Pozostałe przychody i koszty operacji związane są pośrednio ze zwykłą działalnością operacyjną jednostki. Wpływają one na wynik z działalności operacyjnej (powiędnie podwyższając lub obniżając wynik osiągnięty na sprzedaży.
Do pozostałych przychodów operacyjnych zalicza się m.in.:
- przychody ze sprzedaży środków trwałych,
- przychody ze sprzedaży środków trwałych w budowie, praw majątkowych oraz odpisy ujemnej wartości firmy,
- nadwyżki inwentaryzacyjne składników majątku,
- odpisane zobowiązania przedawnione i umorzone,
- otrzymane odszkodowania kary i grzywny (z wyjątkiem odsetek zwłoki),
- otrzymane darowizny (łącznie z VAT obciążającym darczyńcę),
- otrzymane dotacje, subwencje i dopłaty.
W rachunku zysków i strat pozostałe przychody operacyjne wykazywane są następujących grupach:
I. Zysk ze zbycia nie finansowych aktywów trwałych - jest to dodatnia różnica miedzy przychodami ze sprzedaży środków trwałych, środków trwałych w budowie, wartości niematerialnych i prawnych a wartością aktywów będących przedmiotem sprzedaży oraz kosztami poniesionymi w związku ze zbyciem.
II. Dotacje - wykazuje się tu otrzymane dotacje oraz odpisy dotacji stanowiących w chwili ich otrzymania rozliczenia międzyokresowe przychodów.
III. Inne przychody operacyjne.
Do pozostałych kosztów operacyjnych zalicza się:
- wartość netto likwidowanych, a także sprzedanych środków trwałych,
- odpisanie kosztów budowy środków trwałych, które nie dały zamierzonego efektu gospodarczego,
- wartość netto sprzedanych oraz likwidowanych wartości niematerialnych i prawnych (praw majątkowych oraz dodatniej wartości firmy),
- odpisy aktualizujące wartość zapasów: materiałów, towarów, produktów z tytułu:
• zastosowania zasady ostrożnej wyceny,
• odpisania zaniechanej lub nie podjętej produkcji,
• niedoborów i szkód (jeżeli nie obciążają one odpowiedzialnego za ich powstanie pracownika lub nie stanowią korekty kosztów albo zdarzenia losowego),
- odpisanie należności przedawnionych, umorzonych i nieściągalnych,
- zapłacone oraz przypadające do zapłaty odszkodowania, kary i grzywny (z wyjątkiem odsetek zwłoki),
- przekazanie darowizn łącznie z należnym od nich VAT.
W rachunku zysków i strat wykazuje się je w następujących grupach:
I. Strata ze zbycia nie finansowych aktywów trwałych.
II. Aktualizacja wartości aktywów nie finansowych.
III. Inne koszty operacyjne.
Do przychodów z operacji finansowych zalicza się:
- przychody z tytułu posiadania udziałów w innych jednostkach oraz papierów wartościowych (dywidendy, odsetki);
- przychody z odprzedaży papierów wartościowych;
- odsetki od udzielonych pożyczek i należności (w tym odsetki zwłoki w zapłacie);
- dyskonto otrzymane przy nabyciu weksli;
- odsetki od lokat i środków na rachunkach bankowych (z wyjątkiem środków zakładowego funduszu świadczeń socjalnych);
- dodatnie różnice kursowe.
Do kosztów z operacji finansowych zalicza się:
- koszty z tytułu pokrycia strat w innych jednostkach, w których dana jednostka jest udziałowcem,
- wartość w cenie nabycia odprzedanych papierów wartościowych,
- odsetki od otrzymanych pożyczek i zobowiązań (w tym odsetki za zwłokę),
- odsetki i prowizje od kredytów bankowych1,
- potrącone dyskonto przy sprzedaży weksli,
- różnice z aktualizacji wyceny posiadanych udziałów i papierów wartościowych,
- ujemne różnice kursowe na środkach pieniężnych i rozrachunkach.
