Architektura starożytna

Adyton - niedostępne pomieszczenie znajdujące się w niektórych świątyniach, przeznaczone na posąg bóstwa.

Agora - inaczej rynek (w Rzymie forum). W poleis greckich jeden z najważniejszych ele­mentów miasta zarówno pod względem gospodarczym, politycznym, jak i urbanistycznym. Z reguły był to czworokątny plac, przez którego środek przechodziła główna ulica miasta. Znajdowały się na nim także mównice i siedzenia dla urzędników, a od okresu klasycznego agora była z reguły otoczona przez portyki. Na niej lub w jej bezpośrednim sąsiedztwie znaj­dowały się ważne gmachy publiczne, świątynie oraz pomniki. Najsłynniejszym i jednym z lepiej przebadanych przez archeologów przykładem greckiej agory jest Agora ateńska.

Akant - bylina śródziemnomorska, która stała się motywem dekoracyjnym

Akroterion - nazywany także naszczytnikiem. Jest to ozdoba umieszczana najczęściej na wierzchołku dachu lub w jego narożnikach.

Akwedukt - czyli wodociąg. Budowla, najczęściej arkadowa (ale także instalacje pod­ziemne), doprowadzająca wodę często nawet z miejsc odległych o wiele kilometrów.

Amfiprostylos - typ świątyni greckiej, w której kolumny ustawiano zarówno od frontu (przed antami), jak i od strony tylnej.

Amfiteatr -jest oryginalnym tworem rzymskiej architektury. Jego zalążkiem był wydzielony na forum dziedziniec, na którym urządzano igrzyska gladiatorów. Wokół dziedzińca wysypa­nego piaskiem (arena), ustawiano ławy dla widzów (amphitheatrum). Z biegiem czasu dzie­dziniec nabrał kształtu elipsy.

Anastyloza - ponowne zmontowanie zrujnowanej budowli lub odbudowa jej części przy uży­ciu zachowanych oryginalnych fragmentów.

Antefiksy - to (najczęściej) terakotowa ozdoba stawiana na gzymsie bocznych stron dachu. Jego zadaniem było zasłanianie pokrycia dachu. Antefiksy najczęściej miały kształt palmety lub ludzkiej głowy.

Antemion - ornament zbudowany z ustawionych w szeregu motywów palmety (stylizowany liść palmy) i innej stylizowanej rośliny ułożonych na przemian. Występuje w architekturze greckiej i na ceramice.

Apsyda - najczęściej półkolista nisza umieszczana na jednej ze ścian pomieszczenia lub, w przypadku budynku sakralnego, na końcu nawy.

Arkada - to dwie podpory (kolumny, pilastry) połączone u góry łukiem. Służyły one do dźwigania konstrukcji (mosty, akwedukty) i stały się szczególnie popularne w architekturze rzymskiej.

Astragal - rodzaj ciągłego ornamentu zbudowanego z układu podwójnych perełek przedzie­lonych pałeczkami. Występował w antyku jako element zdobiący bazę, głowicę, belkowania.

Atrium - jedno z najważniejszych pomieszczeń w domu rzymskim. Rzymski teoretyk archi­tektury Witruwiusz wyróżnia cztery typy atriów:

1. toskańskie - dach jest tu nachylony z czterech stron do wewnątrz, ciężar konstrukcji spo­czywa na ścianach;

2. displuvium - różnica z poprzednim typem polega na tym, że dach jest nachylony na zewnątrz;

3. testudinatum - w tym przypadku płaski dach całkowicie pokrywa pomieszczenie (brak compluvium - otworu w dachu), tetrastylon - dach jest tutaj wsparty na czterech na­rożnych kolumnach, mamy compluvium i impluvium

4. korynckie (corinthium) - dach opiera się na konstrukcji wielokolumnowej. Pierwotnie atrium stanowiło centrum domu i najbardziej reprezentacyjne pomieszczenie.

Attyka - ścianka bądź też balustrada posadowiona nad gzymsem koronującym, a zatem wieńcząca budowlę, służąca głównie celom dekoracyjnym.

Bazylika - charakterystyczny przede wszystkim dla architektury rzymskiej typ budowli na planie prostokąta o wnętrzu jednonawowym bądź podzielonym rzędami kolumn na kilka naw. Mogła ona być kryta lub hypetralna (odkryta) z wejściem na krótszym lub dłuższym boku, z apsydą lub bez niej, parterowa lub piętrowa.

