RATING

Rating to niezależna i obiektywna ocena ryzyka kredytowego podmiotu zaciągającego dług na rynku, czyli opinia dotycząca możliwości obsługi zobowiązań zaciąganych przez dany podmiot.

Opinie o możliwości obsługi zobowiązań płatniczych wydają wyspecjalizowane agencje ratingowe. Są to specjalistyczne instytucje doradztwa inwestycyjnego, które przeprowadzają jakościową klasyfikację dłużnych papierów wartościowych pod kątem wiarygodności finansowej ich emitentów oraz warunków panujących na rynku, w tym np. sytuacji politycznej.

Można wyróżnić dwa rodzaje ratingu:

-pierwszy to kredytowa ocena klasyfikacyjna podmiotu (rating podmiotu); jest to opinia o ogólnej zdolności podmiotu do wywiązywania się ze swych zobowiązań finansowych;

- drugi to kredytowa ocena klasyfikacyjna dotycząca konkretnej emisji; jest to bieżąca opinia o zdolności kredytowej emitenta w odniesieniu do konkretnego zobowiązania finansowego, określonej klasy zobowiązań finansowych lub określonego programu finansowego.

Oceny ratingowe mogą być długoterminowe (long-term rating) - takie dotyczą na przykład emisji 5-letniego programu obligacji, oraz krótkoterminowe (short-term rating) - do 12 miesięcy.

Ocenie mogą zostać poddane: kraje; samorządy lokalne; instytucje finansowe; przedsiębiorstwa; fundusze inwestycyjne.

Kto się zajmuje ratingiem.

1. Co to jest agencja ratingowa i co robi:

Agencje ratingowe są firmami doradztwa inwestycyjnego, które przeprowadzają jakościową klasyfikację dłuż­nych papierów wartościowych oraz innych zobowiązań ze względu na standing finansowy emitenta poprzez nadanie pożyczkobiorcy stopnia zaufania finansowego wyrażonego za pomocą kodu literowego. Ponie­waż emisja dłużnych papierów wartościowych jest zaciąganiem pożycz­ki na rynku finansowym, działalność agencji służy bezpieczeństwu transakcji na tym rynku.

Agencje te analizują samego emitenta i specyfikę jego emisji dla określenia prawdopodobieństwa jego bankructwa, a następnie informują o tym rynek poprzez własny sys­tem klasyfikacji.

2. Rola agencji:

Agencje ratingu spełniają na międzynarodowym rynku finansowym bardzo ważną rolę:

• obniżają koszt uzyskania informacji o jakości emisji,

• badają celowość zaciągnięcia pożyczki,

• rozważają prognozy i przewidywania na czas obiegu danej emisji oraz wiążą je z historyczną i bieżącą pozycją finansową firmy (Inwe­stora bowiem interesuje głównie to, czy pożyczkobiorca spłaci dług wraz z odsetkami w terminie - bezpieczeństwo udzielonej po­życzki).

• indywidualnym i instytucjonalnym inwestorom ułatwiają konstruowanie optymalnych portfeli papierów wartościowych,

• wpływają na wizerunek podmiotu w skali międzynarodowej,

• ułatwiają organom ustawodawczym konstruowanie przepisów prawnych dla instytucji, które powinny inwestować w walory obarczone możliwie najmniejszym ryzykiem inwestycyjnym z racji peł­znych przez nie funkcji społeczno-gospodarczych (np. banki, fundusze emerytalne, firmy ubezpieczeniowe),

• umożliwiają funkcjonowanie wielu emisjom dłużnych papierów wartościowych - rating eliminuje chaos informacyjny, bo dostarcza dane o tysiącach różnych emisji, a poprzez dokonywanie porównań ułatwia podejmowanie decyzji inwestycyjnych.

• agencja na bieżąco monitoruje nadany przez siebie rating do momentu wykupu papierów dłużnych. W każdej chwili, jeżeli zaistnieją uzasadnione przesłanki, ocena ratingowa może być zweryfikowana i zmieniona.

