Absyda

dobudówka o kształcie półkola lub wieloboku, otwarta do wewnątrz, dodana do prezbiterium lub kaplicy

Alkierz

narożna dobudówka większej części, kryta osobnym dachem; występuje głównie przy dworkach szlacheckich

Alkowa

w sypialni wnęka, w której stoi łóżko

Arkada

łuk wsparty na filarach bądź kolumienkach, charakterystyczny element pałacowej architektury renesansu

Attyka

górny fragment fasady budynku, wychodzący ponad dach i zasłaniający go

Abakus

czworoboczna, kamienna płyta, znajdująca się pomiędzy głowicą kolumny, a podtrzymywanym przez nią architrawem

Architraw

najniższa część belkowania, znajdująca się na abakusie, a podtrzymująca fryz lub gzyms

Baza

najniższy element kolumny lub filara, na którym znajduje się trzon.

Blank

prostokątne, wystające zęby, znajdujące się na górze murów obronnych, chroniące przejście lub pomost

Belkowanie

zespół belek, ułożonych w jednej płaszczyźnie, tworzących strop; w architekturze antycznej zespół złożony z architrawu i gzymsu lub fryzu

Cokół

masywna, wystająca podstawa kolumny, filaru, posągu, postument

Dach mansardowy

dach, którego różne fragmenty znajdują się pod różnym kątem, tzn. górna część jest mocniej pochyła, podczas, gdy dolna jest bardziej zbliżona do pionu, co ułatwia stworzenie na poddaszu dodatkowego pomieszczenia użytkowego

Epistyl

Fasada

frontowa, główna elewacja budynku

Filar

masywna, pionowa podpora, wolnostojąca lub wtopiona w ścianę

Fronton

trójkątne, rzadziej półkoliste zwieńczenie fasady, występujące głównie w klasyku i klasycyzmie, tympanon

Fryz

wąski, poziomy pas płaskorzeźb (ornamentów)

Głowica

najwyższa część kolumny lub filara, stanowiąca element pośredni między podporą, a dźwiganym ciężarem, kapitel

Gzyms

poziomy, profilowany pas, wewnątrz lub na zewnątrz budynku, stosowany np. na wyodrębnienia poszczególnych kondygnacji

Gont

deseczki w kształcie klina, stosowane do pokrywania dachów, posiadające z jednej strony wpust, z drugiej grzebień, co umożliwia łączenie ich

Kaseton

wgłębione pole czworoboczne lub wieloboczne, wykonane w drewnie, kamieniu lub stiuku, rzeźbione lub malowane; ozdoba stropów, sklepień i kopuł głównie w architekturze renesansu

Kolumna

pionowa podpora o przekroju w kształcie koła lub wieloboku, zwykle posiadająca wyodrębnioną od trzonu architekturze starożytnej Grecji istniały trzy tzw. porządki architektoniczne: joński, dorycki i koryncki głowicę i bazę. W:

Koncha

dobudówka do większej bryły, w kształcie półkola, zwieńczona półkopułą

Krużganek

półotwarty korytarz, z jednej strony ograniczony kolumienkami połączonymi łukami półkolistymi lub ostrymi, zwykle biegnący od strony dziedzińca, charakterystyczny dla architektury renesansu

Latarnia

mała wieżyczka, umieszczona na dachu lub na kopule, często stosowana m.in. w renesansie

Loggia

półotwarta, wyodrębniona część budynku, bez ścian bocznych, ale z niskim sklepieniem, wspartym na kolumienkach

łuki Oczywiście rodzajów łuków jest o wiele więcej, jednak poniższe trzy są najczęściej spotykane w architekturze europejskiej. Od lewej są to półkolisty, odcinkowy i ostry.

Oczywiście rodzajów łuków jest o wiele więcej, jednak poniższe trzy są najczęściej spotykane w architekturze europejskiej. Od lewej są to półkolisty, odcinkowy i ostry.

Pawilon narożny

wyodrębniona z głównej bryły, narożna część budynku, na planie kwadratu lub prostokąta, głównie w architekturze dworkowo-pałacowej

Portal

dekorowana wnęka, w której znajdują się drzwi, głównie w architekturze gotyckiej

Portyk

przejęty z architektury antycznej, układ złożony z kolumnady i wieńczącego ją frontonu, będący wgłębioną lub wysuniętą do przodu częścią fasady

Porządek architektoniczny

zespół cech charakterystycznych dla pewnego rodzaju budowli

Profil

pas biegnących równolegle rowków, listewek, wałków itp.

