PAPALIZM
Narodził się w XIII w. podczas gdy dochodzi do centralizacji kościoła zachodniego poprzez zdobycie pełnej władzy w Kościele przez Papieża. Papierze podczas rozwijającej się gospodarce towarowo - pieniężnej powiększali materialną potęgę papiestwa. Mieli nad Kościołem pełną kontrolę. Sądy papieskie rozstrzygały sprawy z całej Europy a legaci Papiescy kontrolowali posłuszeństwo kościołów i ściągali daniny. Papierze wykorzystywali walki wewnętrzne o tron, narzucali swój arbitraż jak również zależność wasalną, polegającą na uległości monarchy, który to traktował tę zależność jako środek umacniający swą pozycję, zaś po osiągnięciu celu - z reguły puszczali ją w niepamięć np. Otton IV - król Niemiec i Papież Inocety III. Głównym celem papiestwa było uzależnienie cesarstwa. W konfliktach cesarsko - papieskich papiestwo wzięło górę w II p. XIII w. a władcy Niemiec byli traktowani jako administratorzy. Sojusznikiem Papiestwa były wewnętrzne walki i słabość monarchii, zaś na przełomie XIII / XIV w papież Bonifacy VIII próbując narzucić swą kontrolę królowi Filipowi Pięknemu poniósł klęskę, ponieważ narzucił lojalność jako obowiązek. Mimo siły monarchy, Kościół nadal posiadał siłę duchową i materialną. W doktrynie kościelnej w XII w silny był nurt dualizmu władzy uznający równorzędność władzy świeckiej i duchowej. Zaś w XIII w., dojrzał drugi nurt doktryny kościelnej tzw., hireokratycznym - odrzucał pozory równorzędności władzy. Ich zdaniem papież mógł wykorzystać władzę świecką bezpośrednio. Informował, iż Papież jest źródłem wszystkich władz państwowych i sądzi a monarchom pozostawia wykonywanie władzy świeckiej. Teoria ta została umocniona przez prawników kościoła, co głosił głównie Grzegorz IX a doktrynę Innocentego IV mówiła, iż cesarz jest wasalem papieża
Konserwatyzm z łac. conservare (zachowywać, ocalić, nietkniętym zostawić) jest doktryną polityczną. Po raz pierwszy termin ten został użyty przez filozofa angielskiego Edmunda Burke`a, który określał konserwatyzm jako "skłonność do zachowania przy równoczesnej możliwości ulepszenia". Konserwatyści często odwołują się do takich wartości, jak tradycja, religia, naród, rodzina, hierarchia, autorytet, odpowiedzialność, wolność osobista, własność, poszanowanie prawa. Można powiedzieć, że konserwatyzm jako doktryna polityczna narodził się w Londynie. Polskim odpowiednikiem Burke'a mógłby być Stanisław Staszic. Trzydziestoletni Burke wpadł na genialny pomysł wydawania czegoś w rodzaju kronik politycznych, pod nazwą „Annual Register". Reakcje Burke'a na rewolucję francuską stały się punktem wyjścia i główną podstawą doktryny konserwatywnej. Konserwatyzm w wydaniu Edmunda Burke'a to była zasada ciągłości, zmian ewolucyjnych, sprzeciwu wobec prób burzenia wszystkiego i budowania świata od zera. Każde pokolenie — pisał — jest spadkobiercą pokoleń wcześniejszych i zaciąga dług u pokoleń, które przyjdą. Nie tyle krytyka rewolucji francuskiej była najważniejsza w jego kolejnych publikacjach, ile właśnie rozważania wokół zmian polityczno-społecznych. Jeśli lekceważymy dziedzictwo wcześniejszych pokoleń, nie możemy oczekiwać trwałości dzieła, które sami tworzymy. Ciągłość instytucji i zbiorowa pamięć to jest sama istota narodu. Ten zwolennik pragmatyzmu, rozszerzenia autonomii w koloniach (w szczególności w Ameryce), zwolennik tolerancji religijnej i tak przeprowadzanych zmian, aby nie naruszać historycznej ciągłości społeczeństwa, był również nieprawdopodobnym entuzjastą