jak i przekraczającą 30 cm, aczkolwiek są to bardzo rzadkie przypadki.
3-trzeciorzędowe,
U mężczyzn do tych cech zaliczamy silny zarost twarzy, który zaczyna się pojawiać w okresie pokwitania. Włosy pojawiają się najpierw pod nosem i tworzą delikatny wąsik, a potem na brodzie i na całej linii żuchwy aż po uszy. Są one gęste, grube i mocne oraz charakteryzują się krótkim cyklem wzrostowym
BIBLIOGRAFIA:
„Biologiczne podstawy rozwoju człowieka” - Andrzej Jopkiewicz, Edyta Suliga
„Anatomia człowieka - podr. dla st. medycyny” - pod red. Janiny Sokołowskiej - Pituchowskiej
„Antropologia” - J. Charzewski, H. Piechaczek, T. Łaska-Mierzejewska
strony www: wikipedia.org.pl (encyklopedia multimedialna), arecheonet.pl
6