PROJEKTOWANIE TERENÓW ZIELENI - ćwiczenia

Zjazd I

Klasyfikacja terenów zieleni według ich funkcji:

1 - Tereny zieleni dostępne (otwarte) wypoczynku biernego i czynnego

A - Tereny zieleni wypoczynku biernego

- parki spacerowo wypoczynkowe

- zieleńce

- bulwary i promenady

B - Tereny zieleni wypoczynku czynnego

- parki kultury i wypoczynku

- lasy komunalne (parki leśne)

2 - Tereny zieleni o specjalnym przeznaczeniu

A - Tereny dostępne (otwarte)

- zadrzewienia izolacyjne

- tereny zieleni tras komunalnych

B - Tereny zieleni o ograniczonym dostępie

- ogrody dydaktyczne (ogrody botaniczne, dendrologiczne, itp.)

- pracownicze ogrody działkowe, cmentarze, parki i ogrody zabytkowe

3 - Tereny zieleni towarzyszące:

- obiektom dziecięcym

- szkołom

- wyższym uczelniom

- obiektom kulturowo - społecznym

- obiektom kultury i sztuki

- obiektom służby zdrowia

- obiektom opieki społecznej

- obiektom kultury fizycznej

- usługom techniczno - gospodarczym

4 - Tereny gospodarki rolniczej i leśnej

- komunalne zakłady produkcji roślinnej

- gospodarstwa produkcyjno - ogrodnicze

- gospodarstwa rolniczo - handlowe

- lasy produkcyjne

5 - Tereny wycieczkowo - wypoczynkowe

- ośrodki wypoczynkowe

- lasy podmiejskie

- parki narodowe

Tereny zieleni w miastach zajmują od 15 - 40 % całego obszaru miejskiego. Program obiektów powinien zajmować tzw. frekwencję - liczbę uczestników korzystających z danego urządzenia jednocześnie. 10 - 20 % ogółu.

Izochroma - promień obsługi danego obiektu. Odległość dojścia od miejsca zamieszkania do danego obiektu np. parku, cmentarza.

Parki centralne - zakłada się w dużych miastach o liczbie mieszkańców > 250 tyś. na 15 - 20 ha i więcej. Sytuowane są w części centralnej miasta. Zasięg obsługi - izochroma - nie powinna przekraczać 20 - 30 min. przy użyciu środków komunikacji miejskiej np. tramwaj. Np. Park Centralny w NY.

Taki park jest bardzo reprezentacyjny ale i kosztowny. Dużą powierzchnię stanowią trawniki do wypoczynku.

Parki dzielnicowe - na powierzchni 5 - 8 ha. Łączy się je z pasami zieleni w obrębie całego miasta by stworzyć dogodne klimatyczno - biologiczne uwarunkowania i wprowadza się walory estetyczne. Do 200 tyś użytkowników / ha. Roślinność wysoka i niska, drogi piesze, place zieleni, wiele obiektów architektonicznych, placów zabaw. Na placach zabaw nie mogą być sadzone rośliny które mogą stanowić zagrożenie dla dzieci (kłujące, toksyczne). Układ komunikalny powinien przebiegać prosto i docelowo, łącząc poszczególne części parku. Aleje spacerowe i ścieżki prowadzi się swobodnie, po łukach, otwierające widoki.

Np. Park Poetów - Paryż

Parki ludowe - np. w Chorzowie. Po wojnie były zakładane masowo w dużych miastach. Od 20 do kilkuset ha. Ich zasięg obsługi wyraża się w granicach 20 - 30 min. Tu pojawiają się sektory kulturalne, rozrywkowe (wesołe miasteczka), kultury fizycznej (baseny, lodowiska), sektor wypoczynku biernego - tereny gier ogrodowych (pola golfowe), sektor dziecięcy (plac zabaw), kawiarnie, mała gastronomia.

