Podstawy ogrodnictwa zrównoważonego

PODSTAWY OGRODNICTWA ZRÓWNOWAŻONEGO

WYKŁAD I

ZRÓWNOWAŻONY ROZWÓJ (EKOROZWÓJ) – doktryna ekonomii politycznej, zakładająca jakość życia na poziomie, na jaki pozwala obecny rozwój cywilizacji.

Pojęcie zrównoważonego rozwoju wiązało się pierwotnie z leśnictwem, a zostało stworzone przez Hausa Carla von Carlowitza (Niemcy, pocz. XIX w.). Oznaczała ona pierwotnie sposób gospodarowania lasem polegający na tym, że wycina się tylko tyle drzew, ile można w to miejsce posadzić tak by las nigdy nie został zlikwidowany.

Dokumenty ONZ 1972r.

„Zrównoważony rozwój Ziemi to rozwój zaspokajający potrzeby wszystkich ludzi, a jednocześnie dbający o ochronę, zachowanie i odnowę zdrowia i integralności systemów ekologicznych Ziemi, bez ryzyka, że potrzeby przyszłych pokoleń nie będą mogły być zaspokajane, a granice wytrzymałości Ziemi zostaną przekroczone”.

Światowa Komisja ds. środowiska i rozwoju „Na obecnym poziomie cywilizacyjnym....

Dokumenty te podkreślają, że w gospodarce muszą być odpowiednie i świadome relacje pomiędzy:

wzrostem gospodarczym,
dbałość o środowisko naturalne i wytworzone przez człowieka,
zdrowiem człowieka.

ZRÓWNOWAŻONY ROZWÓJ

odpowiada potrzebom dzisiejszego pokolenia nie zagraża przyszłym pokoleniom

Etyczne zasady, które sprzyjają urzeczywistnianiu dzisiejszego rozwoju, zostały sformułowane przez twórców permakultury.

PERMAKULTURA – to system projektowania zrównoważonych osad ludzi (ogrody, farmy, wioski, a także miasta). Nazwa „permakultura” z połączenia dwóch słów: permanent (trwały) i kultura. Oznacza „trwałe rolnictwo” lub „rolnictwo samopodtrzymujące się”

Zasady permakultury:

Troska o Ziemię - Dbanie o wszystkie istoty Ziemi, również o środowisko nieożywione: rośliny, zwierzęta, powietrze, gleba, woda
Troska o ludzi - Zaspokajanie potrzeb: żywność, schronienie, edukacja, kontakty międzyludzkie
Dzielenie się nadwyżkami.
Minimalizowanie konsumpcji.

Permakultura obejmuje również „etykę życia”, zgodnie z którą każda żywa istota ma wartość samą w sobie.

Podstawą permakultury jest współpraca, a nie konkurencja. Permakultura to filozofia działania w zgodzie z przyrodą, a nie przeciwko niej.

Zasady etyczne proponowane przez twórców permakultury mają następujące zastosowanie w projektowaniu zrównoważonych ekosystemów:

przewidywania długoterminowych konsekwencji działań, planowania dla osiągnięcia trwałych efektów,
uprawianie przede wszystkich lokalnych gatunków roślin,
zakładanie upraw wielogatunkowych,
promowanie w społeczności odpowiedzialności,
recykling odpadów,
działanie tam, gdzie przyniesie to rezultaty,
rekultywacja gleb
pomaganie ludziom stać się niezależnymi

W odniesieniu do obszarów wiejskich pojęcie wielofunkcyjnego modelu rolnictwa ściśle wiąże się ze zrównoważonym rozwojem wsi.

Łączy cele produkcyjne gospodarki z wymogami środowiska naturalnego.

WYKŁAD II

ZAŁOŻENIA ROLNICTWA ZRÓWNOWAŻONEGO I JEGO CELE

Zasady zrównoważonego rozwoju zależą od decyzji w skali państwowej (makro) oraz od decyzji podejmowanych w gospodarstwie (w skali mikro). Państwo musi spełnić warunki ekonomiczno-społeczne.

Zakłada się, że aby zapewnić zrównoważony rozwój gospodarstwa, powinno ono posiadać przynajmniej dwie podstawowe zasady: produkcję roślinną i zwierzęcą,

Natomiast właściwe zarządzanie gospodarstwem dot. głównie:

gospodarowaniem składnikami mineralnymi
racjonalnej ochronie roślin,
systemu płodozmienno-uprawowego.

