Charakterystyka procesów innowacyjnych.

1. Istota, pojęcie oraz cechy innowacji.

Rozpatrując pojęcie innowacji nie sposób nie odnieść się do definicji przedstawionej przez J. A. Schumpetera. Jako pierwszy w początkach poprzed-niego stulecia wprowadził to pojęcie do nauk ekonomicznych, a sprecyzował je w 1960 r. w swoim dziele zatytułowanym "Teoria rozwoju gospodarczego". W szeroko rozumianej innowacyności przedsiębiorstw zawierał on:

• udoskonalanie dotychczas produkowanych wyrobów oraz wprowadzanie nowych,

• wprowadzanie nowych metod produkcji oraz udoskonalanie dotychczasowych,

• aktywizowanie i otwieranie nowych rynków zbytu,

• działania zmierzające do unowocześniania i stosowania nowych sposobów sprzedaży,

• unowocześnienia w zakresie organizacji produkcji,

• wykorzystywanie nowych rodzajów surowców i materiałów.

Definicja J. Schumpetera, uważana za klasyczną, jest jedną z najbardziej znanych i rozpowszechnionych. Charakteryzuje się bardzo szerokim zakresem przedmiotowym. Dotyczy bowiem niemalże każdej sfery działalności przedsiębiorstwa. Jej autor zwraca także uwagę na konieczność zaistnienia innowacji przede wszystkim w praktyce działań firmy. Według niego innowacja nie może pozostawać w sferze teorii. Tak więc innowacyjność można rozumieć

jako pierwsze zastosowania wynalazku w działalności gospodarczej. Dalsze wykorzystywanie wynalazku i jago rozprzestrzenianie się w gospodarce nazywane jest dyfuzją innowacji.

Wielu autorów znacznie poszerza pojęcie innowacyjności. Według nich obejmuje ona nie tylko wykorzystanie wynalazku w działalności gospodarczej, ale także szereg wcześniejszych działań, tj. samo wynalezienie, projektowanie, wdrażanie i metody wytwarzania innowacji. Inni autorzy traktują to zagadnienie jako już samą ideę, która jest nowa i odmienna od dotychczasowej, albo jako istniejący od dawna pomysł, który w danych warunkach, przez dane przedsiębiorstwo zaczął być postrzegany jako innowacja i wykorzystywany. Jak widać termin "innowacja" jest bardzo różnie i szeroko interpretowany. Dla jednych są to drobne, nieznaczne przemiany, dla innych wielkie i ważne wynalazki, jeszcze inni kojarzą je jedynie z postępem technicznym i nowymi technologiami lub po prostu czymś nowym, dotąd nieznanym, a stworzonym dla konkretnej potrzeby i specjalnie zaprojektowanym.

Wśród wielu definicji ta zaproponowana przez j. Schumpetra wydaje się być jedną z najbardziej właściwych i najpełniej oddających istotę tego zagadnienia. Zwraca on bowiem uwagę na wielopłaszczyznowość innowacji, nie ograniczając jej jedynie do sfery techniki, czy technologii oraz na potrzebę wykorzystania innowacji w praktyce oraz dalszą jej dyfuzję w gospodarce. Innowacja nie musi być tu postrzegana jako coś zupełnie nowego, dotąd nie spotykanego. Rozprzestrzeniając się, w każdym kolejnym podmiocie może być postrzegana jako coś nowego i nosić miano innowacji. W swej wielopłaszczyznowości jest ona nie tylko tworzeniem czegoś nowego, ale także koncentruje się na modyfikowaniu procesów, technik, wyrobów i metod działania w nowy dla danej organizacji sposób.

Niesłuszne jest interpretowanie innowacyjności jako postępu technicznego. Dotyczy on bowiem zakresu techniki i technologii, i oznacza

zmiany dotyczące wykorzystania nowych materiałów, nowych form pozyskiwania energii, nowej techniki, nowych technologii itp. Innowacje z kolei to twórcze zmiany w znacznie szerszym zakresie, a postęp techniczny może tu być interpretowany jako jeden z czynników tych zmian. Dotyczyć on jednak może nowości, które nie koniecznie są zmianami twórczymi. Według S. Marciniaka "innowacje są to koncepcje, pomysły nowych rozwiązań lub modernizacji, istniejących w różnych dziedzinach życia społecznego oraz w przyrodzie. Postęp techniczny ma miejsce wtedy gdy te pomysły zostaną zrealizowane w praktyce". Jest to więc definicja nieco odmienna od klasycznego ujęcia J. Schupetera. Wdrażanie nowych pomysłów we wszelkich dziedzinach funkcjonowania zawiera on bowiem w pojęciu innowacyjności, a nie tylko w zakresie postępu technicznego.