1. Firmy ratingowe:

Do uznanych, czołowych międzynarodowych instytucji ratingowych należą:

• Fitch Ratings,

• Standard & Poors,

• Moody's Investors Service.

Pierwszy na świecie rating został wydany w 1909 r. przez amerykańską agencję Moody's. John Moody opubliko­wał pierwszy rating obligacji jako część swojej książki o analizie finansowej amerykańskich kolei: Manual of Railroad Securities. Książka ta zawierała dane statystyczne i analizy kredytowe 250 naj­większych kolei w Stanach Zjednoczonych w tym czasie. Aby do­starczyć czytelnikom łatwą miarę porównania inwestycji, Moody stworzył uniwersalny kod literowy od „Aaa" do „C", który do dziś pozostał światowym standardem. Oceny te przypisał wszystkim emi­sjom obligacji tych firm - ponad 1000 emisji. W Polsce pierwsze oceny wiarygodności kredytowej uzyskał w 1995 r. skarb państwa. Bez niezależnej oceny wiarygodności pozyskanie kapitału za granicą jest praktycznie niemożliwe. Jednak na razie zainteresowanie polskich firm przyznaniem ratingu nie jest zbyt duże. Dotychczas na ponad 400 krajowych podmiotów, które wyemitowały papiery dłużne, rating uzyskało tylko 50. Niestety na polskim rynku, inaczej niż w rozwiniętych gospodarkach, rating jeszcze rzadko przekłada się na cenę emitowanych obligacji, czy oprocentowanie kredytu bankowego.

Co podlega analizie przez agencje

Analiza agencji ratingowej uwzględnia m.in.:

1. charakterystykę branży:

• stan ogólny i perspektywy rozwoju sektora,

• miejsce spółki na tle danej branży,

• uwarunkowania prawne sektora,

• istnienie szczególnych preferencji i/lub ograniczeń w branży określanych przez państwo,

• inne kwestie istotne dla prawidłowej oceny sytuacji spółki w sektorze.

2. czynniki warunkujące popyt i podaż:

• popyt bieżący i prognozowany,

• sezonowość popytu

• charakterystykę podaży w branży, u konkurencji itp.

sytuację prawną przedsiębiorstwa:

• status prawny,

• prawa własności do gruntów, nieruchomości.

• program rozwoju i inwestycje:

• plan strategiczny firmy,

• biznes plany,

• plany marketingowe,

• wielkość, źródła finansowania i struktura nakładów inwestycyjnych realizowanych w ostatnich trzech latach,

• wielkość, źródła finansowania i struktura planowanych nakładów inwestycyjnych na najbliższe trzy lata,

• stosowane metody analizy efektywności inwestycji i szacowania strumieni gotówki związanych z projektami inwestycyjnymi.

• zarządzanie obowiązujące w firmie:

• struktura własności,

• schemat i opis struktury organizacyjnej przedsiębiorstwa,

• struktura zatrudnienia,

• polityka płacowa,

• planowane zmiany zasad wynagradzania,

• informacje o kadrze zarządzającej,

• systemy kontroli i informacji,

• stosowany system księgowości i rachunkowości zarządczej.

• zatrudnienie:

• związki zawodowe,

• spory zbiorowe, strajki itp.,

• formy współpracy i komunikowania się kierownictwa z załogą,

• przeprowadzone restrukturyzacje zatrudnienia.

• produkty i usługi przedsiębiorstwa:

• stopień zróżnicowania produktów i przychodów,

• prowadzone badania rynku,

• podstawowe grupy nabywców (segmenty),

• relacje z klientami, relacje z dostawcami,

• zamówienia, podpisane kontrakty,

• ryzyko związane ze środowiskiem naturalnym.