Gospodarstwo w systemie zrównoważonym ma za zadanie chronić wodę glebę, powietrze i bioróżnorodność oraz inne walory krajobrazowe.

Wśród sposobów realizacji tego celu należy wyróżnić następujące zasady:

gospodarstwo powinno być zlokalizowane i urządzone, aby nie naruszać estetyki krajobrazu, a działalność produkcyjna nie była uciążliwa dla otoczenia i środowiska,
obejście powinno wyglądać harmonijnie z otoczeniem oraz posiadać urządzenia i wyposażenia chroniące przed zanieczyszczeniami wody, gleby i powietrza,
usytuowanie budowli rolnych oraz urządzenie zagrody powinno być zgodne,
przywracanie do naturalnego stanu wszelkiego rodzaju bagna, torfowiska, strefy przybrzeżne, aby mogły spełniać funkcje ekologiczne,
mokradła powinny być wykorzystywane jako ekstensywne naturalnie użytkowane łąki lub być całkowicie wyłączone z użytkowania rolnego,
obszary bagienne nie powinny być odwadniane,
ochrona trwałych użytków zielonych z cennymi zbiorowiskami roślinnymi,
nie powinno się wypalać roślinności na łąkach, pastwiskach, nieużytkach i rowach,
na obszarach cennych przyrodniczo należy prowadzić gospodarkę ekstensywną.

ZADANIA KODEKSU DOBREJ PRAKTYKI ROLNICZEJ - Uczy jak ograniczać ujemne oddziaływanie rolnictwa na środowisko. Buduje świadomość ekologiczną rolników.

Dużą odpowiedzialność za ochronę spełnia rolnictwo, które użytkuje około 60% powierzchni.

informuje o zakazach i nakazach,
kształtują właściwą postawę rolników wobec obowiązującego prawa.

Urządzanie obszarów wiejskich i zarządzania nimi musi być podporządkowane zasadami rozwoju zrównoważonego przyjętym na szczycie Ziemi w 1992 roku w Rio de Janeiro.

Główne przepisy zawarte są w: Konstytucja Rzeczypospolitej Polski (1997) oraz Konwencje Międzynarodowe, porozumienia wielostronne lub dwustronne

Gospodarstwo rolne jest traktowane jako:

przedsiębiorstwo produkcyjne,
część otaczającego go ekosystemu, którym jest ściśle związane.

Produkcja opiera się o naturalne środowisko (woda, gleba, powietrze, krajobraz z bioróżnorodnością). Rolnicy są zobowiązani do ochrony środowiska.

Stopień oddziaływania produkcji rolniczej na jakość środowiska nie może..

PODSTAWOWE CELE GOSPODARSTWA W SYSTEMIE ZRÓWNOWAŻONYM

Cele gospodarstwa:

produkcyjno-ekonomiczny – wytworzenie zasobów środowiska,
ekologiczny – utrzymanie równowagi,
społeczny – spełnienie oczekiwań pozostałych członków społeczeństwa.

Powiązanie działalności rolniczej z ochroną zasobów środowiska

Zarządzanie gospodarstwem:

Gospodarka składnikami mineralnymi.
Integrowana ochrona roślin (ochrona gleby, ochrona powietrza, ochrona wody, ochrona krajobrazu)
System płodozmianowo-uprawny

BILANS AZOTU Użytek rolny:

+ -

nawozy mineralne, - pobranie z plonem głównym
nawozy organiczne i naturalne, i ubocznym,
wiązanie biologiczne, - straty azotu: ulatnianie się do atm.
opady atmosferyczne, wymywanie azotu do głębszych
przyoranie plonów ubocznych, warstw gleby i wód gruntowych
porównanie wpływów składników pokarmowych i ich ubytku.

Bilans azotu nie może być zrównoważony za względu na nieuniknione straty tego pierwiastka w wyniku utleniania się do atmosfery w postaci związków gazowych, wymywania do głębszych warstw gleby i wód gruntowych.

Bezpieczne jest dla środowiska dodatnie saldo bilansu azotu, nie przekraczające 30 kg N/ha użytków rolnych.