Zieleńce = skwery - położone na 1 - 2 ha. Towarzyszą osiedlom. Przeznaczone do wypoczynku dla najstarszych i najmłodszych. Występują pace zabaw dla dzieci. Place te są zamknięte pasem zieleni, towarzyszące komunikacji miastowej, posiadają wnętrza w formie placów z układem swobodnych ścieżek. W obrębie zieleńców pojawiają się zielone place przy budynkach, skrzyżowaniach, pomnikach. Służą do podkreślania charakteru architektury. Przeznaczone do komunikacji miejskiej i krótkotrwałego wypoczynku.

Przy budynkach klasycznych najlepsze są kwietniki i układy osi regularnych. Są to jednak bardzo drogie rozwiązania. Tradycyjne kwietniki dywanowe.

Promenady - szerokie ulice z kilkoma pasami drzew, rzędami trawników - mają charakter spacerowy, o jak najmniejszej liczbie skrzyżowań. W Polsce są to np. aleje - które służą do połączenia 2 ważnych punktów. Przy promenadzie układ zieleni może być asymetryczny z pasem zieleni po jednej stronie lub symetryczny. Głównie sadzi się tam klony, lipę i dęby.

Przy zbyt długich promenadach należy wprowadzać zmiany w gatunkach roślin, ale dopiero przy skrzyżowaniach.

Bulwary - służą do spacerowania. Bulwar biegnie wzdłuż wody. Składa się z 2 poziomów: część dolna - służy do cumowania statków, część wyższa - właściwy bulwar. Długość bulwaru wynosi od kilku do kilkunastu kilometrów.

Tereny specjalnego przeznaczenia:

Pasy zieleni izolacyjnej - czasem pełnią funkcję wypoczynkową, oddzielają dzielnice przemysłowe od wypoczynkowych.

Pasy zieleni komunikacji ulicznej - podobna funkcja jak w przypadku pasów zieleni izolacyjnej, ale również pełnią funkcję ochroną od hałasu, kurzu, dymu, wiatrów, podnosi walory estetyczne. Pas biegnący ze wschodu na zachód umieszcza się po stronie nasłonecznionej, z północy na południe - po obu stronach.

Ogrody dydaktyczne - zamknięte, przeznaczone do celów naukowych. Pełnią funkcję dydaktyczną i wypoczynkową. Są to ogrody botaniczne, ekologiczne, dendrologiczne, skanseny. Ogrody botaniczne zakłada się na peryferiach miasta. Muszą mieć dogodne połączenie z centrum miasta.

Podstawowe czynniki kompozycji - to zespół celowo uporządkowanych elementów. W TZ jest to kompozycja uporządkowanych składników która tworzy fragment lub całość TZ. Składniki te są powiązane ze sobą pod względem treści i formy.

Każda kompozycja TZ musi być ładna i musi wzbudzać zadowolenie. Ładna jest wtedy gdy panuje w niej ład, nic w niej nie przeszkadza. Nie zależy od liczby komponentów lecz musi być wyważona, musi być wynikiem umiaru, im prostsza tym lepsza.

Układ przejrzysty wynika z jasnego uporządkowania wszystkich dominujących składników, uporządkowanych w przestrzeni.

Układ kompozycyjny to stosunki zachodzące między elementami dzieła i ich odniesienia do całości. Aby uzyskać spójną i czytelną kompozycję ustanawiającą ład przestrzenny, w procesie projektowania należy uwzględnić wszystkie elementy oraz czynniki występujące w projektowanej przestrzeni. W kompozycji trzeba umieścić poszczególne elementy w precyzyjnie wybranym miejscu, aby utworzone w ten sposób proporcje, zachodzące w całym układzie, były widoczne i czytelne.

Wyróżnia się kilka podstawowych rodzajów kompozycji:

- statyczną - kompozycja w której dominują elementy nieruchome

- dynamiczną - kompozycja w której dominują elementy wprowadzające ruch do układu

- zamknięta - to taka w której uzyskuje się wrażenie zamknięcia całości dzięki mocnemu rozłożeniu elementów na obrzeżach.

