Finanse Jednostek Samorządu Terytorialnego
I. Jednostkami samorządu terytorialnego są gminy, powiaty i województwa samorządowe. Samorząd terytorialny wykonuje zadania publiczne służące zaspokajaniu potrzeb wspólnoty samorządowej. Posiada osobowość prawną oraz przysługuje mu prawo własności i inne prawa majątkowe. Jednostki samorządu terytorialnego posiadają udział
w dochodach publicznych odpowiednio do przypadających im zadań.
Instrumentem realizacji różnorodnych zadań jednostek samorządu terytorialnego jest budżet.
Jednostka samorządu terytorialnego nie może prowadzić gospodarki finansowej bez budżetu, określającego szczegółowo granice i kierunki działalności.
Ustawa o finansach publicznych stanowi, że budżet jednostki samorządu terytorialnego, uchwalany w formie uchwały budżetowej na rok budżetowy, jest rocznym planem :
dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów jednostki samorządu terytorialnego,
przychodów i wydatków:
zakładów budżetowych, gospodarstw pomocniczych jednostek budżetowych
i środków specjalnych,
funduszy celowych jednostki samorządu terytorialnego.
Budżet jednostek samorządu terytorialnego wyznacza granice rocznej działalności budżetowej organów i jednostek samorządu gminnego, powiatowego czy wojewódzkiego.
Uchwała budżetowa jednostki samorządu terytorialnego (zgodnie z art. 124 ustawy
o finansach publicznych) określa :
prognozowane dochody jednostki samorządu terytorialnego według ważniejszych źródeł i działów klasyfikacji,
wydatki budżetu jednostki samorządu terytorialnego w podziale na działy i rozdziały klasyfikacji wydatków, z wyodrębnieniem wydatków bieżących, wydatków
na obsługę długu, wydatków z tytułu poręczeń i gwarancji, wydatków majątkowych,
źródeł pokrycia deficytu lub przeznaczenie nadwyżki budżetu jednostki samorządu terytorialnego,
wydatki związane z wieloletnimi programami inwestycyjnymi, z wyodrębnieniem wydatków na finansowanie poszczególnych programów,
plany przychodów i wydatków zakładów budżetowych, gospodarstw pomocniczych jednostek budżetowych i środków specjalnych,
plany przychodów i wydatków funduszy celowych,
upoważnienia dla organu wykonawczego jednostki samorządu terytorialnego
do zaciągania długu oraz do spłat zobowiązań jednostki,
zakres i kwoty dotacji przedmiotowych,
dochody i wydatki związane z realizacją zadań z zakresu administracji rządowej
i innych zadań zleconych jednostce samorządu terytorialnego ustawami,
dotacje,
dochody i wydatki związane z realizacją zadań wspólnych realizowanych w drodze umów lub porozumień między jednostkami samorządu terytorialnego.
II. Podstawową jednostką samorządu terytorialnego jest gmina. Gmina to mieszkańcy gminy, którzy tworzą wspólnotę samorządową oraz odpowiednie terytorium. Zadania Gminy to zaspokajanie zbiorowych potrzeb mieszkańców, zamieszkujących na jej terenie . Zadania te można podzielić na :
zadania własne,
zadania zlecone z zakresu administracji rządowej.
Zgodnie z ustawą z dnia 8 marca 1990r. o samorządzie gminnym do zadań własnych gminy należą :
zadania dotyczące funkcjonowania infrastruktury technicznej :
utrzymywanie gminnych dróg, ulic, mostów, placów oraz organizacji ruchu drogowego,
wodociągów i zaopatrzenia w wodę, kanalizacji, usuwania i oczyszczania ścieków komunalnych,
gminnego budownictwa mieszkaniowego,
utrzymywanie w należytym stanie gminnych obiektów oraz obiektów użyteczności publicznej,
wysypisk i unieszkodliwiania odpadów komunalnych,
zaopatrzenia w energię elektryczną i cieplną oraz gaz,
zadania dotyczące infrastruktury społecznej :
ochrona zdrowia,
pomoc społeczna,
zadania oświatowe dotyczące obowiązku szkolnego,
działania kulturowe, także związane z kulturą fizyczną i turystyką,
edukacji publicznej,
zadania z zakresu zapewnienia bezpieczeństwa i porządku publicznego :
organizacja ruchu drogowego w gminie,
ochrona przeciwpożarowa i przeciwpowodziowa,
zapewnienie bezpieczeństwa sanitarnego,
zadania związane z ładem przestrzennym oraz ładem ekologicznym :
uchwalanie planów zagospodarowania przestrzennego na terenie gminy,
gospodarka nieruchomościami, ochrony środowiska i przyrody oraz gospodarka wodna,
utrzymanie czystości i porządku oraz urządzeń sanitarnych,
zieleni gminnej i zadrzewień.