BILANS FOSFORU I POTASU Użytki rolne

+ -

nawozy mineralne, - pobranie z plonem głównym i ubocznym
nawozy organiczne i naturalne.

średnia -> zrównoważony przychód = rozchód

b.niska i niska -> zalecane zwiększenie o 50% ilości składników nawozowych w stosunku do pobrania z planami. Zawsze dawkę nawozów ustala się na podstawie analizy pH.

BILANS SUBSTANCJI ORGANICZNEJ - przy pomocy współczynników reprodukcji i degradacji.

Współczynnik reprodukcji i degradacji:

wskazuje na to, ile substancji organicznej nagromadziło się lub uległo rozkładowi w glebie, na powierzchni 1 ha pod uprawą danej rośliny lub w wyniku zastosowania 1 ta * ha nawozów organicznych,
reprodukcja (nagromadzenie) – pod wieloletnimi uprawami polowymi (rośliny motylkowe, ich mieszanki z trawami, trwałe użytki zielone),
degradacji – przeważają

Ujemne saldo bilansu substancji organicznej utrzymujące się przez kilka lub kilkanaście lat prowadzi do degradacji gleby, utraty jej żyzności i produkcyjności.

Przy ujemnym bilansie (salda) można:

zwiększyć udział roślin wieloletnich w zmianowaniu,
zwiększenie ilości nawozów organicznych i naturalnych,
stosowanie poplonów i międzyplonów (jako roślin okrywowych i przeznaczonych na zielony nawóz),
wprowadzenie ochronnej uprawy gleby.

WYKŁAD III

OCHRONA WÓD

Obieg i straty azotu przemieszczanego do wód.

1. Źródła zanieczyszczeń: nawozy mineralne, nawozy naturalne, stosowanie w nadmiernych dawkach lub w niewłaściwy sposób.

Rodzaj zanieczyszczeń: makro- i mikroelementy, głównie azotany i fosforany.

Skutki dla środowiska:

pogorszenie jakości wód,
nadmierny rozwój planktonu w wodach powierzchniowych,
zakwity wód.

2. Źródło zanieczyszczeń: chemiczna ochrona roślin, stosowanie osadów ściekowych i kompostów przemysłowych.

Rodzaj zanieczyszczeń: substancje toksyczne, metale ciężkie, substancje aktywne środków ochrony roślin.

Skutki dla środowiska:

skażenie wód,
zagrożenie dla życia biologicznego wód,
wyłączenie wód z rekreacji.

3. Źródła zanieczyszczeń: erozja wodna i wietrzna, stosowanie nawozów naturalnych i organicznych w niewłaściwy sposób.

Rodzaj zanieczyszczeń: drobne nieorganiczne i organiczne cząstki gleby tworzące... zawiesinę

Skutki dla środowiska:

zagrożenie dla życia biologicznego wód,
wyłączenie wód z rekreacji,
trudny przepływ wody.

ZASADY DOTYCZĄCE MINIMALIZACJI RYZYKA ZANIECZYSZCZENIA ŚRODOWISKA NATURALNEGO W WYNIKU STOSOWANIA NAWOZÓW

na glebach zalanych wodą, przykrytych śniegiem, zamarzniętych do głębokości 30 cm,
na glebach bez okrywy roślinnej, położonych na stokach o nachyleniu większym niż 10%, (nawozy naturalne w postaci płynnej lub azotowej)
naturalnych w postaci płynnej podczas wegetacji roślin przeznaczonych do bezpośredniego spożycia przez ludzi (np. warzywa),

Sposób stosowania nawozów powinien być następujący:

nawozy należy stosować równomiernie na całej powierzchni pola, tak aby wykluczyć możliwości ich przedostawania się na sąsiednie pola lub uprawy,
ustalenie dawek nawozów powinno się odbywać na podstawie potrzeb pokarmowych roślin, żyzności gleby, warunków klimatycznych, nawadniania,
nawozy naturalne powinny być stosowane w okresie od 1 marca do 30 listopada, z wyjątkiem upraw pod osłonami:

- w postaci stałej – przy pomocy rozrzutników nawozów lub ręcznie,

- w postaci płynnej – przy pomocy rozlewaczy, deszczowni lub przyczep asenizacyjnych,

nawozy naturalne powinny być przykryte lub wymieszane z glebą nie później niż następnego dnia po ich zastosowaniu.

