PODSTAWY OGRODNICTWA ZRÓWNOWAŻONEGO

WYKŁAD I

Pojęcie zrównoważonego rozwoju

ZRÓWNOWAŻONY ROZWÓJ (EKOROZWÓJ) - doktryna ekonomii politycznej, zakładająca jakość życia na poziomie, na jaki pozwala obecny rozwój cywilizacji.

Pojęcie zrównoważonego rozwoju wiązało się pierwotnie z leśnictwem, a zostało stworzone przez Hausa Carla von Carlowitza (Niemcy, pocz. XIX w.). Oznaczała ona pierwotnie sposób gospodarowania lasem polegający na tym, że wycina się tylko tyle drzew, ile można w to miejsce....

(posadzić/urosnąć)tak by las nigdy nie został zlikwidowany.

Dokumenty ONZ 1972r.

„Zrównoważony rozwój Ziemi to rozwój zaspokajający potrzeby wszystkich ludzi, a jednocześnie dbający o ochronę, zachowanie i odnowę zdrowia i integralności systemów ekologicznych Ziemi, bez ryzyka, że potrzeby przyszłych pokoleń nie będą mogły być zaspokajane, a granice wytrzymałości Ziemi zostaną przekroczone”.

Światowa Komisja ds. środowiska i rozwoju

„Na obecnym poziomie cywilizacyjnym....

Dokumenty te podkreślają, że w gospodarce muszą być odpowiednie i świadome relacje pomiędzy:

• wzrostem gospodarczym,

• dbałość o środowisko naturalne i wytworzone przez człowieka,

• zdrowiem człowieka.

ZRÓWNOWAŻONY ROZWÓJ

odpowiada potrzebom dzisiejszego pokolenia nie zagraża przyszłym pokoleniom

Etyczne zasady, które sprzyjają urzeczywistnianiu dzisiejszego rozwoju, zostały sformułowane przez twórców permakultury.

PERMAKULTURA - to system projektowania zrównoważonych osad ludzi (ogrody, farmy, wioski, a także miasta).

Nazwa „permakultura” z połączenia dwóch słów: permanent (trwały) i kultura? Oznacza

„trwałe rolnictwo” lub „rolnictwo samopodtrzymujące się”

Rolnictwo samopodtrzymujące

Zasady permakultury:

1. Troska o Ziemię.

2. Troska o ludzi.

3. Dzielenie się nadwyżkami.

4. Minimalizowanie konsumpcji.

Ad.1. Dbanie o wszystkie istoty Ziemi, również o środowisko nieożywione (rośliny, zwierzęta, powietrze, gleba, woda)

Ad.2. Zaspokajanie potrzeb ludzkich (żywność, schronienie, edukacja, kontakty międzyludzkie).

Permakultura obejmuje również „etykę życia”, zgodnie z którą każda żywa istota ma wartość samą w sobie.

Podstawą permakultury jest współpraca, a nie konkurencja. Permakultura to filozofia działania w zgodzie z przyrodą, a nie przeciwko niej.

Zasady etyczne proponowane przez twórców permakultury mają następujące zastosowanie w projektowaniu zrównoważonych ekosystemów:

• przewidywania długoterminowych konsekwencji działań, planowania dla osiągnięcia trwałych efektów,

• uprawianie przede wszystkich lokalnych gatunków roślin,

• zakładanie upraw wielogatunkowych,

• promowanie w społeczności odpowiedzialności,

• recykling odpadów,

• działanie tam, gdzie przyniesie to rezultaty,

• rekultywacja gleb

• pomaganie ludziom stać się niezależnymi ?

W odniesieniu do obszarów wiejskich pojęcie wielofunkcyjnego modelu rolnictwa ściśle wiąże się ze zrównoważonym rozwojem wsi.

Łączy cele produkcyjne gospodarki z wymogami środowiska naturalnego.

WYKŁAD II

Założenia rolnictwa zrównoważonego i jego cele

Zasady zrównoważonego rozwoju zależą od decyzji w skali państwowej (makro) oraz od decyzji podejmowanych w gospodarstwie (w skali mikro). Państwo musi spełnić warunki ekonomiczno-społeczne.

Zakłada się, że aby zapewnić zrównoważony rozwój gospodarstwa, powinno ono posiadać przynajmniej dwie podstawowe zasady:

Dwa podstawowe działy:

produkcję roślinną i zwierzęcą, natomiast właściwe zarządzanie gospodarstwem dot. głównie:

• gospodarowaniem składnikami mineralnymi

• racjonalnej ochronie roślin,

• systemu płodozmienno-uprawowego.

