Rozdział XIII
„Poznawanie ucznia i jego środowiska”
2.7
Wywiad psychologiczny- rozmowa dwóch osób, siedzących naprzeciwko siebie, prowadzona w określonym celu.
Podstawowym celem wywiadu jest uzyskanie jak największej ilości informacji. Metoda ta pozwala dotrzeć do postaw, emocji oraz dążeń rozmówcy. Zaletą jest możliwość rekonstrukcji fragmentów doświadczeń życiowych osoby badanej, które mogą wiązać się z jej aktualnymi problemami.
Podstawowa metoda w procesie diagnozy psychologicznej.
Pozwala na stosunkowo szybkie poznanie osoby badanej.
To metoda wielofunkcyjna ( zarówno cele badawcze jak i praktyczne).
Zalety tej metody:
Możliwość szybkiego poznania faktów,
bezpośredni kontakt psychiczny z rozmówcą,
motywujący wpływ badającego na osobę badaną.
Wady:
Możliwość nieszczerych wypowiedzi rozmówcy,
subiektywizm i selektywność uzyskanych informacji,
możliwość zatajenia pewnych treści w obawie przed krytyką,
tendencja do przedstawiania się w korzystniejszym świetle.
Gdy pojawia się wątpliwość w prawdziwość wypowiedzi badanego, wiarygodność danych powinno się zweryfikować na podstawie innych metod.
Psycholog może poddać analizie nie tylko treść wypowiedzi, ale również sposób mówienia, reakcje i samą sytuację wywiadu.
W interpretacji wypowiedzi uwzględnia się:
wyrazy mimiczne,
ruchy ciała,
usytuowanie przestrzenne,
ogólny wygląd rozmówcy (budowa fizyczna, fryzura, sposób ubierania)
Yarrow sugeruje, aby uwzględnić w wywiadzie następujące dane obserwacyjne:
Fizyczne- postawa, np. swobodna-skrępowana, wyraz twarzy, gesty, siła i energia działania, koordynacja ruchowa.
Fizjologiczne- brak równowagi ruchowo-naczyniowej, np. pocenie się, czerwienienie się.
Formalne cechy języka- np. gadatliwość, płynność i tempo mowy.
Zachowania związane z interakcją- sposoby ustosunkowania się do badającego, np. opór, zależność, bierność.
Sposób bycia- np. spontaniczność, skupienie, rozproszenie.
Psycholog może wykorzystać w wywiadzie kwestionariusze, testy, może też dokonać analizy wytworów działania. Pytania powinny być formułowane tak, aby nie wzbudzały u osoby badanej niepokoju. Musi wytworzyć się wzajemny kontakt intelektualny i emocjonalny wtedy wywiad spełni swoją rolę- Stworzenie atmosfery sprzyjającej nawiązaniu dobrego kontaktu! Osoba badana powinna znać cel rozmowy i czuć się bezpiecznie!
Wywiad z dzieckiem
Konieczne jest poświęcenie czasu na zaznajomienie dziecka z nowym otoczeniem i osobą badającą.
Kontakt ułatwia często zainteresowanie dziecka zabawką, wykorzystanie lalek lub obrazków do przedstawienia różnych sytuacji.
Za wiarygodne możemy uznać informacje, jakie uzyskujemy od dzieci ok. 4-5 roku życia.
Należy uwzględnić czynniki: rozwojowe: zasób słów, umiejętność swobodnego wypowiadania się. Emocjonalne bądź motywacyjne.
Pytania powinny być sformułowane w przystępnym dla dziecka języku i dostosowane do jego poziomu umysłowego.
Pytania jakie stawiamy powinny spełniać funkcję motywującą rozmówcę do wypowiedzi.
Pytania w zależności od celu mogą być bezpośrednie, pośrednie lub projekcyjne.