Kapitał to wyrażona wartościowo część źródeł finansowania środków gospodarczych danej jednostki o określonym przeznaczeniu. Kapitały i fundusze wykazuje się z podziałem na ich rodzaje, w wysokości ustalonej zgodnie z przepisami o gospodarce finansowej jednostki, z jej statutem lub umową o jej utworzeniu.
Kapitał własny obejmuje:
I. Kapitał (fundusz) podstawowy każdej jednostki, niezależnie od jej formy prawnej i tytułu własności. Jako kapitał podstawowy wykazują:
- spółki akcyjne - kapitał zakładowy,
- spółki z o.o. - kapitał zakładowy,
- przedsiębiorstwa państwowe - fundusz założycielski,
- spółdzielnie - fundusz udziałowy,
- spółki komandytowe, jawne, cywilne - kapitał udziałowy. Kapitał zakładowy spółek z ograniczoną odpowiedzialnością, oraz spółek akcyjnych a także fundusz udziałowy spółdzielni wykazuje się w wielkości określonej w umowie lub statucie i wpisanej do rejestru przez sąd rejestrowy.
II. Należne, lecz nie wniesione wkłady i wpłaty na poczet kapitału. Jest to pozycja korygująca kapitał podstawowy do realnej wysokości, która stanowi należność jednostki.
III. Kapitał (fundusz) zapasowy, który ze względu na źródła jego tworzenia obejmuje kapitał tworzony:
- ze sprzedaży akcji powyżej ich wartości nominalnej,
- tworzony ustawowo (np. z zysku),
- tworzony zgodnie ze statutem lub umową,
- z dopłat wspólników,
- z innych źródeł.
IV. Kapitał (fundusz) z aktualizacji wyceny środków trwałych oraz inwestycji długoterminowych. Kapitał ten stanowi równowartość kwot, o które zwiększono wartość netto środków trwałych wykazywanych w aktywach. Dlatego też różnice z aktualizacji, dotyczące rozchodowanych środków trwałych (sprzedanych, zlikwidowanych, podarowanych), przeksięgowuje się z kapitału (funduszu) z aktualizacji wyceny na kapitał zapasowy.
V. Pozostałe kapitały (fundusze) rezerwowe, tworzone ustawowo zgodnie ze statutem lub umową.
VI. Wynik finansowy netto roku obrotowego i z lat poprzednich.
Kapitał własny pełni w każdym przedsiębiorstwie 4 funkcje:
-gwaranta spłaty zobow. Wobec wierzycieli,
-podstawy ekonomicznej i prawnej samodzielności właściciela firmy,
-fundusz ryzyka,
-podstawy wiarygodności kredytowej.
Zgromadzenie kapitału własnego w odpowiedniej wysokości wpływa na wiarygodność jednostki wobec jej kontrahentów, inwestorów, kredytodawców, a także umożliwia jej rozwój, jest również gwarancją pokrycia ewentualnych strat jednostki.
Kapitały obce są dodatkowym źródłem finansowania majątku. Wyrażają one wartość zasobów majątkowych znajdujących się w dyspozycji jednostki, a będących własnością innych jednostek (bank, spółka, osoba fizyczna). Kapitały te mogą mieć charakter długoterminowy (długoterminowe kredyty bankowe) lub krótkoterminowy (charakter mogą mieć zobow. Wobec dost. W bilansie zarówno kapitały własne i obce ujęte są w pasywach z podziałem na kapitały własne (grupa A) i obce (grupa B). Kapitał własny można obliczyć (ustalić jego wielkość jako różnicę między sumą aktywów jednostki, a jej kapitałem obcym).
Fundusze zasadnicze przedsiębiorstwa państwowego należą do funduszy własnych —» przedsiębiorstwa państwowego (—» kapitały jednostek). Obejmują one fundusz założycielski oraz fundusz przedsiębiorstwa.
Fundusz założycielski stanowi równowartość składników majątku wydzielonych z mienia państwowego i przekazanych przedsiębiorstwu państwowemu przez organ założycielski.
