Wypalenie zawodowe

Wypalenie zawodowe

pielęgniarek -

pielęgniarek -

przejawy, mechanizmy i

przejawy, mechanizmy i

przyczyny

przyczyny

Ewa Miturska

Ewa Miturska

Zawód pielęgniarki – jako

Zawód pielęgniarki – jako

zawód szczególnego ryzyka

zawód szczególnego ryzyka



W latach 70 i 80

W latach 70 i 80

prowadzono wiele badań

prowadzono wiele badań

nad wypaleniem

nad wypaleniem

zawodowym, jedną z

zawodowym, jedną z

najczęściej badanych grup

najczęściej badanych grup

były pielęgniarki (grupa

były pielęgniarki (grupa

ryzyka)

ryzyka)

Zawód pielęgniarki – jako

Zawód pielęgniarki – jako

zawód szczególnego ryzyka

zawód szczególnego ryzyka



Specyficzne czynniki ryzyka (warunkujące

Specyficzne czynniki ryzyka (warunkujące

strukturę zespołu wypalenia) w zawodzie

strukturę zespołu wypalenia) w zawodzie

pielęgniarki to zdaniem badaczy:

pielęgniarki to zdaniem badaczy:

-

Intensywny kontakt z ludźmi

Intensywny kontakt z ludźmi

-

Specyfika oddziału szpitalnego związana z typem schorzeń

Specyfika oddziału szpitalnego związana z typem schorzeń

-

Codzienny kontakt z chorobą

Codzienny kontakt z chorobą

-

Niepewność roli

Niepewność roli

-

Niska możliwość kontroli otoczenia

Niska możliwość kontroli otoczenia

-

Wymóg stałej czujności

Wymóg stałej czujności

-

Zhierarchizowany układ zawodowy

Zhierarchizowany układ zawodowy

-

Konieczność kontaktu z różnymi osobami zaangażowanymi

Konieczność kontaktu z różnymi osobami zaangażowanymi

w ten sam problem

w ten sam problem

Badania - zawód pielęgniarki

Badania - zawód pielęgniarki

jako zawód ryzyka

jako zawód ryzyka



Badanie

Badanie

(Maslach, Jackson 1984)

(Maslach, Jackson 1984)

– Wypalenie zawodowe u

– Wypalenie zawodowe u

badanych pielęgniarek rosło wraz ze wzrostem zadań

badanych pielęgniarek rosło wraz ze wzrostem zadań

przypadających na pielęgniarkę, ponieważ rosło jej subiektywne

przypadających na pielęgniarkę, ponieważ rosło jej subiektywne

odczuwane wyczerpanie emocjonalne. Wypalenie rosło także wraz ze

odczuwane wyczerpanie emocjonalne. Wypalenie rosło także wraz ze

spadkiem udziału badanych w podejmowaniu decyzji w pracy.

spadkiem udziału badanych w podejmowaniu decyzji w pracy.

Nadmiar obowiązków i niemożność podejmowania decyzji powodował

Nadmiar obowiązków i niemożność podejmowania decyzji powodował

wzrost tendencji depersonalizacji pacjentów. Depersonalizacja

wzrost tendencji depersonalizacji pacjentów. Depersonalizacja

dodatkowo rosła wraz ze spadkiem informacji zwrotnych

dodatkowo rosła wraz ze spadkiem informacji zwrotnych

pochodzących od pacjentów.

pochodzących od pacjentów.



Badanie

Badanie

(Jackson, Schuler 1983)

(Jackson, Schuler 1983)

Brak kontroli nad otoczeniem

Brak kontroli nad otoczeniem

znacznie podnosi ryzyko wypalenia u personelu. Kiedy pracownik ma

znacznie podnosi ryzyko wypalenia u personelu. Kiedy pracownik ma

poczucie, iż posiada zdolność wpływania na swoje otoczenie, to

poczucie, iż posiada zdolność wpływania na swoje otoczenie, to

odbiera to jako nagradzające. Dla pielęgniarek wyznacznikiem

odbiera to jako nagradzające. Dla pielęgniarek wyznacznikiem

kontroli jest możliwość otrzymywania informacji zwrotnych od

kontroli jest możliwość otrzymywania informacji zwrotnych od

pacjentów, a także możliwość decydowania o czynnościach

pacjentów, a także możliwość decydowania o czynnościach

podejmowanych przez chorych. Wraz ze spadkiem tak rozumianej

podejmowanych przez chorych. Wraz ze spadkiem tak rozumianej

kontroli rośnie depersonalizacja. Poczucie kontroli daje pielęgniarkom

kontroli rośnie depersonalizacja. Poczucie kontroli daje pielęgniarkom

siłę potrzebną do pokonywania przeszkód zawodowych.

siłę potrzebną do pokonywania przeszkód zawodowych.