- otwarta - zbudowana jest z obiektów, które „wychodzą” poza granice całości.

Elementy ułożone w kierunkach ukośnych wprowadzają ruch do kompozycji.

W przestrzeni wyróżniamy:

- elementy otoczenia i ich przeznaczenie

- układy kompozycyjne regularne

- układy nieregularne - wzory występujące w naturze

Kompozycja regularne - mają osiowość - regularne łuki - osie dotyczą wszystkich składników kompozycji.

Kompozycja nieregularna - wiąże się ze swobodą, naturalnością, niesymetryczność.\

Pojawiają się też kompozycje łączące obie formy. Wiąże się to z wpisaniem kompozycji geometrycznej w istniejącą wcześniej kompozycję.

Każda kompozycja opiera się na proporcji i symetrii, rytmie, punktach i dominancie.

Proporcja - stosunek elementów kompozycji tworzących układ, równość między elementami a całym układem. Można przyjąć moduł - miarę, odcinek, wysokość, odległość sadzenia poszczególnych elementów

Proporcja pomiędzy poszczególnymi elementami zieleni, architekturą musi być zachowana.(między proporcją roślin a całą powierzchnią roślin). Proporcja wprowadza ład, harmonię. Dotyczy wysokości, rozmieszczenia, faktury i pokroju roślin, barwy, odległości.

Wprowadzając poszczególne elementy można zmniejszyć lub zwiększyć kompozycję. Kompozycję zmniejszamy jeśli wprowadzamy dużo elementów w danej przestrzeni.

Proporcje wprowadzają zasady kompozycyjne. Każdą kompozycję przestrzenną charakteryzują konkretne proporcje, które oznaczają stosunki pomiędzy poszczególnymi jej elementami, a także elementami a całością.

SYMETRIA I RYTM

Symetria - to układ elementów rozmieszczonych w określonej odległości od osi. Symetria wiąże się z pewną skończonością. Wprowadza spokój i monumentalność. Poprzez rozbudowanie osi bocznych, poprzecznych wprowadza się elementy bardzie rozbudowane. Zawsze kończą oś główną.

Np. Al. Ujazdowskie - kończą się budowlą

Symetria w projektowaniu kompozycji polega na współmiernym rozmieszczeniu punktów po obu stronach np. osi kompozycyjnej. Poczucie symetrii zwiększa się jednak, gdy są to elementy paralelne. Im większe pokrewieństwo formalne między elementami tworzącymi układ symetryczny, tym mocniejsze jest odczucie symetrii.

Rytm - to powtórzenie w równych odstępach czasu, przestrzeni pewnego elementu. Np. formy, barwy, wysokości, liczby egzemplarzy. Powtórzenia przy pomocy elementów roślinnych i budowlanych np. lampy, ławki, rzeźby, nasadzenia. Rytm może dotyczyć przestrzeni, powierzchni. Rytm decyduje o układzie dynamicznym, ważne jest zastosowanie umiaru.

Rytm polega na szeregowaniu form według jednej i tej samej zasady, którą wyznacza ta sama wielkość, np. odległość barwa kształt. Rytm dynamizuje przestrzeń, nadaje krajobrazowi cechy monumentalne.

PUNKT I DOMINANTA

Punkt - w każdym krajobrazie może pojawić się główny, zwracający uwagę punkt np. fontanna, rzeźba, roślinność, budynek wokół którego koncentrują się inne elementy. Często punkt główny jest dominantą kompozycji, jego jedna partia jest szczególnie mocno wyróżniona.

Punkt w krajobrazie to miejsce wyróżniające się swoim charakterem pod względem kompozycyjnym, kulturowym, bądź krajobrazowym.