Boniowanie - dekoracyjne opracowanie krawędzi oraz lica ciosu kamieni podkreślające ich układ. Rozróżniamy następujące typy boniowania, w zależności od:

1. układu rowków: płytowe, pasowe;

2. ukształtowania płyt: płaskie, wypukłe

3. faktury powierzchni: dzikie (rustyka), groszkowane, szlifowane, polerowane itp.

Bukranion - motyw dekoracyjny w kształcie głowy (czaszki) byka. Używany ze szczegól­nym upodobaniem przez artystów w okresie rzymskim.

Buleuterion - budowle czworoboczne, przykryte dachem, często wspartym na czterech (Ateny) lub więcej słupach. Wnętrze rozwiązywano amfiteatralnie, rozmieszczając siedzenia wzdłuż trzech stron czworoboku.

Cardo - ulica przecinająca prostopadle decumanus. W punkcie ich przecięcia znajdowało się forum, poza tym linie te decydowały o kierunku innych ulic.

Castellum - obóz rzymski

Castra - Wypracowany przez Rzymian typ obozu wojskowego, jaki był zakładany podczas wypraw wojennych. Opierał się na takich samych zasadach, jakie obowiązywały przy plano­waniu miast (urbs).

Cella - główne i najważniejsze pomieszczenie świątyni. W niej mieścił się posąg bóstwa, dla którego ją wznoszono (por. też adyton).

Cenotaf - (gr. kenotaphion - pusty grób) - symboliczny grobowiec wznoszony w starożyt­nym Egipcie, Grecji i Rzymie

Civitas - terytorium będące pod zarządem miasta

Comitium (komicjum) - termin łaciński określający miejsce zgromadzenia ludowego w an­tycznym Rzymie. Składało się z placu, na którym zbierało się zgromadzenie ludowe, Kurii - miejsca obrad Senatu i rastrów - czyli mównicy, z której przemawiali oratorzy.

Cyrk - typowa dla architektury rzymskiej budowla przeznaczona do oglądania wyścigów konnych, walk gladiatorów, igrzysk i innych uroczystości.

Decumanus - była ulicą przecinającą miasto lub obóz rzymski na osi wschód-zachód, pro­stopadła do niej była cardo, przebiegająca na linii północ-południe. W punkcie ich przecięcia znajdowało się forum, poza tym linie te decydowały o kierunku innych ulic.

Dipteros (dypteros) - świątynia, którą otacza podwójna kolumnada. Szczególnie popularna w architekturze jońskiej. Także budynek otoczony podwójną kolumnadą.

Domus - dom rzymski, który w okresie IX - VII w. p.n.e. rolę domów pełniły chaty z gliny, kryte gałęziami. VII - II w. p.n.e. to domy z drewna kryte dachówką z centralnie usytuowa­nym atrium.
Edikula (aedicula, edykuła) - termin architektoniczny o kilku podobnych znaczeniach:

1. miniaturowa kapliczka lub świątyńka o charakterze wotywnym albo motyw dekora­cyjny w tym kształcie umieszczany w tympanonie, portalu lub jako sterczyna w at­tyce,

2. nisza w ścianie budynku mieszkalnego przeznaczona na posąg boga lub przodka.

Eksedra - półokrągła nisza niekiedy z kolumnadą. W architekturze greckiej budowana z reguły jako zakończenie perystylu (z reguły dziedziniec, ewentualnie ogród, otoczony ko­lumnadą). Rzymianie stawiali eksedry jako samodzielne konstrukcje. Często w jej ścianie nośnej budowano nisze, w których umieszczano posągi.

Entasis (entaza) - wybrzuszenie trzonu kolumny w porządku doryckim, sytuowane najczę­ściej na wysokości 2/3 kolumny. Entasis miało za zadanie zapobiec złudzeniu optycznemu powodującemu wrażenie wklęsłości i nadmiernego obciążenia belkowania

Epistyl (architraw, nadsłupie) - najniższa i główna część belkowania. Jest to belka ułożona poziomo na podtrzymujących ją kolumnach (lub filarach).

Forniks -

Forum - inaczej rynek (w Grecji agora). Jeden z ważniejszych elementów urbanistycznych, politycznych i gospodarczych miasta rzymskiego. Z reguły był to prostokątny plac, na którym odbywały się zgromadzenia polityczne, uroczystości wszelkiego rodzaju, ale także odpra­wiano sądy, a na co dzień prowadzono handel.

