Rozdział 1
Historia Watykanu
1.1. Informacje podstawowe
Watykan inaczej Państwo Watykańskie to miasto-państwo europejskie, które jest enklawą w Rzymie. Jest to najmniejsze państwo świata pod względem powierzchni. Watykan to siedziba najwyższych władz Kościoła katolickiego, gdzie rezyduje papież. Państwo watykańskie jest monarchią teokratyczną. Władzę ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą sprawuje papież wybierany dożywotnio przez Kolegium Kardynałów na konklawe. Opiekę duszpasterską nad wiernymi zamieszkałymi i pracującymi na terenie Watykanu w zastępstwie papieża sprawuje Wikariusz Generalny dla Państwa Watykańskiego (obecnie abp Angelo Comastri). Instytucja wikariatu watykańskiego istnieje od 1929 roku, kiedy to Pius XI wydzielił z diecezji rzymskiej terytorium państwa watykańskiego (właściwie tylko parafię św. Anny). Wikariusz watykański sprawuje funkcję archiprezbitera bazyliki św. Piotra. Jest połączony unią personalną i funkcjonalną ze Stolicą Apostolską. Obywatele Watykanu to głównie dostojnicy kościelni, księża, zakonnice i Gwardia Szwajcarska. Oprócz tego do pracy przychodzi około 3000 osób mieszkających poza murami Watykanu (pracownicy poczty, radia, gazety, sklepów, dworca kolejowego i służby medycznej). Watykan, ograniczony z trzech stron murami teren o powierzchni 44 ha, obejmuje zespół pałacowo-kościelny ze słynną Bazyliką Św. Piotra i Placem Św. Piotra, Pałacem Watykańskim jak również gmachy muzeów i galerii, budynki administracji, Papieską Akadademię Nauk, Astronomiczne Obserwatorium Watykańskie oraz Ogrody Watykańskie. Oprócz tego w posiadaniu Stolicy Apostolskiej znajduje się wiele obiektów i instytucji. Poniżej w tabeli zestawiono podstawowe informacje dotyczące państwa-miasta Watykan:
Konstytucja |
Konstytucja Watykanu |
Język urzędowy |
łacina, włoski |
Stolica |
Watykan |
Ustrój polityczny |
teokracja |
Typ państwa |
monarchia elekcyjna |
Głowa państwa |
papież Benedykt XVI |
Szef rządu |
sekretarz stanu (szef dyplomacji) |
|
kard. Tarcisio Bertone |
Prezydent (Zastępuje papieża w pełnieniu roli szefa państwa) |
Prezydent Papieskiej Komisji Państwa Watykańskiego kard. Giuseppe Bertello |
Powierzchnia całkowita |
195. na świecie - 0,44 km² |
Liczba ludności (2012) |
236. na świecie |
Całkowita liczba ludności |
836 |
Jednostka monetarna |
1 euro = 100 eurocentów (EUR, €) |
Niepodległość |
traktaty laterańskie - 11 lutego 1929 |
|
|
1.2. Konstytucja Watykanu
Państwo Watykańskie działa na podstawie Prawa Fundamentalnego Watykanu (Konstytucja Watykanu), promulgowanego przez Jana Pawła II, 26 listopada 2000 r. Wszedł w życie 22 lutego 2001 r. Prawo konstytucyjne Watykanu przyjmuje szereg zasad określających jego ustrój polityczny:
Zasada służebnego celu państwa - cel duchowy a nie doczesny
Zasada suwerenności jednostki i monarchistycznej formy państwa
Zasada państwa wyznaniowo-hierokratycznego
Zasada jednolitości władzy i jej patrymonialny charakter
Zasada neutralności w stosunkach międzynarodowych
Źródłem i piastunem władzy jest Stolica Apostolska, poddanym papieskim nie przysługują żadne prawa polityczne, ani tez żadna możliwość partycypacji politycznej, w związku z tym w Watykanie nie istnieje jakkolwiek organ o charakterze parlamentarnym. Poddani są pozbawieni możliwości korzystania podstawowych praw i wolności publicznych, którymi cieszą się obywatele współczesnych państw: wolności wyznania, zgromadzeń, słowa, nauczania itp.