Fundusz założycielski może ulegać zwiększeniu np. o: 1) równowartość takich składników majątkowych przekazanych przedsiębiorstwu przez organ założycielski, jak: -» środki trwale oraz -» wartości niematerialne i prawne; -* towary, -» materiały i -* opakowania; -> środki pieniężne przekazane na rachunek bieżący przedsiębiorstwa w banku; 2) kwotę wynikającą z urzędowej aktualizacji wyceny środków trwałych (w części przypadającej na zwiększenie funduszu założycielskiego).
Fundusz założycielski może ulegać zmniejszeniu np. o: 1) równowartość przekazanych nieodpłatnie (na podstawie prawomocnych decyzji i orzeczeń wydanych przez uprawnione organy administracji państwowej) takich składników majątkowych, jak: środki trwałe, wartości niematerialne i prawne, -» inwestycje, towary, materiały, opakowania i wyroby gotowe; 2) kwotę wynikającą z urzędowej aktualizacji wyceny środków trwałych (w części przypadającej na zmniejszenie funduszu założycielskiego).
Fundusz przedsiębiorstwa stanowi równowartość majątku przedsiębiorstwa (go odliczeniu funduszu założycielskiego) sfinansowanego przez przedsiębiorstwo we własnym zakresie.
Fundusz przedsiębiorstwa może ulegać zwiększeniu np. o: l) odpisy z zysku (stanowiącego -» wynik finansowy przedsiębiorstwa za rok poprzedni) pozostające do dyspozycji przedsiębiorstwa (po opodatkowaniu podatkiem dochodowym); 2) kwotę wynikającą z urzędowej aktualizacji wyceny środków trwałych (w części przypadającej na zwiększenie funduszu przedsiębiorstwa).
Fundusz przedsiębiorstwa może się zmniejszać się np. o: 1) kwotę pokrycia straty (stanowiącej wynik finansowy przedsiębiorstwa za rok poprzedni); 2) kwotę wynikającą z urzędowej aktualizacji wyceny środków trwałych (w części przypadającej na zmniejszenie funduszu przedsiębiorstwa).
Spółdzielnia jest dobrowolnym zrzeszeniem nieograniczonej liczby osób prowadzących działalność w interesie swoich członków.
Członek spółdzielni ma obowiązek wnieść wpisowe oraz uczestniczy w pokrywaniu ewentualnej straty spółdzielni do wysokości zadeklarowanych udziałów. Za swoje zobowiązania odpowiada spółdzielnia całym swoim majątkiem.
Fundusze zasadnicze spółdzielni należą do funduszy własnych —* spółdzielni (-» kapitały jednostek). Obejmują one fundusz udziałowy i fundusz zasobowy (zapasowy).
Fundusz udziałowy powstaje z wpłat udziałów członkowskich, odpisów na udziały członkowskie z podziału nadwyżki bilansowej lub innych - określonych przepisami szczegółowymi - źródeł.
Fundusz udziałowy może zwiększać się np. w wyniku: 1) zarachowania zadeklarowanych udziałów członkowskich: (a) w części opłaconej ze —» środków pieniężnych; (b) w części nie opłaconej, która sianowi wkład należny na poczet zadeklarowanych udziałów; 2) zwiększenia udziałów z nadwyżki bilansowej (zysku) spółdzielni do podziału.
Fundusz udziałowy może zmniejszać się np. wskutek: 1) wypowiedzenia udziałów członkowskich, 2) pokrycia straty stanowiącej -» wynik finansowy spółdzielni (w części, która nic znajduje pokrycia w funduszu zasobowym).
Fundusz zasobowy w spółdzielni powstaje z dokonywanych przez jej członków wpłat wpisowego, z części nadwyżki bilansowej (zysku) wypracowanej przez spółdzielnię i pozostającej do jej dyspozycji oraz zmniejsza się (lub zwiększa) o kwoty wynikające z urzędowej aktualizacji wyceny środków trwałych, a ponadto jest wykorzystywany do pokrycia straty (stanowiącej wynik finansowy spółdzielni za rok poprzedni).