Zadania zlecone mogą być wykonywane w następujący sposób :
gminy realizują je na podstawie porozumienia z organem administracji rządowej,
zawarte w ustawie.
Zadania zlecone to:
wybory i ich organizacja na terenie gminy,
ewidencja ludności.
Decyzje mogą być podejmowane w formie demokracji bezpośredniej ( wybory)
lub demokracji pośredniej ( rozstrzyganie za pomocą organów gminnych).
Organami gminnymi podejmującymi decyzje są :
Rada Gminy jako organ stanowiący i kontrolny,
Wójt ( Burmistrz lub Prezydent Miasta)- organ wykonawczy.
Zgodnie z ustawą z dnia 26 listopada 1998 r. o dochodach jednostek samorządu terytorialnego dochodami gminy są :
wpływy z ustalanych i pobieranych na podstawie odrębnych ustaw podatków:
od nieruchomości,
rolnego,
leśnego,
od środków transportowych,
od działalności gospodarczej osób fizycznych, opłacanego w formie karty podatkowej,
od spadków i darowizn,
od posiadania psów.
wpływy z opłat :
skarbowej,
eksploatacyjnej,
lokalnych,
innych,
udziały w podatkach stanowiących dochód budżetu państwa,
subwencja ogólna,
dochody uzyskiwane przez jednostki budżetowe gmin od wpłaty od zakładów budżetowych i gospodarstw pomocniczych jednostek budżetowych gminy,
dotacje celowe z budżetu państwa na zadania z zakresu administracji rządowej zlecone gminie oraz inne zadania zlecone ustawami,
odsetki od środków finansowych gminy, gromadzonych na rachunkach bankowych,
dochody z majątku gminy.
Dochodami gminy mogą być :
dotacje celowe na dofinansowanie zadań własnych gminy,
dotacje celowe na zadania realizowane przez gminę na podstawie porozumień
z organami administracji rządowej lub z innymi jednostkami samorządu terytorialnego,
dotacje celowe z budżetu państwa na usuwanie bezpośrednich zagrożeń dla bezpieczeństwa i porządku publicznego,
dotacje z funduszy celowych,
środki finansowe pochodzące ze źródeł zagranicznych niepodlegające zwrotowi oraz środki na współfinansowanie programów realizowanych z udziałem środków zagranicznych niepodlegających zwrotowi,
spadki, zapisy i darowizny,
odsetki od pożyczek udzielanych przez gminę,
opłaty prolongacyjne oraz odsetki od nieterminowo regulowanych należności, stanowiących dochody gminy,
odsetki i dewidendy od kapitału wniesionego do spółek,
dochody z kar pieniężnych i grzywien, określonych odrębnymi przepisami,
inne dochody należne gminie na podstawie odrębnych przepisów.
Podatek od nieruchomości reguluje ustawa z dnia 12 stycznia 1991 r. o podatkach
i opłatach lokalnych. Obowiązek podatkowy spoczywa na właścicielach lub użytkownikach wieczystych nieruchomości. Opodatkowaniu podlegają budynki lub ich części związane
z prowadzeniem pozarolniczej i pozaleśnej działalności gospodarczej. Podstawą opodatkowania jest powierzchnia użytkowa mierzona po wewnętrznej długości ścian dla budynków, dla gruntów ich powierzchnia, dla budowli - wartość początkowa przyjmowana do amortyzacji. Do powierzchni budynków należy zaliczać również powierzchnię piwnic, suteren i strychów. Powierzchnię pomieszczeń lub ich części oraz część kondygnacji
o wysokości od 1,40 m do 2,20m zalicza się do powierzchni użytkowej budynku w 50%,
a jeżeli wysokość jest mniejsza niż 1,40 m, powierzchnię tę pomija się.
Osoby fizyczne opłacają ten podatek na podstawie decyzji w 4 ratach ( 15.03, 15.05, 15.09, 15.11), a osoby prawne i jednostki nieposiadające osobowości prawnej sami wyliczają podatek w deklaracji podatkowej, składanej do 15 stycznia roku podatkowego i opłacają
w 12-tu równych ratach , do 15-tego każdego miesiąca.