Pytania otwarte- pozwalają badanemu swobodnie budować odpowiedź pod względem treści i formy. Stosuje się je, gdy pytania dotyczą uczuć i postaw, a spodziewamy się że mogą one wywołać opór u osoby badanej. Pozwalają ukryć cel pytania, np. Zamiast zapytać dziecko kogo kocha bardziej, pytamy: Gdybyś mógł zabrać na wycieczkę mamę lub tatę, kogo z nich wybrałbyś?
Pytania zamknięte- pytania są tak sformułowane, że rozmówca może odpowiedzieć wyrazami „TAK” lub „NIE”. Pytania te stosujemy do uzyskania informacji o charakterze faktów.
Pytania wprost- rzadko używane ze względu na często zagrażający dla badanego charakter, np. „Czy jest pani agresywna wobec uczniów?” Aby tego uniknąć posługujemy się pytaniami uwikłanymi, czyli pytaniami nie wprost ( istotne pytanie zostaje ukryte by nie budzić oporu u osoby badanej).
Pytania projekcyjne- gdy staramy się poznać sfery możliwych konfliktów, pragniemy zamaskować prawdziwy cel pytania, wykorzystując mechanizm projekcji. Polecane u dzieci, zakładamy bowiem, że dziecko wyjaśniając czyjeś zachowanie wyrażać będzie swoje własne motywy.
Forma pytań może zmieniać się w trakcje wywiadu.
Prowadzący zwykle stosuje metodę stożkową ( od pytań ogólnych do trudniejszych)
Rodzaje wywiadów:
Bezpośredni
Środowiskowy ( uwzględniamy warunki życia osoby badanej, sytuację rodzinną, stosunki z innymi ludźmi)
Anamnestyczny ( celem jest odtworzenie całokształtu życia badanego)
Kliniczny ( dąży się do określenia charakteru i przyczyn zaburzeń, jakie obserwujemy w zachowaniu pacjenta).
Wallen ( 1964) - wywiad jest podstawową i najważniejszą metodą w procesie diagnozy psychologicznej .
2.8
Socjometria.
Metoda ułatwiająca nauczycielowi orientację w strukturze klasy szkolnej, a także umożliwiająca uzyskanie informacji o pozycji dziecka na tle grupy.
Ta metoda może też dostarczyć informacji o wzajemnych stosunkach między uczniami, tj. zjawiska polaryzacji ( powiązań dot. rozwarstwienia grupy), integracji, oraz waloryzacji
( procesu wartościowania stosunków między uczniami w układzie hierarchicznym).
Metoda stosunkowo łatwa, może być stosowana przez odpowiednio przygotowanych nauczycieli.
Badamy grupy liczące od kilku do kilkudziesięciu osób, poczynając już od wieku przedszkolnego.
Badanie przeprowadzane zazwyczaj w krótkim czasie, pojedynczo lub zbiorowo.
Głównym narzędzie socjometrii jest TEST SOCJOMETRYCZNY( wszystkim członkom danej grupy podajemy pytania badające różne rodzaje stosunków społecznych , w odpowiedzi osoba ma podać nazwisko osoby lub osób z którymi chciałaby wejść w kontakt w określonych sytuacjach społecznych).
Ważne, aby wybory dotyczyły realnych sytuacji i by po zakończeniu badania zostały wprowadzone zmiany w grupie.
Wskazana czynność dla wykonania której dokonuje się wyboru to „sytuacja socjometryczna” lub „kryterium wyboru”.
Stosując test socjometryczny poleca się osobom badanym, aby dokonały wyborów tylko pozytywnych lub pozytywnych i negatywnych.
Im więcej przeprowadza się wyborów według różnych kryteriów i w różnych okresach czasu, tym pełniejszy otrzymujemy obraz badanej grupy.
Analiza wstępna otrzymanych wyników pozwala na ustalenie pozycji społecznej poszczególnych członków grupy .
