KONSTYTUCJA RP-

wolność, prawa i obowiązki

Człowieka i obywatela

Demokratyczne państwo zapewnia swoim obywatelom szereg praw, ale także nakłada na nich pewne obowiązki. Jedne i drugie zapisane są w konstytucji, która jest najważniejszym aktem prawnym w danym kraju. Celem państwa jest także zapewnienie ładu i porządku wewnątrz państwa. My jako obywatele, przestrzegając i wypełniając obowiązki na nas nałożone, również przyczyniamy się do tego.

 W konstytucji III Rzeczypospolitej zawarte są przepisy mówiące o prawach oraz o wolnościach obywatela. Nie określają one jednoznacznie ich granic, na przykład nie informują nas na czym polega i gdzie się kończy wolność wypowiedzi. W tym przypadku, kiedy jest mowa o wolnościach gwarantowanych przez konstytucję, obowiązuje niepisana zasada, że to co nie jest zabronione, jest dozwolone.

Na początku wyjaśnijmy sobie dokładnie czy jest konstytucja i jaka jest jej geneza. Wedle encyklopedii multimedialnych Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej jest najważniejszym aktem prawnym (ustawa zasadnicza) Rzeczypospolitej Polskiej, uchwalonym 2 kwietnia 1997 roku przez Zgromadzenie Narodowe, zatwierdzony w ogólnonarodowym referendum 25 maja 1997 roku i ogłoszonym w Dz. U. z 1997 r. Nr 78, poz. 483, który wszedł w życie 17 października 1997. Konstytucja składa się z preambuły i 13 rozdziałów, w tym zawarte sa 243 artykuły.

• Prace nad konstytucją

Prace nad przygotowaniem konstytucji rozpoczęły się już w 1989 roku i zostały wymuszone przez głębokie zmiany ustrojowe, jakie rozpoczęły się w Polsce pod koniec lat osiemdziesiątych. Konstytucja PRL z 1952 poprzez ciągłe jej zmiany (których szczególnie wiele dokonano po zwycięstwie obozu Solidarności w 1989 roku) stała się aktem wewnętrznie niespójnym i ze względu na swój rodowód społecznie nieakceptowanym, nie odpowiadając potrzebom przeżywającego głębokie przemiany państwa.

Zdecydowane działania w kwestii zmiany Konstytucji podjął dopiero Sejm I kadencji (1991-1993). 23 kwietnia 1992 roku uchwalono ustawę o trybie przygotowania i uchwalenia Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Powoływała ona do życia instytucję Komisji Konstytucyjnej, która miała zająć się przygotowaniem ostatecznej wersji nowej ustawy zasadniczej. Określiła również, iż uchwalenia Konstytucji dokona Zgromadzenie Narodowe, a następnie zostanie ona poddana pod głosowanie w ogólnonarodowym referendum. Prawo wnoszenia projektów nowej konstytucji przysługiwało 56 członkom Zgromadzenia Narodowego, Komisji Konstytucyjnej oraz prezydentowi RP. Po nowelizacji ustawy dokonanej w 1994 roku takie prawo otrzymała również grupa 500 tysięcy obywateli.

W toku prac do Komisji Konstytucyjnej wniesiono osiem projektów nowej Konstytucji (prezydenta Lecha Wałęsy, Unii Demokratycznej, Sojuszu Lewicy Demokratycznej, Komisji Konstytucyjnej, wspólny projekt Polskiego Stronnictwa Ludowego i Unii Pracy, Konfederacji Polski Niepodległej, Porozumienia Centrum oraz projekt obywatelski, prace nad którym koordynowane były przez NSZZ Solidarność

• Mała Konstytucja

1 sierpnia 1992 nastąpiło uchwalenie przez polski parlament "małej konstytucji", a 17 października tego roku podpisał ją prezydent Lech Wałęsa. "Mała konstytucja" to ustawa regulująca wzajemne stosunki między władzą ustawodawczą, wykonawczą oraz kompetencje samorządów terytorialnych Mała Konstytucja, trzeci tego typu akt prawny w historii państwa polskiego). Porządkowała ona podstawowe zasady ustrojowe państwa. W pozostałych kwestiach nadal obowiązywały przepisy Konstytucji z 1952 roku, co spowodowało, iż w okresie 1992-1997 przepisy konstytucyjne zawarte były w aż trzech różnych dokumentach. Obowiązywała od 8 grudnia