Obok innowacyjności istnieje także pojęcie przedsiębiorczości, które niesłusznie jest często z nią mylone. Innowacja może być jednym z narzędzi przedsiębiorczości. Polega ona w tym momencie nie na wykorzystywaniu pojawiających się okazji, ale na ich aktywnym tworzeniu. Wprowadzenie innowacji jest zatem potencjalną, stworzoną we własnym zakresie, okazją dla przedsiębiorcy. Przedsiębiorczość według A. Kuklińskiego leży u podstaw innowacyjności. Przedsiębiorczy menedżer jest bowiem zainteresowany poszukiwaniem i wprowadzaniem innowacji pozwalających na prrykład na zdobyci przewagi konkurencyjnej.

Podsumowując, innowacje mogą i są różnie interpretowane. W niniejszyn opracowaniu jako najwłaściwszą przyjmujemy definicję przedstawioną przez J. Schumpetera. Pełna natomiast zgodność panuje co do potrzeby wprowadzania innowacji. Są one potrzebna dla rozwoju i postępu w sferze społeczno-ekonomicznej. Pozwalają na dynamiczny i efektywny rozwój gospodarki. Tworzenie nowych i doskonalenie istniejących produktów, usprawnianie technologii i organizacji pracy, oraz unowocześnianie systemów zarządzania

pozwala na uzyskanie przewagi konkurencyjnej oraz stanowi o sile danej gospodarki. Inowacyjność wiąże się z rozwojem podmiotu gospodarującego, który jako jeden z elementów gospodarki tworzy dochód narodowy i buduje ogólny jej wizerunek. Bardzo ważne jest zatem prowadzenie polityki proinnowacyjnej. U jej podstaw powinna leżeć stymulacja oraz promocja postaw innowcyjnych w społeczeństwie i wśród podmiotów gospodarczych. Chodzi tu również o wspieranie instytucji działający w kierunku podniesienia innowacyjności. Do tego celu należy wykorzystywać zarówno instrumenty polityki edukacyjnej i naukowej, jak i instrumenty polityki ekonomicznej i finansowej.

Dobre podsumowanie charakterystyki pojęcia innowacji jest stwierdzenie S. Gomułki, że wynalazek stanowi dobro publiczne, a "ogół nie odkrytych jeszcze idei można rozpatrywać jako zasób będący wspólną własnością ludzi."

2. Podział innowacji.

Bardzo szeroka interpretacja pojęcia innowacji wpłynęła na różne rodzaje jej klasyfikacji. Można je bowiem dzielić z uwzględnieniem rozmaitych kryteriów. Dlatego często w różnych grupach znajdują się te same innowacje. Próba klasyfikacji innowacji pozwala jednak na uzyskanie dość precyzyjnego i przejrzystego ich obrazu, który pozwala jednocześnie na pełniejsze zrozumienie istoty innowacji.

Jeden z najszerszych podziałów wyróżnia innowacje techniczne i pozatechniczne. W tej ostatniej grupie wyodrębnione są innowacje antropocentryczne, skupiające się wokół osobistych cech człowieka, innowacje o charakterze społecznym, przez które rozumie się wszelkie rewolucyjne zmiany

polityczne i ekonomiczne, innowacje biotyczne, dotykające głównie sfery rolnictwa oraz innowacje w socjologii, które obejmują przede wszystkim zmiany kulturowe.

Bardziej właściwy podział dla rozważań w obrębie innowacyjności małych i średnich firm stosuje M. Piałucha i B. Siuta. Według nich wyróżnić możemy następujące rodzaje innowacji produkcyjnych:

• innowacje w środkach pracy,

• innowacje technologiczne,

• innowacje w tworzywach,

• innowacje produktowe.