Gimnazjon - integralna i niezbędna instytucja greckiej polis. Miejsce ćwiczeń fizycznych i umysłowych obywateli. Początkowo gimnazjony budowano głównie z drewna i stąd nie znaleziono zbyt wielu ich pozostałości z najwcześniejszych okresów. Dopiero od IV w. p.n.e. rozpowszechniają się konstrukcje wykonane z kamienia.

Girlanda - dekoracyjny ornament w formie wieńca, wiązanki kwiatów, liści.

Groma -

Hall hypostylowy - wielka sala, której sklepienie wsparte jest na rzędach kolumn. Około VI w. p.n.e. sale hypostylowe pojawiają się również w architekturze greckiej.

Heroon - grób herosa w starożytnej Grecji, najczęściej w kształcie tolosu lub małej świątyni.

Hypogeum - pomieszczenie wybudowane pod powierzchnią ziemi. Hypogea stanowiły z reguły część grobowca lub większego kompleksu grobowego.

Hypokausty - system rur, przez które płynęła ciepła woda i ogrzewała pomieszczenia

Imbreks -

Insula - to nazwa domów czynszowych budowanych w starożytnym Rzymie. Były to domy kilkupiętrowe (5 - 7), otoczone z czterech stron ulicami. Prosto z ulicy schody prowadziły na wyższe kondygnacje.

Kanelury - Inaczej żłobki lub kanele. Pionowe wyżłobienia zdobiące na całej długości trzon kolumny lub pilastra.

Kanon - zespół wzorców, reguł i metod wytwarzania obowiązujących w danym okresie w odniesieniu do przedstawiania ludzkiej postaci, stylu architektonicznego, lub wszelkich form artystycznych na określonym obszarze.

Kapitol - Jedno ze wzgórz, na którym położony jest Rzym. W początkach istnienia miasta znajdowała się tam silnie obwarowana twierdza wraz z najstarszą rzymską świątynią - Jowi­sza Najlepszego Największego (Jowisza Kapitolińskiego świątynia), ze świątyniami Junony i Minerwy, a później także Junony Moneta. Z biegiem czasu wybudowano wokół wiele mniejszych świątyń i ołtarzy. Było to zatem miejsce, gdzie mieściła się najważniejsza świąty­nia Rzymu i dzięki temu stało się ono synonimem najważniejszego miejsca także w innych miastach.

Kolonia (rzymska) - Jedno ze wzgórz, na którym położony jest Rzym. W początkach istnie­nia miasta znajdowała się tam silnie obwarowana twierdza wraz z najstarszą rzymską świąty­nią - Jowisza Najlepszego Największego (Jowisza Kapitolińskiego świątynia), ze świątyniami Junony i Minerwy, a później także Junony Moneta. Z biegiem czasu wybudowano wokół wiele mniejszych świątyń i ołtarzy. Było to zatem miejsce, gdzie mieściła się najważniejsza świątynia Rzymu i dzięki temu stało się ono synonimem najważniejszego miejsca także w innych miastach.

Kolumbarium - typ rzymskiego grobowca przeznaczonego dla większej ilości osób, najczę­ściej rodziny, wyzwoleńców i klientów.

Kopuła - sklepienie półkoliste lub półeliptyczne oparte na murze lub bębnie na planie koli­stym, eliptycznym albo wielobocznym za pośrednictwem pendentywów lub tromp.

Krepidoma - najniższa część budowli antycznych (najczęściej świątyń). Krepidoma miała z reguły formę trzech stopni biegnących dookoła budynku i stanowiła fundament, na którym sadowiono resztę konstrukcji.

Kryptoportyk - rodzaj portyku, w którym (najczęściej ze względu na oszczędność miejsca) kolumny lub filary stoją tuż przy murze albo wręcz są półkolumnami (lub pilastrami).

Kuria - powstały jeszcze w VI w. p.n.e. budynek senatu rzymskiego. Znajdował się na Forum Romanum. Nie znamy niestety jego pierwotnego kształtu.

Kymation (kyma, krajnik) - ciągły, rzeźbiony (rzadziej malowany) ornament wywodzący się z ozdób umieszczanych na budowlach, jednak zaadaptowany także dla zdobienia reliefów, malowideł i przedmiotów użytkowych.

Limes - systemy rzymskich umocnień granicznych wznoszonych na krańcach imperium szczególnie narażonych na najazdy.

Luneta - element sklepienia w postaci poprzecznej kolebki przenikającej się z kolebką skle­pienia głównego w celu umożliwienia wykonania okna lub drzwi w ścianie powyżej wezgło­wia sklepienia.