• Uchwalenie konstytucji

Tak jak już wcześniej wspomniałam prace nad tekstem nowej konstytucji zakończyły się na początku 1997 roku, a 2 kwietnia 1997 roku, po długotrwałej dyskusji, została ona przyjęta przez Zgromadzenie Narodowe (451 głosów za, 40 przeciw, 6 wstrzymujących się), które uwzględniło większość poprawek prezydenta.

Jej podstawowymi zasadami ustrojowymi są: republikańska forma rządu, jednolitość państwa, zwierzchnictwo narodu, zasada demokratycznego państwa prawnego urzeczywistniającego sprawiedliwość społeczną, wolność tworzenia i funkcjonowania partii politycznych oraz zrzeszania się w organizacjach społecznych, szeroki samorząd terytorialny (gmina, powiat, województwo), a także obszerny katalog praw i wolności obywateli.

25 maja 1997 odbyło się referendum, w którym naród większością 52,71% głosów opowiedział się za przyjęciem Konstytucji. Frekwencja w referendum wyniosła 42,86%.

16 lipca 1997 roku Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej Aleksander Kwaśniewski podpisał tekst konstytucji i zarządził jej opublikowanie w Dzienniku Ustaw.

16 lipca 1997 roku ukazał się Dziennik Ustaw Nr 78 z tekstem konstytucji.

17 października 1997 roku Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej weszła w życie po 3 miesiącach od daty jej ogłoszenia (art. 243 nowej konstytucji). Jednocześnie straciły moc obowiązujące nadal niektóre przepisy Konstytucji PRL z 22 lipca 1952 roku, Mała Konstytucja (Ustawa Konstytucyjna z 17 października 1992 roku o wzajemnych stosunkach między władzą ustawodawczą i wykonawczą Rzeczypospolitej Polskiej oraz o samorządzie terytorialnym} i Ustawa Konstytucyjna z dnia 23 kwietnia 1992 roku o trybie przygotowania i uchwalenia Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej (art. 242 nowej konstytucji).

• "Wolności, prawa i obowiązki człowieka i obywatela"

Rozdział II Konstytucji normuje sytuację prawną obywateli, określając ich wolności, prawa, a także obowiązki względem państwa. Podkreśla się wyraźnie, iż wszyscy ludzie są równi wobec prawa. Zabrania się dyskryminacji w życiu politycznym, społecznym i gospodarczym z jakiejkolwiek przyczyny (art. 32), także ze względu na płeć (art. 33). Zapewnia się poszanowanie odrębności obywateli należących do mniejszości narodowych (art. 35). Konstytucja przyznaje obywatelom wolności i prawa osobiste (ochrona życia, wolność i nietykalność osobista, wolność od tortur, domniemanie niewinności, prawo do sprawiedliwego procesu, ochrony życia prywatnego, decydowania o życiu osobistym, wolność sumienia i religii, prawa dziecka i instytucja Rzecznika Praw Dziecka, prawo do wychowania dzieci zgodnie z własnymi przekonaniami, wolność myśli, zakaz cenzury prewencyjnej i koncesjonowania prasy), polityczne (prawo do uczestniczenia w zgromadzeniach, wolność zrzeszania się, prawo do uczestnictwa w życiu publicznym, decydowaniu o składzie instytucji władzy państwowej poprzez uczestnictwo w wyborach, prawo do składania petycji, skarg na działanie przedstawicieli władzy), a także ekonomiczne, socjalne i kulturalne (wśród nich prawo do własności, dziedziczenia, pracy, rodziny, godnego poziomu życia, ochrony zdrowia, zabezpieczenia społecznego, prawo do nauki i obowiązek szkolny, autonomia szkół wyższych, prawo dostępu do dóbr kultury, wolność badań naukowych i twórczości artystycznej, prawa konsumenta i lokatora).