Gospodarstwo w systemie zrównoważonym ma za zadanie chronić wodę glebę, powietrze i bioróżnorodność oraz inne walory krajobrazowe.

Wśród sposobów realizacji tego celu należy wyróżnić następujące zasady:

• gospodarstwo powinno być zlokalizowane i urządzone, aby nie naruszać estetyki krajobrazu, a działalność produkcyjna nie była uciążliwa dla otoczenia i środowiska,

• obejście powinno wyglądać harmonijnie z otoczeniem oraz posiadać urządzenia i wyposażenia chroniące przed zanieczyszczeniami wody, gleby i powietrza,

• usytuowanie budowli rolnych oraz urządzenie zagrody powinno być zgodne,

• przywracanie do naturalnego stanu wszelkiego rodzaju bagna, torfowiska, strefy przybrzeżne, aby mogły spełniać funkcje ekologiczne,

• mokradła powinny być wykorzystywane jako ekstensywne naturalnie użytkowane łąki lub być całkowicie wyłączone z użytkowania rolnego,

• obszary bagienne nie powinny być odwadniane,

• ochrona trwałych użytków zielonych z cennymi zbiorowiskami roślinnymi,

• nie powinno się wypalać roślinności na łąkach, pastwiskach, nieużytkach i rowach,

• na obszarach cennych przyrodniczo należy prowadzić gospodarkę ekstensywną.

Zadania Kodeksu Dobrej Praktyki Rolniczej

Zadania Kodeksu Dobrej Praktyki Rolniczej:

• uczy jak ograniczać ujemne oddziaływanie rolnictwa na środowisko. Buduje świadomość ekologiczną rolników.

Dużą odpowiedzialność za ochronę spełnia rolnictwo, które użytkuje około 60% powierzchni.

• informuje o zakazach i nakazach,

• kształtują właściwą postawę rolników wobec obowiązującego prawa.

Urządzanie obszarów wiejskich i zarządzania nimi musi być podporządkowane zasadami rozwoju zrównoważonego przyjętym na szczycie Ziemi w 1992 roku w Rio de Janeiro.

Główne przepisy zawarte w:

• Konstytucja Rzeczypospolitej Polski (1997).

• Konwencje Międzynarodowe, porozumienia wielostronne lub dwustronne

Gospodarstwo rolne jest traktowane jako:

• przedsiębiorstwo produkcyjne,

• część otaczającego go ekosystemu, którym jest ściśle związane.

Produkcja opiera się o naturalne środowisko (woda, gleba, powietrze, krajobraz z bioróżnorodnością). Rolnicy są zobowiązani do ochrony środowiska.

Stopień oddziaływania produkcji rolniczej na jakość środowiska nie może..

Podstawowe cele gospodarstwa w systemie zrównoważonym

Cele gospodarstwa:

• produkcyjno-ekonomiczny - wytworzenie zasobów środowiska,

• ekologiczny - utrzymanie równowagi,

• społeczny - spełnienie oczekiwań pozostałych członków społeczeństwa.

Powiązanie działalności rolniczej z ochroną zasobów środowiska

Zarządzanie gospodarstwem:

1. Gospodarka składnikami mineralnymi.

2. Integrowana ochrona roślin (ochrona gleby, …...,...........,.....)

3. System płodozmianowy

Bilans azotu

BILANS AZOTU

Użytek rolny:

+ -

• nawozy mineralne, - pobranie z plonem głównym

• nawozy organiczne i naturalne, i ubocznym,

• wiązanie biologiczne, - straty azotu: ulatnianie się do atm.

• opady atmosferyczne, wymywanie azotu do głębszych

• przyoranie plonów ubocznych, warstw gleby i wód gruntowych

• porównanie wpływów składników pokarmowych i ich ubytku.

Bilans azotu nie może być zrównoważony za względu na nieuniknione straty tego pierwiastka w wyniku utleniania się do atmosfery w postaci związków gazowych, wymywania do głębszych warstw gleby i wód gruntowych.

Bezpieczne jest dla środowiska dodatnie saldo bilansu azotu, nie przekraczające 30 kg N/ha użytków rolnych.

BILANS FOSFORU I POTASU

Użytki rolne

+ -

• nawozy mineralne, - pobranie z plonem głównym

• nawozy organiczne i naturalne. i ubocznym.