Opracowanie danych umożliwia uzyskanie:
Wskaźnika uznania społecznego
Wskaźnika popularności społecznej
Wskaźnika ekspansji uczuciowej
Członkowie grupy wybierani szczególnie często są nazywani „Gwiazdami socjometrycznymi”, a jednostki niewybieralne przez nikogo „ izolowanymi” lub „ nie wybranymi” ( o izolacji mówimy w przypadkach skrajnych, gdy dziecko jest prześladowane przez rówieśników).
Jednostki „ marginesowe”- wybierane tylko przez niewielu członków.
Wyniki testu socjometrycznego przedstawia się graficznie.
3 sposoby zapisu:
Socjogram- wykres przedstawiający poszczególne jednostki jako figury geometryczne.
Diagram tarczowy- rozmieszczenie figur symbolizujących poszczególne osoby na płaszczyźnie złożonej z czterech koncentrycznych kół o wzrastających promieniach.
Tabela socjometryczna- w kolumnie pionowej umieszcza się nazwiska osób wybieranych, poziomo wybranych, na przecięciach linii umieszcza się wybory.
Rzetelnie przeprowadzone badania socjometryczne pozwalają nauczycielowi na :
- ujawnienie pozycji społecznej każdego ucznia w klasie,
- określenie stopnia rozwoju społecznego klasy oraz jej struktury na poziomie wieku uczniów,
- na podejmowanie odpowiednich akcji wychowawczych wobec uczniów.
2.9
Studium przypadku ( synteza informacji o uczniu i jego środowisku)
Psychika badanego ucznia powinna być ujmowana przyczynowo i funkcjonalnie, dlatego pojawia się konieczność kompleksowego stosowania różnych metod badawczych, które uzupełniając się pozwalają na wszechstronne poznanie psychiki.
Szersze zastosowanie wielu metod ma szczególne znaczenie przy opracowaniu studium przypadku ( case study), które polega na celowym, zaplanowanym i wielostronnym zbieraniu informacji o psychice i zachowaniu się badanej jednostki w jej otoczeniu społecznym. CASE STUDY TO JEDNOSTKA WRAZ Z JEJ ŚRODOWISKIEM !
Według Janowskiego studium przypadku podejmuje się ze względu na pojawiający się problem dydaktyczno-wychowawczy, który trzeba rozwiązać.
Problem taki przejawia się w zachowaniach ucznia, np. bijatyki, gwałtowne obniżenie się wyników w nauce itp.
S.P stosujemy także w celu dokładnego przeanalizowania interesującego nauczyciela zagadnienia( zachowania ucznia, które są szczególnie charakterystyczne z punktu widzenia nauczyciela).
S.P to zebranie wszystkich dostępnych danych o psychicznym rozwoju dziecka( zachowania emocjonalne, społeczne, możliwości intelektualne).
Uzyskane dane, zawierające również wyniki badań psychologicznych, stają się podstawa do oceny i interpretacji zgromadzonych informacji.
W proces interpretacji włączonych może być kilka osób: wychowawca, nauczyciele, psycholog, lekarz.
Nauczyciel może być pierwszą osoba która dostrzeże sygnały zaburzeń w zachowaniu dziecka., lub trudności w procesie uczenia się.
Janowski wymienia kolejność działań przy opracowaniu S.P:
Określenie przyczyny
Zbieranie danych( o dziecku, rodzinie, domu, środowisku, osobowości, psychice badanego)
Interpretacja i wysunięcie hipotez na temat przyczyn zachowania sprawiającego trudności wychowawcze
Ustalenie sposobów postępowania zaradczego
Konsekwentna ocena skuteczności tego postępowania.
1,2- mogą być realizowane przy pomocy nauczyciela-wychowawcy.
Każde dziecko może posiadać Teczkę biograficzną( gromadzone są w niej dane zbierane podczas całej kariery szkolnej)- może stanowić potem podstawę do całościowej charakterystyki ucznia.
Dokładna i całościowa charakterystyka jednostki określana jest w psychologii terminem-charakterystyki indywidualnej( opisuje najważniejsze cechy jednostki).