Przypora

pionowy element, dostawiony do filara lub ściany nośnej, pomagający utrzymać spoczywający na niej ciężar, łuk przyporowy, głównie sakralna architektura gotyku

Stalle

ozdobne drewniane lub kamienne ławy w prezbiteriach kościołów

Woluta

skręcony element dekoracyjny, przypominający muszlę ślimaka, stosowany m.in. w kolumnach jońskich

Wysklepki

pola sklepienia pomiędzy żebrami

Zwornik

kamień wstawiony w miejsce zbiegu żeber sklepienia

Słowniczek terminów architektonicznych

Alkierz- wydzielony w bryle narożnik, na ogół na planie kwadratowym.

Attyka - ścianka, balustrada lub rząd sterczyn wieńczących elewację budowli, znajdującą się ponad gzymsem .

Baza - podstawa kolumny, filara, pilastra.

Beczkowe sklepienie - odmiana kolebkowego z podniesioną linią szczytową podniebienia, tworzącą wycinek łuku.

Belkowanie - najwyższy pozorny człon architektury, spoczywający na kolumnach, filarach, pilastrach, składający się z architrawu, fryzu i gzymsu.

Blanki - krenelaż, w średniowiecznych murach obronnych zęby wieńczące mur lub basztę. Stanowiły one osłonę dla strzelających.

Boniowanie - dekoracyjne opracowanie lica muru przez profilowanie krawędzi ciosów lub naśladowanie tego w tynku.

Dach naczółkowy - dwuspadowy z naczółkami.

Dorycki porządek - charakter ciężki, monumentalny. Składa się z kolumny bez bazy i trzonu żłobkowanego.

Elewacja - zewnętrzna ściana budynku.

Fasada - główna elewacja budynku najczęściej wyróżniona od pozostałych odmienną kompozycją architektoniczną i zawierająca przeważnie główne wejście.

Filar - pionowa podpora o przekroju czworobocznym lub wielobocznym.

Fronton -zwieńczenie elewacji, najczęściej trójkątne, z tympanonem w środku, czyli plaszczyzną wewnętrzną (często zdobioną), inaczej: naczółek.

Głowica - górna, wieńcząca część kolumny, filara, pilastra; inaczej: kapitel.

Gzyms - element architektoniczny w formie poziomego pasa występującego przed lico muru, często bogato profilowany.

Intarsja - zdobienie przedmiotów drewnianych przez wykładanie na ich powierzchni wzorów z innych gatunków drewna.

Jońska głowica - ozdobiona ślimacznicami.

Joński porządek - cechuje lekkość i smukłość proporcji. Kolumna ma profilowaną bazę, nie wybrzuszony żłobkowany człon, oraz kapitel.

Kolebkowe sklepienie - sklepienie o formie leżącej połowy walca, którego przekrój prostopadły do osi stanowi pełne półkole.

Kolumnada - jeden lub kilka rzędów kolumn połączonych belkowaniem lub łukami arkadowymi.

Kwatera - element kompozycyjny ogrodów podzielony ścieżkami, obsadzony strzyżonymi drzewami i krzewami.

Lamus - budynek gospodarczy.

Luneta - odcinek sklepienia mieszczący przeważnie otwór okienny lub drzwiowy.

Łamany dach polski - dach o dwóch kondygnacjach połaci, oddzielonych gzymsem i załamanych pod różnymi kątami.

Łącznik - budynek łączący np. pałac z oficynami.

Mansardowy dach - dach o dwu kondygnacjach oddzielonych od siebie załamaniem pod różnymi kątami.

Pilaster - płaski filar przyścienny.

Portal - ozdobne obramienia otworu wejściowego.

Portyk - zewnętrzna część budynku otwarta z jednej lub kilku stron kolumnada lub rzędami filarów.

Pozorny ryzalit - ryzalit występujący na niewielką odległość od płaszczyzny ściany.

Ryzalit - występująca z lica elewacji część budynku

Sterczyna - pionowy, wieńczący element dekoracji architektonicznej.

Stiuk - rzeźbiarski materiał zdobniczy nakładany na ścianę i elementy architektoniczne wnętrz.

Toskańskie kolumny - włoska odmiana porządku doryckiego - kolumny z bazą i gładkim trzonem.

Trakt - ciąg pomieszczeń umieszczonych na jednej osi.

Tympanon - wewnętrzna płaszczyzna frontonu.

Wielki porządek - występowanie kolumn, pilastrów na elewacji obejmujących dwie lub więcej kondygnacji

---