średnia zrównoważony przychód = rozchód

b.niska i niska zalecane zwiększenie o 50% ilości składników nawozowych w stosunku do pobrania z planami.

Zawsze dawkę nawozów ustala się na podstawie analizy pH.

Bilans substancji organicznej

Bilans substancji organicznej:

• przy pomocy współczynników reprodukcji i degradacji.

Współczynnik reprodukcji i degradacji:

• wskazuje na to, ile substancji organicznej nagromadziło się lub uległo rozkładowi w glebie, na powierzchni 1 ha pod uprawą danej rośliny lub w wyniku zastosowania 1 ta * ha nawozów organicznych,

• reprodukcja (nagromadzenie) - pod wieloletnimi uprawami polowymi (rośliny motylkowe, ich mieszanki z trawami, trwałe użytki zielone),

• degradacji - przeważają …...........................

Ujemne saldo bilansu substancji organicznej utrzymujące się przez kilka lub kilkanaście lat prowadzi do degradacji gleby, utraty jej żyzności i produkcyjności.

Przy ujemnym bilansie (salda) można:

• zwiększyć udział roślin wieloletnich w zmianowaniu,

• zwiększenie ilości nawozów organicznych i naturalnych,

• stosowanie poplonów i międzyplonów (jako roślin okrywowych i przeznaczonych na zielony nawóz),

• wprowadzenie ochronnej uprawy gleby.

WYKŁAD III

OCHRONA WÓD

Obieg i straty azotu przemieszczanego do wód.

Te strzałki przy denitryfikacji i utlenianiu amoniaku mam w odwrotną stronę

1.

Źródła zanieczyszczeń:

- nawozy mineralne,

- nawozy naturalne,

- stosowanie w nadmiernych dawkach lub w niewłaściwy sposób

Rodzaj zanieczyszczeń:

• makro- i mikroelementy, głównie azotany i fosforany.

Skutki dla środowiska:

• pogorszenie jakości wód,

• nadmierny rozwój planktonu w wodach powierzchniowych,

• zakwity wód.

2.

Źródło zanieczyszczeń:

• chemiczna ochrona roślin,

• stosowanie osadów ściekowych i kompostów przemysłowych.

Rodzaj zanieczyszczeń:

• substancje toksyczne,

• metale ciężkie, substancje aktywne środków ochrony roślin.

Skutki dla środowiska:

• skażenie wód,

• zagrożenie dla życia biologicznego wód,

• wyłączenie wód z rekreacji.

3.

Źródła zanieczyszczeń:

• erozja wodna i wietrzna,

• stosowanie nawozów naturalnych i organicznych w niewłaściwy sposób.

Rodzaj zanieczyszczeń:

• drobne nieorganiczne i organiczne cząstki gleby tworzące... zawiesinę

Skutki dla środowiska:

• zagrożenie dla życia biologicznego wód,

• wyłączenie wód z rekreacji,

• trudny przepływ wody.

Zasady dotyczące minimalizacji ryzyka zanieczyszczenia środowiska naturalnego w wyniku stosowania nawozów

Zasady dot. minimalizacji ryzyka zanieczyszczeń środowiska naturalnego w wyniku stosowania nawozów:

Zabrania się stosowania nawozów:

• na glebach zalanych wodą, przykrytych śniegiem, zamarzniętych do głębokości 30 cm,

• na glebach bez okrywy roślinnej, położonych na stokach o nachyleniu większym niż 10%, (nawozy naturalne w postaci płynnej lub azotowej)

• naturalnych w postaci płynnej podczas wegetacji roślin przeznaczonych do bezpośredniego spożycia przez ludzi (np. warzywa),

Sposób stosowania nawozów powinien być następujący:

• nawozy należy stosować równomiernie na całej powierzchni pola, tak aby wykluczyć możliwości ich przedostawania się na sąsiednie pola lub uprawy,

• ustalenie dawek nawozów powinno się odbywać na podstawie potrzeb pokarmowych roślin, żyzności gleby, warunków klimatycznych, nawadniania,

• nawozy naturalne powinny być stosowane w okresie od 1 marca do 30 listopada, z wyjątkiem upraw pod osłonami:

- w postaci stałej - przy pomocy rozrzutników nawozów lub ręcznie,

- w postaci płynnej - przy pomocy rozlewaczy, deszczowni lub przyczep asenizacyjnych,

• nawozy naturalne powinny być przykryte lub wymieszane z glebą nie później niż następnego dnia po ich zastosowaniu.