Fundusz zasobowy może zwiększać się m.in. o: 1) wpłaty członków spółdzielni z tytułu wpisowego; 2) odpisy z nadwyżki bilansowej (zysku) pozostającej dodyspozycji spółdzielni; 3) kwoty wynikające z urzędowej aktualizacji wyceny środków trwałych.
Fundusz zasobowy może m.in. ulegać zmniejszeniu: 1) o kwotę pokrycia straty (stanowiącej wynik finansowy spółdzielni za rok poprzedni); 2) o skutki urzędowej aktualizacji wyceny środków trwałych.
Kapitały własne spółek osobowych
Zakładając spółkę wspólnicy muszą ją wyposażyć w majątek, który przynajmniej na początku pozwoli na funkcjonowanie spółki. Tworzy on kapitał podstawowy (zakładowy), jedyny, obligatoryjny w spółce osobowej. Przepisy nie określają minimalnej wielkości tego kapitału. Wkład wspólnika może polegać na przeniesieniu lub obciążeniu własności rzeczy lub innych praw, a także na dokonaniu innych świadczeń na rzecz spółki. Ładem nie może być praca polegająca na prowadzeniu spraw spółki. Wkładem mogą być np. usługi nadzoru, budowlanego świadczone przez wspólnika spółki świadczącej usługi budowlane. Spółkami handlowymi - osobowymi są spółki jawne, komandytowe, komandytowo - akcyjne.
Spółka jawna to spółka, która prowadzi przedsiębiorstwo pod własną firma. Wkłady wspólników mogą być pieniężne lub rzeczowe. Wspólnik spółki jawnej może żądać podziału i wypłaty w całości zysku z końcem każdego roku obrotowego oraz ma prawo żądać corocznie wypłacenia odsetek w wysokość 5% swojego udziału kapitałowego.
Spółka partnerska jest spółką utworzoną przez wspólników (partnerów) w celu wykonywania wolnego zawodu i w spółce prowadzonej pod własną firmą. Partnerzy mają prawo żądać co rocznie wypłacenia odsetek w wysokości w 5% swojego udziału kapitałowego.
Spółka komandytowa ma na celu prowadzenia przedsiębiorstwa pod własną firmą, którzy wobec wierzycieli za zobow. Spółki, co najmniej jeden wspólnik odpowiada bez ograniczeń, a odpowiedzialność co najmniej jednego wspólnika jest ograniczona.
Spółka komandytowo - akcyjna. Celem jej jest prowadzenie przedsiębiorstwa pod własną firmą, którzy wobec wierzycieli za zobow. Spółki odpowiada bez ograniczeń co najmniej jeden wspólnik, a co najmniej jeden wspólnik jest akcjonariuszem. Kodeks określa wysokość kapitału zakładowego tej spółki, który powinien wynosić co najmniej 50 000 zł.
W spółkach osobowych nie ma obowiązku tworzenia kapitału zapasowego, rezerwowego z zysku na pokrycie straty lub na inne cele. Spółki jednak mogą tworzyć w ten kapitał, jeżeli przewiduje to statut spółki.
Kapitały zasadnicze spółki z ograniczoną odpowiedzialnością należą do jej kapitałów własnych (-* kapitały jednostek). Obejmują one kapitał zakładowy (udziałowy) i kapitał zapasowy.
Kapitał zakładowy (udziałowy) jest odpowiednikiem majątku wniesionego do -» spółki z ograniczoną odpowiedzialnością przez wspólników w postaci udziałów. Wysokość kapitału zakładowego jest oznaczona w umowie spółki, z tym że minimalna wysokość tego kapitału jest określona obowiązującymi przepisami. Kapitał zakładowy dzieli się na udziały, które są cząstkami tego kapitału, przy czym suma udziałów jest równa kapitałowi zakładowemu. Utworzenie kapitału zakładowego może nastąpić przez wniesienie do spółki udziałów w formie środków pieniężnych lub wkładów niepieniężnych (-* aport).
