Wypalenie zawodowe powoduje marnotrawstwo talentu, wiedzy pracownika i jego zasobów energetycznych. Pamiętajmy, że jest ono efektem trudnej sytuacji, w jakiej znalazła się dana osoba, nie z jej złej woli czy lenistwa.
iestety, może być też źródłem apatii, beznadziejności, niezadowolenia z życia, poczuciem niedostosowania i niekompetencji. Wypalenie zawodowe to kolejna choroba cywilizacyjna, która może dotknąć każdego z nas, ale przede wszystkim dotyczy osób pracujących zawodowo z ludźmi i pomagającym innym. Zespół wypalenia zawodowego (proffesional burnout syndrom) został po raz pierwszy opisany przez Herberta Freudenbergera (1974) jako swoisty syndrom objawów przejawiających się na trzech poziomach:
fizycznym - zmęczenie, ból głowy, wzmożona podatność na zachorowania,
behawioralnym - łatwość wpadania w złość, duża zmienność zachowania,
psychologicznym - uczucie znużenia, złości, zniechęcenia.
W podstawowych słownikach zespół ten tłumaczony jest jako "wyczerpanie sił fizycznych i psychicznych, spowodowane nadmiernym wykorzystywaniem swoich możliwości"[1]. Wypalenie następuje na skutek długotrwałej pracy w warunkach wysokiego poziomu stresu i nerwowości[2]. Pod względem fizycznym osoby nim dotknięte mają także, m.in., kłopoty z koncentracją i zapamiętywaniem.
Kaslow i Schulman wymieniają osiem sygnałów wskazujących na zjawisko wypalenia:
niechęć towarzysząca wychodzeniu do pracy,
ciągłe skargi na odczuwany brak chęci do pracy bądź przepracowanie,
poczucie izolacji otoczenia,
ogólny pesymizm życiowy,
stopniowo wzrastające negatywne kontakty z pacjentami,
poirytowanie, brak cierpliwości i ogólna drażliwość,
częste choroby, zaburzenia ze strony układu wegetatywnego bez rozpoznawalnych przyczyn,
skłonności samobójcze[8]. akie są stadia syndromu wypalenia?
I stadium - bóle głowy, bezsenność, częste przeziębienia, uczucie irytacji i nieokreślonego niepokoju. Aby powrócić do stanu prawidłowego funkcjonowania organizmu wystarcza krótki wypoczynek i nieprzepracowywanie się.
II stadium - niepohamowane wybuchy złości, lekceważenie innych osób, gorsza jakość wykonywania powierzonych zadań. Pomaga tu dłuższy urlop, aktywność pozazawodowa w celu odreagowania, otoczenie się przyjaciółmi, raczej mniej przydatne w tym stadium będą rady specjalistów, interwencje profesjonalistów.
III stadium - nasilanie się objawów fizycznych, psychicznych, psychosomatycznych. Typowe objawy to: wrzody żołądka, nadciśnienie, napady lęku i depresji, poczucie alienacji i osamotnienia. Temu stadium towarzyszą kryzysy nie związane z pracą, jak małżeńskie, rodzinne, w przyjaźni. Osoba dotknięta trzecim stadium wypalenia powinna skontaktować się z lekarzem, psychologiem, psychoterapeutą.
Sposoby zapobiegania stanowi wypalenia zawodowego i radzenia sobie z już istniejącym:
podejmowanie pracy zgodnie z posiadanym wykształceniem, zdobytą wiedzą, umiejętnościami i kwalifikacjami,
rozwijanie osobowości, adekwatnej samooceny i obiektywnej oceny rzeczywistości,
zdobycie umiejętności radzenia sobie ze stresem, walczenia z nim i zapobiegania jego skutkom.
Jak nie dojść do stanu wypalenia w pracy?
poprzez wyznaczanie sobie realistycznych, jasno określonych, cząstkowych celów,
poprzez intensywną pracę i równie intensywny odpoczynek, prowadzący do regeneracji sił, do relaksu,
poprzez pamiętanie o chwilach wyciszenia w przypadku, gdy praca wymaga intensywnych kontaktów z innymi ludźmi,
poprzez mniej osobiste traktowanie spraw zawodowych,
poprzez dbanie o siebie, o swój potencjał, który jest twoim najważniejszym, najcenniejszym narzędziem pracy,
poprzez permanentne samopoznawanie w celu efektywnego gospodarowania swoim potencjałem,
poprzez skupianie się na tym, co pozytywne, poprzez pozytywne myślenie.
Profilaktyka - zadanie pracodawcy
Pracodawcy powinni zdawać sobie sprawę z tego, że od nich w dużej mierze zależy to, jak czują się ich pracownicy. To oni powinni dbać, aby nie pojawił się syndrom wypalenia zawodowego, a postulat przeciwdziałania mu jest dla nich bardzo poważnym zadaniem społecznym. Dlatego warto rozmawiać z pracownikiem na temat tego, co go męczy i wyczerpuje w pracy. Otwarta, oparta na zaufaniu komunikacja między menedżerem firmy a pracownikiem powinna być podstawą do podejmowania takich a nie innych decyzji dotyczących zatrudnionej osoby.
Do zadań pracodawcy powinno należeć także: zapoznanie jak największej liczby pracowników z istnieniem zjawiska wypalenie, czyli edukacja uświadamiająca, wspieranie pracowników, stosując tzw. życzliwą superwizję, czyli nadzór i udzielanie informacji zwrotnych służących ich rozwojowi zawodowemu, organizowanie treningów dotyczących umiejętności interpersonalnych, efektywnej komunikacji, współpracy w zespole, rozwiązywania konfliktów, kształtowanie kultury organizacyjnej, w której ceni się życzliwość, współpracę i pozytywne relacje międzyludzkie.
W przypadku, gdy w stan wypalenia zawodowego popadnie pracodawca narasta atmosfera wzajemnej wrogości i zniechęcenia, spada motywacja do pracy zarówno u podwładnych, jak i menedżerów, którzy odnoszą fiasko w sprawnym zarządzaniu zespołem pracowników.
Wypalenia zawodowego nie należy rozpatrywać tylko w kategoriach teoretycznych. Przyczynia się ono bowiem nie tylko do zmniejszenia efektywności pracy i tym samym zysków firmy, ale przede wszystkim stanowi źródło poważnych cierpień ludzi dotkniętych tą chorobą cywilizacyjną przełomu XX i XXI wieku.
To, czy wypalenie nastąpi, zależy od układu wielu czynników osobistych i środowiskowych. Jako szczególnie ważne w budowaniu syndromu wymienia się:
stawianie sobie wysokich wymagań przy niewielkich możliwościach wpływu na sytuację;
działania niezgodne ze swoimi wartościami, nadmiarowe zachowania agresywne lub uległe w różnych rolach (dom, praca, sytuacje społeczne);
życzeniowa interpretacja wydarzeń, nadmierna racjonalizacja, defensywna postawa wobec trudności, wyolbrzymianie porażek;
brak lub mała dbałość o swoje ciało, dietę, ćwiczenia fizyczne, rytm snu, relaks i podstawową higienę;
perfekcjonizm i nadodpowiedzialność;
zaniedbywanie rozwoju zawodowego;
brak partnerskich relacji i systemu wsparcia, zaniedbywanie intymności, sztywność ról;
brak lub słaba organizacja czasu prywatnego i czasu pracy.