• analizę finansową:

• publikowane raporty roczne za ostatnie trzy lata,

• zatwierdzone bilanse, rachunki wyników, rachunki przepływów środków pieniężnych wraz z uwagami audytorów za ostatnie trzy lata,

• inne raporty finansowe sporządzane przez firmę: budżety operacyjne, inwestycyjne, prognozy finansowe itp.,

• plany finansowe na najbliższe trzy lata,

• informacja o kredytach, pożyczkach, zobowiązaniach pozabilansowych (w tym leasing),

• dodatkowe zabezpieczenie płynności (tzw. back-up liquidity): dostępne linie kredytowe (nazwa kredytodawcy, termin wymagalności kredytu, rodzaj, kwota i waluta kredytu, stopień wykorzystania, oprocentowanie, zabezpieczenie), sposób zarządzania długiem, struktura kosztowa, rentowność produktów, zarządzanie kapitałem obrotowym, sposób finansowania programów rozwojowych, ryzyko kursowe, ryzyko stopy procentowej, wykorzystanie instrumentów pochodnych, polityka dywidendy.

• emisja papierów dłużnych, czyli memorandum informacyjne planowanej emisji

Ocena ratingu i jego opis

Na świecie działa prawie 50 agencji ratingowych, ale tylko trzy zdobyły międzynarodowe uznanie: MOOD'S, STANDARD&POOR'S oraz FITCH. Wszystkie trzy znane są dość dobrze także w naszym kraju. Natomiast w Polsce funkcjonuje od już od kilku lat CERA SA. Jest to pierwsza agencja ratingowa powstała w Europie Środkowowschodniej. Jej twórcami są polskie instytucje finansowe. Pomysłodawcą był Związek Banków Polskich. Firma pierwszy rating nadała 16 paździer­nika 1997 r. Największe agencje ratingowe badając zdolność ryzyka kredytowego danego podmiotu posługują się swoimi znakami, które z biegiem czasu stały się międzynarodowymi symbolami przedstawiającymi sytuacje finansową danego podmiotu. Agencje przestawiając długookresowe poziomy ratingowe badają poziom spekulacyjny i inwestycyjny danego podmiotu.

Pierwszy z poziomów - poziom inwestycyjny - został przez agencje ratingowe oznaczony symbolami od AAA do BBB, gdzie AAA oznacza najlepszą zdolność finansową podmiotu. Drugi z poziomów - poziom spekulacyjny - jest przedstawiany za pomocą symboli od BB do D, gdzie BB oznacza najmniejsze ryzyko zagrożenia spłat przez podmiot.

UWAGA

Wiarygodność finansowa firmy nie może być wyższa niż wiarygodność finansowa kraju, z którego pochodzi, co w wypadku obniżenia ratingu danego państwa może utrudnić także działania firm znajdujących się w bardzo dobrej kondycji finansowej.

Tabela1

RANKING MIĘDZYNARODOWY
OPIS ZNACZENIA OCENY	MOODY'S	STANDARD & POOR'S	FITCH
KATEGORIA INWESTYCYJNA
Wyjątkowa zdolność wywiązywania się z podjętych zobowiązań finansowych	Aaa	AAA	AAA
Bardzo wysoka zdolność wywiązywania się z podjętych zobowiązań	Aa1	AA+	AA+
		Aa2	AA	AA
		Aa3	AA-	AA-
	Wysoka zdolność wywiązywania się z podjętych zobowiązań, przy jednoczesnej wrażliwości na niekorzystne warunki gospodarcze i zmiany istniejących obecnie warunków	A1	A+	A+
		A2	A	A
		A3	A-	A-
	Wystarczająca zdolność wywiązywania się z podjętych zobowiązań, przy jednocześnie większej wrażliwości na niekorzystne warunki gospodarcze i zmiany istniejących obecnie warunków	Baa1	BBB+	BBB+
		Baa2	BBB	BBB
		Baa3	BBB-	BBB-

Poziom inwestycyjny oznacza zdolność podmiotu do spłaty przez podmioty odsetek i kapitału, czyli niskie lub umiarkowane ryzyko. Stosowane przez agencje ratingowe określenie "wysoka jakość" oznacza niskie ryzyko inwestycyjne, czyli wysokie prawdopodobieństwo spłaty zobowiązań. Cztery przedstawione w tabeli 1 szczeble uważane za inwestycyjne papiery wartościowe, czyli pewne. Oznacza to, że długi, odsetki i świadczenia dodatkowe będą regulowane w terminie.