Z zasady suwerenności jednostki wynika zasada jednolitości władzy państwowej, gdyż wszystkie nici stykają się w osobie Biskupa Rzymskiego jako suwerena panującego, który zakłada daleko idące delegacje uprawnień władczych - może ingerować w zakresie Państwa w każdej materii, w dowolnym czasie i nieograniczonym zakresie. Papież nie jest też związany stanowionym przez siebie prawem.
Na mocy Paktów Laterańskich Watykan jest państwem neutralnym - Stolica Apostolska pozostaje z dale od doczesnych sporów miedzy różnymi państwami i zwoływanych w tym celu kongresów międzynarodowych, chyba że strony prowadzące spór wspólnie zaapelują o jej misje pojednawcza, ale i wtedy zastrzega ona sobie podkreślanie swego posłannictwa i władzy w wymiarze moralnym i duchowym.
1.3. Stolica Apostolska, Stolica Święta
Stolica Apostolska, Stolica Święta to siedziba papieży (także papiestwo, władza zwierzchnia papieża w Kościele katolickim wraz z jej instancjami wykonawczymi, stanowiąca suwerenny podmiot prawa międzynarodowego) mieszcząca się w państwie Watykan, z którym jest połączona unią personalną i funkcjonalną, wedle niektórych opinii również realną i nad nim sprawuje wyłączne zwierzchnictwo oraz suwerenną władzę i jurysdykcję. Traktowanie Stolicy Apostolskiej i Watykanu jako odmiennych podmiotów, jakkolwiek uzasadnione z punktu widzenia ustrojowego, nie występuje jednak wyraźnie na gruncie prawa międzynarodowego. W stosunkach międzynarodowych nazwy te bywają stosowane zamiennie, a zaciągnięcie zobowiązania pod jedną z nich jest rozumiane jako wiążące dla obu. Stolica Apostolska utrzymuje stosunki dyplomatyczne z państwami trzecimi oraz organizacjami międzynarodowymi i ponadnarodowymi, wysyłając przedstawicieli stałych i specjalnych oraz utrzymując nuncjatury (stale przedstawicielstwo SA przy głowie państwa; miejsce urzędowaniu legata papieskiego.
1.3. Gospodarka Watykanu i Gwardia Szwajcarska
Gospodarka Watykanu opiera się m.in. na dochodach z pielgrzymek i wizyt w muzeach), rękodzieła i emisji znaczków pocztowych oraz na dochodach z inwestycji na rynkach finansowych. Instytut Dzieł Religijnych, znany także jako Bank Watykanu, to bank z siedzibą w Watykanie, który odpowiada za finanse Stolicy Apostolskiej oraz operacje na światowych rynkach finansowych. Watykan ma prawo bicia własnych monet, które są często rarytasami numizmatycznymi. Posiada też swoją gazetę (L'Osservatore Romano), telewizję (Watykański Ośrodek Telewizyjny) i rozgłośnię radiową (Radio Watykańskie). Na terenie Watykanu znajduje się mała stacja kolejowa.
Państwo Watykańskie posiada osobny od Stolicy Apostolskiej bilans finansowy. W 2011 r. zamknął się on pozytywnym saldem w wysokości 22 mln euro, podczas gdy w deficyt budżetu Stolicy Apostolskiej wyniósł 15 mln euro.