Opodatkowaniu od nieruchomości nie podlegają :
tereny zajęte przez drogi publiczne,
budynki zabytkowe wpisane do rejestru,
grunty, na których istnieją zbiorniki wodno-retencyjne,,
nieruchomości zajęte przez administrację samorządu terytorialnego,
zakłady należące do Polskich Kolei Państwowych,
budynki gospodarcze lub ich części związane z działalnością leśną,
budynki gospodarcze lub ich części związane wyłącznie z działalnością rolniczą
w gospodarstwach rolnych,
nieruchomości lub ich części zajęte na potrzeby prowadzenia przez stowarzyszenia statutowej działalności wśród dzieci i młodzieży w zakresie oświaty, wychowania, nauki i techniki, kultury fizycznej i sportu,
zabytki,
muzea,
grunty działkowiczów,
szkoły, uczelnie,
zakłady pracy chronionej.
Podatek rolny reguluje ustawa z dnia 15 grudnia 1984 r. o podatku rolnym. Podatkiem obciążane są osoby fizyczne i prawne lub jednostka organizacyjna nie mająca osobowości prawnej, która jest właścicielem albo samoistnym posiadaczem gruntów rolnych.
Do końca 2002 r. podatkowi rolnemu podlegały jedynie grunty gospodarstw rolnych, za które uznawało się użytki rolne o łącznej powierzchni przekraczającej 1 ha lub 1 ha przeliczeniowy. Przedmiotem opodatkowania od 1 stycznia 2003 r. są użytki rolne, grunty zadrzewione
i zakrzewione na użytkach rolnych bez względu na to, czy stanowią one gospodarstwo rolne. Podatnik posiadający więcej niż 1 ha, opłaca niski podatek rolny bez względu na to, czy wykorzystuje ziemię rolniczą do prowadzenia działalności rolniczej, a powodem jest niewiele zmieniona definicja gospodarstwa rolnego. Podstawą opodatkowania gruntów stanowiących gospodarstwo rolne jest liczba hektarów przeliczeniowych, wynikająca z przeliczników tabeli z art. 4 ustawy o podatku rolnym.
Podatek od gruntów nie będących gospodarstwem rolnym będzie wymierzany na podstawie powierzchni „fizycznej” tych gruntów, wynikającej z ewidencji gruntów. W podatku rolnym istnieje szereg zwolnień i ulg. Zwolnienia mają charakter przedmiotowy i z reguły dotyczą gruntów o niewielkiej przydatności rolniczej.
Ulgi podatkowe podlegają na częściowej obniżce podatku rolnego, najczęściej w wyniku obniżenia stawek podatku lub obniżenia należytego podatku. Mogą wystąpić ulgi podatkowe: ulgi inwestycyjne, ulgi „żołnierskie”, ulgi dla gruntów podgórskich i górskich, ulgi z tytułu klęski żywiołowej.
Od podatku rolnego zwolnione są :
użytki rolne klasy V, VI, i VIz,
grunty położone w pasie drogi granicznej,
grunty orne, łąki i pastwiska objęte melioracją,
grunty zniszczone wskutek robót drenarskich,
grunty nabyte w drodze kupna, na utworzenie nowego lub powiększenie już istniejącego gospodarstwa do powierzchni nie przekraczającej 100 ha,
grunty Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa objęte w trwałe gospodarowanie
w celu utworzenia nowego gospodarstwa lub powiększenia gospodarstwa już istniejącego do powierzchni nie przekraczającej 100 ha,
użytki rolne, na których zaprzestano produkcji rolnej.
Dla osób fizycznych podatek rolny na rok podatkowy ustalany jest w drodze decyzji wójta ( burmistrza lub prezydenta) właściwego ze względu na miejsce położenia gruntów. Terminy płatności rat podatku dla osób fizycznych to : 15.03, 15.05, 15.09, 15.11.
Osoby prawne, jednostki organizacyjne nie mające osobowości prawnej , jednostki organizacyjne Agencji Nieruchomości Rolnych oraz jednostki organizacyjne Lasów Państwowych są obowiązani wpłacać obliczony w deklaracji podatek rolny, bez wezwania na rachunek budżetu właściwej gminy za poszczególne miesiące, w terminie do dnia 15 marca, 15 maja, 15 września i 15 listopada.
