SZEREG CZASOWY- to taki szereg statystyczny, w którym kryterium podporządkowania jest czas. Szereg czasowy to ciąg wyników obserwacji uporządkowanych w kolejnych jednostkach czasu.
WYRÓŻNIAMY 2 RODZAJE SZEREGÓW CZASOWYCH:
1.SZEREGI CZASOWE MOMENTÓW- rozwój zjawiska w konkretnych momentach np. liczba bezrobotnych. Cechy te mają charakter zasobów.
2.SZEREGI CZASOWE OKRESÓW- obserwowane jedynie za pewien okres czasu np. liczba urodzeń, szeregi te mają charakter strumieni.
SZEREGI CZASOWE PRZEDSTAWIAMY NA WYKRESACH LINIOWYCH LUB PUNKTOWYCH.
INDYWIDUALNE WSKAŹNIKI DYNAMIKI
Przyrosty możemy wyznaczyć w sposób :
-BEZWZGLĘDNY- informują nas o zmianach zachodzących w poziomie zjawiska w takich jednostkach jak jednostka badanej cechy.
-WZGLĘDNY- przekazuje tą samą informację jednak w sposób względny, a więc opisują zmiany w poziomie badanego zjawiska lecz są to zmiany procentowe.
* Badając zmiany w poziomie zjawiska możemy jako punkt odniesienia mieć okres bezpośrednio poprzedzający okres badany lub okres podstawowy. Kryterium to pozwala wyróżnić formuły szacowania przyrostów: odpowiednio ŁAŃCUCHOWĄ I JEDNOPODSTAWOWĄ.
Dzięki formule ŁAŃCUCHOWEJ możemy badać zjawiska z okresu na okres, FORMUŁA JEDNOPODSTA. pozwala natomiast badać dynamikę zmian, wartości cechy w stosunku do stałej podstawy z zadanego okresu.
* Reaktywne zmiany w szeregach czasowych możemy mierzyć za pomocą WSKAŹNIKÓW DYNAMIKI, ZWANYCH INDEKSAMI.
INDEKSEM- nazywamy iloraz poziomu zjawiska w okresie badanym do poziomu zjawiska w okresie przyjętym za podstawę porównań.
* Analizując zmiany zachodzące w szeregu czasowym możemy przyjąć stałą podstawę porównań otrzymując tzw. INDEKSY JEDNOPODSTAWOWE, bądź też możemy zastosować zmienną podstawę porównania odnosząc poziom zjawiska w okresie badanym do poziomu w okresie bezpośrednio poprzedzającym i otrzymując tym sposobem INDEKSY ŁAŃCUCHOWE.
INDEKSY są miarami względnymi , przekazują identyczną informację jak przyrosty względne lecz w inny sposób.
Interpretując wartość indeksów zawsze interpretujemy „ odchylenie od 100% „.
INDEKSY INDYWIDUALNE:
-indeksy jednopodstawowe
-indeksy łańcuchowe
SKŁADOWE SZEREGÓW CZASOWYCH
Do ważniejszych z nich zaliczyć należy:
- TENDENCJĘ ROZWOJOWĄ czyli trend- jest to ogólny kierunek zmian badanego zjawiska zachodzący w długim okresie czasu, będący wynikiem oddziaływania określonego zespołu przyczyn głównych; trend może być wzrostowy, spadkowy lub pozostawać w takim samym niezmiennym poziomie
- WAHANIA OKRESOWE- jest to regularny wzrost lub spadek wartości badanego zjawiska w podobnych okresach czasu. Wahania pojawiające się periodycznie w skali dnia, tygodnia, dekady, miesiąca, kwartału, sezonu , roku itp.
Jeżeli weźmie się pod uwagę długość cyklu, wahania okresowe dzielą się na:
- WAHANIA KRÓTKOOKRESOWE- powtarzają się w obrębie miesięcy, tygodni lub dni ( np. wahania sprzedaży w hiper marketach spowodowane dużą zmiennością natężenia ruchu nabywców w ciągu tygodnia)
- WAHANIA SEZONOWE- które mają roczny okres ( cykl) wahań ( wynikają one z przyczyn naturalnych np. z przebiegu pór roku oraz np. z zwyczajów świątecznych)
- WAHANIA KONIUNKTURALNE ( cykliczne)- powtarzają się w odstępach dłuższych niż rok i są na ogół związane z cyklem koniunkturalnym gospodarki.
* WAHANIA NIEREGULARNE- pozostałe wahania nie będące wahaniami cyklicznymi ani sezonowymi, zwykle są to nieregularne odchylenia wartości badanego zjawiska o niewielkim natężeniu.
Należą do nich wahania CZYSTO LOSOWE (przypadkowe)- o określonym rozkładzie prawdopodobieństw zdarzeń losowych oraz WAHANIA INCYDENTALNE , nie podlegające żadnym prawidłowościom losowym.