Ocena zawierająca trzy lub dwie litery "A" oznacza bardzo bezpieczne inwestycyjne papiery wartościowe ("wysoka jakość") Natomiast poziom spekulacyjny wskazuje, ze ryzyko spłaty jest duże. Stosowane przez agencje ratingowe określenie "wysoka jakość" oznacza niskie ryzyko inwestycyjne, czyli wysokie prawdopodobieństwo spłaty zobowiązań, a "niska jakość" to wysoki poziom ryzyka i zagrożenie spłaty zobowiązań.

Najwyższy poziom, wskazujący na bardzo wysoka zdolność podmiotu do płacenia rat kapitałowych i odsetek. Ryzyko niespłacenia zobowiązania w całości w terminie jest zerowe Aaa (Moody's), AAA (S&P oraz Fitch IBCA). Wysoki poziom, wskazujący na wysoka zdolność podmiotu do płacenia rat i odsetek. Aa1, Aa2, Aa3 (Moody's), AA+, AA, AA- (S&P oraz Fitch IBCA) Średni poziom, wskazujący na możliwość obniżenia jakości walorów przy wystąpieniu zmian w koniunkturze gospodarczej lub w sytuacji politycznej A1, A2, A3 (Moody's), A+, A, A-(S&P oraz Fitch IBCA) Zadowalający poziom, wskazujący na odpowiednia zdolność dopłacenia rat i odsetek przy jednoczesnej większej możliwości wystąpienia obniżenia jakości walorów przy wystąpieniu zmian w koniunkturze gospodarczej i sytuacji politycznej Baa1, Baa2, Baa3 (Moody's), BBB+ BBB, BBB- (S&P oraz Fitch IBCA)

Tabela 2

RANKING MIĘDZYNARODOWY
OPIS ZNACZENIA OCENY	MOODY'S	STANDARD & POOR'S	FITCH
KATEGORIA SPEKULACYJNA
Mniej narażony w krótkim okresie, ale stoi w obliczu dużych niepewności, które mogą mieć niekorzystne skutki	Ba1	BB+	BB+
		Ba2	BB	BB
		Ba3	BB-	BB-
	Bardziej narażony na niesprzyjające warunki finansowe i ekonomiczne, ale w chwili obecnej jest w stanie sprostać zobowiązaniom finansowym	B1	B+	B+
		B2	B	B
		B3	B-	B-
Obecnie zagrożony i sprostanie zobowiązaniom finansowym uzależnione jest od sprzyjających warunków finansowych i ekonomicznych	Caa	CCC	CCC
Obecnie bardzo zagrożony	Ca	CC	CC
Złożono wniosek o wszczęcie postępowania upadłościowego lub podjęto podobne działania, jednakże spłaty lub zobowiązania finansowe są kontynuowane	C	C	C
Niedotrzymanie terminu spłaty zobowiązań finansowych	D	D	DDD, DD, D

Średni poziom, wskazujący na średnia zdolność podmiotu do płacenia rat kapitałowych i odsetek, niepewność pełnego zwrotu zainwestowanego kapitału wraz z odsetkami Ba1, Ba2, Ba3 (Moody's), BB+, BB, BB- (S&P oraz Fitch IBCA) Poziom poniżej średniego, wskazujący na niewystarczająca gwarancje spłaty rat i odsetek B1,

B2, B3 (Moody's), B+, B, B- (S&P oraz Fitch IBCA)

Poziom niski, wskazujący na możliwość nie wywiązania się podmiotu ze zobowiązań powodu niesprzyjających warunków finansowo-ekonomicznych Caa (Moody's), CCC (S&P oraz Fitch IBCA)

Poziom bardzo niski, wskazujący na bardzo duże zagrożenie spłaty rat i odsetek Ca

(Moody's), CC (S&P oraz Fitch IBCA)

Poziom ryzykowny, wskazujący na zagrożenie spłaty z powodu wszczętego lub przewidywanego postępowania upadłościowego C (Moody's, S&P oraz Fitch IBCA)

