Za co możesz siedzieć, czyli fakty i mity dot. prawa autorskiego
Utwór
Na początek zajmijmy się przedmiotem prawa autorskiego. Otóż, zgodnie z art. 1 ustawy o Prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz.U. 1994 Nr 24 poz. 83) ochronie podlegają m.in.: programy komputerowe, filmy, muzyka, utwory plastyczne i inne.
Art. 1
1. Przedmiotem prawa autorskiego jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości,
przeznaczenia i sposobu wyrażenia (utwór).
2. W szczególności przedmiotem prawa autorskiego są utwory:
1) wyrażone słowem, symbolami matematycznymi, znakami graficznymi (literackie,
publicystyczne, naukowe, kartograficzne oraz programy komputerowe);
2) plastyczne;
3) fotograficzne;
4) lutnicze;
5) wzornictwa przemysłowego;
6) architektoniczne, architektoniczno-urbanistyczne i urbanistyczne;
7) muzyczne i słowno-muzyczne;
8) sceniczne, sceniczno-muzyczne, choreograficzne i pantomimiczne;
9) audiowizualne (w tym filmowe).
21. Ochroną objęty może być wyłącznie sposób wyrażenia; nie są objęte ochroną
odkrycia, idee, procedury, metody i zasady działania oraz koncepcje matematyczne.
3. Utwór jest przedmiotem prawa autorskiego od chwili ustalenia, chociażby miał
postać nieukończoną.
4. Ochrona przysługuje twórcy niezależnie od spełnienia jakichkolwiek formalności.
Naruszenie i odpowiedzialność
Prawa autorskie można naruszyć w wieloraki sposób. Najczęściej spotykane to korzystanie bez zgody twórcy, rozpowszechnianie czy też kopiowanie.
Co nam może zatem grozić za nadużywanie, bądź łamanie prawa autorskiego?
Odpowiedzialność jest dwutorowa - karna i cywilna. Występuje ponadto zróżnicowanie, w zależności od rodzaju naruszonego utworu. Najsilniej penalizowane (trudne słowo) jest rozpowszechnianie (art. 116 UoPA) - grozić nam może za to kara więzienia aż do 5 lat. W przypadku programów komputerowych możemy odpowiadać również za paserstwo (art. 293 k.k.) i kradzież (art. 278 k.k.).
Jeśli chodzi o odpowiedzialność cywilną, najczęściej będziemy zmuszeni do zapłaty potrójnej wartości utworu oraz możemy być również zobowiązani do naprawienia szkody wynikłej z naruszenia. Z kwotą jaką należy uiścić wiąże się jedna pułapka. Jeżeli uznamy, że pobieranie muzyki z Internetu jest legalne (o czym za chwile), to w przypadku skazania za jej rozpowszechnianie wartość odszkodowania może wynieść nie potrójną cenę płyty CD, lecz potrójną cenę możliwości udostępniania jej w Internecie, a kwoty te są już niebagatelne. Niestety, w tym momencie brak jest orzecznictwa odnoszącego się do tego problemu, tak więc nie można przewidzieć jak ten problem rozstrzygną sądy.
Dozwolony użytek - fakty i mity
Ale czy samo ściąganie z Internetu, bądź posiadanie na dysku twardym (optycznym) utworów chronionych prawem autorskim jest karalne? W przypadku programów komputerowych odpowiedź jest jasna - jest to zabronione.
Natomiast, wbrew temu co twierdzi policja, nie jest wcale jasne i oczywiste czy posiadanie pirackich filmów i muzyki pobranej z Internetu jest nielegalne. Istnieje bowiem instytucja dozwolonego użytku.
Art. 23 UoPA
1. Bez zezwolenia twórcy wolno nieodpłatnie korzystać z już rozpowszechnionego
utworu w zakresie własnego użytku osobistego. Przepis ten nie upoważnia do budowania
według cudzego utworu architektonicznego i architektoniczno-urbanistycznego
oraz do korzystania z elektronicznych baz danych spełniających
cechy utworu chyba, że dotyczy to własnego użytku naukowego niezwiązanego z
celem zarobkowym.
2. Zakres własnego użytku osobistego obejmuje korzystanie z pojedynczych egzemplarzy
utworów przez krąg osób pozostających w związku osobistym, w szczególności pokrewieństwa, powinowactwa lub stosunku towarzyskiego.
Nie pozostawia więc najmniejszej wątpliwości fakt, iż możemy przegrać na płytę film od kolegi, albo nagrać na video serial z telewizji. Jak ma się jednak dozwolony użytek do pobierania filmów i muzyki z Internetu? Otóż, poglądy doktryny są w tej kwestii rozbieżne, jednakże wielu profesorów prawa zgadza się z opinią, iż ściąganie filmów i MP3 z Internetu jest legalne.
Nawet jeżeli przyjmiemy że pobieranie z Internetu jest legalne, należy pamiętać o tym, że rozpowszechnianie dozwolone już nie jest. Zatem jeśli ściągamy korzystając z programów typu peer-2-peer, należy wyłączyć opcję udostępniania ściąganych plików innym. W wielu przypadkach może to być jednak niemożliwe, więc korzystając z tych programów popełniamy przestępstwo z art. 116 UoPA.
Pamiętać należy również o tym, że dozwolony użytek jest wyłączony co do działań, które godzą w słuszne interesy twórcy (art. 35 UoPA). Jest to stwierdzenie niestety bardzo ocenne i wyłącznie do sądu należy ocena w tej sprawie.
Nie można również zapomnieć, że dozwolony użytek dotyczy wyłącznie utworów rozpowszechnionych. Jeżli np. ściągamy film przed jego oficjalną premierą art. 23 nie obejmuje nas swoją ochroną.
Co policji wolno, a czego nie?
Palącą ostatnio kwestią są przeszukania dokonywane w poszukiwaniu nielegalnego oprogramowania oraz filmów i muzyki. Wielu z Was słyszało zapewne o czymś takim jak nakaz prokuratora czy sądu, wymagany aby dokonać przeszukania.
Czy zatem, jeżeli policja puka do naszych drzwi nie przedstawiwszy odpowiedniego nakazu mamy obowiązek ją wpuścić?
Odpowiedź na to pytanie jest niestety dla nas niekorzystna, bowiem w pewnych sytuacjach policja może wejść do domu nie okazawszy żadnych dokumentów, poza legitymacją służbową. W takich sytuacjach możemy żądać dostarczenia nakazu wystawionego przez prokuratora w ciągu 7 dni od przeszukania. Należy również pamiętać, iż policja nie może na nas nałożyć żadnego mandatu ani grzywny - może to zrobić wyłącznie sąd!
Reasumując...
Wolno nam:
* Przegrywać od znajomych i rodziny płyty filmami oraz muzyką.
* Ściągać muzykę i filmy z Internetu.
* Wszystko to z umiarem (art. 35 UoPA)!
Natomiast, nie wolno nam:
* Ściągać, przegrywać i korzystać z nielegalnego oprogramowania.
* Udostępniać plików w Internecie.
A policję zawsze do domu grzecznie wpuszczamy (również ABW, CBŚ i CBA).