Łuk - linia krzywa, według której prowadzony jest łęk

Łuk triumfalny - specyficzny dla architektury rzymskiej typ monumentalnego pomnika mającego upamiętniać zwycięstwa militarne.

Mauzoleum - rodzaj grobowca w formie monumentalnej, samodzielnej budowli o bogatym wystroju architektonicznym.

Meander - ornament ciągły utworzony z jednej linii załamującej się wielokrotnie pod kątem prostym. Nazwa pochodzi od rzeki Menderes płynącej w Azji Mniejszej.

Megaron - prostokątna sala, w czasach późniejszych obudowana portykiem. Poczynając od okresu mykeńskiego, stała się ona podstawową formą w architekturze greckiej. Megaron składał się najczęściej z trzech części: portyku, przedsionka i właściwej sali na planie prosto­kąta lub kwadratu.

Mitreum - świątynie naśladujące groty skalne, zagłębione poniżej terenu, często kute w skale. Miały kształt podłużnej nawy zakończonej apsydą.

Moduł - jednostka miary służąca do wyznaczania proporcji

Monopteros - okrągła budowla bez ścian, której konstrukcja opiera się wyłącznie na kolumnach lub innych podporach.

Municipium - gmina italska, mająca z Rzymem traktat o przymierzu i zobowiązana do wy­pełniania zadań wskazanych przez Rzym. Jej mieszkańcy nie posiadali obywatelstwa rzym­skiego.

Naos - określa się nim najważniejsze pomieszczenie w świątyni greckiej. Jego łacińskim od­powiednikiem jest cella. W naosie znajdował się zwykle posąg lub posągi bóstw.

Nimfuem (gr. nimfajon) - były to fontanny z okazałymi obudowami na wzór greckich kaplic poświęconych Nimfom. Budowano je z reguły na planie prostokąta z apsydą, w której znaj­dowała się fontanna.

Nisza - wnęka, wgłębienie w fasadzie lub w ścianie wewnątrz budynku przeznaczona do ce­lów zdobniczych, kultowych.

Odeon - starożytna budowla przeznaczona na występy muzyczne i teatralne. Podobnie jak teatry miała amfiteatralną widownię, ale przykrytą dachem. Odeony były mniejsze od te­atrów.

Opistodomos - część świątyni greckiej. Nazwą tą określano pomieszczenie znajdujące się na tyłach świątyni, stanowiące jedną całość architektoniczną z cellą, choć najczęściej oddzie­lone od niej ślepym murem. Opistodom był także oflankowany z dwoma kolumnami u wejścia do niego.

Oppidum - miejsce obwarowane, osiedle obronne zakładane najczęściej w miejscu chronio­nym ukształtowaniem terenu lub miejsce przeznaczone dla kierownika wyścigów w cyrku rzymskim.

Opus - w starożytnej Grecji, Rzymie oraz w średniowieczu określenie stosowane dla ozna­czenia rodzaju wątku kamiennego, rodzaju tynku, układu płytek w posadzce, techniki dekora­cyjnej w rzemiośle
Opus caementicum - mur kamienny z wypełnieniem drobnym kamieniem obficie zalanym zaprawą

Opus quadratum - ciosy w postaci sześcianów bądź prostopadłościanów ułożonych pod­stawą równolegle do powierzchni gruntu

Opus quasi reticulatum
Opus reticualatum (układ sieciowy) - ciosy w postaci sześcianów ułożonych pod kątem 45°, przez co przypominają romby

Opus sectile
Opus vermiculatum - szachownicowy układ mozaiki

Opus italicum - budownictwo kamienne

Opus rusticum - mur rustykowany

Opus incertum - mur z kamiennych nieregularnych ciosów, układanych w nierówne pod względem wysokości warstwy

Opus spicatum (w jodełkę) - ciosy ułożone skośnie dłuższymi bokami; dwie warstwy tworzą wzór przypominający choinkę

Opus isodomum - ciosy są w miarę regularne, warstwy równe, zbliżonej wysokości

Opus pseudoisodomum - jak wyżej, ale z wypełnieniem drobnymi kamieniami

opus listatum (mixtum) - ciosy kamienne przekładane cegłami

Orchestra - nazwa półkolistego (pierwsze orchestry wytyczano w kształcie prostokąta, koła lub elipsy, z czasem przyjęła się forma półkola i ta uległa rozpowszechnieniu) placu w te­atrach greckich i rzymskich, znajdującego się pomiędzy sceną a widownią.

