Organizacja i zadania Państwowej Inspekcji Pracy

Państwowym organem kontrolnym o największym zakresie kompetencji w zakresie kontroli zakładów pracy jest Państwowa Inspekcja Pracy.

Została ona powołana do nadzoru i kontroli przestrzegania przepisów prawa pracy,a w szczególności przepisów i zasad przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy. Aktualnie Państwowa Inspekcja Pracy podlega bezpośrednio Sejmowi.

Nadzorem i kontrolą PIP są objęte wszystkie zakłady pracy oraz inne podmioty, na rzecz których jest świadczona praca przez osoby fizyczne. Nadzór i kontrolę sprawują Inspektorzy Pracy, Okręgowi Inspektorzy Pracy oraz Główny Inspektor Pracy.

Okręgowi Inspektorzy Pracy sprawują nadzór nad pracą Inspektorów Pracy. Główny Inspektor kieruje działalnością Okręgowych Inspektorów Pracy, a tym samym sprawuje nadzór nad działalnością całej instytucji.

Do działań Państwowej Inspekcji Pracy należą w szczególności:

1. nadzór i kontrola przestrzegania przez zakłady pracy przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, przepisów dotyczących stosunku pracy, wynagrodzenia za pracę i innych świadczeń wynikających ze stosunku pracy, czasu pracy, urlopów, ochrony praw kobiet, zatrudniania młodocianych i osób niepełnosprawnych;

2. kontrola przestrzegania przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy przy projektowaniu budowy , przebudowy i modernizacji zakładów pracy oraz wyposażenia w urządzenia techniczne;

3. uczestnictwo w przejmowaniu wybudowanych lub przebudowanych zakładów pracy przy oddawaniu ich do eksploatacji;

4. nadzór i kontrola przestrzegania przez zakłady pracy wymagań bezpieczeństwa i higieny pracy przy konstruowaniu i produkcji maszyn, urządzeń oraz narzędzi pracy;

5. nadzór i kontrola przestrzegania wymagań bezpieczeństwa i higieny pracy przy produkcji wyrobów i opakowań, których użytkowanie mogłoby spowodować zagrożenie dla zdrowia i życia;

6. analizowanie przyczyn wypadków przy pracy i chorób zawodowych, kontrola stosowania środków zapobiegających tym wypadkom i chorobom oraz udział w badaniach okoliczności wypadków przy pracy na zasadach określonych w przepisach prawa pracy;

7. współdziałanie z organami ochrony środowiska w kontroli przestrzegania przez zakłady pracy przepisów o przeciwdziałaniu zagrożeniom dla środowiska;

8. udział w postępowaniu w sprawach przeciwko prawom pracownika przed sądem w zakresie wykroczeń określonych w przepisach prawa pracy;

9. udzielanie porad i informacji technicznych w zakresie eliminowania zagrożeń dla życia i zdrowia pracowników oraz porad i informacji w zakresie przestrzegania prawa pracy;

10. nadzór i kontrola zapewnienia przez pracodawcę bezpiecznych i higienicznych warunków pracy osobom fizycznym wykonującym pracę na innej podstawie niż stosunek pracy w zakładzie pracy lub miejscu wyznaczonym przez pracodawcę;

11. nadzór i kontrola zapewnienia przez pracodawcę bezpiecznych i higienicznych warunków zajęć odbywanych na jego terenie przez studentów i uczniów nie będących pracownikami.

Pracownicy Państwowej Inspekcji Pracy wykonujący lub nadzorujący czynności kontrolne maja prawo przeprowadzenia czynności kontrolnych wobec podmiotów , na rzecz których jest wykonywana praca przez osoby fizyczne, bez względu na podstawę świadczenia tej pracy. Są oni uprawnieni do prowadzenia bez uprzedzenia kontroli przestrzegania przez zakłady pracy przepisów prawa pracy, w szczególności stanu bezpieczeństwa i higieny pracy.

Inspektorzy Pracy kontrolę przeprowadzają po okazaniu legitymacji służbowej. Nie muszą natomiast dodatkowo okazywać żadnych upoważnień i skierowań do wykonywania czynności kontrolnych, nie muszą także przedstawiać zakresu prowadzonej kontroli. Nie obowiązują ich przepustki i upoważnienia wewnątrzzakładowe. Na terenie zakładu pracy zawsze musi być osoba upoważniona do towarzyszenia inspektorom pracy w trakcie prowadzenia czynności kontrolnych. Nie może zaistnieć sytuacja, kiedy inspektor pracy podczas nieobecności pracodawcy nie mógłby dokonać wizytacji zakładu, a w szczególności sprawdzenia technicznego bezpieczeństwa. Na podstawie kontroli inspektor pracy sporządza protokół, który jest podpisany przez kierownika zakładu i inspektora.

Protokół pokontrolny jest sporządzany w trzech egzemplarzach, z których jeden pozostaje na terenie zakładu pracy. W razie stwierdzenia naruszenia przepisów prawa pracy właściwe organy Państwowej Inspekcji Pracy uprawnione są do wydawania nakazów, wystąpień i innych decyzji administracyjnych.

