Metody przeciwdziałania stresu i wypaleniu zawodowego.
Stres jest czynnikiem odczuwalnym przez wszystkich współdziałających członków zespołu ( zarówno pracownicy jak i pracodawcy), którego konsekwencje są odczuwalne na różnych sferach życiowych człowieka. Działania profilaktyczne mają na celu polepszenie sytuacji pracowników oraz zapobieganiu negatywnym skutkom stresu. Ważną kwestia jest zdrowie pracowników, którzy przy złych warunkach nie mają możliwości normalnego funkcjonowania. Obowiązkiem pracodawcy jest zapewnienie pracownikowi komfortowe warunki, aby jego aspekt zdrowotny nie został naruszony. Pracownik ma czuć się bezpiecznie i da możliwość dbać o zdrowie psychiczne i fizyczne. Mile widziane jest organizowanie spotkań terapeutycznych, wsparcie pracowników, promowanie zdrowego stylu życia stanowiące ochronę zdrowia psychicznego i fizycznego, mimo różnych sytuacji w pracy. Instytucje powinny opierać się na wyeliminowaniu czynników wpływających negatywnie oraz motywowaniu działań wspierających pracowników. Programów przynoszą zaskakujące rezultaty, w których znaczna liczba osób ma mniejsze problemy zdrowotne oraz zanotowano zmniejszoną ilość wypadków. Spośród licznych programów można wyróżnić kilka m.in.
Program ochrony zdrowia opracowany przez B. Dudka i współpracowników z Instytutu Medycyny Pracy w Łodzi. Uwzględnili monitoring stanu zdrowia, wychwycenie stresu i jego przyczyn.
Koncepcja prewencyjnego zarządzania stresem opierająca się na 5 zasadach:
Zależność jednostek i organizacji od siebie
Branie odpowiedzialności za jednostki i organizacje przez pracodawców,
Nieuniknioność stresu
Metoda zwalczania stresu jest dostosowana indywidualnie pod jednostkę,
Stres jest zmienny, dlatego ważne jest monitorowanie jego dalszym skutkom i przyczyną,
Poprzez poprawę warunków w miejscu pracy, można zmniejszyć przyczyny wywołujące stres. Karasek i Theorell przedstawili cztery zmiany warunków pracy:
Czynny udział w zmianach, powodujący identyfikację problemów,
Poszukiwanie odpowiednich cech pracy, promowanie zdrowego stylu życia
Zmiana i wprowadzenie jej w życie
sprawdzenie zmiany i jej skutków
Pracownicy socjalni narażeni są na różnego rodzaju zagrożenia, o różnej sile natężeniu tego zjawiska. Jedni zajmują się wyłącznie administracją, natomiast do zadań drugich wliczona jest terapia z najtrudniejszymi przypadkami. Jest to praca trudna, niosąca za sobą dużą odpowiedzialność przy równocześnie małym wynagrodzeniu i słabej możliwości zrobienia kariery ( nie mówiąc o trudności w zatrudnieniu). Ostatnim znaczącym problemem jest też wypalenie zawodowe powodujące zmianę zawodu po studiach lub nie podejmowaniu w ogóle pracy związane z tym zawodem. Zasadniczy szkopuł ma miejsce w biurokratycznej bezradności rozwiązania problemów, rezygnacji, stronniczości, złości oraz braku szczerości z klientami. Na podstawie badań z 1984 roku można stwierdzić, że zadowolenie pracowników z pracy jest bardzo niskie. Zaobserwowano bardzo dużo osób wypalonych zawodowo. By zapobiec negatywnym skutkom zalecono: ograniczenie ilości przyjmowanych osób, zminimalizowanie godzin pracy, przeprowadzenie kursów doszkalających w zawodzie. 1
Przy poszukiwaniu metod, które miałyby pomóc pracownikom w rozwiązywaniu problemów z pracą konieczne są działania zarówno prewencyjne oraz remedialne. prewencyjne działania mają na celu zapobiegać przyczynom i objawom stresu i wypalenia zawodowego, natomiast remedialne, mają pełnić funkcję łagodzącą, pozwalające na odnalezienie i przywrócenie harmonii pracownikowi.