Palestra - część gimnazjonu. Palestra miała kształt prostokąta, otoczona była portykami, a jej centrum zajmował plac przeznaczony do ćwiczeń.

Peristaza (perystaza) - rząd (lub kilka rzędów) kolumn połączonych belkowaniem. Kolum­nady z reguły otaczały budynki (głównie świątynie)

Perystyl - z reguły dziedziniec, ewentualnie ogród, otoczony kolumnadą. Perystyle znajdo­wały się bardzo często w domach greckich i rzymskich.

Pilaster - filar ustawiony przy ścianie. Pilastry pełniły zarówno funkcje konstrukcyjne (pod­pora), jak też umieszczano je dla ozdoby.

Plafon - sufit lub podniebienna część sklepienia ozdobiona malowidłem, sztukaterią, płasko­rzeźbą, freskiem itp.

Plinta - kamienna, kwadratowa płyta umieszczana pod bazą kolumny, a także na abakusie kapitelu w porządku doryckim.

Polichromia - namalowane wieloma farbami zdobienia na murach budynków (także we­wnętrznych), rzeźbach, stelach itp.

Pomerium - (łac. post murus, za murami), u Rzymian linia o charakterze sakralnym wyzna­czająca granice miasta.

Portyk - konstrukcja ograniczona z jednej strony ścianą, a z drugiej zamknięta kolumnadą (kolumna) niekiedy kilkukondygnacyjną. Portyki budowano przed wejściem do budowli (głównie świątyń) lub wokół nich pierwotnie przede wszystkim, aby chronić nietrwałe części konstrukcji (drewno, terakota) oraz ludzi korzystających z budowli przed wpływami atmosfe­rycznymi. Podobne funkcje pełniła także stoa.

Porządek architektoniczny - system konstrukcyjno-dekoracyjny, którego elementy, o okre­ślonym kształcie i sposobie dekoracji, są powiązane określonymi proporcjami obliczanymi za pomocą modułów. Porządek obejmuje podporę (kolumna z bazą, trzonem i głowicą) oraz belkowanie. Najbardziej wyróżniającym elementem każdego porządku jest głowica.

Principia - namiot sztabowy

Pronaos - przedsionek świątyni. Pronaos powstawał dzięki przedłużeniu bocznych ścian na­osu zakończonych najczęściej antami.

Propylon - konstrukcja podobna do propylejów, różniąca się jedynie mniejszymi wymiarami i zastosowaniem tylko jednego wejścia zamiast pięciu.

Proskenion - płaszczyzna sceny przeznaczona dla aktorów, podstawowy teren gry. Wprowa­dzony na przełomie IV i III w.

Prostylos - typ świątyni greckiej, w której ustawiono kolumny wysunięte przed antami.

Pseudodipteros - w antycznej Grecji - typ świątyni, odmiana dipterosu, w której w mur na­osu wpuszczony był rząd półkolumn, lub występująca bez kolumnady wewnętrznej.

Rostra - mównica znajdującą się na Forum Romanum.

Sima - Rodzaj rynny biegnącej nad gzymsem wieńczącym belkowania. Sima zakończona była rzygaczami (zwany także plwaczem lub gargulcem, ozdobny odpływ rynny z reguły te­rakotowy), które wraz z nią umożliwiały odpływ z dachu wody deszczowej.

Sine postico - bez kolumnady z tyłu

Skene - w teatrach greckich i rzymskich, początkowo drewniany, później kamienny budynek usytuowany naprzeciw widowni (theatronu) wzdłuż linii stycznej do orchestronu.

Sklepienie kolebkowe (beczkowe) - sklepienie w kształcie połowy leżącego walca przecię­tego wzdłuż płaszczyzny poziomej.

Sklepienie krzyżowo - żebrowe - sklepienie krzyżowe o wyraźnie zaznaczonych łękach przez wymurowanie żeber w miejscu przenikania kolebek.

Sklepienie żebrowe - każde sklepienie, które posiada żebra (łęki) na linii przenikania kole­bek lub innych elementów sklepionych.

Spolia -(l.poj. spolium, z łac. łup, zdobycz) - w architekturze ponowne wykorzystanie star­szego elementu architektonicznego (kolumny, kamiennego detalu itp.) w nowym budynku.

Stadion - Pierwotnie nazwą tą określano jedynie bieżnię usytuowaną na terenie świętego okręgu Zeusa w Olimpii. Konstrukcje tego rodzaju rozpowszechniły się następnie na obszarze całego świata grecko-rzymskiego. Z biegiem czasu stadiony wzbogacały się o siedzące miej­sca dla widzów, barierkę oddzielającą widownię od bieżni i inne udogodnienia dla sportow­ców i widzów.