Podatek leśny do końca 2002 r. był regulowany ustawą z dnia 28 września 1991 r. o lasach. Przepisy tej ustawy w praktyce wywoływały spór dotyczący pojmowania lasu na potrzeby opodatkowania. Z dniem 1 stycznia 2003 r. ustawą z dnia 30 października 2002r. o podatku leśnym zostały wprowadzone zmiany. Za przedmiot opodatkowania uznano grunt, sklasyfikowany w ewidencji gruntów i budynków jako las (symbol - Ls). Obowiązek podatkowy obciąża właściciela lub posiadacza samoistnego lasu lub gruntu leśnego.
Lasy Państwowe są obciążone podatkiem leśnym z tytułu posiadania lasów, będących w ich zarządzie. W przypadku przekazania posiadania lasów innym podmiotom, obowiązek podatkowy z zarządcy - Lasów Państwowych - przechodzi na posiadaczy. Podstawą opodatkowania jest powierzchnia lasu wyrażona w hektarach, wynikająca z ewidencji gruntów i budynków.
Ulgi w podatku leśnym w wysokości 50% stawki podstawowej mają :
- lasy ochronne,
- lasy wchodzące w skład rezerwatów przyrody i parków narodowych.
Opłacanie podatku leśnego jest bardzo zbliżony do podatku rolnego. Osoby fizyczne płacą podatek w 4 ratach na podstawie doręczonej im decyzji wymiarowej, a osoby prawne
i jednostki organizacyjne nie mające osobowości prawnej same w deklaracji wyliczają kwotę podatku i opłacają w 12 ratach.
Podatek od środków transportowych jest uregulowany w ustawie z dnia 12 stycznia 1991r. o podatkach i opłatach lokalnych. Opodatkowaniu podatkiem od środków transportowych podlegają następujące rodzaje środków transportowych :
samochody ciężarowe o dopuszczalnej masie całkowitej od 3,5 tony,
ciągniki siodłowe i balastowe przystosowane do używania łącznie z naczepą lub przyczepą o dopuszczalnej masie całkowitej zespołu pojazdów od 3,5 tony,
przyczepy i naczepy, które łącznie z pojazdem silnikowym posiadają dopuszczalną masę całkowitą od 7 ton,
autobusy.
Wysokość podatku zależy od rodzaju środka transportowego i wysokości stawek obowiązujących na terenie gminy.
Podatnikami podatku od środków transportowych są osoby fizyczne i osoby prawne będące właścicielami środków transportowych oraz jednostki organizacyjne nie mające osobowości prawnej, na które środek transportowy został zarejestrowany.
Od 2002 roku Rada Gminy uchwalając stawki dla samochodów ciężarowych, ciągników siodłowych i balastowych oraz przyczep i naczep o odpowiednio liczonej dopuszczalnej masie całkowitej równej lub wyższej niż 12 ton, nie może ustalić stawki niższej od wprowadzonej po raz pierwszy w tym roku stawki minimalnej.
Zwolnione od podatku są:
-pojazdy w posiadaniu przedstawicielstw dyplomatycznych,
pojazdy w posiadaniu urzędów konsularnych,
pojazdy specjalne,
pojazdy używane do celów specjalnych,
zabytkowe środki transportowe.
Podatnicy tego podatku są zobowiązani do samodzielnego obliczania i opłacania podatku bez wezwania, na rachunek gminy, na której terenie znajduje się miejsce zamieszkania lub siedziba podatnika. Podatek jest uiszczany w dwóch ratach do 15 lutego i do 15 września.
Podatek od posiadania psów reguluje ustawa z 12 stycznia 1991r. o podatkach i opłatach lokalnych. Obowiązek podatkowy dotyczy tylko osób fizycznych posiadających psy.
Stawki wprowadzone uchwałą rady są najczęściej różnicowane w zależności od liczby psów będących w posiadaniu osoby fizycznej.
Nie pobiera się podatku od posiadania psów:
od osób kalekich,
osób powyżej 65 lat prowadzących samodzielnie gospodarstwo domowe,
pilnujących gospodarstwa rolnego.
Terminy płatności podatku od posiadania psów określa Rada Gminy.
Koszty realizacji tego podatku w gminach przekraczają ewentualne wpływy, które można
z niego uzyskać.