Państwo watykańskie posiada również swoją własną armię, zwaną Gwardią Szwajcarską. Najmniejsza i najstarsza armia świata od pięciu wieków jest strażą przyboczną papieży. Chroni także Pałacu Apostolskiego i pełni funkcje reprezentacyjno-honorowe. Stanowi ponad 10% mieszkańców Watykanu. W jej szeregi werbuje się tylko katolickich kawalerów o nieposzlakowanej opinii pochodzących ze Szwajcarii. Gwardia Szwajcarska powstała w 1506 roku na zlecenie papieża Juliusza II. Rekruci służący zwierzchnikowi Kościoła katolickiego muszą wcześniej odbyć zasadniczą służbę wojskową, być w wieku od 19 do 35 lat i liczyć powyżej 1.74 m wzrostu. W armii papieskiej pozostają 2-25 lat. Na pamiątkę bitwy z 1527 roku stoczonej przez gwardzistów w obronie papieża Klemensa VII z armią cesarza Karola V, dzień 6 maja uznaje się za święto tej wyjątkowej armii. Wówczas na dziedzińcu św. Damazego rekruci przyjmowani w szeregi wojska składają uroczystą przysięgę wiernej i uczciwej służby. Gwardia słynie charakterystycznymi strojami, które do dziś przypominają te pierwsze, renesansowe. Oficjalne uniformy są wielokolorowe: w niebiesko-pomarańczowe pasy z dodatkiem czerwieni i żółci. Na co dzień gwardziści noszą czarne berety, zaś podczas uroczystych wystąpień srebrzyste hełmy ze strusimi piórami. Całe umundurowanie waży ponad 3,5 kg i należy do najcięższych na świecie. Jest też dość skomplikowane. Uszycie go zabiera około 30 godzin. Specyficzną bronią gwardzistów są halabardy, ale na wyposażeniu mają także miecze i broń palną. Poza tym posiadają metalowe pancerze. Obecnie najmniejsza armia liczy 110 mężczyzn, gdyż jak na razie tylko oni są przyjmowani do służby. Daniel Anrig obecny komendant (zwierzchnik w randze pułkownika) stwierdził jednak ostatnio, że nie odrzuca, tak jak jego poprzednicy, możliwości dopuszczenia kobiet do pełnienia zaszczytnej funkcji obrońcy głowy Kościoła.
1.4. Flagi, Herby, Symbole
Kolory żółty i biały zostały uznane za kolory papieskie na początku XIX w. przez papieża Piusa VII. Flaga Watykanu oficjalnie powstała w 1929 na mocy traktatów laterańskich. Składa się z dwóch pól ułożonych w pionie o równych kształtach i wymiarach. Pole po lewej stronie jest złote (żółte) - kolor jako symbol złota /metalu szlachetnego/ bądź słońca /jako coś boskiego, w niebiosach, symbol bogactwa, mocy i dobra/, prawe pole jest białe (dawniej srebrne); jako symbol czystości i ziemi odnowionej przez Chrystusa.
Herb Watykanu jest oficjalnym symbolem tego państwa. Różni się detalami (odwrotna kolejność kluczy), od godła Stolicy Apostolskiej, będącej osobnym podmiotem prawa międzynarodowego. Herb Watykanu, przedstawia w polu czerwonym dwa klucze, złoty i srebrny, skrzyżowane w skos, złączone czerwonym sznurem, umieszczone pod srebrną tiarą, uwieńczoną trzema złotymi diademami- 3 piętra tiary: porządek, prawo i magisterium.
Herb Papieża Benedykta XVI zawiera elementy nawiązujące do Ewangelii i symboliki chrześcijańskiej. Dwa klucze (srebrny i złoty) umieszczone nad tarczą - to powszechnie znany symbol władzy papieskiej, nawiązujący do słów wypowiedzianych do pierwszego Następcy Chrystusa: „I tobie dam klucze królestwa niebieskiego; cokolwiek zwiążesz na ziemi, będzie związane w niebie, a co rozwiążesz na ziemi, będzie rozwiązane w niebie” (Mt 16,19). Klucz złoty jest symbolem władzy, natomiast srebrny - duchowego autorytetu Papieża.
Ważną zmianą i znakiem zapowiadającym styl nowego pontyfikatu jest rezygnacja z widniejącej w herbie papieskiej tiary. W swoim herbie Benedykt XVI umieścił biskupią infułę. Znajdujące się na niej trzy pasy poziome połączone jednym pionowym także mają swoją wymowę - są symbolami porządku, prawa i magisterium, które łączy osoba i posługa Papieża. Pod tarczą znajduje się papieski paliusz - znak, który papieże noszą już od IV wieku. Benedykt XVI w homilii podczas Mszy św. inaugurującej pontyfikat obszernie nawiązywał do symbolicznej wymowy paliusza, mówiąc m.in., że jest to symbol misji pasterskiej: „Paliusz oznacza przede wszystkim, że my wszyscy jesteśmy prowadzeni przez Chrystusa, ale równocześnie stanowi on zachętę do wzajemnego wspierania się w drodze”.