Poziom bardzo ryzykowny, wskazujący na niewiarygodność emitenta z powodu zaległości w płatnościach zobowiązań a odzyskanie zainwestowanego kapitału będzie możliwe w przypadku likwidacji podmiotu D (Moody's, S&P oraz Fitch IBCA)

Zalety z posiadania oceny ratingowej

Generalną korzyścią z posiadania oceny ratingowej jest dostęp do finansowania na rynkach kapitałowych. W szczególności w postaci wysoko kwotowych emisji papierów dłużnych plasowanych na rynkach zagranicznych; emisji papierów dłużnych na długie okresy, co najmniej 10 lat i więcej; emisji zabezpieczonych na określonych aktywach lub strumieniach przychodów.

Ponadto rating jest pomocny dla inwestorów, bo pomaga wycenić ryzyko w odniesieniu do podmiotów, w których jest ono wyższe niż przeciętne i które w praktyce nie pozyskałyby finansowania w inny sposób niż w ramach venture capital. Dzięki ratingowi znajdują one inwestorów skłonnych nabyć emitowane papiery. Ocena ratingowa umożliwia więc dostęp do finansowania.

Inna korzyść to możliwość uzyskania jak najniższego kosztu finansowania. Czym lepsza ocena ratingowa, tym niższy koszt finansowania jaki zapłaci remitent. Poniższe dwa przykłady pokazują zależność między posiadanym ratingiem a kosztem finansowania na rynkach dojrzałych. W przypadku firm telekomunikacyjnych przy ratingu AA koszt finansowania wynosi średnio 10 punktów bazowych, ale w przypadku ratingu A - około 30 punktów bazowych, a przy ratingu BBB to aż 60 punktów bazowych ponad Eurlibor. Jak pokazuje powyższy wykres w przypadku firm energetycznych i paliwowych przy ratingu AA mamy minimalny spread ponad Eurlibor, przy ratingu A - od 10 do 20 punktów bazowych, a przy ratingu BBB - powyżej 80 punktów bazowych. Dane wykresów 1 i 2 udowodniają, że rating decyduje o koszcie finansowania. Na rynku krajowym rating w mniejszym stopniu decyduje o koszcie finansowania. Na pewno pomaga uplasować nowe instrumenty na rynku. Przykładem może być przywoływana już emisja listów zastawnych BRE Banku Hipotecznego. Dzięki ratingowi można było skutecznie uplasować listy zastawne na rynku, chociaż była to w Polsce pierwsza po II wojnie światowej emisja tego typu instrumentu.

Wady Ratingu

• dodatkowe koszty dla przedsiębiorstwa (ceny za wykonanie ratingu kształtują się na poziomie od 30000 USD do ponad 1000000 USD),

• niska ocena ratingowa kraju skutkuje utrudnieniami dla podmiotów gospodarczych w dostępie do środków finansowych za granicą.

Rating w Polsce

- W Polsce rating posiada zaledwie około 40 podmiotów, przy czym większość z nich (około 30) to instytucje finansowe oraz samorządy,

- Na zachodzie wiele firm ma więcej niż jeden rating. W Polsce trzy oceny posiada tylko jedna spółka - TP SA. Kilka podmiotów ma dwa ratingi, np. ITI.

- Najwięcej ratingów w Polsce mają gminy i miasta (m. in. Łódź, Poznań, Kraków, Gdańsk, Szczecin, Bydgoszcz, Płock, Żary, Ostrów). Mają one obowiązek uzyskania ratingu, jeśli chcą zadłużać się za granicą.

- Najlepszym ratingiem, jaki dostały obligacje polskiej firmy od międzynarodowej agencji jest BBB+.

- Taką oceną mogą pochwalić się m.in. BPH, Kredyt Bank i TP SA.

Standing finansowy - przyznawana podmiotom gospodarczym ocena, zwykle dokonywana przez bank przed udzieleniem kredytu czy przed emisją obligacji, akcji itp. Od niej zależy późniejszy koszt pozyskania kapitału na rynku lub marża narzucana przez bank przy udzielaniu kredytu.

---