GOSPODARKA SKŁADNIKAMI MINERALNYMI I SUBSTANCJĄ ORGANICZNĄ W SYSTEMIE ROLNICTWA ZRÓWNOWAŻONEGO

Nawozy naturalne – obornik, gnojowica, pomiot ptasi (stosowane do użyźniania gleby i nawożenia roślin).

Maksymalna łączna ilość nawozów naturalnych jaka może być stosowana w ciągu roku nie może przekraczać 170 kg N ( = 45 m3 gnojowicy, 40 m3 gnojówki, 40 t obornika).

Nawozy organiczne – substancje organiczne i ich mieszaniny zawierające składniki pokarmowe dla roślin.

Terminy stosowania obornika:

późna jesień – pod warunkiem, że będzie natychmiast przyorany,
ewentualnie wiosna.

Roczna dawka obornika nie powinna przekraczać 40 t/ha.

Należy unikać stosowania obornika późnym latem lub wczesną wiosną (straty: ulatnianie się amoniaku, przesiąki azotanów do wód gruntowych).

Nawozy naturalne w postaci stałej można stosować wyłącznie.....

Nawozów naturalnych nie należy stosować w odległości mniejszej niż 20 m od stref ochronnych, źródeł i ujęć wody, brzegu zbiorników z cieków wodnych, kąpielisk.

Nawozy naturalne w postaci płynnej mogą być stosowane, gdy poziom wody gruntowej jest niższy aniżeli 1,2 m.

ZAGROŻENIA DLA ŚRODOWISKA ZE STRONY CHEMICZNYCH ŚRODKÓW OCHRONY ROŚLIN I ZASADY ICH STOSOWANIA W SYSTEMIE ROLNICTWA ZRÓWNOWAŻONEGO

Zagrożenie środowiska ze strony chemicznych środków ochrony roślin

Chemiczne środki ochrony roślin można stosować na polach oddalonych:

co najmniej 5 m od dróg publicznych,
co najmniej 20 m od zabudowań, ogrodów działkowych, pasiek, plantacji roślin zielarskich, rezerwatów i parków przyrody oraz od granic ujęć wody pitnej, wód napowierzchniowych,
zabrania się zakładania upraw wymagających intensywnego stosowania środków ochrony roślin w odległości mniejszej niż 20 m od obiektów wymienionych powyżej,
po wykonanym zabiegu opryskiwacz należy umyć, a zanieczyszczoną wodę wypryskać na chronionym polu,
niedopuszczalne jest wylewanie wody zanieczyszczonej środkami ochrony roślin do cieków wodnych.

ŚRODOWISKO BIOBED – stanowiska do mycia opryskiwaczy:

powstrzymuje przesiąkanie substancji chemicznych do wód gruntowych,
przyspiesza biodegradację chemicznych środków ochronny roślin,
służy do napełniania zbiorników oraz do ich mycia (małą ilością wody),
utrzymanie polega na uzupełnianiu osiadającego podłoża, uzupełnianiu murawy, wymianie podłoża co 5-8 lat,
nieprawidłowe składowanie opakowań po chemicznych środkach ochrony roślin,
niedozwolone spalanie opakowań!

Użytkownik środków ochrony roślin powinien:

opróżnić do końca z zawartości każde opakowanie po śr.och.r.
Nadającego się do mycia opakowania 3-krotnie opłukać wodą i zawartość wylać do zbiornika do opryskiwacza z cieczą użytkową,
opakowania gromadzić w workach foliowych lub pojemnikach i przechowywać z dala od dzieci i niepełnosprawnych.

PROCESY DEGRADACJI GLEBY I JEJ OCHRONA PRZED EROZJĄ

OCHRONA GLEBY: Przed degradacją: fizyczną, chemiczną, biologiczną

Procesy degradacji gleb i ich wpływ na środowisko

Stopień zagrożenia gleby przed erozją wodną zależy od: intensywności opadów, rodzaju utworu glebowego, rzeźby terenu, rodzaju okrywy roślinnej, sposobu uprawy gleby.