Wszystkie omówione podatki są uchwalane przez Radę Gminy. Stawki podatków określone w uchwale nie mogą przekraczać stawek maksymalnych. Rada Gminy może wprowadzać inne zwolnienia niż określone w ustawie o podatkach i opłatach lokalnych.
Opłata skarbowa pobierana jest na podstawie ustawy a dnia 9 września 2000r. o opłacie skarbowej. Pobiera się ją od podań, czynności urzędowych, zaświadczeń, zezwoleń, czynności cywilnoprawnych oraz od niektórych dokumentów. Organy samorządu terytorialnego nie mają wpływu na konstrukcję i wysokość opłaty skarbowej, ponieważ przepisy ustawy o opłacie skarbowej określają jej przedmiot, obowiązek jej uiszczenia, podstawę obliczenia, wysokość stawek, pobór i zwrot opłaty skarbowej.
Obowiązek uiszczenia opłaty skarbowej ciąży na osobach fizycznych, osobach prawnych i jednostkach organizacyjnych nie posiadających osobowości prawnej.
Płatność opłaty skarbowej realizowana jest przez wpłatę gotówki lub poprzez zakup znaczków skarbowych.
Do opłat lokalnych zaliczamy :
opłata targowa,
opłata miejscowa,
opłata administracyjna.
Podstawą do pobierania tych opłat jest ustawa z dnia 12 stycznia 1991 roku o podatkach
i opłatach lokalnych.
Opłata targowa- obowiązek spoczywa na osobach fizycznych, osobach prawnych, jednostkach nie posiadających osobowości prawnej, dokonujących sprzedaży na targowiskach, czyli w miejscach, w których prowadzony jest handel. Opłata targowa pobierana jest nie zależnie od należności za korzystanie z urządzeń targowych i usług świadczonych przez prowadzącego targowisko.
Od opłaty targowej są zwolnieni:
podatnicy podatku od nieruchomości w związku z nieruchomościami lub obiektami budowlanymi nie złączonymi trwale z gruntem położonym na targowisku ( stragany, budki).
Rada Gminy określa zasady ustalania i poboru opłaty, terminy płatności i wysokość stawek na terenie gminy, jednak nie większe niż stawki maksymalne ustalone w ustawie o podatkach
i opłatach lokalnych.
Opłata miejscowa może być pobierana tylko w miejscowościach określonych przez wojewodę na wniosek rady gminy uzgodniony z Ministerstwem Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa. Opłata miejscowa pobierana jest od osób fizycznych przebywających czasowo w celach wypoczynkowych, zdrowotnych lub turystycznych
w miejscowościach posiadających korzystne właściwości klimatyczne i walory krajobrazowe.
Z opłaty miejscowej zwolnieni są :
od podatników podatku od nieruchomości z tytułu posiadania domów letniskowych położonych w miejscowości, w której pobiera się opłatę miejscową,
członkowie personelu przedstawicielstw dyplomatycznych i urzędów konsularnych pod warunkiem wzajemności,
osoby przebywające w szpitalach i sanatoriach,
osoby niewidome i ich przewodnicy,
zorganizowane grupy dzieci i młodzieży szkolnej.
Rada Gminy określa zasady ustalania i poboru opłaty miejscowej oraz terminy płatności
i wysokość stawek w granicach nie przekraczających stawki maksymalnej.
Opłata administracyjna jest opłatą za czynności urzędowe podejmowane przez organy wykonawcze gminy, a nie objęte opłatą skarbową. Rada Gminy decyduje o wprowadzeniu takiej opłaty na terenie gminy. Może być pobierana tylko za te czynności urzędowe, których wykonanie łączy się z obowiązkiem organu administracji, za korzystanie z gminnych obiektów i urządzeń użyteczności publicznej, za rejestrację w placówkach służby zdrowia, za czynności wykonywane przez organy podległe radzie gminy.
Zryczałtowany podatek dochodowy w formie karty podatkowej. Pobierany jest przez Urząd Skarbowy. Opłacany jest przez osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą. Wymiar podatku ustalany jest przez Naczelnika Urzędu Skarbowego na mocy decyzji. Obowiązek podatkowy następuje z chwilą dostarczenia decyzji podatkowej. Podatek w formie karty podatkowej jest ustalany w formie co miesięcznych stawkach podatkowych. Stawki te zależą od: rodzaju działalności, liczby zatrudnionych pracowników, liczby mieszkańców miejscowości w której prowadzi się działalność. Podatnicy w tej formie zwolnieni są
z prowadzenia ksiąg podatkowych, nie są zwolnieni od składania zeznań podatkowych
i deklaracji. Podatnicy wpłacają co miesiąc składki, a urząd skarbowy w ciągu 14 dni przekazuje je do odpowiednich samorządów terytorialnych, co stanowi ich źródło dochodów.