Inspektorzy pracy mają prawo do:

1. nakazania kierownikowi zakładu pracy usunięcia stwierdzonych uchybień w ustalonym w nakazie terminie;

2. wstrzymania robót, gdy naruszenie powoduje bezpośrednie zagrożenie życia lub zdrowia pracownika;

3. skierowanie do innych robót pracowników zatrudnionych wbrew obowiązującym przepisom przy pracach wzbronionych, szkodliwych lub niebezpiecznych lub też pracowników zatrudnionych przy robotach niebezpiecznych, jeśli pracownicy ci nie posiadają odpowiednich kwalifikacji;

4. skierowania wystąpienia do kierownika zakładu pracy stwierdzenia naruszeń prawa w zakresie prawnej ochrony pracy, w tym w szczególności:

• zawierania i rozwiązywania umów o pracę;

• stosowania wobec pracowników kar;

• czasu pracy;

• ochrony pracy kobiet i zatrudniania młodocianych;

• prowadzenia dokumentacji zakładu oraz akt osobowych pracowników;

• wynagrodzeń i innych świadczeń pracowniczych;

• urlopów.

Decyzje nakazowe wydane w wyniku kontroli muszą być wykonane w terminie określonym w nakazie. Winny niewykonania nakazu inspektora pracy w określonym terminie podlega karze grzywny.

Okręgowy Inspektor Pracy ma prawo do zgłoszenia sprzeciwu wobec uruchomienia wybudowanego lub przebudowanego zakładu pracy albo jego części, jeżeli z powodu nieuwzględnienia wymagań bezpieczeństwa i higieny pracy dopuszczenie ich do eksploatacji mogłoby spowodować bezpośrednie zagrożenie życia lub zdrowia pracowników.

Główny Inspektor Pracy ma prawo nakazania, w wypadku stwierdzenia, że stan bezpieczeństwa i higieny pracy zagraża życiu lub zdrowiu pracowników, zaprzestania przez zakład pracy lub jego część działalności bądź działalności określonego rodzaju.

Za wykroczenia przeciwko prawom pracownika Państwowa Inspekcja pracy może nałożyć karę grzywny do 5.000,- zł.

Większość kontroli odbywa się u tych pracodawców, których dotyczą skargi składane przez pracowników lub sygnały o nieprawidłowościach od związków zawodowych, dlatego u ponad 90 % kontrolowanych pracodawców stwierdza się różnego rodzaju naruszenie przepisów, które wg nich , są niestabilne, nieczytelne i niejednoznaczne, a jeden akt prawny zawiera często bardzo dużo zmian o różnych terminach obowiązywania. Niewystarczający jest poziom wiedzy i techniki pracodawców, a o dalekim od oczekiwań stopniu poszanowania prawa świadczy dla przykładu:

* bardzo wysoka liczba skarg pracowniczych składanych do PIP oraz fakt, że corocznie ponad 80 % z nich uznaje się za zasadne,

* przybierające coraz większe rozmiary działania pracodawców zmierzające

do utrudnienia lub uniemożliwienia przeprowadzenia kontroli.

Część pracodawców, zwłaszcza funkcjonujących na granicy rentowności,

ochronę pracy postrzegają jako działalność zbyt kosztowną, a jednocześnie nie przynoszącą im bezpośrednich korzyści ekonomicznych. Działania takie są tym łatwiejsze, iż w wyniku wysokiego bezrobocia pracobiorcy są gotowi do świadczenia pracy na każdych niemal warunkach, byleby zdobyć i utrzymać miejsce pracy dające chociażby minimalne podstawy do utrzymania siebie i najbliższych. Coroczne kontrole przestrzegania przepisów prawa pracy przy wypłacie wynagrodzeń i innych świadczeń pracowniczych wskazują na utrzymywanie się niezadowalającego stanu przestrzegania prawa. Przyczyną tego zjawiska jest przede wszystkim trudna sytuacja gospodarcza w naszym kraju. Wyraźnie zmniejsza się natomiast rozmiar zjawiska nieprawidłowego naliczania wynagrodzenia. W tym zakresie rezultaty przynosi szeroka akcja prowadzona przez Państwową Inspekcję Pracy oraz redakcje fachowych wydawnictw, a dotycząca popularyzacji prawa pracy.

Nadzieję na poprawę stanu przestrzegania prawa w zakresie wypłaty wynagrodzeń i świadczeń należy upatrywać w przyspieszeniu rozwoju gospodarczego w kraju i związanej z tym poprawy sytuacji gospodarczej pracodawców.

Niezbędna jest dalsza działalność popularyzująca i informująca, jaką prowadzi PIP, jednak w sytuacji, w jakiej znajdują się polscy przedsiębiorcy podstawową metodą działania Inspekcji musi pozostać kontrola i nadzór.

---