Stopień podatności gleb na erozję wodną:

bardzo podatne -> gleby płowe – głównie lessy

silnie podatne -> piaski luźne i rędziny kredowe

średnio podatne -> żwiry i piaski gliniaste

słabo podatne i odporne -> gleby lekkie i średnie

Zalecenia:

grunty o nachyleniu 10-20% (6-12 promil?) można prowadzić uprawy, ale przy stosowaniu regularnych zabiegów przeciwerozyjnych,
stosować płodozmiany przeciwerozyjne, z roślinami bobowatymi lub ich mieszankami z trawami oraz rośliny ozime,
uprawa poplonów osłaniających powierzchnię pola i pozostawianie ich na okres zimy w postaci mulczów,
nie obsiane powierzchnie gruntu przykrywać na okres jesienno-zimowy różnymi dostępnymi materiałami (np. słoma),
na stokach – wszystkie zabiegi uprawowe wykonywać poprzecznie do nachylenia,
zastępować uprawę płużną – uprawą bez-orkową (zamiast pługa- kultywator, jako uprawy przedsiewne – bronowanie, wały strunowe).

WYKŁAD IV

EROZJA WIETRZNA

Stopień zagrożenia zależy od:

rodzaju gleby (rodzaju utworu glebowego) – najbardziej podatne na erozję to gleby pyłowe i piaskowe ,
wilgotności gleby,
ukształtowania powierzchni pola, jego nachylenia,
kierunku i prędkości wiatru,
obecności okrywy roślinnej.

Najbardziej podatne na erozję wietrzną są gleby pyłowe i piaskowe

Zabiegi przeciw erozji:

zakładanie i pielęgnacja śródpolnych pasów zadrzewień i zakrzewień,
stałe utrzymywanie gleby pod okrywą roślinną (rośliny wieloletnie i okrywowe),
przykrywanie powierzchni gleby na okres wczesnej wiosny materiałami mulczującymi, wtedy gdy siew lub sadzenie warzyw następuje późno,
stosowanie uprawy bezorkowej (bez odwracania gleby) oraz siewów i nasadzeń bezpośrednich.

Dobra struktury gleby zależy od:

właściwego doboru i kolejności roślin w zmianowaniu,
prawidłowego wykonania zabiegów uprawowych, zapewniających dobre spulchnienie gleby i wyrównanie jej powierzchni,
utrzymanie optymalnego odczynu gleby i zawartości w niej substancji organicznej,
zapewnienie sprawnego działania systemu melioracyjnego, odwadniającego i nawadniającego.

Zabiegi uprawowe powinny być wykonane tylko w ilości koniecznej, należy je ograniczać, jeżeli występuje taka możliwość.

Najlepiej do uprawy wybierać rośliny: okopowe (korzeniowe) – np. marchew, por

Ugniatanie gleby przez wielokrotne przejazdy ciężkiego sprzętu w czasie uprawy powoduje:

zwiększenie zagęszczenia gleby,
zwiększenie zwięzłości gleby,
pogorszenie struktury gleby,
zmniejszenie porowatości ogólnej,
zmniejszenie przepuszczalności wodnej i powietrznej,
wzrost ciężaru objętościowego,
wzrost oporu mechanicznego,
obniżenie aktywności biologicznej gleby.

OCHRONA GLEB PRZED DEGRADACJĄ BIOLOGICZNĄ

Wzrost zawartości substancji organicznej w glebie to:

poprawa struktury gleby,
zwiększenie pojemności wodnej,
zwiększenie zawartości substancji pokarmowych,
łatwość uprawy gleby,
większa odporność na erozję i degradację fizyczną i chemiczną.

Nagromadzeniu substancji organicznej w glebie sprzyja:

stosowanie obornika i nawozów organicznych, zielonych,
przyorywanie resztek pozbiorczych i nawozów zielonych,
przyorywanie słomy z dodatkiem azotu.

Utrwaleniu substancji organicznej sprzyja:

ochronna uprawa gleby,
regularne wapnowanie.

Rozkład substancji organicznej jest procesem naturalnym, jednak można ograniczyć jego szybkość. Zbyt szybki rozkład prowadzi do uwolnienia nadmiernej ilości związków mineralnych.

GOSPODARKA SKŁADNIKAMI MINERALNYMI I SUBSTANCJĄ ORGANICZNĄ W SYSTEMIE ROLNICTWA ZRÓWNOWAŻONEGO.

