NARUSZANIE PRAWA WŁASNOŚCI
Polskie prawo dzieli sposoby naruszenia prawa własności na dwie grupy:
1. naruszenie polegające na pozbawieniu właściciela władania rzeczą tzn. na zabraniu rzeczy
2. inne naruszenia.
Pozbawia właściciela władania rzeczą np. złodziej, który kradnie zegarek lub obraz; inny przykład takiego naruszenia własności to zajęcie cudzej nieruchomości.
Właściciel nie może domagać się zwrotu swojej własności, jeżeli naruszającemu przysługuje skuteczne względem właściciela uprawnienie do władania rzeczą (np. zawarł z właścicielem umowę najmu, dzierżawy, użyczenia, przysługuje mu prawo użytkowania itd.). Np. właściciel wynajął mieszkanie, ale przed zakończeniem umowy najmu domaga się jego zwrotu powołując się na swój tytuł własności. Najemca może bronić się tym, że na podstawie umowy najmu ma prawo do zajmowania tego lokalu. Jeżeli właściciel chce odzyskać lokal, musi rozwiązać umowę najmu.
Natomiast jeżeli ktoś inny niż najemca zawładnie lokalem (np. podczas nieobecności właściciela), to wtedy właściciel może żądać wydania mieszkania na podstawie przepisów o ochronie własności.
W przypadku najmu nieruchomości (lokalu) prawo przyznaje najemcy ochronę jak właścicielowi. Tzn. w przypadku pozbawienia najemcy władztwa nad mieszkaniem może on sam żądać wydania mu mieszkania, korzystając z przepisów o ochronie własności, mimo iż nie jest właścicielem.
Taka sama ochrona jak przy prawie własności, rozciągnięta została na tzw. ograniczone prawa rzeczowe tj. użytkowanie, służebność, zastaw, własnościowe spółdzielcze prawo do lokalu mieszkalnego, spółdzielcze prawo do lokalu użytkowego, prawo do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej.
Właściciel może żądać wydania mu rzeczy łącznie ze wszystkimi pobranymi przychodami uzyskanymi przez osobę, która bezprawnie włada cudzą rzeczą. Jest to możliwe w przypadku gdy bezprawnie władający nie jest w dobrej wierze . Złodziej nigdy nie jest w dobrej wierze, ale osoba trzecia, która otrzymała tą rzecz od złodzieja myśląc, że to on jest właścicielem, nabywa własność pożytków naturalnych , które zostały od rzeczy odłączone w czasie jej posiadania, oraz zachowuje pobrane pożytki cywilne , jeżeli stały się w tym czasie wymagalne.
Dochodząc zwrotu rzeczy właściciel musi udowodnić swoje prawo własności. W tym celu może korzystać z wszelkich dowodów, np. by wykazać prawo własności nieruchomości może powołać się na wpis w księdze wieczystej, jeżeli takowa jest prowadzona dla nieruchomości, w innym wypadku na nabycie nieruchomości rolnej umową sprzedaży w formie aktu notarialnego.
Roszczenie właściciela o zwrot przedmiotu własności ulega w zasadzie przedawnieniu, tzn. po upływie prawem przewidzianego okresu czasu ten, kto bezprawnie włada cudzą rzeczą nie będzie musiał czynić zadość żądaniu właściciela domagającego się zwrotu rzeczy.
W przypadku rzeczy ruchomych okres ten wynosi 10 lat licząc od naruszenia, jednakże pewne ograniczenia wynikają z instytucji zasiedzenia. Jeżeli ktoś nieprzerwanie przez 3 lata włada rzeczą zachowując się jak właściciel, to nabywa własność ruchomości przez zasiedzenie, chyba że posiada w złej wierze. Jeżeli właściciel w ciągu tych trzech lat od pozbawienia go władztwa nad ruchomością nie żądał jej zwrotu, to po tym okresie nie może domagać się jej zwrotu.
W przypadku nieruchomości prawo to nie podlega przedawnieniu, jednakże podobnie jak w przypadku ruchomości istnieją pewne ograniczenia wynikające z instytucji zasiedzenia. Mianowicie, jeżeli ktoś nieprzerwanie przez 20 lub 30 lat włada rzeczą zachowując się jak właściciel to nabywa własność nieruchomości przez zasiedzenie. Zatem jeżeli właściciel w ciągu 20 lub 30 lat od pozbawienia go władztwa nad nieruchomością nie żądał jej zwrotu, to po tym okresie musi się liczyć z tym, że ktoś nabył prawo własności "jego" nieruchomości przez zasiedzenie.
Inne naruszenia mogą polegać na bezpośrednim lub pośrednim oddziaływaniu na rzecz. Naruszenie bezpośrednie to np. zmiana kierunku wód opadowych zalewających nieruchomość sąsiednią, przerzucanie przedmiotów na nieruchomość sąsiednią, wykopanie na niej rowu, uszkodzenie ogrodzenia, korzystanie z przejazdu przez cudze pole itp. Naruszenie pośrednie to np. naruszanie spokoju sąsiedzkiego przez wytwarzanie zapachów, wywoływanie hałasów itp. W tych przypadkach nie pozbawia się właściciela władztwa nad rzeczą, ale utrudnia się mu wykonywanie jego prawa. Nie stanowi natomiast naruszenia prawa własności działanie sił przyrody np. zalanie nieruchomości przez rzekę po ulewnych opadach.
Właściciel może żądać przywrócenia stanu zgodnego z prawem oraz zaniechania dalszych naruszeń. Właściciel może korzystać z jednego z tych uprawnień lub z obydwóch łącznie, w zależności od okoliczności. Przywrócenie stanu zgodnego z prawem polega nie tylko na usunięciu się z cudzej rzeczy (przede wszystkim nieruchomości) ale również na usunięciu skutków naruszenia, a więc np. na usunięciu bezprawnie wzniesionego muru, usunięciu złożonych na nieruchomości materiałów budowlanych itd. Zakaz dalszych naruszeń jest aktualny wtedy, gdy zachodzi niebezpieczeństwo kontynuowania naruszeń w przyszłości.
Właściciel musi udowodnić swoje prawo własności (jw.), ale jest to o tyle ułatwione, że skoro rzecz znajduje się w jego władaniu, to prawo przewiduje domniemanie, że jest on jej właścicielem.
Roszczenie właściciela o zaprzestanie naruszeń nieruchomości nie przedawnia się.
Pamiętaj, że:
Sądem właściwym do wniesienia pozwu o ochronę własności jest sąd miejsca położenia nieruchomości, a w przypadku rzeczy ruchomych - miejsca zamieszkania lub pobytu tego kto dokonał lub dokonuje naruszeń. W zależności od wartości przedmiotu sądem właściwym będzie sąd rejonowy (do wartości 75 000 zł włącznie) albo sąd okręgowy (od kwoty 75 000 zł).
Prawo do ochrony własności nie przysługuje współwłaścicielowi przeciwko innemu współwłaścicielowi, gdy chodzi o naruszenie inne niż pozbawienie władztwa. W takim wypadku należy wystąpić do sądu o określenie sposobu korzystania z rzeczy.
Nie każde naruszenie własności rodzi roszczenie o jej ochronę, a tylko bezprawne naruszenie (tj. gdy osoba naruszająca władztwo właściciela nie jest do tego uprawniona przez przepisy prawa), dlatego np. komornik egzekwujący orzeczenie sądu nie narusza prawa własności bezprawnie.
Naprawienia szkód jakie powstały w wyniku naruszenia własności właściciel może żądać w tym samym postępowaniu (tj. o ochronę własności).