naszej Konstytucji 3 Maja, którą natychmiast po otrzymaniu wydał w całości po angielsku. Na kontynencie partie konserwatywne kojarzyły się w ubiegłym stuleciu przede wszystkim z ziemiaństwem, religią i arystokracją, a więc z grupami, które nastawione były zachowawczo, broniły swoich przywilejów i zdecydowanie przeciwstawiały się wszelkim liberalnym reformom. Kontynentalni konserwatyści przeciwstawiali się demokratyzacji parlamentaryzmu, reformom rolnym, reformom oświaty, legalizacji związków zawodowych, zakazowi pracy dla nieletnich, itp., itd. Oczywiście w Wielkiej Brytanii było podobnie, ale brytyjscy torysi byli bardziej otwarci na zmianę, zaś brytyjscy liberałowie, a później socjaliści, znacznie bardziej umiarkowani. Już współcześnie mówiono często o „thatcherowskiej rewolucji", ale samo słowo rewolucja wydaje się być z definicji sprzeczne z konserwatyzmem. Istotnie, dlatego owa thatcherowska „rewolucja" musi być brana w cudzysłów. Oznaczała ona daleko idące zmiany, wprowadzała nowe pojęcia (np. „ludowego kapitalizmu") ale nie była zaprzeczeniem kontynuacji, wręcz przeciwnie. Nie chodzi tu tylko o przejęcie pewnych elementów programu Partii Konserwatywnej, ale głównie o metodę, o zdolność wprowadzania daleko idących zmian bez zagrożenia ciągłości (ciągłości narodu i ciągłości organizacji). W rozmowach z polskimi konserwatystami thatcheryzm (a zarazem konserwatyzm) sprowadza się z reguły do dość prostej formuły - koniec socjalizmu, prywatyzacja, ograniczenie roli państwa, a z naszego lokalnego podwórka — bezkrytyczna gloryfikacja okresu międzywojennego. Tymczasem brytyjski konserwatyzm to raczej polityczny ewolucjonizm, to umiejętność krytycznego spojrzenia na własną historię (w tym również na historię własnej partii) i przygotowywanie zmian nie w oparciu o wymyślane przy biurkach genialne pomysły, ale przede wszystkim w oparciu o rzetelną wiedzę na temat stanu rzeczywistości w chwili obecnej.
Jean Bodin (ur. 1530, zm. 1596) - francuski prawnik, teoretyk państwa. Pochodził z ubogiej rodziny, mimo to ukończył studia prawnicze. Najpierw wykładał, potem był adwokatem, wreszcie zajął się pisaniem. W noc św. Bartłomieja ledwie uszedł z życiem. Pozostawił po sobie ok. 10 prac - najbardziej znana: "Sześć ksiąg o Rzeczypospolitej". Wierzył w astrologię (wierzył we wpływ gwiazd na życie, naukę czy prawo).
Poglądy:
Miał własny model absolutyzmu króla. Napisał "Sześć ksiąg o Rzeczypospolitej" (Les six livres de République) (1576) przekonywał w niej,że suwerenność to własność nad obywatelem, jest ona absolutna, ma charakter wieczny i jest niepodzielna. Najlepszym ustrojem jest monarchia. Suwerenność to władza ustawodawcza. Prawo do rozkazywania ma suweren, a ono ma być słuszne, sprawiedliwe, zgodne z prawem Bożym i prawem natury. Własność jest nakazem prawa bożego, przeciwne podatkom, bo są one kradzieżą. Tyran to uzurpator, on gwałci prawo boskie i naturalne, należy mu stawiać opór, dozwolone jest tyranobójstwo. Bodin odrzucał średniowieczny model monarchii, którego podstawą były stosunki lenne. Postulował stworzenie państwa scentralizowanego, w którym wszyscy są bezpośrednio poddanymi władcy. Władza państwowa powinna być zdaniem Bodina ograniczona prawem boskim i prawem natury, lecz nawet w przypadku nieprzestrzegania praw przez monarchę, poddanym nie przysługuje prawo oporu. W sprawach religii Bodin zalecał wielką tolerancję. Jego poglądy stały się w późniejszym okresie podstawą teoretyczną monarchii absolutnej we Francji.