Kolejne ważne symbole znajdujące się na tarczy herbu papieskiego to: głowa Murzyna, muszla oraz niedźwiedź św. Korbiniana. Elementy te zostały przeniesione z herbu biskupiego obecnego Papieża. W autobiografii pt. Moje życie objaśnił też ich symbolikę. Ukoronowana głowa Murzyna, która widnieje w herbie biskupów Fryzyngi od ok. 1000 lat, jest wyrazem uniwersalności Kościoła, „który nie zna różnic rasowych i klasowych”, w którym wszyscy stanowią jedność w Chrystusie. Muszla to symbol, który przez wieki utrwalił się jako atrybut pielgrzymów podążających do grobu św. Jakuba w Santiago de Compostela. Dla przyszłego Papieża - „jest znakiem naszego pielgrzymowania, naszego ciągłego bycia w drodze”. Łączy się również z opowieścią o św. Augustynie, który pewnego razu, medytując nad tajemnicą Trójcy Świętej, zauważył nad brzegiem morza chłopca, który muszlą przelewał wodę z morza do wykopanego w piasku dołka. Scena ta uświadomiła mu, jak bardzo ograniczony jest umysł ludzki, kiedy próbuje zrozumieć nieskończoną tajemnicę Boskości.
Umieszczony w herbie niedźwiedź dźwigający pakunek nawiązuje do legendy o św. Korbinianie (680-725) - założycielu diecezji we Fryzyndze. Legenda mówi, że pielgrzymujący do Rzymu Święty został napadnięty przez niedźwiedzia, który rozszarpał jego konia. Wówczas Święty skarcił niedźwiedzia i nakazał mu zanieść swój bagaż do Rzymu. Św. Korbinian był pierwszym biskupem bawarskiej diecezji Fryzynga i został jej patronem. Ale wymowa tego symbolu jest nie tylko historyczna, bowiem w zakończeniu autobiografii Josepha Ratzingera czytamy: „Ja również poniosłem mój bagaż do Rzymu i wędruję z nim już od dość dawna ulicami Wiecznego Miasta. Kiedy zostanę zwolniony, nie wiem, ale wiem, że również mnie to dotyczy: „Twoim jucznym osłem się stałem i właśnie w ten sposób jestem blisko Ciebie”
1.5. Historia Watykanu i kultu miejsca.
Nazwa państwa pochodzi od wzgórza na prawym brzegu Tybru, w zachodniej części Rzymu, gdzie była etruska osada zwana "Vatica" albo "Vaticum". Nazwą Watykan (Pola Watykańskie) określano płaski obszar między Tybrem oraz wzgórzami Janiculum i Monte Mario. Nazwę "Państwo Watykańskie" wymyślił Benito Mussolini, strona kościelna proponowała nazwę "Roma vaticana" (Rzym watykański) podczas negocjacji traktatu laterańskiego w 1929 roku.
Historia Wzgórza Watykańskiego sięga IV wieku, kiedy cesarz rzymski przekazał biskupom Rzymu jeden z pałaców. Początkowo siedzibą papieży nie był sam Watykan, lecz Lateran. Watykan był miejscem pielgrzymek do grobu św. Piotra. Bazylika została zbudowana przez Konstantyna Wielkiego ok. 324 r. jako świątynia memorialna nad grobem świętego Piotra. Biskupi Rzymu oparli swój prymat na sukcesji apostolskiej. Twierdzą oni, że pierwszym biskupem Rzymu był apostoł Piotr, który miał tu zginąć śmiercią męczeńską. W pobliżu miejsca jego kultu już w pierwszych wiekach chrześcijaństwa zbudowano klasztory, przytułki i schroniska. Powstały też liczne kramy kupieckie obsługujące podróżujących.