Wyróżnia się różnorodne metody i techniki mające na celu zniwelować stres i wypalenie zawodowe. Za najbardziej efektowne uważane są: Interwencje kryzysowe, grupy wsparcia, superwizja oraz technika kontraktu.
Interwencja kryzysowa w pomocy samym pracownikom socjalnym jest stosowana dopiero w zapoznaniu się z samy pojęciem kryzysu. Garvin i Tropman przedstawiają kryzys jako „niebezpieczne zdarzenie, które stawia jednostkę w stan obniżonej odporności, w trakcie którego przyswojone dotąd przez nią sposoby radzenia sobie ze stresem stają się niewysterczające”. Nie jest jednak powiedziane, że sam stres powoduje wypalenie zawodowe, ale zachwianie równowagi, która dotąd była nienaruszona. Wyróżnione zostały różne modele interwencji, które zakładają:
Gdy następuje sytuacja kryzysowa, jednostka traci kontrolę nad aktualnym funkcjonowaniem oraz zostają pobudzone wewnętrzne trudności psychologiczne.
W sytuacjach kryzysowych mogą powstać emocjonalne zaburzenia będące wynikiem stresu i/lub tendencji do nieradzenia sobie z emocjami tylko w takich sytuacjach.
Na ogół ludzie funkcjonują w normie, natomiast trudności emocjonalne są uśpione w każdym człowieku. Zostają dopiero pobudzone w wyniku nagłych sytuacji kryzysowych.
Człowiek w momencie zagrożenia zaczyna funkcjonować zupełnie inaczej niż dotychczas, natomiast czy ta zmiana będzie dobra czy zła zależy od jego sposobu radzenia sobie ze stresem.
Ze względu na różnorodność przedstawionych modeli we wszystkich przypadkach stosuje się zawsze do klienta pełna mobilizację do dalszych jego działań.
Grupy wsparcia stanowią część grup zespołowych jako podstawa pracy socjalnej. Grupy, jak przedstawił twórca psychoterapii- Yalom, maja potencjał terapeutyczny, charakteryzujący się z następujących elementów:
Odbieraniem i przekazywaniem informacji na temat każdego członka grupy,
Uczenie się empatii oraz rozpoznawanie możliwości wyjściowych z sytuacji kryzysowych,
Dowartościowywanie
Możliwość dostrzegania problemów u pozostałych członków w grupie,
Możliwość dzielenia się z innymi problemem i zwrócenia uwagi iż „nie tylko ja mam problem”,
Możliwość przećwiczenia, przedyskutowania zamierzonych działań,
Motywowanie do działania i możliwość do zmiany,
Grupy wparcia mają jednak pewne ograniczenia, ze względu na poczucie zagrożenia lub kontroli społecznej. Zbyt długie poleganie na grupie może powodować, iż jednostka przestanie samodzielnie podejmować decyzje, polegając tylko i wyłącznie na grupie. Pracownicy socjalni polegający na technice grup wsparcia do ograniczenia stresu i wypalenia zawodowego mają możliwość skorzystania do podobnej techniki zwanej antywywpaleniową ( burnout workshop). Technika ta ma na celu poszerzenie wiadomości na temat indywidualnych problemów związanych z pracą oraz zwiększeniu wiedzy na temat możliwości radzenia sobie ( treningi poznawcze, behawioralne, sieci wsparcia). Warsztat antywypaleniowy składa się z 8 etapów:
Przedstawienie się
Przełamanie lodów
Autodiagnoza
Uświadamianie przyczyn wypalenia
Uświadamianie technik radzenia sobie
Trening umiejętności radzenia sobie
Uświadamianie wsparcia społecznego
Planowanie przyszłości
Superwizja pojęcie to wywodzi się z słowa angielskiego supervisio- kontrola, nadzór. Jest to metoda pozwalająca kierować pracownikami w celu wykorzystania ich najlepszych atutów do osiągnięcia zamierzonego celu. Superwizja podzielona jest jednak na dwie definicje
polega na doradztwie zawodowym dla jednostek ,grup i zespołów, powodując polepszenie kompetencji zawodowych i osobistych oraz poprawienie jakości zadowolenia z pracy.