Gospodarka składnikami mineralnymi i substancją organiczną w systemie rolnictwa zrównoważonego

Nawozy naturalne - obornik, gnojowica, pomiot ptasi (stosowane do użyźniania gleby i nawożenia roślin).

Maksymalna łączna ilość nawozów naturalnych jaka może być stosowana w ciągu roku nie może przekraczać 170 kg N ( = 45 m3 gnojowicy, 40 m3 gnojówki, 40 t obornika).

Nawozy organiczne - substancje organiczne i ich mieszaniny zawierające składniki pokarmowe dla roślin.

Terminy stosowania obornika:

• późna jesień - pod warunkiem, że będzie natychmiast przyorany,

• ewentualnie wiosna.

Roczna dawka obornika nie powinna przekraczać 40 t/ha.

Należy unikać stosowania obornika późnym latem lub wczesną wiosną (straty: ulatnianie się amoniaku, przesiąki azotanów do wód gruntowych).

Nawozy naturalne w postaci stałej można stosować wyłącznie.....

Nawozów naturalnych nie należy stosować w odległości mniejszej niż 20 m od stref ochronnych, źródeł i ujęć wody, brzegu zbiorników z cieków wodnych, kąpielisk.

Nawozy naturalne w postaci płynnej mogą być stosowane, gdy poziom wody gruntowej jest niższy aniżeli 1,2 m.

Zagrożenia dla środowiska ze strony chemicznych środków ochrony roślin i zasady ich stosowania w systemie rolnictwa zrównoważonego

Zagrożenie środowiska ze strony chemicznych środków ochrony roślin

Chemiczne środki ochrony roślin można stosować na polach oddalonych:

• co najmniej 5 m od dróg publicznych,

• co najmniej 20 m od zabudowań, ogrodów działkowych, pasiek, plantacji roślin zielarskich, rezerwatów i parków przyrody oraz od granic ujęć wody pitnej, wód napowierzchniowych,

• zabrania się zakładania upraw wymagających intensywnego stosowania środków ochrony roślin w odległości mniejszej niż 20 m od obiektów wymienionych powyżej,

• po wykonanym zabiegu opryskiwacz należy umyć, a zanieczyszczoną wodę wypryskać na chronionym polu,

• niedopuszczalne jest wylewanie wody zanieczyszczonej środkami ochrony roślin do cieków wodnych.

ŚRODOWISKO BIOBED - stanowiska do mycia opryskiwaczy:

• powstrzymuje przesiąkanie substancji chemicznych do wód gruntowych,

• przyspiesza biodegradację chemicznych środków ochronny roślin,

• służy do napełniania zbiorników oraz do ich mycia (małą ilością wody),

• utrzymanie polega na uzupełnianiu osiadającego podłoża, uzupełnianiu murawy, wymianie podłoża co 5-8 lat,

• nieprawidłowe składowanie opakowań po chemicznych środkach ochrony roślin,

• niedozwolone spalanie opakowań!

Użytkownik środków ochrony roślin powinien:

• opróżnić do końca z zawartości każde opakowanie po śr.och.r.

• Nadającego się do mycia opakowania 3-krotnie opłukać wodą i zawartość wylać do zbiornika do opryskiwacza z cieczą użytkową,

• opakowania gromadzić w workach foliowych lub pojemnikach i przechowywać z dala od dzieci i niepełnosprawnych.

Procesy degradacji gleby i jej ochrona przed erozją

OCHRONA GLEBY:

Przed degradacją: fizyczną

chemiczną

biologiczną

Procesy degradacji gleb i ich wpływ na środowisko

Stopień zagrożenia gleby przed erozją wodną zależy od: intensywności opadów, rodzaju utworu glebowego, rzeźby terenu, rodzaju okrywy roślinnej, sposobu uprawy gleby.