Zwiększenie kapitału zakładowego może nastąpić m.in. przez: l) przeznaczenie części kapitału zapasowego na zwiększenie kapitału zakładowego; 2) objęcie nowych udziałów, 3) przeznaczenie części -» wyniku finansowego (zysku) netto na pokrycie umorzenia udziałów.
Zmniejszenie kapitału zakładowego może nastąpić m.in, przez umorzenie udziału (udziałów) określonego wspólnika (wspólników).
Kapitał zapasowy w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością może być tworzony (na podstawie umowy spółki lub uchwały zgromadzenia wspólników) z odpisów z zysku (po jego opodatkowaniu podatkiem dochodowym) lub z dopłat wspólników, do których mogą być zobowiązani umową spółki (na zasadach określonych w art. 178 i 179 Kodeksu handlowego). Należy podkreślić, że dopłaty te są wkładami i stanowią część majątku spółki. Nie powiększają jednak udziałów wspólników, a w konsekwencji kapitału zakładowego stanowiącego sumę udziałów. Celem dopłat jest zwiększenie majątku obrotowego spółki, z tym że wspólnicy świadczący dopłaty nie są z tego tytułu wierzycielami i nie mają podstaw do „roszczenia o ich zwrot. Takie roszczenia powstać mogą po ich stronie dopiero wówczas, gdy spółka uchwali zwrot dopłat.
Na wielkość kapitału zapasowego (zmniejszenia lub zwiększenia) mają również wpływ skutki urzędowej aktualizacji wyceny wartości początkowej środków trwałych i ich umorzeń. Kapitał zapasowy w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością jest przeznaczony przede wszystkim na pokrycie ujemnego wyniku finansowego (straty) za rok poprzedni. Może również być wykorzystany na zwiększenie kapitału zakładowego (udziałowego).
Kapitały zasadnicze spółki akcyjnej należą do jej kapitałów własnych (-» kapitały jednostek). Obejmują one kapitał akcyjny, kapitał zapasowy (obligatoryjny) i kapitał rezerwowy.
Kapitał akcyjny jest odpowiednikiem sumy wartości nominalnej emitowanych -* akcji, która powinna być określona w statucie -» spółki akcyjnej i w —» rejestrze handlowym.
Utworzenie (powiększenie) kapitału akcyjnego może nastąpić m.in. przez: 1) sprzedaż akcji własnych, co znajduje odzwierciedlenie: (a) w wysokości wpłat pieniężnych; (b) w wartości wkładów niepieniężnych (—» aport); (c) w wysokości kwoty nie zapłaconej za przyznane akcje; 2) uzupełnienie kapitału akcyjnego z -» wyniku finansowego (zysku) netto.
Zmniejszenie kapitału akcyjnego może nastąpić m.in. przez: 1) obniżenie nominalnej wartości akcji, 2) umorzenie części akcji, 3) pokrycie ujemnego wyniku finansowego (straty) za rok poprzedni w części nie znajdującej pokrycia w kapitale zapasowym.
Kapitał zapasowy w spółce akcyjnej jest tworzony (m.in. z co najmniej 8% zysku za dany rok obrotowy , dopóki kapitał ten nie osiągnie co najmniej 1/3 kapitału zakładowego) obligatoryjnie z odpisów z zysku (po jego opodatkowaniu podatkiem dochodowym) lub - w przypadku powstania spółki akcyjnej w wyniku przekształcenia -» przedsiębiorstwa państwowego - w wielkości określonej statutem tej spółki.
Zwiększenie kapitału zapasowego może nastąpić m.in. przez: 1) nadwyżki ze sprzedaży akcji w cenie wyższej od ich wartości nominalnej; 2) skutki urzędowej aktualizacji wyceny —* środków trwałych.
Zmniejszenia kapitału zapasowego mogą nastąpić m.in. przez: l) pokrycie ujemnego wyniku finansowego (straty) za rok poprzedni; 2) skutki urzędowej aktualizacji wyceny środków trwałych.