Naturalna zawartość subst.org. - zależy od składu granul. gleby

Aktualna zawartość subst.org. - jest wynikiem równ. procesów prowadzących do jej nagromadzenia i rozkładu.

Gleby zwięźlejsze zawierają więcej substancji organicznej i wykazują większą miąższość poziomu orno-próchnicznego.

Średni skład obornika:

substancje organiczne 20%,
związki mineralne 5-6%.

po zastosowaniu obornika w:

1 roku 2 roku 3 roku 4 roku

ciężka 40 30 20 10

średnia 60 30 10 -

lekka 70 30 - -

Resztki po zbiorcze: zależą od gatunku warzyw, elementów uprawy.

Dużo substancji organicznych pozostawiają: warzywa kapustne, warzywa korzeniowe

Korzyści wynikające ze stosowania nawozów zielonych:

zwiększenie zawartości próchnicy, rozluźnienie gleby, zwiększenie pojemności wodnej, utrwalenie struktury gruzełkowatej,
wzbogacenie gleby w azot (bobowate),
poprawienie właściwości fizycznych i chemicznych głębszych warstw gleby,
przenoszenie składników mineralnych z głębszych warstw do wierzchnich,
uaktywnianie mikroorganizmów glebowych, przez co zwiększają się ilości CO2 w powietrzu glebowym i przyswajają dla roślin składniki pokarmowe
Poprawa zdrowotności roślin,
ograniczenie zachwaszczenia,
przeciwdziałanie erozji gleby, chronią przed wypłukaniem składników mineralnych.

Gatunki roślin nadające się na nawozy zielone:

łubin niebieski,
peluszka,
wyka ozima i jara,
groch,
bobik,
żyto
facelia,
gorczyca,
trawy,
koniczyny.

AKTYWNOŚĆ BIOLOGICZNA GLEBY I JEJ OCHRONA - zależy od obecności różnorodnych i licznych organizmów bakterii, grzybów, drobnych zwierząt,

Aktywność biologiczna zwiększa:

stosowanie obornika i kompostów,
przyorywanie resztek pozbiorczych,
uprawa roślin okrywowych i wieloletnich,
właściwe zmianowanie zapewnia optymalny stosunek organizmów pożytecznych dla roślin uprawnych do organizmów niekorzystnych.

Dobrze gdy stosujemy wiele gatunków, zwiększa to różnorodność mikroorganizmów.

Obecność dżdżownic w glebie świadczy o jej żyzności, a także o braku szkodliwych zanieczyszczeń.

Liczebność dżdżownic wzrasta w glebach uprawianych płytko i przy ograniczonej uprawie mechanicznej – orka niszczy system tworzonych kanalików.

WYKŁAD V

ZNACZENIE BIOLOGICZNEJ RÓŻNORODNOŚCI W AGROEKOSYSTEMIE

Bioróżnorodność to różnorodność organizmów żywych, zarówno pod względem gatunków, rodzajów czy rodzin, jak i ekosystemów i różnorodności genetycznej w obrębie jednego gatunku.

Zagrożenia dla bioróżnorodności na świecie:

niszczenie naturalnych środowisk (siedlisk),
zanieczyszczanie środowiska,
wycinanie lasów,
fragmentacja lasów,
rozpowszechnianie gatunków inwazyjnych, np. barszcz Sosnowskiego, nawłoć kanadyjska
prowadzenie intensywnych polowań,
handel dzikimi zwierzętami (każdego roku tylko z brazylijskich lasów wywożone są nielegalnie 38 mln zwierząt),
mechanizacja w rolnictwie (korzystanie z maszyn rolniczych, sprawiło, że z Polski w latach 80-tych XX w. zniknęły dropie).