Stopień podatności gleb na erozję wodną:

bardzo podatne gleby płowe - szczególnie lessy

silnie podatne piaski luźne i rędziny kredowe

średnio podatne żwiry i piaski gliniaste

słabo podatne i odporne gleby lekkie i średnie

Zalecenia:

• grunty o nachyleniu 10-20% (6-12 promil?) można prowadzić uprawy, ale przy stosowaniu regularnych zabiegów przeciwerozyjnych,

• stosować płodozmiany przeciwerozyjne, z roślinami bobowatymi lub ich mieszankami z trawami oraz rośliny ozime,

• uprawa poplonów osłaniających powierzchnię pola i pozostawianie ich na okres zimy w postaci mulczów,

• nie obsiane powierzchnie gruntu przykrywać na okres jesienno-zimowy różnymi dostępnymi materiałami (np. słoma),

• na stokach - wszystkie zabiegi uprawowe wykonywać poprzecznie do nachylenia,

• zastępować uprawę płużną - uprawą bez-orkową (zamiast pługa- kultywator, jako uprawy przedsiewne - bronowanie, wały strunowe).

WYKŁAD IV

EROZJA WIETRZNA

Stopień zagrożenia zależy od:

• rodzaju gleby (rodzaju utworu glebowego) - najbardziej podatne na erozję to gleby pyłowe i piaskowe ,

• wilgotności gleby,

• ukształtowania powierzchni pola, jego nachylenia,

• kierunku i prędkości wiatru,

• obecności okrywy roślinnej.

Najbardziej podatne na erozję wietrzną są gleby pyłowe i piaskowe

Zabiegi przeciw erozji:

• zakładanie i pielęgnacja śródpolnych pasów zadrzewień i zakrzewień,

• stałe utrzymywanie gleby pod okrywą roślinną (rośliny wieloletnie i okrywowe),

• przykrywanie powierzchni gleby na okres wczesnej wiosny materiałami mulczującymi, wtedy gdy siew lub sadzenie warzyw następuje późno,

• stosowanie uprawy bezorkowej (bez odwracania gleby) oraz siewów i nasadzeń bezpośrednich.

Właściwości fizyczne gleby, struktura:

Dobra struktury gleby zależy od:

• właściwego doboru i kolejności roślin w zmianowaniu,

• prawidłowego wykonania zabiegów uprawowych, zapewniających dobre spulchnienie gleby i wyrównanie jej powierzchni,

• utrzymanie optymalnego odczynu gleby i zawartości w niej substancji organicznej,

• zapewnienie sprawnego działania systemu melioracyjnego, odwadniającego i nawadniającego.

Zabiegi uprawowe powinny być wykonane tylko w ilości koniecznej, należy je ograniczać, jeżeli występuje taka możliwość.

Najlepiej do uprawy wybierać rośliny: okopowe (korzeniowe) - np. marchew,

por

Ugniatanie gleby przez wielokrotne przejazdy ciężkiego sprzętu w czasie uprawy powoduje:

• zwiększenie zagęszczenia gleby,

• zwiększenie zwięzłości gleby,

• pogorszenie struktury gleby,

• zmniejszenie porowatości ogólnej,

• zmniejszenie przepuszczalności wodnej i powietrznej,

• wzrost ciężaru objętościowego,

• wzrost oporu mechanicznego,

• obniżenie aktywności biologicznej gleby.

Ochrona gleb przed degradacją biologiczną

Ochrona gleb przed degradacją biologiczną:

Wzrost zawartości substancji organicznej w glebie to:

• poprawa struktury gleby,

• zwiększenie pojemności wodnej,

• zwiększenie zawartości substancji pokarmowych,

• łatwość uprawy gleby,

• większa odporność na erozję i degradację fizyczną i chemiczną.

Nagromadzeniu substancji organicznej w glebie sprzyja:

• stosowanie obornika i nawozów organicznych, zielonych,

• przyorywanie resztek pozbiorczych i nawozów zielonych,

• przyorywanie słomy z dodatkiem azotu.

Utrwaleniu substancji organicznej sprzyja:

• ochronna uprawa gleby,

• regularne wapnowanie.

Rozkład substancji organicznej jest procesem naturalnym, jednak można ograniczyć jego szybkość. Zbyt szybki rozkład prowadzi do uwolnienia nadmiernej ilości związków mineralnych.

Gospodarka składnikami mineralnymi i substancją organiczną w systemie rolnictwa zrównoważonego.

Naturalna zawartość subst.org. aktualna zawartość subst.org.

• zależy od składu granul. gleby - jest wynikiem równ. procesów

prowadzących do jej nagromadzenia

i rozkładu.

Gleby zwięźlejsze zawierają więcej substancji organicznej i wykazują większą miąższość poziomu orno-próchnicznego.