Badania - zawód pielęgniarki

Badania - zawód pielęgniarki

jako zawód ryzyka

jako zawód ryzyka



Badanie

Badanie

(Epting 1981)

(Epting 1981)

Kontrola rozumiana jako możliwość

Kontrola rozumiana jako możliwość

uruchamiania odpowiednich środków zaradczych np.

uruchamiania odpowiednich środków zaradczych np.

przeformułowanie celu pracy zapobiega wypaleniu

przeformułowanie celu pracy zapobiega wypaleniu

zawodowemu.

zawodowemu.



Badania pokazują, iż adekwatne wsparcie jest czynnikiem

Badania pokazują, iż adekwatne wsparcie jest czynnikiem

uodparniającym na wypalenie. Dane empiryczne pokazują,

uodparniającym na wypalenie. Dane empiryczne pokazują,

iż najistotniejszego wsparcia udziela pielęgniarkom rodzina

iż najistotniejszego wsparcia udziela pielęgniarkom rodzina

(Maslach, Jackson 1985) ,

(Maslach, Jackson 1985) ,

w następnej kolejności osoby

w następnej kolejności osoby

znajdujące się w podobnej sytuacji zawodowej oraz grupy

znajdujące się w podobnej sytuacji zawodowej oraz grupy

wsparcia

wsparcia

(Epting 1981)

(Epting 1981)

i osoby cieszące się w danej

i osoby cieszące się w danej

dziedzinie autorytetem

dziedzinie autorytetem

( Etzion 1984).

( Etzion 1984).

Możliwość

Możliwość

korzystania z superwizji również przeciwdziała wypaleniu

korzystania z superwizji również przeciwdziała wypaleniu

(Garden 1987).

(Garden 1987).

Badania – specyfika

Badania – specyfika

mechanizmów prowadzących

mechanizmów prowadzących

do powstania wypalenia wśród

do powstania wypalenia wśród

pielęgniarek

pielęgniarek



Podstawy teoretyczne badania to model wypalenia

Podstawy teoretyczne badania to model wypalenia

zawodowego społecznej psychologii poznawczej

zawodowego społecznej psychologii poznawczej



Próba: 183 pielęgniarki różnych oddziałów szpitalnych

Próba: 183 pielęgniarki różnych oddziałów szpitalnych

(pielęgniarki pediatryczne, onkologiczne, chirurgiczne,

(pielęgniarki pediatryczne, onkologiczne, chirurgiczne,

psychiatryczne, internistyczne, przełożone, położne, IOM)

psychiatryczne, internistyczne, przełożone, położne, IOM)



Cel badań: stworzenie teoretycznego modelu wypalenia

Cel badań: stworzenie teoretycznego modelu wypalenia

zawodowego oraz jego weryfikacja empiryczna

zawodowego oraz jego weryfikacja empiryczna



Metoda: konfirmacyjna analiza ścieżek

Metoda: konfirmacyjna analiza ścieżek

Badania – specyfika

Badania – specyfika

mechanizmów prowadzących

mechanizmów prowadzących

do powstania wypalenia wśród

do powstania wypalenia wśród

pielęgniarek

pielęgniarek



Analizując dane dotyczące pielęgniarek

Analizując dane dotyczące pielęgniarek

można powiedzieć, że w strukturze

można powiedzieć, że w strukturze

wypalenia zawodowego tej grupy

wypalenia zawodowego tej grupy

zawodowej pojawiają się 2 drogi wpływów:

zawodowej pojawiają się 2 drogi wpływów:

-

DROGA EMOCJONALNA

DROGA EMOCJONALNA

PROWADZĄCA DO WYPALENIA

PROWADZĄCA DO WYPALENIA

-

DROGA KOMPETENCYJNA

DROGA KOMPETENCYJNA

PRZECIWDZIAŁAJĄCA WYPALENIU

PRZECIWDZIAŁAJĄCA WYPALENIU

Badania – specyfika

Badania – specyfika

mechanizmów prowadzących

mechanizmów prowadzących

do powstania wypalenia wśród

do powstania wypalenia wśród

pielęgniarek

pielęgniarek



Potwierdzono istnienie

Potwierdzono istnienie

klasycznej wzmacniającej się

klasycznej wzmacniającej się

struktury procesu wypalenia.

struktury procesu wypalenia.