Po ograbieniu bazyliki przez arabskich piratów (w 846) papież Leon IV podjął decyzję o otoczeniu bazyliki i przylegających do niej budynków murem obronnym. W ten sposób powstało tzw. „miasto leonowe”. Na początku XVI wieku, Juliusz II, podjął decyzję o zburzeniu grożącej zawaleniem bazyliki z czasów Konstantyna i zbudowaniu w tym miejscu nowej świątyni. Watykan stał się miejscem, gdzie papież mógł się schronić przed najeźdźcami.
1.6. Wielka Schizma Wschodnia
Ważnym wydarzeniem w historii Kościoła katolickeigo była wielka schizma wschodnia, która nastąpiła w 1054 r. Podzieliła ona trwale Kościół na katolicki i prawosławny. Schizma była rezultatem narastających różnic kulturowych, liturgicznych i organizacyjnych między chrześcijaństwem wschodnim i zachodnim, w mniejszym stopniu natomiast różnic doktrynalnych. Nie mniej bezpośrednią przyczyną rozłamu stał się spór o tzw. filioque, a mianowicie występujące w katolickim Credo sformułowanie dotyczące pochodzenia Ducha Świętego: "qui ex Patre Filioque procedit" - "który od Ojca i Syna pochodzi".
Sformułowanie to nie występowało początkowo w symbolu nicejsko-konstantynopolitańskim. Teologia zachodnia już od VIII w. dostrzegała zasadność filioque, wprowadzając je stopniowo do tekstu wyznania wiary. W 1014 r. zgodę na filioque w liturgii rzymskiej wyraził papież Benedykt VIII. Teologowie wschodni nie wyrażali natomiast zgodny na tę "dogmatyczną innowację". W wyniku sporu legaci papieża Leona IX obłożyli patriarchę Celariusza klątwą, na co on odpowiedział ekskomuniką całego Kościoła rzymskiego, z jego głową, papieżem, na czele.
Nie był to pierwszy tego rodzaju konflikt. Zerwanie łączności między Wschodem i Zachodem miało już miejsce podczas schizmy akacjańskiej (482-519) i focjańskiej (867-893). Tym razem jednak podział ujawnił różnice na tyle głębokie, że nie udało się ich przezwyciężyć. Podział chrześcijaństwa ostatecznie przypieczętowały wyprawy krzyżowe, podczas których doszło do otwartego konfliktu między obydwoma Kościołami, traktującymi siebie nawzajem jako Kościoły heretyckie.
Mimo wielokrotnie podejmowanych prób zjednoczenia, jak dotąd nie udało się przezwyciężyć dokonanego w 1054 r. podziału. Ważnym momentem było jednak odwołanie 5 grudnia 1965 r. podczas Soboru Watykańskiego II nałożonych tysiąc lat wcześniej wzajemnych ekskomunik.
1.7. Wielka schizma zachodnia
W roku 1309 papież Klemens V przeniósł siedzibę Kurii Rzymskiej do Awinionu na terenie rozpoczynając okres tzw. niewoli awiniońskiej papieży. Dopiero Grzegorz XI powrócił w 1377 roku do Rzymu. A po jego śmierci nastąpił najpoważniejszy konflikt wewnętrzny w Kościele katolickim od początku jego istnienia. Narodził się on tuż po zakończeniu niewoli awiniońskiej.
Wielka schizma zachodnia czyli okres trwający od 1378 do 1417 roku, kiedy to brak zgody kardynałów, kierujących się głównie pobudkami politycznymi, powodował, że do tytułu głowy Kościoła katolickiego rościło sobie pretensje dwóch, a nawet trzech papieży jednocześnie. W ten sposób Kościół katolicki podzielił się na dwie obediencje: rzymską i awiniońską.
Kiedy zmarł w 1378 roku Grzegorz XI doszło do wyboru dwóch papieży: przebywającego w Rzymie Urbana VI i jego antypapieża (tak nazywano drugiego wybranego papieża) Klemensa VII, który za swoją rezydencję uważał Awinion. Doszło wówczas do silnego podziału pomiędzy zwolenników Klemensa (tutaj prym wiodła Francja i jej sojusznicy) i Urbana (głównie Anglia i cesarstwo). Rozwiązania konfliktu nie przyniosła śmierć papieży, bo po nich zostali wybrani kolejni papieże - zawsze po dwóch. Do głosu zaczęli dochodzić profesorowie uniwersytetów oraz prawnicy kościelni, którzy coraz częściej głosili wyższość soboru nad papieżem, gdyż władza papieska poprzez ten podział znacznie straciła na autorytecie, szczególnie wśród inteligencji (uwaga: nie jako warstwy społecznej, ale jako grupy osób wykształconych - należy rozróżniać oba pojęcia!). Tak zrodziła się koncepcja koncyliarystów, którzy będą w przyszłości (aż do Soboru Trydenckiego) walczyć z kurialistami, czyli uznającymi władzę papieża nad soborem.