Geneza państwa - Rodzina jest źródłem i początkiem państwa, a wielość rodzin odpowiada pojęciu społeczeństw.. Zanim powstanie państwo istnieją pewne formy organizacji np. rodzina. Gdy mowa o państwie Bodin posługuje się pojęciem republika " czyli sprawiedliwy rząd nad wieloma rodzinami i tym co jest im wspólne z władzą suwerenną na czele. Rząd sprawiedliwy, a więc władza taka, która przestrzega prawo boskie i naturalne. Cały system opiera się na władzy (męża nad żoną, ojca nad synem, pana nad niewolnikiem). Teoretycznie do stworzenia państwa potrzeba trzech rodzin. Wspólne rodzinom jest prawodawstwo, skarb w sensie np. podatków, obrony miasta), sądownictwo (król jest władcą absolutnym wobec wszystkich poddanych równych wobec prawa). Władza suwerenna spaja wszystko co Bodin określa pod pojęciem państwa. Suwerenność to absolutna i trwała władza państwa, jej istota. Absolutna to nieograniczona przez nikogo z zewnątrz (np. papieża) ani wewnątrz.
Bodin uważa, że "monarchia jest najlepszą rzeczpospolitą", gdyż władza znajdująca się w rękach jednej osoby łatwo określić, wyznaczyć jej prawa i obowiązki. Zarówno demokracja jak i arystokracja są ustrojami gorszymi (demokracja to ustrój, w którym liczba głupców przewyższa liczbą mądrych, lud to wielogłowe bydle, arystokracja - rządy grupy wykształconych i bogatych, przez co rządzący, inaczej niż w demokracji, nie dążą do bogacenia się). Poza tym gdyby monarcha stał się tyranem, to łatwiej z nim walczyć, niż gdyby tyranami stała się grupa. Władza suwerenna może uczynić wszystko, nie powinna jednak łamać praw boskich. Pojęcie prawa obejmuje też pojęcie sprawiedliwości. Musi być zgodne z normami prawa boskiego i naturalnego, ale także z prawami fundamentalnymi (dotyczy dziedziczenia tronu, nie uszczuplania dóbr królewskich itp.) Doktryna suwerenności, którą stworzył Bodin opiera się na pewnych przesłankach renesansowych wszyscy obywatele są jednakowo poddani władzy, a prawo ustanowione przez suwerena obowiązuje ich w równym stopniu. Bodin postuluje dopuszczenie do władzy mieszczaństwa. Relacja między Państwem, a Kościołem: w sferach nie dotyczących kultu religijnego i dogmatów wiary Kościół powinien podlegać państwu. Nie jest istotne, jaką kto religię wyznaje, byle był człowiekiem religijnym, ateizm szkodzi, bowiem suwerenności władzy państwowej. Bodin - mniej popularny niż Machiavelli patronuje jednak towarzystwu legalistów.
DOKTRYNY OŚWIECENIA
Punktem wyjścia w oświeceniu jest człowiek i obywatel, wróg wszelkiej tyranii i obrońca wszelkich praw ludu. Oświecenie to przede wszystkim panowanie rozumu i oparcie metody badawczej na racjonalistycznej analizie przedmiotów.
Główną doktryną filozoficzną oświecenia był racjonalizm, który zapoczątkowany został jeszcze przez Kartezjusza. Uznawał on rozum jako jedyne narzędzie poznania świata oraz głosił przekonanie o sile i możliwościach rozumu i konieczności kierowania się nim w działaniach.
Na rozumie oparty jest również jeden z głównych nurtów oświecenia - klasycyzm. Jest on gatunkiem antycznym, a odrodził się we Francji za czasów Ludwika XVI. Charakteryzowało go upodobanie do prostoty i motywów starożytnych. Klasycyzmowi wyznaczano cele utylitarne, kładziono nacisk na zagadnienia społeczne. W architekturze nastąpił powrót do linii prostych, harmonii, symetrii, pustej, płaskiej powierzchni.