Przyczyn innowacji w środkach pracy należy poszukiwać w kilku kierunkach. Są to ekonomiczne dążenia do zwiększenia wydajności o obniżenia pracochłonności produkcji, co wiąże się oczywiście z obniżaniem kosztów wytwarzania. Przyczyną tego rodzaju innowacji jest również niedostateczna liczba pracowników. Poszukiwanie nowych rozwiązań jest wymuszane także przez szkodliwość i uciążliwość robót wykonywanych w dotychczasowej technologii oraz wymagania jakościowe co do produktów. W tym zakresie innowacyjność dotyczy przede wszystkim mechanizacji i automatyzacji procesów produkcyjnych. Bardzo ważną rolę odgrywają tutaj, wykorzystywane w coraz szerszym zakresie, komputery oraz nowoczesne roboty przemysłowe.

Innowacje w środkach pracy często występują w połączeniu z innowacjami technologicznymi. Poprzez te drugie uzyskuje się zwiększenie rozmiarów produkcji, podniesienie poziomu jakościowego produktów oraz poprawę warunków pracy. Innowacje te nie muszą być rozumiane jako głębokie zmiany w sferze technologii. Powyższe efekty można uzyskiwać często w bardzo prosty sposób, tj. zmianę temperatury, ciśnienia, zastosowanie filtrów itp.

Wykorzystanie nowych tworzyw jest wymuszane w znacznej mierze przez niedostateczną ilość wielu tradycyjnych materiałów. Drugą natomiast przyczyną

są lepsze właściwości nowych surowców. Dużą rolę w rozwoju tego typu innowacji odgrywają instytuty naukowe i jednostki badawcze. Te jednostki są wyspecjalizowane w tego typu pracach. Zastosowanie nowego rodzaju tworzywa jest zwykle poprzedzone długimi badaniami i ciągłymi próbami. Ten rodzaj innowacji zaczyna odgrywać jednak coraz ważniejszą rolę.

Ostatnią grupę stanowią innowacje produktowe, polegające na wytwarzaniu nowych, lepiej zaspokajających potrzeby klientów produktów. Bardzo często są to także zmiany w starych wyrobach, które polegają między innymi na wzbogacaniu ich funkcji, nadawaniu innych zalet użytkowych, lub poprawianiu jakości i zwiększaniu standardu. Chodzi tu ulepszanie tak uniwersalnych cech, jak nowoczesność, niezawodność i trwałość produktów.

Przedstawiony powyżej podział innowacji uwzględnia kryterium przedmiotowe. Z kolei według E. Stawasza kryterium to pozwala na wyróżnienie innowacji w produkcie, w procesie wytwórczym i w organizacji produkcji. Pokrywają się one w znacznej mierze z wyżej wymienionymi. Jedyne uzupełnienie może tu stanowić innowacja organizacyjna, która dotyczy zakresu usprawniania organizacji produkcji. Może się to wyrażać chociażby w zmianach rozmieszczenia stanowisk pracy, czy ulepszeniach w danym toku produkcyjnym.

Innym ważnym kryterium wyróżnionym przez E. Stawasza jest skala innowacji. Dzięki niej możemy wyróżnić innowacje radykalne oraz usprawniające produkcję. Te pierwsze rozumiane są tutaj jako radykalne i stanowią pewnego rodzaju przełom w dotychczasowej produkcji, bądź innych działaniach przedsiębiorstwa. Innowacje usprawniające produkcję sprowadzają się natomiast do prac modernizacyjnych i zmian o mniejszej skali. Inaczej mogą być nazwane małym postępem. Ze względu na ich ilość - to one odgrywają w gospodarce dominującą rolę. Innowacje radykalne zdarzają się natomiast stosunkowo rzadko, gdyż wiążą się z podejmowaniem dużego ryzyka.

Stosując kryterium oryginalności wyróżnić należy innowacje kreatywne i imitujące. Te pierwsze są wynikiem oryginalnych i samodzielnych rozwiązań.

Innowacje te nie były dotąd produkcyjnie wykorzystywane, wiążą się więc z pierwszym ich zastosowaniem. Innowacje imitujące dotyczą zjawiska dyfuzji. To ono pozwala na rozprzestrzenienie innowacji w gospodarce. Bardzo często wynikają z zakupienia licencji na produkcję danej nowości.

Innym kryterium podziału innowacji może być złożoność. Dotyczy ono zakresu działań poprzedzających wprowadzenie innowacji. Wyróżnić tu możemy innowacje niesprzężone, których powstanie jest rezultatem wysiłków pojedynczego racjonalizatora. Mogą to być innowacje zarówno pionierskie, jak również odtwórcze. Drugi rodzaj stanowią natomiast innowacje sprzężone. Swoje powstanie zawdzięczają współdziałaniu wielu osób, a nawet całych instytucji. Innowacje te występują z reguły jako nowości kreatywne.