Określone są sposoby ochrony wolności i praw (sądowa droga dochodzenia naruszonych wolności lub praw, zaskarżalność orzeczeń i decyzji, skarga do Trybunału Konstytucyjnego, wniosek do Rzecznika Praw Obywatelskich).

Do wymienionych w Konstytucji obowiązków obywatela względem państwa należą wierność Rzeczypospolitej Polskiej, konieczność przestrzegania jej prawa i ponoszenia na jej rzecz ciężarów i świadczeń publicznych, a także obrona Ojczyzny.

8 września 2006 Sejm uchwalił ustawę o zmianie Konstytucji, dotyczącą możliwości wydania obywatela polskiego, który jest ścigany za popełnienie czynu stanowiącego przestępstwo zarówno za granicą, jak i w Polsce (Europejski Nakaz Aresztowania). Zgodnie ze zmianą, obywatel polski może być wydany innemu państwu lub międzynarodowemu organowi sądowemu, o ile możliwość taka wynika z ratyfikowanej przez Rzeczpospolitą Polską umowy międzynarodowej lub ustawy stanowiącej wykonanie aktu prawa stanowionego przez organizację międzynarodową, której Rzeczpospolita Polska jest członkiem.

Prawa oraz wolności obywatelskie określają zgodnie z nasza konstytucją, trzy grupy:

• wolności i prawa osobiste

• wolności i prawa polityczne

• wolności i prawa ekonomiczne, socjalne i kulturalne

Art. 32 Konstytucji III Rzeczypospolitej z 1997 r. zapewnia wszystkim równość wobec prawa. Każdy z nas powinien być w ten sam sposób traktowany przez władze publiczne. Zakazana jest dyskryminacja w życiu politycznym, gospodarczym i społecznym. Konstytucja mówi o równych prawach dla kobiet i mężczyzn.

 

Art. 35 porusza kwestie poszanowania i ochrony praw mniejszości narodowych i etnicznych. Zadaniem państwa polskiego jest zapewnienie osobom należącym do tych grup możliwości krzewienia swojej kultury, rozwoju własnego języka, zachowania obyczajów i tradycji, ale także umożliwienie uczestnictwa w życiu politycznym państwa.

 

 Do praw i wolności osobistych należą m. in.:

• prawo do życia

• nietykalność i wolność osobista

• prawo do sprawiedliwego procesu

• prawo do ochrony prawnej życia prywatnego

• prawo rodziców do wychowania dzieci w zgodzie z własnymi przekonaniami

• prawo do wolności oraz ochrony tajemnicy komunikowania się

• prawo do nienaruszalności mieszkania

• wolność poruszania się po terytorium RP

• wolność sumienia i religii

• prawo do wolności poglądów oraz do rozpowszechniania informacji

Do praw i wolności politycznych należą, zgodnie z konstytucją:

• prawo do organizowania pokojowych zgromadzeń oraz uczestnictwa w nich

• wolność zrzeszania się

• wolność zrzeszania się w związkach zawodowych, organizacjach społeczno-politycznych

• prawo do uczestnictwa w referendum czy prawo wyboru (prezydenta, posłów, senatorów oraz przedstawicieli do organów władzy samorządowej)

• prawo do składania wniosków, petycji oraz skarg

W zakres wolności i praw ekonomicznych, socjalnych i kulturalnych wchodzą:

• prawo do posiadania własności oraz prawo do dziedziczenia

• wolność wyboru miejsca pracy i wykonywania zawodu

• prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy

• prawo do zabezpieczenia społecznego w razie niezdolności do pracy spowodowanej chorobą, inwalidztwem czy podeszłym wiekiem

• prawo do ochrony zdrowia

• prawo do nauki

• ochrona praw dziecka

• wolność twórczości artystycznej i badań naukowych

 

Na obywateli państwa demokratycznego nałożone są również i obowiązki. Pod pojęciem obowiązku obywatelskiego będziemy rozumieć konstytucyjnie ustalone nakazy, kierowane do obywateli danego kraju. Każdy z nas jest zobowiązany m. in. do poszanowania praw innych ludzi, a także do przestrzegania prawa. O szczegółach związanych z przestrzeganiem i wypełnianiem przepisów prawnych informują nas poszczególne kodeksy prawa, np. kodeks prawa karnego czy kodeks prawa cywilnego.

