Teorie popytu konsumpcyjnego

Można wyróżnić następujące podejścia dotyczące funkcji konsumpcji:

1. Hipoteza dochodu absolutnego (Absolute Income Hypothesis) - J. M. Keynes;

2. Hipoteza relatywnego (względnego) dochodu (Relative Income Hypothesis) - J.S. Duesenberry 1949r.;

3. Hipoteza permanentnego dochodu (Permanent Income Hypothesis) - M. Friedman;

4. Hipoteza cyklu życia (Life Cycle Hypothesis) - A. Ando oraz F. Modigliani.

Ad.1. Hipoteza dochodu absolutnego

Prosta keynesowska funkcja konsumpcji informuje, że gdy dochód bieżący maleje, konsumpcja maleje proporcjonalnie zgodnie z krańcową skłonnością do konsumpcji.

C = KSK×Y.

Ludzie nieustannie dostosowują swój poziom konsumpcji do zmian w poziomie dochodu - popyt konsumpcyjny jest elastyczny względem bieżącego dochodu. Wg innych teorii konsumpcji elastyczność ta jest mniejsza.

Teoria ta uważana jest za zbyt uproszczoną, poza tym sprzeczną z wynikami badań empirycznych S. Kuznetza (1946r.) dotyczących okresu 1869-1938, który stwierdził, że w tym okresie oszczędności stanowiły dosyć stabilną część PKB. Natomiast na podstawie prostej keynesowskiej funkcji konsumpcji można przewidywać, że wraz ze wzrostem PKB udział oszczędności może nawet wzrastać.

Ad. 2. Teoria względnego dochodu

J. S. Duesenberry (1949r.) jako pierwszy podjął próbę innego wyjaśnienia tego zagadnienia. Argumentował on, że postępowaniem konsumentów rządzi element przyzwyczajenia, nawyku (habit formation in consumption behavior) związanego ze standardem życia. Stwierdził, że ludzie z łatwością zwiększają swoją konsumpcję, gdy ich dochód wzrasta, ale mają problem ze zmniejszeniem jej proporcjonalnie, gdy ich dochód maleje. Gdy konsumenci nabędą określonych przyzwyczajeń co do poziomu konsumpcji - trudno im się tego pozbyć. Z tego powodu szoki w poziomie dochodu wywierają trochę odmienny wpływ na poziom konsumpcji. Określone przyzwyczajenia powstają przy wysokim poziomie dochodu, przy czym konsumenci nie porzucają ich całkowicie, gdy poziom dochodu maleje. Dlatego zaproponował on następującą postać funkcji konsumpcji:

C= C₀ + c₁ Y + c₂ Y^M,

gdzie Y^M to najwyższy poziom konsumpcji w przeszłości.

Y^M chroni poziom wydatków przed ich obniżeniem się w sytuacji spadku dochodu - zjawisko to nosi również nazwę „efektu podnośnika” (drag effect). Zmiana poziomu wydatków w porównaniu z poprzednim poziomem dochodu jest określany jako „efekt rygla” (ratchet effect), co przedstawia poniższy wykres.

Duesenberry twierdzi, że albo przesuwamy funkcję w górę, albo przesuwamy się wzdłuż krzywej, ale nie pozwalamy, aby krzywa przesunęła się w dół. Po zakończeniu II wojny światowej wielu ekonomistów twierdziło, że obniży się poziom konsumpcji, a faktycznie nie wystąpił spadek zagregowanego popytu, co stanowi potwierdzenie empiryczne tej teorii.

(Długookresową funkcję konsumpcji można byłoby narysować przy założeniu, że występuje tendencja wzrostowa (dochodu). Przy takim założeniu, poprzedni najwyższy poziom dochodu oznaczałby poziom dochodu z poprzedniego roku, a funkcja konsumpcji wyglądałaby wtedy tak, jak gdyby poziom konsumpcji zależał od bieżącego dochodu).

W ten sposób poziom konsumpcji zostaje „zamrożony” na wyższym poziomie (ratchet up), gdy poziom dochodu wzrasta powyżej poprzedniego najwyższego poziomu. Nabyte przyzwyczajenia konsumpcyjne w okresie kształtowania się dochodu na najwyższym poziomie w przeszłości wpływają więc na decyzje konsumentów dotyczące bieżącej konsumpcji. Duesenberry argumentuje, że ludzie mają tendencję do przeciwstawiania się ograniczaniu wydatków w reakcji na spadek dochodów, natomiast nie stawiają oporu, aby zwiększyć poziom wydatków w odpowiedzi na wzrost dochodów. Przyczyną jest niechęć do obniżania ich standardu życia.

Wg tego podejścia ludzie nie martwią się o absolutny stan posiadania, ale faktycznie o swój „dobytek” w porównaniu z innymi. Ludzie niekoniecznie są bardziej szczęśliwi, gdy posiadają więcej pieniędzy, ale wtedy, gdy posiadają więcej pieniędzy w porównaniu z innymi ludźmi.

Teoria ta znajduje również swoich zwolenników wśród „współczesnych” ekonomistów, na przykład popierają ją: Robert Frank i Juliet Schor.