Do uiszczania opłaty eksploatacyjnej zobowiązane są podmioty wydobywające kopaliny ze złóż znajdujących się na terenie gminy. Stawka opłaty jest ustalona przez organ koncesyjny. Wysokość stawki uzależniona jest od rodzaju kopalin, ich przeznaczenia. Wpływy z opłat zasilają :
budżet gminy - 60 %,
Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej - 40%.
Opłata koncesyjna ( związana z opłatą eksploatacyjną) nakładana jest na podmioty poszukujące kopalin. Dochody z tej opłaty dzielone są:
budżet państwa - 40%,
budżet gminy - 40%,
Do dochodów jednostek samorządu terytorialnego można również zaliczyć :
dochody ze sprzedaży nieruchomości,
czynsze z tytułu najmu i dzierżawy,
opłaty z tytułu oddania w użytkowanie wieczyste lub zarząd,
opłaty adiacenckie,
odsetki od środków pieniężnych na rachunkach bankowych.
Zgodnie z ustawą o dochodach jednostek samorządu terytorialnego dochodem własnym gminy są udziały we wpływach z podatku dochodowego od osób fizycznych i podatku dochodowego od osób prawnych.
Poniższa tabela przedstawia udziały gminy w podatkach ( w proc.)
Udział w podatku dochodowych od osób fizycznych ( PIT) |
Udział w podatku dochodowym od osób prawnych (CIT) |
||||
2003 |
2004 |
2005 |
2003 |
2004 |
2005 |
27,6 |
35,72 |
39,34 |
5,0 |
6,71 |
6,71 |
Gminy otrzymują dodatkowy dochód w postaci 5% dochodów uzyskiwanych na rzecz budżetu państwa w związku z realizacją zadań z zakresu administracji rządowej oraz innych zadań zleconych ustawami. Według dotychczasowych przepisów dochody z tego tytułu były odprowadzane w całości do budżetu państwa.
Subwencja ogólna jest jednym z podstawowych narzędzi transferowania dochodów władz centralnych do władz samorządowych.
Do końca 2003r. każda gmina otrzymywała z budżetu państwa subwencję ogólną składającą się z części:
podstawowej,
oświatowej,
rekompensującej.
Zgodnie z ustawą o dochodach jednostek samorządowych z dniem 1 stycznia 2004 r. została zmieniona konstrukcja subwencji ogólnej dla gmin , która składa się z :
części wyrównawczej,
części równoważącej,
części oświatowej.
O przeznaczeniu środków pieniężnych uzyskanych z tytułu subwencji ogólnej decyduje rada gminy.
Od 1 stycznia 2004 roku gminy nie będą otrzymywały części rekompensującej subwencji ogólnej, w odniesieniu do kwoty rekompensującej utratę dochodów z tytułu częściowej likwidacji podatku od środków transportowych. Likwidacja tej części subwencji nie oznacza jednak ubytku dochodów gmin, ponieważ ta część została zastąpiona dochodami własnymi.
Gminy również nie będą otrzymywały części rekompensującej subwencji ogólnej z tytułu ulg i zwolnień ustawowych, a otrzymają część rekompensującą subwencji ogólnej z tytułu ostatecznego rozliczenia części rekompensującej. Dochód gminy z tego tytułu został wyrównany poprzez zwiększenie dochodów własnych.
Wprowadzony został system wyrównawczy, który ma za zadanie ochronę jednostek najsłabszych ekonomicznie. Duże zróżnicowanie dochodowe jednostek samorządu terytorialnego spowodowało konieczność wprowadzenia obowiązku dokonywania wpłat nie tylko przez gminy - jak było w 2003 r.- ale również przez powiaty i województwa.
Wpłat będą dokonywać gminy, w których dochód na 1 mieszkańca jest wyższy od 150% średniego dochodu na 1 mieszkańca w kraju. Wpłaty dokonane przez gminy do budżetu państwa będą przeznaczone na część równoważącą subwencji ogólnej dla gmin.