Emocjonalne wyczerpanie

Emocjonalne wyczerpanie

wywołuje depersonalizację

wywołuje depersonalizację

pacjentów, depersonalizacja zaś

pacjentów, depersonalizacja zaś

powoduje zaniżenie osobistych

powoduje zaniżenie osobistych

osiągnięć zawodowych, a to

osiągnięć zawodowych, a to

zwrotnie nasila emocjonalne

zwrotnie nasila emocjonalne

wyczerpanie.

wyczerpanie.



Źródłem emocjonalnego

Źródłem emocjonalnego

wyczerpania jest najczęściej

wyczerpania jest najczęściej

długotrwały stres na który ma

długotrwały stres na który ma

wpływ kontrola typu unikanie.

wpływ kontrola typu unikanie.

Uciążliwości zawodowe

Uciążliwości zawodowe

dodatkowo nasila poczucie

dodatkowo nasila poczucie

niskich kompetencji zawodowych

niskich kompetencji zawodowych

Depersonalizacja

Obniżenie

osobistych

osiągnięć

zawodowych

Emocjonalne

wyczerpanie

DROGA EMOCJONALNA -

DROGA EMOCJONALNA -

wpływ obciążenia

wpływ obciążenia

psychicznego na zwiększenie

psychicznego na zwiększenie

wypalenia

wypalenia



Istnieje zróżnicowanie w

Istnieje zróżnicowanie w

poziomie wypalenia

poziomie wypalenia

zawodowego pielęgniarek

zawodowego pielęgniarek

zatrudnionych na różnych

zatrudnionych na różnych

oddziałach:

oddziałach:

Legenda:

Legenda:



Grupa ryzyka

Grupa ryzyka



Niski poziom ryzyka

Niski poziom ryzyka

Pielęgniarka

Pielęgniarka

Całkowite

Całkowite

wypaleni

wypaleni

e

e

Położne

Położne

31,25

31,25

Pediatryczne

Pediatryczne

44,69

44,69

Onkologiczne

Onkologiczne

42,48

42,48

Chirurgiczne

Chirurgiczne

38,24

38,24

Psychiatryczne

Psychiatryczne

41,57

41,57

Internistyczne

Internistyczne

31,77

31,77

IOM

IOM

36,72

36,72

Przełożone

Przełożone

25,24

25,24

DROGA EMOCJONALNA -

DROGA EMOCJONALNA -

wpływ obciążenia

wpływ obciążenia

psychicznego na zwiększenie

psychicznego na zwiększenie

wypalenia

wypalenia



Specyfika oddziału wpływa na poziom wypalenia

Specyfika oddziału wpływa na poziom wypalenia

zawodowego (charakter problemów)

zawodowego (charakter problemów)



Trudno wyjaśnić dlaczego położne, przełożone i

Trudno wyjaśnić dlaczego położne, przełożone i

internistyczne pielęgniarki są najmniej narażone

internistyczne pielęgniarki są najmniej narażone

na wypalenie zawodowe ?

na wypalenie zawodowe ?

DROGA EMOCJONALNA - wpływ

DROGA EMOCJONALNA - wpływ

obciążenia psychicznego na

obciążenia psychicznego na

zwiększenie wypalenia

zwiększenie wypalenia



Porównano poziom wypalenia i

Porównano poziom wypalenia i

deklarowany poziom obciążenia

deklarowany poziom obciążenia

psychicznego: nie potwierdziła się w

psychicznego: nie potwierdziła się w

pełni teza o zależności między

pełni teza o zależności między

wypaleniem zawodowym a wysokim

wypaleniem zawodowym a wysokim

obciążeniem stresem.

obciążeniem stresem.



Nie ujawniono żadnych istotnych

Nie ujawniono żadnych istotnych

związków między innymi zmiennymi a

związków między innymi zmiennymi a

obciążeniem psychicznym

obciążeniem psychicznym



Jedynym mechanizmem, który

Jedynym mechanizmem, który

współdziała z obciążeniem

współdziała z obciążeniem

psychicznym jest mechanizm kontroli

psychicznym jest mechanizm kontroli

przez unikanie (unikanie zwiększa

przez unikanie (unikanie zwiększa

poziom wypalenia)

poziom wypalenia)

Legenda:

Legenda:

W- wypalenie

W- wypalenie

O- Obciążenie psychiczne

O- Obciążenie psychiczne

W (+) , O (+)

W (+) , O (+)

Pediatryczne

Pediatryczne

W (-), O (+)

W (-), O (+)

Przełożone,

Przełożone,

Internistyczne

Internistyczne

(?)