Jest metodą szkoleń i wzmacniania mocnych stron zawodowych, skupianie się nie tylko na jednostce ale na integracji w grupie jako podstawowy wyznacznik w każdej pracy zawodowej.
Najważniejszą rzeczą w superwizji jest konsekwentne stosowanie zasad, w których zawarte są warunki:
Rozwój wiedzy i umiejętności w zakresie danego problemu,
Istnienie stałego kontaktu między pracownikami instytucjonalnymi,
Regularne sporządzanie zebrań do omawiania postępów klienta,
Superwizja opiera się przede wszystkim na możliwości rozwiązywania problemów, opierając się na metodach rozwiązywania problemów. Zatem, zostaje wytłumaczony problem w taki sposób, aby klient miał obiektywny wgląd w całą swoja sprawę. Dotychczas jego wiedza, nie dawała mu możliwości do rozwiązania zaistniałej sytuacji. Proces przebiegu oparty jest na etapach:
Rozpoznanie i zdefiniowanie problemu
Odnajdywanie możliwości do rozwiązania
Ocena oraz zdecydowanie się na rozwiązanie
Wcielenie decyzji w życie
Efekt podjętej decyzji.
Dzięki przedstawionym wyżej etapom problemy związane z funkcjonowaniem psychospołecznym zaczynają nie mieć miejsca. Pozawala na samodzielne wyodrębnienie problemu oraz większe radzenie sobie z sferą emocjonalną, intelektualną itp.
Technika kontraktu to nic innego jak ugoda pomiędzy pracownikiem a klientem. . Odnosi się bezpośrednio do problemu, celu i interwencji, zadań, ugody. Rozróżnia ją spośród innych umów to, iż daje możliwość na zdobycie informacji zwrotnych, prowadzi do negocjacji oraz renegocjacji. Praca socjalna stosuje kontrakt głównie ze względu na:’
Zgodność co do ustalonych warunków w kontrakcie,
Umiejętności i możliwości ich zmiany i negocjacji,
Wspólnej odpowiedzialności w razie nie dotrzymania,
Podtrzymywanie kontaktu, do stałej wymiany informacji.
Dzięki tym zasadom można wypracować odpowiednie zachowania prowadzące do rozwiązania problemu. Zarówno pracownik socjalny, jak i klient czują odpowiedzialność za ustalone i wypracowane wspólnie cele i zadania. Technika ta zatem jest tez ważna w stawianiu sobie celów do ograniczenia stresu i wypalenia zawodowego, który ważny jest nie tylko dla samego pracownika, ale i pracodawcy.2
Ostatnio częstym problemem staje się u osób zawodowo pomocowym radzenie sobie z własnymi problemami. Dotyczy to takich zawodów jak: pielęgniarki, ratownicy, pedagodzy, psycholodzy, pracownicy socjalni itp. I ci ostatni, od których wymaga się pomaganie ludziom w umiejętnym radzeniu, usamodzielnieniu, odpowiednim funkcjonowaniu w życiu społecznym, często sami maja problem z wyczerpaniem emocjonalnym, obojętnością, bezradnością itp. Dzięki samej pracy socjalnej podane zostały metody przydatne do wyleczenia lub łagodzenia tych zjawisk, pracownicy sami mają możliwość zwalczania własnych problemów. Jedne z bardziej przydatnych są superwizja oraz wsparcie społeczne. Warto zatem wykorzystywać je w codziennym życiu, by nie pozwolić na powstanie napięć lub wyczerpania. Ze względu na duże przygotowanie pracowników, maja szanse wykorzystać swoją wiedze do własnego radzenia sobie z problemami. Praca nad samym sobą daje im dodatkowe doświadczenia podwyższając jednocześnie kompetencje w pracy z klientami, których również dotyka często stres i wypalenie. Zachęca się do podjęcia takich działań nie tylko samych pracowników, ale i kierowników-pracodawców.