Akcenty - gdy w kompozycji brak jednego dominującego punktu. Tych punktów może być wiele, są one widoczne jeśli występują na jednolitym tle tzw. zasłon, tło nie może się zmieniać.

Komponując przestrzeń, można wyraźniej zaznaczyć kilka wybranych w niej miejsc. Mówi się wówczas o kompozycji wielopunktowej, w której każdy punkt jest zazwyczaj materialnym przedmiotem.

Rozkład akcentów w kompozycji, podobnie jak ilość elementów kompozycji, jest istotny, ponieważ zbyt duża ich koncentracja w jednym miejscu może powodować brak zrównoważenia.

Elementami kompozycji są linie płaszczyzny i bryły. Linie porządkują nasze otoczenie.

Linie wyraźne, czyste - wiążą się z elementami architektonicznymi, pionowe, poziome i układy pośrednie. Wszystkie linie decydują o głębi kompozycji, wprowadzają ład.

Dominanta - punkt główny kompozycji staje się dominantą całego układu. Obecność dominanty w układzie powoduje położenie akcentu na jeden element kompozycji. W podkreśleniu dominant pomagają różnego rodzaju zasłony (szpalery drzew, ażurowe trejaże, proste konstrukcje kratowe pod pnącza, mury ogrodzeń itp.)

Paralela - podobnie jak akcent i dominanta, jest formą relacji między elementami kompozycji krajobrazowej, bądź ich układami, ale w paraleli opierają się one na tożsamości, bądź podobieństwach wymiarów (duży - duży), kształtów, barw.

Przewaga linii pionowych powoduje wrażenie zmniejszenia przestrzeni (słupy, ogrodzenia, konstrukcje dla pnączy, krawędzie budynków)

Przewaga linii poziomych powoduje wrażenie poszerzenia przestrzeni (drogi, uskoki, murki, krawędzie schodów, basenów)

Linie które wiążą się z zielenią są w ciągłym ruchu, ożywiają kompozycję.

Linie wyobrażalne - w rzeczywistości nie istnieją, ale ich obecność jest wyczuwalna - linie osi widokowych, linie zbieżności perspektywistycznych, horyzontu.

Linia - krawędź styku różniących się wartośći np. płaszczyzny oświetlonej i zacienionej, a także jako bardzo wąska wydłużona płaszczyzna, której stosunek szerokości (linii) do płaszczyzny lub otoczenia wynosi 1:20 lub więcej. Linie określają kształty, wyznaczają kierunki, definiują granice. Linie ukośne i faliste dynamizują projektowaną przestrzeń. Linie w krajobrazie porządkują przestrzeń, nadają jej głębię, określają ramy projektowanego układu przez definiowanie granic i osi kompozycji.

PŁASZCZYZNA

Płaszczyzna - stanowi podstawę do rozmieszczania elementów kompozycji. Wolna przestrzeń którą się ogranicza bryłami, liniami. Polega na proporcjonalnym rozmieszczeniu, przez odpowiedni podział powierzchni np. duża płaszczyzna trawnika, tafla wody.

Proporcjonalne dobranie linii i barw jest bardzo ważne.

Płaszczyzny pionowe np. ściany budynków, dzielą płaszczyznę.

Kompozycja płaszczyzny polega na zagospodarowaniu jej, różnymi elementami z uwzględnieniem przyjętych proporcji.

Bryła którą rozmieszczamy w przestrzeni, wraz z liniami określa głębię. Możemy pozornie powiększyć lub zmniejszyć przestrzeń. Nie należy stawiać małych brył w dużej przestrzeni i odwrotnie.

Każda bryła potrzebuje przestrzeni, wymagany jest dystans. Bryły o mocnych liniach oddziaływają na nas inaczej niż bryły ażurowe (roślinne)

Zawsze należy pamiętać o proporcjach między bryłami a roślinami.