Kapitał rezerwowy występuje tylko w niektórych spółkach akcyjnych. Określają one we własnym zakresie (w swoich statutach) zasady jego tworzenia i funkcjonowania. Na przykład może on być tworzony z części zysku spółki akcyjnej lub w ciężar kosztów jej działalności, z przeznaczeniem na pokrywanie strat na różnicach kursowych walut, strat z tytułu nieściągalnych -» należności itp.
Kapitały wydzielone. Jeżeli jednostki prowadzą działalność za pomocą zakładów lub oddziałów samobilansujących to wydzielają dla nich zasoby majątkowe (aktywa trw. I obrotowe) niezbędne do prowadzenia przez nie działalności. Wartość wydzielonych i przekazanych do dyspozycji zakładów zasobów tworzy kapitały wydzielone. Konto kapitałów (fundusze wydzielone) prowadzi się zarówno w jednostce przekazującej, jak i zakładach i pod działach jednostki statutowej. Ewidencją szczegółową do konta kapitałów wydzielonych prowadzi się oddzielnie dla każdego zakładu (oddziału). Konto to w jednostce statutowej może wykazywać wyłącznie saldo debetowe, które wyraża stan należności od zakładów (oddziałów samobilansujących się, wchodzących w jej skład z tyt. Wydzielonych im zasobów majątkowych. W zakładach natomiast konto to może wykazywać saldo tylko kredytowe, które oznacza stan zobow. Wobec jednostki statutowej z tyt. Wydzielonych im do dyspozycji zasobów majątkowych. We bilansie zbiorczym wspólny kapitał występuję, gdyż sumy tego kapitału znoszą się wzajemnie.
Fundusze specjalnego przeznaczenia. Jednostki gospodarcze prowadzące działalność handlową, jak i inne jednostki gospodarcze mogą tworzyć fundusze specjalne na ściśle określone cele.
Fundusze specjalne mogą być tworzone z:
- zysku netto jednostki gospodarczej,
- dochodów z funduszu,
- otrzymanych darowizn i dotacji,
- części jednego funduszu przeznaczone na inny fundusz specjalny.
Do grupy funduszy specjalnych zaliczany jest tworzony w ciężar kosztów działalności zakładowej fundusz świadczeń socjalnych. Fundusz ten jest przeznaczany na finansowanie działalności socjalnej, działalności sportowo-rekreacyjnej, nieodpłatnie lub częściowo odpłatne ulgi świadczone przez zakłady pracy na rzecz różnych form wypoczynkowych. Udzielenie rzeczowej lub finansowej pomocy materialnej. Zwrotną lub bezzwrotną pomoc na cele mieszkaniowe na warunkach określonych umową.
Zwiększenie śr. Funduszu świadczeń socjalnych następuje z tytułu:
- wpływów z opłat,
- pobieranie od osób fiz. I jednostek korzystających z działalności socjalnej,
- darowizn os. Fiz. I prawnych,
- odsetek od śr. Funduszu,
- wpływów z oprocentowania pożyczek udzielonych na cele mieszkaniowe,
- przeznaczenia części zysku netto na zwiększenie tego funduszu,
- dochodów z tyt. Sprzedaży, dzierżawy, likwidacji śr. Trw. Służących działalności socjalnej.
Śr. Fundusz nie wykorzystane w danym roku nie kalendarzowym przechodzą na rok nastepny.
Kapitał z aktualizacji wyceny jest kapitałem własnym jednostki. Kapitał ten służy do aktualizacji wyceny śr. Trw. Oraz skutków przeszacowania długoterminowych aktywów finansowych, jeżeli ich ewidencja bilansowa prowadzona jest w cenach rynkowych. Ewidencja stanu i zmiany w kapitale z aktualizacji wyceny ujmuje się na koniec kapitał (fundusze z aktualizacji wyceny). Kapitał z akt. Wyceny śr. Trw. Nie może być przedmiotem. Polega on zmniejszeniu jedynie o różnice z aktualizacji wyceny uprzednio zaktualizowanej, zbywanych, zlikwidowanych lub przekazanych nieodpłatnie śr. Trw. I odniesieniu tej wartości na zwiększenie kapitału zapasowego.