Powyżej przedstawione klasyfikacje innowacji obejmują najważniejsze kryteria podziału. Obok nich istnieje szereg innych możliwości podziału przy uwzględnianiu coraz to nowych kryteriów. Dokonana tu jednak klasyfikacja pozwala na ukazanie najistotniejszych i najbardziej przejrzystych rodzajów innowacji.

3. Źródła innowacji.

U podstaw innowacyjności przedsiębiorstwa leży poszukiwanie źródeł nowości. Dla firmy innowacyjnej ważne zatem jest zdobycie jak najpełniejszej informacji co do pojawiających się nowych rozwiązań oraz aktywne poszukiwanie możliwości zmian we własnym zakresie. Józef Penc źródłem innowacji nazywa "wszystko to, co generuje określone idee, pomysły, projekty i może stać się przyczyną poszukiwania, czy wynajdywania rzeczy nowych, podejmowania przedsięwzięć, wprowadzania ich w życie i doskonalenia." Można tu zatem zwrócić uwagę na ich różnorodność. Ta bardzo szeroka definicja wydaje się być jednak bardzo trafna. Oprócz najczęstszych źródeł zawiera ona każdą inną sytuację, bądź zjawisko stymulujące powstanie innowacji.

Jedno z podstawowych rozróżnień rodzajów źródeł innowacji dotyczy źródeł wewnętrznych, wiążących się z własnymi pracami badawczo-rozwojowymi oraz źródeł zewnętrznych. Według M. Piałuchy i B. Siuty owy proces badawczo-rozwojowy można przedstawić w następujący sposób:

• Badania podstawowe "czyste" - są to własne prace, które nie mają konkretnego celu, ale pozwalają na głębszą analizę praw oraz wysuwanie teorii i hipotez. Bardzo często przyjmują postać publikacji lub wykładów, stając się tym samym źródłem dla poszukiwań nowych rozwiązań.

• Badania podstawowe skierowane - w swej istocie są bardzo zbliżone do badań podstawowych "czystych". Również nie mają jakiegoś konkretnego celu, a wyróżniają się próbą głębszego poznania i skupiania się na węższej dziedzinie wiedzy.

• Badania stosowane - są niejako dalszą fazą powyższych badań. Polegają na próbach praktycznego zastosowania teorii i praw uzyskanych w wyniku badań skierowanych i "czystych". Ich cechą jest łączenie nauki i wykorzystywanej techniki poprzez wprowadzanie do użytku nowych rozwiązań.

• Prace rozwojowe - stanowią one bardziej praktyczne podejście niż badania "czyste" i skierowane. Opierają się w znacznej mierze na praktycznym doświadczeniu, które stanowi tu punkt wyjścia do opracowywania modeli rozwoju. Dotyczą one szerokiej wiedzy posiadanej przez pracowników i łączą ją z osiągnięciami nauki i techniki, tworząc w ten sposób bazę dla powstawania innowacji.

• Prace wdrożeniowe - stanowią one ścisły etap wprowadzania rozwiązań dostarczanych przez technikę. Mogą dotyczyć między innymi sfery

podejmowanych inwestycji, organizacji działań, szkoleń itp. Ich istota jest

podobna do badań stosowanych, gdyż także dotyczą podejmowania prób praktycznych wdrożeń nowych rozwiązań. Różnica wynika jednak ze zdecydowanie większej skali prac wdrożeniowych oraz nadawaniu danemu rozwiązaniu wartości typowo handlowych.

Wewnętrzne źródło pozyskiwania innowacji wykorzystywane jest raczej przez przedsiębiorstwa większe z ustabilizowaną sytuacją majątkową. Powyższy proces badawczy i rozwojowy wiąże się bowiem z potrzebą posiadania finansowych i naukowych możliwości jego prowadzenia. Chodzi tu przede wszystkim o konieczność posiadania wyspecjalizowanych komórek badawczo-naukowych mogących realizować powyższy cykl. Mniejsze firmy dużo częściej wykorzystują zewnętrzne źródła innowacji. Według wspomnianych autorów stanowią je:

• umowy licencyjne,

• umowy franczyzingowe,

• aktywizacje i alianse strategiczne.