Ustawa o dochodach jednostek samorządu terytorialnego zawiera nieistniejące dotąd rozwiązania polegające na powiązaniu mechanizmów subwencji ze wskaźnikami makroekonomicznymi, takimi jak udział w tworzeniu PKB, czy stopa bezrobocia. Kwoty subwencji uzależnione będą od innych wskaźników np. gęstość zaludnienia, powierzchnia dróg publicznych w przeliczeniu na jednego mieszkańca. Część wyrównawcza stanowić będzie stabilne źródło dochodów jednostek samorządu terytorialnego.
Część wyrównawcza subwencji ogólnej dla gmin składa się z kwoty podstawowej
i kwoty uzupełniającej. Wysokość kwoty podstawowej ustalana jest w oparciu o dochody podatkowe. Kwotę podstawową otrzymają gminy, w których dochód podatkowy
na 1 mieszkańca jest niższy od 92 % średniego dochodu podatkowego na 1 mieszkańca kraju.
Wysokość kwoty uzupełniającej uzależniona jest od gęstości zaludnienia w gminie, w relacji do średniej gęstości zaludnienia w kraju i dochodu gminy na 1 mieszkańca.
Część równoważącą subwencji ogólnej dla gmin ustala się w wysokości stanowiącej sumę łącznej kwoty wpłat gmin oraz łącznej kwoty uzupełniającej części wyrównawczej subwencji ogólnej tych gmin, których wskaźnik dochodów podatkowych jest wyższy od 150%.
Kwota oświatowej subwencji ogólnej dla wszystkich jednostek samorządu terytorialnego ustalana jest corocznie w ustawie budżetowej. Kwoty części oświatowej subwencji ogólnej dla poszczególnych jednostek samorządu terytorialnego są naliczane zgodnie z zasadami przyjętymi w rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej i Sportu
w sprawie zasad podziału części oświatowej subwencji ogólnej.
Dotacje są to środki pieniężne przelewane ze szczebla centralnego na lokalny. Jednostki samorządu terytorialnego mogą otrzymywać dotacje celowe z budżetu państwa na dofinansowanie zdań własnych związanych z :
dofinansowaniem kosztów wdrożenia reformy oświaty,
inicjatywami wspierania edukacji na obszarach wiejskich, w tym na stypendia
i pomoc materialną dla młodzieży,
programem działań osłonowych i restrukturyzacji w ochronie zdrowia,
na cele inwestycyjne,
na realizację zadań zleconych z zakresu administracji rządowej oraz inne zadania zlecone ustawami,
na usuwanie bezpośrednich zagrożeń bezpieczeństwa i porządku publicznego.
Wydatki służą realizacji zadań jednostki samorządu terytorialnego. Wydatki mogą być ponoszone na cele i w wysokości ustalonych w ustawie budżetowej, uchwale budżetowej jednostki samorządu terytorialnego i w planie finansowym. Jednostki dokonują wydatków zgodnie z przepisami dotyczącymi poszczególnych wydatków.
Wydatki powinny być dokonywane :
w sposób celowy i oszczędny, z zachowaniem zasady uzyskiwania najlepszych efektów z danych nakładów,
w sposób umożliwiający terminową realizację zadań,
w wysokości i terminach wynikających z wcześniej zaciągniętych zobowiązań.
Jednostki samorządu terytorialnego dokonują zakupów dostaw, usług i robót budowlanych na zasadach określonych w przepisach ustawy o zamówieniach publicznych. Planowanie
i dokonywanie wydatków na realizację każdego kolejnego etapu programu wieloletniego poprzedzane jest analizą i oceną efektów uzyskanych w etapach poprzednich.
Projekt budżetu wraz z informacją o stanie mienia komunalnego organ wykonawczy przedkłada organowi stanowiącemu jednostki samorządu terytorialnego najpóźniej
do 15 listopada roku poprzedzającego rok budżetowy ( w roku 2003 termin został wydłużony do 15 grudnia , jednostki podporządkowane samorządom w tym roku powinny uchwalić swoje budżety do 29 grudnia). Budżet JST powinien być uchwalony do 31 marca roku budżetowego.
Struktura zbiorcza wydatków budżetów gmin to :
rolnictwo i łowiectwo;
transport,
gospodarka komunalna,
gospodarka mieszkaniowa,
oświata i wychowanie,
kultura i sztuka,
ochrona zdrowia,
opieka społeczna,
kultura fizyczna i sport,
turystyka i wypoczynek,
administracja samorządowa,
pozostałe wydatki.