Sztukateria - stiuki i inne elementy dekoracyjne (np. putta, ornamenty, gzymsy wewnątrz pomieszczeń) wykonane z gipsu, często odlewane i montowane do podłoża (do ścian, sufi­tów).

Świątynia hypetralna - rzadko wznoszony typ świątyni. Świątynie hypetralne budowano przede wszystkim dla bóstw słonecznych w Egipcie (Re, Aton) i w Grecji (Zeus, Apollo). Przykładem takiej świątyni jest Olimpejon w Atenach, świątynia Apollina w Didim koło Mi­letu. Termin hypetralny oznacza budowlę otwartą, bez dachu.

Tabernae - małe sklepiki w Rzymie

Tabularium - - archiwum państwowe, w którym przechowywano dokumenty spisane na tabliczkach, zwojach papirusu i pergaminu. Najstarsze, częściowo zachowane Tabularium w Rzymie zostało wzniesione w 78 p.n.e. przez Kwintusa Latatiusa Katulusa na Forum Roma­num u stóp Kapitolu.

Teatr:

1. grecki - budowla przeznaczona do oglądania sztuk teatralnych, której założenia wy­kształciły się przede wszystkim w Atenach. Początkowo przedstawienia odbywały się najprawdopodobniej na ateńskiej Agorze

2. rzymski - teatr rzymski wykształcił się jako forma architektoniczna ostatecznie w I w. p.n.e. Było to połączenie teatru greckiego ze sceną italską. Składał się on z widowni (theatrum), sceny (pulpitum) i budynku scenicznego (scaena).

Tegula -

Temenos - Święty okręg, na którym odbywały się różnego rodzaju obrzędy religijne. Teme­nos był wyraźnie oddzielony od przestrzeni świeckiej. Na jego terenie, w zależności od przeznaczenia (kult przodków, bogów, herosów itp.) budowano ołtarz, kapliczkę, kopiec albo też jakąś inną konstrukcję (np. pomniki, skarbce). W ważniejszych temenosach wysta­wiano większą ilość budowli. Dobrym tego przykładem mogą być Delfy.

Termy - Kompleksy architektoniczne przeznaczone do kąpieli wodnych i parowych. Skła­dały się one z łaźni i przylegających do nich terenów odkrytych.

Tetraportyk -

Tetrapylon - rodzaj monumentalnej bramy o czterech wejściach (z czterech stron), stawianej na forum lub na skrzyżowaniu gł. ulic (np. Janus Quadrifons na Forum Romanum w Rzymie, IV w. p.n.e.).

Tolos - budowla na planie koła lub zbliżonym do koła. Najczęściej tolosami określa się gro­bowce, w których komora grobowa (niekoniecznie okrągła) przykryta jest konstrukcją zbu­dowaną na planie koła.

Tondo - w sztuce obraz bądź płaskorzeźba w kształcie koła.

Torus - wypukły kamienny wałek obiegający z reguły bazę kolumny.

Triklinium - jedno z ważnych pomieszczeń rzymskiej willi lub domu. Przeznaczone było na uczty (łac. convivium, gr. sympozjon), podczas których biesiadnicy spoczywali na specjalnych łożach (gr. kline, łac. lectus)

Trochilus - inaczej wklęska. Jest to jeden z elementów zdobiących z reguły bazę kolumny. Był niejako przeciwieństwem torusa. Trochilus to wyprofilowane, półokrągłe zagłębienie obiegające bazę dookoła.

Tumulus - typ grobowca w kształcie sztucznie usytuowanego pagórka. Tumulus składał się z komory grobowej (drewnianej lub kamiennej), ewentualnie z elementami fundamentów lub bazy, nad którą usypywano sztuczny pagórek z ziemi.

Tympanon - trójkątna przestrzeń na frontonie świątyni znajdująca się nad belkowaniem i ograniczona gzymsami.

Urbs - miasto. Miasto rzymskie winno mieć czworokątny kształt (prostokąt, kwadrat) i być otoczone pasem poświęconej ziemi (pomerium).

Villa marittima - rzymska willa nadmorska

Villa rustica - rzymska willa wiejska

Villa suburbana - rzymska willa na przedmieściach (?)

Villa urbana - rzymska willa miejska

Woluta (ślimacznica) - element zdobniczy w kształcie spirali stosowany w architekturze (ale i malarstwie) greckiej i rzymskiej.

---