W 1409 roku 23 kardynałów obu istniejących wówczas obediencji zwołało w Pizie sobór powszechny biskupów chrześcijańskich. Na soborze zebrało się reprezentatywne grono ponad 300 biskupów, przedstawicieli kapituł katedralnych i uniwersytetów. Głównym celem soboru było przezwyciężenie panującej w Kościele katolickim schizmy. Sobór zdetronizował niemogących się porozumieć papieży - Grzegorza XII i Benedykta XIII - uznając ich za heretyków. Konklawe zwołane podczas soboru wybrało na papieża Pietro Philargiego, który przybrał imię Aleksander V. Powstała w ten sposób obediencja pizańska zyskała sobie szerokie poparcie w zachodnim chrześcijaństwie. Sobór w Pizie nie zakończył jednak schizmy a wręcz ją pogłębił, gdyż papieże obediencji rzymskiej i awiniońskiej nie uznali jego rozstrzygnięć. W związku z tym, tytułem papieża posługiwało się już nie dwóch a trzech dostojników Kościoła katolickiego.
16 listopada 1414 roku rozpoczął się sobór powszechny w Konstancji zwołany przez Jana XXIII (pizańskiego następcę Aleksandra V), który w tym czasie cieszył się największym poparciem. Jednym z głównych zadań soboru było zakończenie wielkiej schizmy. Sobór sugerował wszystkim trzem urzędującym papieżom abdykację i wybór nowego. Wybrano Marcina V.
W połowie XV wieku kolejny papież Mikołaj V powiększył i upiększył budowle watykańskie, założył również Bibliotekę Watykańską. Jego następcy kontynuowali rozbudowę Watykanu - Sykstus IV wzniósł Kaplicę Sykstyńską (1475-1483), Aleksander VI wybudował wieżę nad kaplicą (Torre del Borgia), Juliusz II natomiast zatrudnił Bramantego do zbudowania nowej Bazyliki św. Piotra.
1.8. Sobór Watykański I
Sobór Watykański I zwołany przez papieża Piusa IX obradujący w latach 1869 - 1870. Został zawieszony, kiedy wojska włoskie zdobyły Rzym i nigdy nie wznowiono obrad. Sobór uchwalił konstytucję dogmatyczną, która zawiera wypowiedź doktrynalną, że definicje Papieża Rzymskiego są same z siebie niezmienne, a nie wynika to ze zgody Kościoła. To zdanie oraz dogmat o nieomylności papieża w sprawach wiary i moralności kształtuje dziś w znacznej mierze stosunki w Kościele katolickim.
Państwo Watykan to utrzymało się do 1870, kiedy to armia króla Włoch Wiktora Emanuela II włączyła je do nowo powstającego Królestwa Włoch. Papież nie zgodził się z tą decyzją i ogłosił się więźniem Watykanu.