(?)

W (+), O (-)

W (+), O (-)

Onkologiczne,

Onkologiczne,

Psychiatryczn

Psychiatryczn

e

e

(?)

(?)

W (-) , O (-)

W (-) , O (-)

Położne

Położne

DROGA KOMPETENCYJNA - wpływ

DROGA KOMPETENCYJNA - wpływ

poczucia skuteczności zawodowej

poczucia skuteczności zawodowej

na hamowanie wypalenia

na hamowanie wypalenia



Wysokie poczucie skuteczności zawodowej obniża

Wysokie poczucie skuteczności zawodowej obniża

wypalenie, zmniejsza nie tylko całkowite

wypalenie, zmniejsza nie tylko całkowite

wypalenie, ale działa też na jego składniki –

wypalenie, ale działa też na jego składniki –

obniżając wyczerpanie emocjonalne i podnosząc

obniżając wyczerpanie emocjonalne i podnosząc

poczucie osiągnięć osobistych

poczucie osiągnięć osobistych

DROGA KOMPETENCYJNA - wpływ

DROGA KOMPETENCYJNA - wpływ

poczucia skuteczności zawodowej

poczucia skuteczności zawodowej

na hamowanie wypalenia

na hamowanie wypalenia



Na poczucie skuteczności zawodowej

Na poczucie skuteczności zawodowej

oddziaływają cechy zawodu pielęgniarki

oddziaływają cechy zawodu pielęgniarki

:

:

-obciążenia psychiczne

-obciążenia psychiczne

-brak warunków do leczenia

-brak warunków do leczenia

-wymagania wynikające ze specyfiki zawodu

-wymagania wynikające ze specyfiki zawodu

-niskie zarobki

-niskie zarobki

-zła współpraca zespołu leczącego

-zła współpraca zespołu leczącego

-zła współpraca z pacjentem i jego rodziną

-zła współpraca z pacjentem i jego rodziną

-inne

-inne

DROGA KOMPETENCYJNA - wpływ

DROGA KOMPETENCYJNA - wpływ

poczucia skuteczności zawodowej

poczucia skuteczności zawodowej

na hamowanie wypalenia

na hamowanie wypalenia



Liczba i rodzaj wymienionych przez

Liczba i rodzaj wymienionych przez

badane uciążliwych cech zawodu

badane uciążliwych cech zawodu

pielęgniarki okazała się istotną zmienną

pielęgniarki okazała się istotną zmienną

kształtującą bezpośrednio poczucie

kształtującą bezpośrednio poczucie

skuteczności zawodowej. Wraz ze

skuteczności zawodowej. Wraz ze

wzrostem odczuwanych dolegliwości

wzrostem odczuwanych dolegliwości

spada poczucie kompetencji,

spada poczucie kompetencji,

zwiększając tym samym poziom

zwiększając tym samym poziom

wypalenia

wypalenia

DROGA KOMPETENCYJNA - wpływ

DROGA KOMPETENCYJNA - wpływ

poczucia skuteczności zawodowej

poczucia skuteczności zawodowej

na hamowanie wypalenia

na hamowanie wypalenia



Ocena sytuacji z jaką mają się zmierzyć pielęgniarki

Ocena sytuacji z jaką mają się zmierzyć pielęgniarki

jako zagrażającej lub jako straty sprzyja obniżeniu

jako zagrażającej lub jako straty sprzyja obniżeniu

poczucia skuteczności/kompetencji a wraz z tym

poczucia skuteczności/kompetencji a wraz z tym

podnosi się depersonalizacja i obniżenie

podnosi się depersonalizacja i obniżenie

zaangażowania zawodowego

zaangażowania zawodowego



Nie potwierdzono roli ogólnego wsparcia w

Nie potwierdzono roli ogólnego wsparcia w

zapobieganiu spadkowi poczucia kompetencji.

zapobieganiu spadkowi poczucia kompetencji.