Bryła - to dowolny obszar przestrzenny, wraz z powierzchnią ograniczoną, jest jednym z obiektów trójwymiarowych występujących w krajobrazie. W kompozycjach ważna jest również proporcja ilościowa elementów. Zbyt duże nagromadzenie form przestrzennych może wprowadzić, zamiast porządku, chaos i dysonans kompozycyjny.

ŚWIATŁO I CIEŃ

Należy również zwrócić uwagę na światło i cień. Kompozycja zmienia się w ciągu dnia, sezonu, roku.

Światło i cień eksponuje elementy, kontury. Są to elementy konieczne do stworzenia przestrzenności w kompozycji.

Cień:

1 - własny - kiedy światło pada na przedmiot a jedna jego część pozostaje nieoświetlona, pozostaje w cieniu.

2 - rzucony - oświetlony przedmiot rzuca cień na płaszczyznę, na której stoi oraz na inne przedmioty. Cienie są mocne, wyraźne.

Rano cień zawsze jest głęboki i długi a w południe jest krótki.

Drzewa o błyszczących liściach jest zawsze jaśniejsze niż o liściach omszonych.

W widokach pod światło bardziej widoczne są kontury niż szczegóły. Wraz z promieniami wchodzimy w szczegóły kompozycji.

Światło decyduje o głębi przestrzeni.

Złudzenie optyczne - bliższe a w rzeczywistości dalsze otoczenie. Przedmioty położone w świetle rzucają się na pierwszy plan, natomiast przedmioty znajdujące się cieniu wydają się być oddalone.

Zadaniem światła i cienia jest uwydatnienie istotnych cech kompozycji. W okresach porannych i wieczorowych, gdy kąt padania światła i natężenie są niewielkie, uzyskuje się najdłuższe cienie i słabsze kontury. W godzinach południowych, gdy kąt padania promieni i natężenie są największe, otrzymuje się najkrótsze cienie i ostre kontury. Poranne i południowe oświetlenie daje barwy jasne, żółte, natomiast o świcie oraz pod wieczór odcienie te stają się ciepłe, o barwach czerwonopomarańczowych.

Powierzchnie chropowate i matowe, ponieważ pochłaniają więcej światła, wydają się zawsze ciemniejsze od powierzchni gładkich i błyszczących - silnie odbijających promienie.

Przedmioty silnie oświetlone są lepiej widoczne i stają się mocnymi akcentami kompozycji, dzięki czemu pozornie przybliżają się do obserwatora. Natomiast przedmioty pozostające w cieniu - „giną”, ich kontury ulegają zatraceniu, co sprawia wrażenie pozornego oddalenia.

BARWA

Barwa - to czynnik kompozycji działający na naszą wyobraźnię i psychikę.

Efekt działania barw:

Czerwień - ciepło, podniecenie, pobudzający i rzucający się w oczy.

Biel - niewinność, czystość

Czerń - smutna

Zieleń - uspakajająca, świeżość, odpoczynek, równowaga

Pomarańcz, żółć - ciepło

3 podstawowe barwy to żółty, czerwony i niebieski. Są to mocne barwy.

Barwa odgrywa bardzo ważną rolę w przestrzeni. Kolory jaskrawe (czerwień, żółć) - zmniejszają odległość w kompozycji, kolory zimne (niebieskie i pochodne) - oddalają optycznie. Ważna jest odległość oglądania.

Barwy inaczej są odbierane w różnych porach dnia ponieważ jest wtedy inny odbiór ostrości barw.

Barwa jest jedną z podstawowych cech światła. Jeśli w kompozycji wykorzysta się barwy niebieskie i fioletowe otrzyma się kompozycję o tonacjach chłodnych, wpływającą uspakajająco. Jeśli zaś użyje się barw czerwonych i pomarańczowych otrzyma się wrażenie ciepła, a ich oddziaływanie na ludzi będzie pobudzające..

Barwy w tonacjach zimnych sprawiają wrażenie oddalenia, a ciepłe - przybliżenia.

---