Są to źródła innowacji, które nie wymagają ponoszenia dużych nakładów na konstruowanie i prowadzenie własnych prac. Ich podstawową zaletą jest również to, że są to źródła sprawdzone. Nie wiążą się zatem z ponoszeniem dużego ryzyka przy wprowadzaniu innowacji. Krótszy i tańszy jest tu zarazem cykl przygotowań do rozpoczęcia nowej produkcji.

P. F. Drucker wyróżnił osiem zasadniczych źródeł, których śledzenie dostarcza innowacyjnych pomysłów. Są to:

• nieoczekiwane zdarzenia,

• niezgodność między rzeczywistością a wyobrażeniami,

• innowacja wynikająca z potrzeb procesu,

• zmiany w strukturze przemysłu,

• demografia,

• zmiany w sposobach postrzegania, nastrojach i wartościach,

• nowa wiedza w dziedzinie nauk ścisłych,

• błyskotliwy pomysł.

Nieoczekiwane zdarzenie dotyczy szerokiego zakresu sytuacji takich jak powodzenia lub niepowodzenia. Pozwalają one na dostrzeżenie okazji tworzenia innowacji. Niezgodność między rzeczywistością a wyobrażeniami jako źródło nowości rodzi się natomiast w momencie próby wykorzystania innej, nowej drogi w zaistniałej sytuacji. Innowacja jest tu bezpośrednim rozwiązaniem danej niezgodności. Trzecie z wymienionych źródeł dotyka procesów zachodzących w przedsiębiorstwie. Niekoniecznie musi to być cykl produkcyjny. Tutaj potrzeby wynikające z tego procesu stanowią główną inspirację do poszukiwania innowacji. Obecny postęp nauki i rosnąca elastyczność gospodarki powoduje, iż zmiany w strukturze przemysłu zaczynają pojawiać się coraz częściej. Stanowią one więc z jednej strony oczywiste, z drugiej natomiast przybierające większego znaczenia źródło. Demografia, oznaczająca zmiany w populacji, również stanowi źródło nowych pomysłów. Sprowadza się ono do przewidywania zachodzących zmian. Pozwala to na określenie ich skutków oraz podejmowanie właściwych decyzji. W kolejnym źródle chodzi nie o same zmiany zachodzące na rynku, ale o inny sposób ich postrzegania. Inne spojrzenie powoduje wyciągnięcie innych wniosków oraz dostrzeżenie innych potrzeb. Te właśnie potrzeby są okazją do kreowania i wprowadzania innowacji. Przedostatnim źródłem jest nowa wiedza w dziedzinie nauki. Stanowi ona jedno z podstawowych źródeł nowych rozwiązań. Tutaj od strony teoretycznej rozpatrywane są nowe pomysły, a dopiero później wdrażane. Błyskotliwy pomysł będący źródłem innowacji traktowany jest jako najbardziej ryzykowne i najmniej skuteczne. W dużej mierze wiąże się po prostu ze szczęściem. Pokusa wizji wspaniałego pomysłu, przynoszącego wielkie korzyści tłumiona jest natomiast przez niebezpieczeństwo braku powodzenia danego projektu.

Przedstawione powyżej źródła innowacji są jednymi z bardzo wielu możliwych. Każdy z innowatorów może dostrzegać różne drogi poszukiwania nowości. I nie koniecznie są one wymieniane w literaturze. Ważne wydaje się być nie tyle pojedyncze źródło, co zapewnienie sobie do niego stałego dostępu. Istotna jest przy tym również ich różnorodność. Rozpoznanie dokonane przez przedsiębiorstwo w tym aspekcie pozwala z kolei na prowadzenie mądrzejszej polityki rozwojowej poprzez podnoszenie stopnia innowacyjności firmy.

4. Proces innowacyjny i jego cechy.

Proces innowacyjny jest zjawiskiem złożonym i wielofazowym. Może on być rozumiany jako: "całokształt czynności niezbędnych do przygotowania i praktycznego zastosowania oraz rozprzestrzenienia nowych rozwiązań technologicznych, ekologicznych, organizacyjnych, ekonomicznych, społecznych, itd." Początkiem tego procesu jest zatem pierwsza koncepcja, która następnie wchodzi w kolejne fazy przetwarzania. Ostatecznie natomiast mamy do czynienia z pierwszym zastosowaniem i dalszą dyfuzją tejże innowacji. Również działania podjęte przed pojawieniem się pierwszej koncepcji włączyć można do tego procesu.

Rysunek 1.