Średni skład obornika:

• substancje organiczne 20%,

• związki mineralne 5-6%.

po zastosowaniu obornika w:

1 roku 2 roku 3 roku 4 roku

ciężka 40 30 20 10

średnia 60 30 10 -

lekka 70 30 - -

Resztki pozbiorcze:

• zależą od gatunku warzyw,

• elementów uprawy.

Dużo substancji organicznych pozostawiają: warzywa kapustne (kapusta biała),

warzywa korzeniowe (burak , seler).

Korzyści wynikające ze stosowania nawozów zielonych:

• zwiększenie zawartości próchnicy, rozluźnienie gleby, zwiększenie pojemności wodnej, utrwalenie struktury gruzełkowatej,

• wzbogacenie gleby w azot (bobowate),

• poprawienie właściwości fizycznych i chemicznych głębszych warstw gleby,

• przenoszenie składników mineralnych z głębszych warstw do wierzchnich,

• uaktywnianie mikroorganizmów glebowych, przez co zwiększają się ilości CO2 w powietrzu glebowym i przyswajają dla roślin składniki pokarmowe

• Poprawa zdrowotności roślin,

• ograniczenie zachwaszczenia,

• przeciwdziałanie erozji gleby, chronią przed wypłukaniem składników mineralnych.

Gatunki roślin nadające się na nawozy zielone:

• łubin niebieski,

• peluszka,

• wyka ozima i jara,

• groch,

• bobik,

• żyto,

- facelia,

• gorczyca,

• trawy,

• koniczyny.

Aktywność biologiczna gleby i jej ochrona

Aktywność biologiczna gleby:

• zależy od obecności różnorodnych i licznych organizmów bakterii, grzybów, drobnych zwierząt,

Aktywność biologiczna zwiększa:

• stosowanie obornika i kompostów,

• przyorywanie resztek pozbiorczych,

• uprawa roślin okrywowych i wieloletnich,

• właściwe zmianowanie zapewnia optymalny stosunek organizmów pożytecznych dla roślin uprawnych do organizmów niekorzystnych.

Dobrze gdy stosujemy wiele gatunków, zwiększa to różnorodność mikroorganizmów.

Obecność dżdżownic w glebie świadczy o jej żyzności, a także o braku szkodliwych zanieczyszczeń.

Liczebność dżdżownic wzrasta w glebach uprawianych płytko i przy ograniczonej uprawie mechanicznej - orka niszczy system tworzonych kanalików.

WYKŁAD V

Znaczenie biologicznej różnorodności w agroekosystemie

Bioróżnorodność to różnorodność organizmów żywych, zarówno pod względem gatunków, rodzajów czy rodzin, jak i ekosystemów i różnorodności genetycznej w obrębie jednego gatunku.

W Puszczy Białowieskiej jedynym lesie pierwotnym Europy, występuje:

• 228 gatunków ptaków,

• 62 gatunki ssaków,

• ponad 8500 gatunków, w tym około 1000 gatunków motyli.

W Parku Narodowym Bory Tucholskie, w którym występuje na skutek działalności monokultura sosny, występuje:

• 108 ptaków lęgowych,

• 43 gatunki ssaków.

Zagrożenia dla bioróżnorodności na świecie:

• niszczenie naturalnych środowisk (siedlisk),

• zanieczyszczanie środowiska,

• wycinanie lasów,

• fragmentacja lasów,

• rozpowszechnianie gatunków inwazyjnych, np. barszcz Sosnowskiego, nawłoć kanadyjska

• prowadzenie intensywnych polowań,

• handel dzikimi zwierzętami (każdego roku tylko z brazylijskich lasów wywożone są nielegalnie 38 mln zwierząt),

• mechanizacja w rolnictwie (korzystanie z maszyn rolniczych, sprawiło, że z Polski w latach 80-tych XX w. zniknęły dropie).

Ochrona krajobrazu rolniczego

Ochrona krajobrazu i zachowanie bioróżnorodności:

• gospodarstwo powinno być tak zlokalizowane i urządzone, aby nie naruszało estetyki krajobrazu, a działalność produkcyjna nie była uciążliwa dla otoczenia i środowiska,

• obejście gospodarskie swoim wyglądem powinno harmonizować się z otoczeniem,

• właściciel gospodarstwa powinien dbać szczególnie o pomniki przyrody (stare drzewa, głazy) i zabytki historyczne,

Zachowanie biologicznej różnorodności w agroekosystemach i jego otoczenia:

• duże znaczenie przywiązuje się do ekologicznej infrastruktury gospodarstwa,

• co najmniej 5% powierzchni użytków rolnych powinno być zajęte przez elementy krajobrazowe, np.:

- elementy liniowe - miedze, rowy, żywopłoty, kamienne ogrodzenia,

- pasy pola obsiane lub nie, na których nie stosuje się żadnych nawozów i środków ochrony roślin,

- elementy nieliniowe - zgrupowania drzew i krzewów (zadrzewienia, małe zbiorniki wodne,

Powierzchnie traktowane jako „nieużytki” nabierają nowego znaczenia i stają się „użytkami ekologicznymi”.