Kolejnymi wartymi wspomnienia kierunkami filozoficznym oświecenia są: sensualizm oraz empiryzm. Sensualizm zakładał, że źródłem poznania są wrażenia zmysłowe, zaś empiryzm, że metodą zdobywania wiedzy jest doświadczenie
Spośród pozostałych kierunków filozoficznych warte wspomnienia, choć już nie tak ważne są: ateizm (pogląd odrzucający wiarę w Boga), deizm (odrzucenie idei bezpośredniego kierowania światem przez Boga, uważanego jedynie za stwórcę i prawodawcę), utylitaryzm (celem wszystkiego powinno być najwyższe szczęście największej części ludzi), humanitaryzm (poszanowanie życia i ludzi oraz pragnienie oszczędzenia im cierpień), wolterianizm (odrzucenie autorytetów) oraz libertynizm (źródło racjonalizmu oświeceniowego; skierowany przeciwko katolicko-feudalnemu ideałowi życia), których obecność również łatwo zauważyć w codziennym życiu. Chyba nie trzeba przytaczać dowodów na obecność ateizmu, deizmu oraz humanitaryzmu w naszym życiu. Cele utylitaryzmu pośrednio realizuje wprowadzony w większości krajów system demokratyczny / socjalistyczny. Jak widać wszystkie z tych kierunków filozoficznych znajdują odzwierciedlenie w naszym zachowaniu oraz zachowaniu ludzi nas otaczających.
Sentymentalizm prezentował tendencje całkowicie odmienne od klasycznych. Związany był „powrotem do źródeł” i poszukiwaniu kontaktu z naturą. Utwory sentymentalne rozgrywały się na wsi, a ich bohaterami byli prości ludzie, jednak często o bardzo wyszukanych imionach. Często wyolbrzymiane były błahe sprawy, lecz ostatecznie utwór kończył się szczęśliwie.
Oświecenie stworzyło ideologię absolutyzmu oświeconego (XVIII), która to mówiła iż monarcha oświecony nie mówi już o sobie „państwo to ja” tylko „ ja jestem sługa państwa, sługą interesu ogólnego. Władca oświecony nie chełpi się boskością swej władzy. Jako sługa dba o bezpieczeństwo i pokój oraz rozwój gospodarczy; popiera handel i produkcję. Absolutyzm oświecony wpłynął na kodyfikację prawa karnego i prywatnego, rozwój humanitaryzmu prawniczego, postęp filozofii prawa.
Liberalizm oświecony Voltaire'a - Francja
Voltaire dowodził, że duch ludzki stanowi wypadkową klimatu, rządu i religii. Oświecony monarcha, protektor filozofii i przyjaciel filozofów powinien być promotorem likwidacji despotyzmu, rezygnując z władzy absolutystycznej na rzecz umiarkowania. Nie ma powodu dopuszczać biedoty do rządów. Wolność jest sprzężona z własnością, a nie z równością. Równość w sferze politycznej jest osiągalna, gdy wszyscy są jednakowo zamożni. Voltaire uważał, że oświecona monarchia absolutna jest właściwą oprawą dla liberalizmu gospodarczego. Domagał się jedności prawa, krytykował pasożytnictwo kleru i szlachty.
Liberalizm radykalny Diderota - Francja
Dla Denis Diderota świat był dynamiczną całością, która znajduje się w ustawicznym ruchu. Odrzucał wyobrażenie o istnieniu niezmiennego boskiego ładu w przyrodzie. Był zwolennikiem ewolucji. Uważał, że człowiek z natury jest dobry. Źródeł powszechnej moralności szukał w odbudowaniu więzi społecznych. Potępiał wszelki absolutyzm. Chciał, aby parlament był reprezentantem suwerennego ludu, który miał skutecznie kontrolować rząd. Podobnie jak inni encyklopedyści, uważał, że bogacenie się jednostek prowadzi do powszechnego dobrobytu. Opowiadał się za powszechnością oświaty.
DOKTRYNY ABSOLUTYZMU
Od XVII w. absolutyzm jest doktryną dominującą w Europie. Należy go odróżnić od późniejszego absolutyzmu oświeceniowego
RICHELIEU - 1585 - 1642r. Kardynał, a zarazem pierwszy minister na dworze Króla Ludwika XIII. Dzieła: "Testament polityczny", "Maksymy stanu" Jest przeciwny jakiejkolwiek idei przedstawicielstwa. ( "Liczba głupców jest zawsze większa od liczby mądrych" - Seneka ).
Monarcha absolutny jest ucieleśnieniem mądrości. Jakikolwiek opór wobec władzy królewskiej, nawet szemranie jest absolutnie niedopuszczalne. Król wie co jest najlepsze dla poddanych. Lud to stado mułów, które psuje wszelki odpoczynek. Twierdzenie to opiera się na przesłance, że każdy zajmuje określone miejsce w społeczeństwie, co wynika z natury.