Badania podstawowe

Badania stosowane

Badania wdrożeniowe

Marketing

Jednym z najpowszechniejszych sposobów ujęcia procesu innowacyjnego jest tzw. model liniowy przedstawiony na rysunku 1. Wszystkie jego fazy zostały już opisane w poprzednim rozdziale, przy prezentacji wewnętrznych źródeł innowacji. Podstawową rolę w tym procesie ogrywa nauka. To od badań teoretycznych rozpoczyna się tutaj cykl odkrywania i opracowywania innowacji. Dopiero w ostatniej fazie następuje nadanie innowacji wartości handlowej. Z uwagi jednak na fakt rzadkiego wykorzystania tych tego typu procesu w mniejszych przedsiębiorstwach większe znaczenie ma tu model przedstawiony na wykresie 2.

Rysunek 2.

Potrzeba

Prace rozwojowe

Prace wdrożeniowe

Sprzedaż

Jak widać zarzucony tu został element badań czysto naukowych. Większość zmian dokonywanych tą drogą to drobne innowacje, których bezpośrednim źródłem są własne doświadczenia. Tylko nieliczne z nich pochodzą tu z badań stosowanych. Inną ważną różnicą jest także potrzeba rynkowa będąca czynnikiem decydującym o rozpoczęciu poszukiwań nowych rozwiązań. W poprzednim modelu nie było żadnego konkretnego celu ani przyczyny prowadzonych badań.

Innym i jednocześnie oddającym bardziej rzeczywisty wygląd procesu innowacyjnego jest model łańcuchowy. Obejmuje on następujące elementy: rynek,

inwencję, projektowanie, produkcję, marketing. Początkiem procesu innowacyjnego może być każdy tych elementów. Nie ma tu konkretnego układu procesu innowacyjnego. Opiera się on bowiem na sprzężeniach zwrotnych, których wynikiem jest wzajemne na siebie oddziaływanie powyższych bloków. Główną rolę odgrywa w tym modelu potrzeba rynkowa, będąca podstawowym stymulatorem procesu innowacyjnego. Jednocześnie ograniczone tu zostało znaczenie badań naukowych.

Model łańcuchowy dość dobrze oddaje istotę procesu innowacyjnego. Nie wskazuje on konkretnego jego początku i w sposób bardziej rzeczywisty nie przywiązuje większego znaczenia do tego w której fazie ma on swój początek.

Złożoność pojęcia innowacji, wielorakość ich źródeł i różne możliwości ich klasyfikacji nie pozwalają na definitywne określenie procesu innowacyjnego. W zależności od cech samej innowacji może on przybierać różne formy i mieć wiele źródeł. Nie każdy więc proces innowacyjny musi mieścić się w ramach opisanych powyżej modeli.

Nieco odmienne podejście do istoty procesu innowacyjnego prezentuje rysunek 3. Prezentuje on tzw. "organizacyjny proces opracowywania, stosowania, uruchamiania i rozwijania twórczej idei." W pierwszej fazie rozwoju

Rysunek 3.

Rozwój

Zastosowanie

Uruchomienie

Wzrost

Dojrzałość

Schyłek

dokonywana jest weryfikacja pojawiających się pomysłów. Po tejże weryfikacji rozpoczyna się właściwy rozwój wyselekcjonowanego pomysłu. Bardzo często budowany jest tu prototyp w celu maksymalnej eliminacji błędów. W fazie zastosowana ma miejsce pierwsza próba innowacji. Odbywa się ona we wszystkich kolejnych fazach produkcji. Dopiero po niej ma miejsce najważniejszy z etapów, jakim jest uruchomienie. Tutaj następuje wprowadzenie innowacji na rynek. rozpoczyna się więc najtrudniejszy etap, decydujący o losach innowacji - weryfikacja przez rynek. Sukces oznacza tu pozytywne przyjęcie produktu przez rynek, porażka natomiast jego odrzucenie. Pomyślne przyjęcie innowacji powinno oznaczać wejście w kolejną fazę. Jest nią wzrost, który oznacza zwiększający się popyt na nowy produkt lub usługę. Cechować ją powinien przyrost korzyści, wyrażony przede wszystkim przez rosnący zysk przedsiębiorstwa. Dojrzałość jest kolejnym etapem i oznacza pełne poznanie innowacji przez rynek. Następuje tu dalsze jej rozprzestrzenianie, a firma pionierska stanowi najlepszy wzorzec dla innych przedsiębiorstw. Ostatnią fazą jest schyłek. Oznacza on spadek zainteresowania innowacją i stopniowe wycofywanie jej z rynku. Chcąc utrzymać przewagę konkurencyjną przedsiębiorstwo zmuszone jest więc wprowadzać kolejne nowości.