Znacznie lepsze efekty daje wsparcie

Znacznie lepsze efekty daje wsparcie

instrumentalne i informacyjne profesjonalistów

instrumentalne i informacyjne profesjonalistów

(przełożeni, psychologowie, inne pielęgniarki) niż

(przełożeni, psychologowie, inne pielęgniarki) niż

emocjonalne rodziny

emocjonalne rodziny

DROGA KOMPETENCYJNA - wpływ

DROGA KOMPETENCYJNA - wpływ

poczucia skuteczności zawodowej

poczucia skuteczności zawodowej

na hamowanie wypalenia

na hamowanie wypalenia



Nie udało się zidentyfikować tzw. ogólnych

Nie udało się zidentyfikować tzw. ogólnych

negatywnych cech zawodu. To raczej typ problemów

negatywnych cech zawodu. To raczej typ problemów

wynikłych z pracy z określoną grupą chorych wiąże się

wynikłych z pracy z określoną grupą chorych wiąże się

z akcentowaniem pewnych uciążliwości ponad inne.

z akcentowaniem pewnych uciążliwości ponad inne.



Orientacja na nagrodę (uznanie, wdzięczność) vs

Orientacja na nagrodę (uznanie, wdzięczność) vs

orientacja prospołeczna nie była zmienną

orientacja prospołeczna nie była zmienną

modyfikującą wypalenie.

modyfikującą wypalenie.



Ważnym czynnikiem przeciwdziałającym wypaleniu

Ważnym czynnikiem przeciwdziałającym wypaleniu

jest możliwość współdecydowania w pracy np.

jest możliwość współdecydowania w pracy np.

położne, przełożone mające duże uprawnienia są

położne, przełożone mające duże uprawnienia są

znacząco mniej wypalone niż osoby nie posiadające

znacząco mniej wypalone niż osoby nie posiadające

takich uprawnień.

takich uprawnień.

WNIOSKI :

WNIOSKI :



Istnieją dwa odrębne mechanizmy

Istnieją dwa odrębne mechanizmy

powstawania wypalenia zawodowego

powstawania wypalenia zawodowego

(droga emocjonalna i

(droga emocjonalna i

kompetencyjna)

kompetencyjna)

WNIOSKI :

WNIOSKI :



Poczucie wysokiej skuteczności zawodowej

Poczucie wysokiej skuteczności zawodowej

jest w stanie zahamować rozwój wyczerpania

jest w stanie zahamować rozwój wyczerpania

emocjonalnego – jakie powstaje na skutek

emocjonalnego – jakie powstaje na skutek

silnego stresu. Blokując wzrost wyczerpania

silnego stresu. Blokując wzrost wyczerpania

nie dopuszczamy bezpośrednio do

nie dopuszczamy bezpośrednio do

depersonalizacji i obniżania satysfakcji

depersonalizacji i obniżania satysfakcji

zawodowej. W ten sposób poczucie wysokiej

zawodowej. W ten sposób poczucie wysokiej

skuteczności stanowi mechanizm podwójnie

skuteczności stanowi mechanizm podwójnie

istotny dla wypalenia zawodowego - wprost

istotny dla wypalenia zawodowego - wprost

mu przeciwdziałając ogranicza jednocześnie

mu przeciwdziałając ogranicza jednocześnie

rozwój drugiego mechanizmu

rozwój drugiego mechanizmu

współodpowiedzialnego za wzrost wypalenia

współodpowiedzialnego za wzrost wypalenia

WNIOSKI :

WNIOSKI :



Należy już na etapie przygotowania zawodowego

Należy już na etapie przygotowania zawodowego

uczyć pielęgniarki pewnych umiejętności

uczyć pielęgniarki pewnych umiejętności

społecznych (treningi antystresowe,

społecznych (treningi antystresowe,

asertywności) i zwiększać kompetencje społeczne

asertywności) i zwiększać kompetencje społeczne

(trening interpersonalny)

(trening interpersonalny)



Reforma szkolnictwa (przesunięcie terminu

Reforma szkolnictwa (przesunięcie terminu

wyboru zawodu o 4, 5 lat) – szkolnictwo

wyboru zawodu o 4, 5 lat) – szkolnictwo

pomaturalne i wyższe

pomaturalne i wyższe



Wprowadzanie w ramach szkoleń tzw. grup

Wprowadzanie w ramach szkoleń tzw. grup

Balinta (analiza i poszukiwanie skutecznych

Balinta (analiza i poszukiwanie skutecznych

sposobów rozwiązywania problemów

sposobów rozwiązywania problemów

powstających w kontakcie z człowiekiem chorym)

powstających w kontakcie z człowiekiem chorym)