OCHRONA KRAJOBRAZU ROLNICZEGO

Ochrona krajobrazu i zachowanie bioróżnorodności:

gospodarstwo powinno być tak zlokalizowane i urządzone, aby nie naruszało estetyki krajobrazu, a działalność produkcyjna nie była uciążliwa dla otoczenia i środowiska,
obejście gospodarskie swoim wyglądem powinno harmonizować się z otoczeniem,
właściciel gospodarstwa powinien dbać szczególnie o pomniki przyrody (stare drzewa, głazy) i zabytki historyczne,

Zachowanie biologicznej różnorodności w agroekosystemach i jego otoczenia:

duże znaczenie przywiązuje się do ekologicznej infrastruktury gospodarstwa,
co najmniej 5% powierzchni użytków rolnych powinno być zajęte przez elementy krajobrazowe, np.:

- elementy liniowe – miedze, rowy, żywopłoty, kamienne ogrodzenia,

- pasy pola obsiane lub nie, na których nie stosuje się żadnych nawozów i środków ochrony roślin,

- elementy nieliniowe – zgrupowania drzew i krzewów (zadrzewienia, małe zbiorniki wodne,

Powierzchnie traktowane jako „nieużytki” nabierają nowego znaczenia i stają się „użytkami ekologicznymi”.

Rola zadrzewień:

ograniczenie erozji wietrznej i wodnej,
łagodzenie warunków mikroklimatycznych,
oczyszczanie wód z zanieczyszczeń – azotanami i fosforanami,
korzystny wpływ na liczebność mikroorganizmów glebowych, bezkręgowców, ma formę naziemną i nadziemną.

Formy zadrzewień:

pojedyncze - drzewa lub krzewy (użytki ekologiczne, nieliniowe), niezależnie od siebie rozmieszczone w krajobrazie,
pasowe - co najmniej dwurzędowe pasy zadrzewień o szerokości od 20 m i długości co najmniej 5 razy większej niż szerokości,
rzędowe – drzewa lub krzewy, albo drzewa z krzewami rozmieszczone, w pojedynczych rzędach, gdzie odległość między drzewami nie przekracza 50 m, a między krzewami 15 m,
grupowe – zadrzewienia o powierzchni mniejszej niż 0,2 ha, nie tworzace rzędu lub pasa,
kępowe – zadrzewienia o powierzchni 0,02-1 ha, nie tworzące rzędu lub pasa,
powierzchniowe – zadrzewienia o powierzchni co najmniej 0,1 ha nie tworzące rzędu lub pasa,
forma alejowa – rzędy lub pasy drzew po obu stronach drogi.

Ze względu na skład gatunkowy wyróżnia się:

zadrzewienia jednogatunkowe – co najmniej 95% drzew lub krzewów należy do jednego gatunku,
zadrzewienia wielogatunkowe .

Ze względu na budowę: zadrzewienia jednopiętrowe, zadrzewienia wielopiętrowe.

FUNKCJE Gatunki drzew i krzewów spełniające określone funkcje w agroekosystemie.

Żywopłoty - przeciwśnieżne, ochronne.
Ochrona przeciwwietrzna: świerk pospolity, dęby, klony, kasztanowiec zwyczajny, olsza czarna, lipa drobnolistna, czeremcha, dereń, leszczyna, leszczyna, śliwa, ałycza, jesion wyniosły.
Ochrona przeciwerozyjna: brzoza, dąb, jarząb, jesion wyniosły, klon jawor, wierzba, topola szara, czeremcha, głóg, leszczyna, śliwa, ałycza, rokitnik, róża dzika.
Pożytki pszczele: klon jawor, lipa, robinia akacjowa, wierzba, czereśnia dzika, jabłoń pospolita, głóg, róża, oliwnik.
Funkcje biocenotyczne: klon, lipa, robinia akacjowa.

Wymienione siedliska stanowią ostoję dla:

ptactwa,
pożytecznej fauny antagonistycznej w stosunku do agrofagów,
sprzyjają utrzymaniu dzikich gatunków fauny.

Np. stosowanie wysokich tyczek na polach dla ptaków drapieżnych.

Niebezpieczeństwem jest to, że wymienione siedliska mogą być źródłem patogenów roślin uprawnych, np. mszyca bawełniano-topolowo-marchwiana – przenosi się ze skupisk topoli na marchwe, mączniak rzekomy cebuli – pojawia się w miejscach osłoniętych, położonych w pobliżu zbiorników wodnych.

Przy lokalizacji uprawy warzyw należy brać pod uwagę skład gatunkowy roślin i umiejscowienie (warunki uprawy).

Zwiększenie różnorodności biologicznej sprzyja także:

uprawa możliwie dużej ilości gatunków i odmian roślin uprawnych,
wprowadzanie roślin okrywowych,
ograniczenie stosowania środków ochrony roślin,
wprowadzanie upraw współrzędnych.