 

O obywatelskich obowiązkach mówi także konstytucja. Zgodnie z nią do najważniejszych należą:

- Przestrzeganie prawa Rzeczypospolitej Polskiej

"Każdy ma obowiązek przestrzegania prawa Rzeczypospolitej Polskiej". (art. 83)

- Każdy ma obowiązek ponoszenia ciężarów i świadczeń publiczny wraz z podatkami, które określa ustawa

"Każdy jest obowiązany do ponoszenia ciężarów i świadczeń publicznych, w tym podatków, określonych w ustawie." (art. 84)

- Obowiązkiem każdego obywatela jest obrona Ojczyzny

"1. Obowiązkiem obywatela polskiego jest obrona Ojczyzny.

2. Zakres obowiązku służby wojskowej określa ustawa.

3. Obywatel, któremu przekonania religijne lub wyznawane zasady moralne nie pozwalają na odbywanie służby wojskowej, może być obowiązany do służby zastępczej na zasadach określonych w ustawie." (art. 85)

- Każdy obywatel ma obowiązek dbać o środowisko naturalne swojego kraju i ponosi odpowiedzialność za spowodowane przez siebie pogorszenie.

"Każdy jest obowiązany do dbałości o stan środowiska i ponosi odpowiedzialność za spowodowane przez siebie jego pogorszenie. Zasady tej odpowiedzialności określa ustawa." Art. 86.

Tak przedstawiają się obowiązki obywatelskie wobec konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z roku 1997. W innych krajach konstytucje nakładają na swych obywateli dodatkowe jeszcze obowiązki. szerokość zakresu obowiązków obywateli danego kraju świadczy o stopniu liberalizacji konstytucji. Kraje o ustroju autorytarnym nakładają na swych obywateli szeroki wachlarz różnego rodzaju obowiązków. Często w konstytucjach tych państw obowiązki obywatelskie są wymieniane przed prawami obywatelskimi. W krajach demokratycznych zakres obowiązków obywateli sprowadza się do podstaw jak na przykład obowiązek przestrzegania prawa, obrony kraju w razie wojny, itd… W konstytucjach tych państw obowiązki obywatelskie są wymieniane po prawach obywateli.

Obowiązki obywateli mogą zostać poszerzone w przypadku stanu wojennego lub klęski żywiołowej.

Konstytucja normuje nasze życie w codziennej rzeczywistości i nie jednokrotnie jest naszym przewodnikiem oraz pomocą w podejmowaniu decyzji. Stoi również na straży naszego bezpieczeństwa, należy pamiętać, iż do środków ochrony zawartych w polskiej Konstytucji zalicza się przecież: prawo do wynagradzania szkody, prawo do dochodzenia naruszonych wolności drogą sądową, możliwość zaskarżania orzeczeń i decyzji wydanych w pierwszej instancji, możliwość wniesienia skargi do Trybunału Konstytucyjnego, oraz prawo wystąpienia do Rzecznika Praw Obywatelskich. Oczywiście najlepiej byłoby gdyby nie było potrzeby używania tych środków ochrony. Prawa i wolności człowieka powinny być przestrzegane w każdej dziedzinie życia, a ich łamanie powinno być chronione nie tylko przez władze publiczne i przez najbliższe otoczenie poszkodowanej osoby, ale każdą osobę, która jest świadkiem takiego naruszenia. W tym momencie chciało by się zmodyfikować art.30 Konstytucji o treści: „Przyrodzona i niezbywalna godność człowieka stanowi źródło wolności i praw człowieka i obywatela. Jest ona nienaruszalna, a jej poszanowanie i ochrona jest obowiązkiem władz publicznych.” - i dodać do tej zasady, że ochrona tych praw jest obowiązkiem nie tylko władz publicznych ale i każdego człowieka i obywatela.

---