Teoria dochodu permanentnego i teoria cyklu życia są to nowoczesne teorie konsumpcji.

Ad. 3. Teoria konsumpcji związana z permanentnym dochodem (Milton Friedman)

Teoria bierze swą nazwę od rozróżnienia między dochodem permanentnym, który w oczekiwaniach gospodarstwa domowego będzie trwał długo oraz bieżącym dochodem do dyspozycji, który może być dochodem okresowym.

Punktem wyjścia tej teorii są dwie przesłanki :

• dochody ludzi wahają się w czasie,

• ludzie nie lubią, aby ich konsumpcja wykazywała wahania.

W związku z tym ludzie dążą do wyrównywania wahań w poziomie konsumpcji starając się nie dopuścić do przenoszenia zmian w poziomie dochodu na konsumpcje. A zatem według Friedmana dochód permanentny to przeciętny dochód ludzi w długim okresie (średnia ważona bieżącego i przeszłego dochodu).

Y^p = mY + (1 - m) Y_-1

gdzie :

Y^p - permanentny dochód do dyspozycji,

Y_-1 - dochód poprzedniego roku,

Y - dochód bieżący,

m - udział konsumpcji w danym dochodzie lub jego przyroście.

Wnioski z badań Friedmana :

• dochód z niedalekiej przeszłości w mniejszym stopniu wpływa na dochód permanentny niż dochód z lat bardziej odległych,

• bieżący dochód zawsze otrzymywał wagę „m” mniejszą niż 1,

• jeżeli bieżący dochód równy dochodowi z poprzedniego okresu, konsumenci zakładają, że w przyszłości też taki dostaną,

• jeżeli bieżący dochód jest większy od dochodu z poprzedniego okresu, to dochód permanentny wzrośnie wolniej niż dochód bieżący,

• krótkookresowa skłonność do konsumpcji jest mniejsza niż długookresowa.

Konsument opierający się na informacji o dochodzie w krótkim okresie przy jego wzroście zwiększy konsumpcję jedynie z punktu E do E' (w obawie przed krótkotrwałością wzrostu przeznaczy raczej większą część swoich dodatkowych dochodów na oszczędności, a nie na konsumpcję).

Gdy konsument uwierzy, że wzrost dochodu utrzyma się również w przyszłości uzna to za równoznaczne z trwałym znacznym podniesieniem poziomu dochodu permanentnego. I tylko wówczas duży wzrost bieżących dochodów przerodzi się w znaczne zwiększenie bieżącej konsumpcji do punktu E''.

Ad. 4. Teoria konsumpcji i oszczędności w cyklu życia (A. Ando, F. Modigliani)

Teoria ta została sformułowana przez Franco Modiglianiego i Alberta Ando.

Konsumenci budują na swój własny użytek prognozy dotyczące dochodów, jakie otrzymają w ciągu całego życia i na tej podstawie formułują swoje plany konsumpcji na całe życie, włączając w to ewentualne wpisy w testamencie na rzecz dzieci. Źródłem finansowania konsumpcji mają być przewidywane dochody całego życia powiększone o ewentualny spadek, bądź majątek początkowy. Na szczeblu pojedynczego gospodarstwa domowego teoria dopuszcza dwie rozpiętości w wydatkach (np. sfinansowanie rejsu dookoła świata). W skali masowej takie rozpiętości mają tendencje do wzajemnego niwelowania. Podobnie jak w teorii permanentnego dochodu, o poziomie całkowitego popytu konsumpcyjnego decyduje głównie przeciętny dochód uzyskiwany w długim okresie.

Rysunek przedstawia realny dochód gospodarstwa domowego w ciągu całego jego istnienia. Wzrasta on w miarę aktywności zawodowej członków gospodarstwa domowego (wspinanie się po szczeblach kariery zawodowej) do momentu przejścia na emeryturę. Następnie spada do poziomu wypłacanej emerytury. Pole A obrazuje całkowity spadek oszczędności, pole B - całkowite oszczędności jakie gospodarstwo domowe musi posiadać, aby spłacić ewentualne pożyczki wraz z odsetkami zaciągnięte na początku oraz zakumulować tyle zasobów aby wystarczyło na uzupełnienie bieżącego dochodu po przejściu na emeryturę.

Teoria przyjmuje zatem następujące założenia :

• konsumpcja jest jednakowa w każdym okresie życia,

• wydatki konsumpcyjne są finansowane z dochodu całego życia oraz ewentualnego, początkowego bogactwa.

Funkcja konsumpcji Ando-Modiglianiego ma postać :

C = cY_d + bA

gdzie:

Y _d - bieżący dochód do dyspozycji

A - całkowite aktywa

c, b - krańcowa skłonność do konsumpcji

E''

C

Y

E

E'

C'

C₀

Y'

Y₀

0

Dochód

Konsumpcja

Dochód faktyczny

B

A

A

Dochód permanentny

0

Lata życia życia]

Śmierć

Yt

Ct

C_t=a +bY_{t +}cY^M (czynnik przesuwający funkcję). To jest krótkookresowa funkcja konsumpcji

C_t'=a +bY_{t +}cY^M

---