Rola zadrzewień:

• ograniczenie erozji wietrznej i wodnej,

• łagodzenie warunków mikroklimatycznych,

• oczyszczanie wód z zanieczyszczeń - azotanami i fosforanami,

• korzystny wpływ na liczebność mikroorganizmów glebowych, bezkręgowców, ma formę naziemną i nadziemną.

Formy zadrzewień:

• pojedyncze - drzewa lub krzewy (użytki ekologiczne, nieliniowe), niezależnie od siebie rozmieszczone w krajobrazie,

• pasowe - co najmniej dwurzędowe pasy zadrzewień o szerokości od 20 m i długości co najmniej 5 razy większej niż szerokości,

• rzędowe - drzewa lub krzewy, albo drzewa z krzewami rozmieszczone, w pojedynczych rzędach, gdzie odległość między drzewami nie przekracza 50 m, a między krzewami 15 m,

• grupowe - zadrzewienia o powierzchni mniejszej niż 0,2 ha, nie tworzace rzędu lub pasa,

• kępowe - zadrzewienia o powierzchni 0,02-1 ha, nie tworzące rzędu lub pasa,

• powierzchniowe - zadrzewienia o powierzchni co najmniej 0,1 ha nie tworzące rzędu lub pasa,

• forma alejowa - rzędy lub pasy drzew po obu stronach drogi.

Ze względu na skład gatunkowy wyróżnia się:

• zadrzewienia jednogatunkowe - co najmniej 95% drzew lub krzewów należy do jednego gatunku,

• zadrzewienia wielogatunkowe .

Ze względu na budowę:

• zadrzewienia jednopiętrowe,

• zadrzewienia wielopiętrowe.

Żywopłoty:

• przeciwśnieżne, ochronne.

Gatunki drzew i krzewów spełniające określone funkcje w agroekosystemie.

Drzewa i krzewy - ochrona przeciwwietrzna:

• świerk pospolity, dęby, klony, kasztanowiec zwyczajny, olsza czarna, lipa drobnolistna, czeremcha, dereń, leszczyna, leszczyna, śliwa, ałycza, jesion wyniosły.

Drzewa i krzewy - ochrona przeciwerozyjna:

• brzoza, dąb, jarząb, jesion wyniosły, klon jawor, wierzba, topola szara, czeremcha, głóg, leszczyna, śliwa, ałycza, rokitnik, róża dzika.

Drzewa i krzewy - pożytki pszczele:

• klon jawor, lipa, robinia akacjowa, wierzba, czereśnia dzika, jabłoń pospolita, głóg, róża, oliwnik.

Drzewa i krzewy - funkcje biocenotyczne:

• klon, lipa, robinia akacjowa.

Wymienione siedliska stanowią ostoję dla:

• ptactwa,

• pożytecznej fauny antagonistycznej w stosunku do agrofagów,

• sprzyjają utrzymaniu dzikich gatunków fauny.

Np. stosowanie wysokich tyczek na polach dla ptaków drapieżnych.

Niebezpieczeństwem jest to, że wymienione siedliska mogą być źródłem patogenów roślin uprawnych, np. mszyca bawełniano-topolowo-marchwiana - przenosi się ze skupisk topoli na marchwe, mączniak rzekomy cebuli - pojawia się w miejscach osłoniętych, położonych w pobliżu zbiorników wodnych.

Przy lokalizacji uprawy warzyw należy brać pod uwagę skład gatunkowy roślin i umiejscowienie (warunki uprawy).

Zwiększenie różnorodności biologicznej sprzyja także:

• uprawa możliwie dużej ilości gatunków i odmian roślin uprawnych,

• wprowadzanie roślin okrywowych,

• ograniczenie stosowania środków ochrony roślin,

• wprowadzanie upraw współrzędnych.

---