Najważniejszą zaletę procesu innowacyjnego stanowi ograniczenie ryzyka związanego z wprowadzaniem innowacji. Pozwala on na właściwe, wielostopniowe i przemyślane tworzenie i wdrażanie innowacji. Działanie zgodne z danym, niekoniecznie ścisłym i z góry ustalonym cyklem znacznie usprawnia prowadzone prace i umożliwia sprawniejszą eliminację błędów w nowym produkcie bądź usłudze.

5. Uwarunkowania aktywności innowacyjnej małych i średnich firm.

Innowacje są jednym z najważniejszych czynników wpływających na poprawę konkurencyjności przedsiębiorstw. Stanowią o sile firmy pozwalając jej tym samym na polepszenie pozycji konkurencyjnej. Pozwalają na zdobywanie nowych rynków i podnoszą prestiż danego producenta. Wydawałoby się zatem , że zalety te prowadzić powinny do bardzo wzmożonego poszukiwania innowacji przez każde przedsiębiorstwo. Innowacyjność jednak jest uwarunkowana wieloma czynnikami, które mają znaczący wpływ na jej skalę. One zatem w dużej mierze wpływają na ogólny poziom innowacyjności małych i średnich firm.

Rozpatrzenia uwarunkowań aktywności innowacyjnej można dokonać w czterech podstawowych sferach. Pierwszą z nich stanowi polityka technologiczna państwa. W jej zakresie znajdują się: instrumenty pieniężno-podatkowe, regulacje prawne, regionalne systemy innowacji i transferu technologii, budżetowe środki finansowe na badania i rozwój oraz zamówienia publiczne. Polska jako kraj młodej demokracji, z budującą się gospodarką rynkową wciąż znajduje się na etapie "pogoni" za wysoko rozwiniętymi krajami Europy Zachodniej. Dla szybkiego wzrostu znaczenia naszej gospodarki potrzebne są zatem działania rządu pobudzające badania i rozwój, a tym samym wspierające działalność innowacyjną polskich firm. Rozumieć je tu należy jako celowe wsparcie ze środków budżetowych, jak i odpowiednie regulacje prawne i fiskalne ułatwiające działania przedsiębiorstw innowacyjnych. Takie działania wpływają na wzrost zainteresowania wprowadzaniem innowacji. Według k. Matusiaka brak jest jednak konkretnej polityki państwa w tym kierunku. Istnienie wielu ośrodków rządowych i brak spójnej polityki bardzo utrudnia prowadzenie polityki, której

celem byłoby podnoszenie stopnia innowacyjności polskich przedsiębiorstw. W tak szerokim kontekście dotyczy to zarówno małych i średnich , jak i dużych przedsiębiorstw. Ponadto powinny zostać stworzone regionalne struktury odpowiedzialne za badania i rozwój, które przyjęłyby ciężar prowadzenia działań pro-innowacynych.

Drugą, ważną sferą warunkującą aktywność innowacyjną są badania i nauka. Należy tutaj wyróżnić pozabudżetowego wspierania nauki. Chodzi tu o współdziałanie instytucji naukowych i jednostek gospodarczych, a także zespoły badawcze istniejące w ramach przedsiębiorstw. Istotne jest tu istnienie sprawnej struktury szeroko rozumianej sfery badań i rozwoju. Dotyczy to współdziałania jednostek naukowych oraz istnienie rządowych i pozarządowych programów naukowo-badawczych. Rozwinięte zaplecze naukowe niewątpliwie ma bardzo istotny wpływ na innowacyjność funkcjonujących na rynku przedsiębiorstw.

Rozwój, postęp technologiczny i innowacyjność, która się z tym wiąże jest również uwarunkowana czynnikami dotyczącymi przemysłu. Rolę odgrywa tutaj struktura przemysłu, wielkość działających przedsiębiorstw oraz jego siła ekonomiczna. Ważna w tym zakresie jest sytuacja majątkowa przedsiębiorstw, ich możliwości sprzętowe oraz cele, które sobie przedsiębiorstwa stawiają. Wysokie koszty badań, ryzyko które często wiąże się z wdrażaniem innowacji, przy słabej sytuacji finansowej danej jednostki znacznie ogranicza podejmowanie działań w kierunku wprowadzania innowacji.

Bardzo ważną i szeroką sferą, mającą duży wpływ na innowacyjność przedsiębiorstw, jest otoczenie rynkowe. Wyróżnić tu należy przede wszystkim konkurencję, która w znaczący sposób wpływa na podniesienie innowacyjności. Można tu zatem zauważyć wzajemny wpływ na siebie innowacyjności i konkurencyjności, z których jedno pobudza drugie. Z drugiej jednak strony istnieje ograniczenie w postaci braku dostępu do informacji słabą orientację przedsiębiorstw na rynku nowych technologii. W sferze rynkowej leżą też

możliwości finansowania rozwoju i poszukiwania innowacji. Wysokie koszty, które się z tym wiążą pozwalają na intensywną działalność innowacyjną tylko jednostką o silnej pozycji finansowej. Jednak wielu podmiotom pozostaje tyko możliwość finansowania działalności innowacyjnej ze środków obcych. Wysokie stopy procentowe skutecznie jednak zniechęcają do tego przedsiębiorców.

Oprócz wielu czynników sprzyjających podnoszeniu innowacyjności polskich przedsiębiorstw istnieje również wiele ograniczeń. W sytuacji, kiedy bardzo szybko chcemy dorównać poziomem rozwoju gospodarczego państwom Unii Europejskiej, przede wszystkim ważne jest prowadzenie pro-inowacyjnej polityki na szczeblu rządowym, gdyż w zakresie rozwoju innowacyjności "niewidzialna ręka rynku staje się mało skuteczna."

Edward Stawasz "Innowacje a mała firma", str. 11, Łódź 1999 r.

Wojciech Wiszniewski "Innowacyjność polskich przedsiębiorstw przemysłowych", str. 8, Warszawa 1999 r.

Józef Penc "Innowacje i zmiany w firmie", str. 113, Warszawa 2000 r.

Tamże... str. 111-113.

Stefan Marciniak "Innowacje i rozwój gospodarczy", str. 11, Warszawa 2002 r.

Tamże... str. 12.

"Innowacja - edukacja - Rozwój regionalny", str. 123, pod red. A. Kukliński, Nowy Sącz 1998 r.

Wojciech Wiszniewski "Innowacyjność polskich przedsiębiorstw przemysłowych", str. 10, Warszawa 1999 r.

S. Gomułka "Teoria innowacji i wzrostu gospodarczego", str.28, Warszawa 1997 r.

W. Janasz "Innowacyjne strategie rozwoju przemysłu", str. 70, szczecin 1999 r.

M. Piałucha i B. Siuta "Wspieranie procesów innowacyjnych w Polsce i krajach Unii Europejskiej", str.41, Bydgoszcz 2001 r.

Edward Stawasz "Innowacje a mała firma", str. 15, Łódź 1999 r.

Józef Penc "Innowacje i zmiany w firmie", str. 115, Warszawa 2000 r.

Tamże... str. 116.

Tamże... str. 157.

M. Piałucha i B. Siuta "Wspieranie procesów innowacyjnych w Polsce i krajach Unii Europejskiej", str.43, Bydgoszcz 2001 r.

Józef Penc "Innowacje i zmiany w firmie", str. 115, Warszawa 2000 r.

Marian Huczek "Czynniki wzrostu innowacyjności przedsiębiorstwa" str.38-39, Bielsko-Biała 1996 r.

W. Janasz "Innowacyjne strategie rozwoju przemysłu", str. 70, szczecin 1999 r.

Marian Huczek "Czynniki wzrostu innowacyjności przedsiębiorstwa" str.41, Bielsko-Biała 1996 r.

Tamże... str. 42.

Józef Penc "Innowacje i zmiany w firmie", str. 115, Warszawa 2000 r.

"Ośrodki innowacyjności i przedsiębiorczości w Polsce" str. 36-37, pod red. K. Matusiak, K. Zasiadły, Łódź 1996.

"Nadzieja na rynku pracy. Małe i średnie przedsiębiorstwa w gospodarce." str. 135, Warszawa 2000 r.

"Ośrodki innowacyjności i przedsiębiorczości w Polsce" str. 36-37, pod red. K. Matusiak, K. Zasiadły, Łódź 1996.

1

17

---