1.9. Traktaty laterańskie
11 lutego 1929 roku Benito Mussolini i sekretarz stanu Pietro Gasparri podpisali w pałacu na Lateranie ugodę. Mussolini, zdający sobie sprawę z władzy i autorytetu papieża Piusa XI, postanowił nawiązać z nim porozumienie, by przez jego przychylność, zwiększyć poparcie wśród społeczeństwa. Na umowę tą złożyły się: traktat, konwencja finansowa i konkordat. Na podstawie traktatu powstało Państwo Miasta Watykańskiego, a Kościół po 59 latach uznał istnienie państwa włoskiego ze stolicą w Rzymie. Nowe państwo miało prawo do posiadania własnej armii, policji, sądownictwa, gazet, rozgłośni radiowej i więzienia. W ramach rekompensaty za straty terytorialne Stolica Apostolska otrzymała 750 mln lirów oraz 1 mld lirów w pożyczce 5-procentowej. Postanowienia konkordatu uczyniły z wyznania katolickiego religię państwową we Włoszech. Kościół miał porozumiewać się z rządem w sprawach obsady parafii i biskupstw. W szkołach podstawowych i średnich wprowadzono obowiązkową naukę religii. Zawieranie małżeństw możliwe było tylko w Kościele. Nowy konkordat został podpisany dopiero w 1983 r., natomiast traktat laterański obowiązuje do dziś i stanowi o granicach państwowych oraz dobrach materialnych Stolicy Apostolskiej we Włoszech.
1.10. Sobór watykański II
11 października 1962 roku rozpoczął się Sobór Watykański II i trwał z przerwami do 8 grudnia 1965. Obrady Soboru rozpoczął papież Jan XXIII, a zakończył Pawła VI. Był to dwudziesty pierwszy sobór powszechny, poprzedzony okresem przygotowawczym, w latach 1959-1960, w czasie którego utworzono dziesięć komisji przygotowawczych, trzy sekretariaty oraz powołano Komisję Centralną.
Historycy Kościoła podają liczbę uczestników sięgającą 3058, udział biskupów z państw socjalistycznych normowały pozwolenia władz państwowych, dlatego ich liczba sięgała 5% wszystkich uczestników. Obok biskupów w obradach Soboru uczestniczyli również eksperci duchowni i świeccy, obradom przysłuchiwali się audytorzy (siostry zakonne i katolicy świeccy) oraz obserwatorzy wspólnot niekatolickich (28 kościołów, w czasie ostatniej sesji ich liczba sięgnęła 106 osób). Różnorodność uczestników wskazywała na duże zainteresowanie Soborem oraz różne potrzeby Kościołów lokalnych.
Celem Soboru było m. in. dostosowanie dyscypliny kościelnej do wymogów czasu, uwspółcześnienia (aggiornamento) m.in. poprzez odnowienie Kościoła i powrót do źródeł. Dużą uwagę przywiązywano do omówienia spraw związanych z udziałem świeckich w Kościele oraz reformami Kościoła.
Sobór obradował w czterech sesjach, tylko pierwszej przewodniczył Jan XXIII, gdyż w trakcie trwania Soboru zmarł, kolejne były prowadzone przez papieża Pawła VI. Sesje odbyły się w następujących terminach:
11 X - 8 XII 1962,
29 IX - 4 XII 1963,
14 IX - 21 XI 1964,
14 IX - 8 XII 1965.
Podczas Soboru Watykańskiego II przyjęto przez ojców soboru następujące dokumenty:
Konstytucja o liturgii świętej Sacrosanctum concilium
Konstytucja dogmatyczna o Kościele Lumen gentium
Konstytucja dogmatyczna o Objawieniu Bożym Dei verbum
Konstytucja duszpasterska o Kościele w świecie współczesnym Gaudium et spes
Dekret o środkach społecznego przekazywania myśli Inter mirifica
Dekret o Kościołach wschodnich katolickich Orientalium ecclesiarum
Dekret o ekumenizmie Unitatis redintegratio
Dekret o pasterskich zadaniach biskupów w Kościele Christus dominus
Dekret o przystosowanej odnowie życia zakonnego Perfectae caritatis
Dekret o formacji kapłańskiej Optatam Totius
Dekret o apostolstwie świeckich Apostolicam actuositatem
Dekret o działalności misyjnej Kościoła Ad gentes divinitus
Dekret o posłudze i życiu kapłanów Presbyterorum ordinis
Deklaracja o wychowaniu chrześcijańskim Gravissimum educationis
Deklaracja o stosunku Kościoła do religii niechrześcijańskich Nostra aetate
Deklaracja o wolności religijnej Dignitatis humanae
Ciekawostkę może stanowić fakt, że dokumenty soborowe po raz pierwszy w historii Kościoła spisane zostały bez użycia formuły anathema sit („niech będzie wyklęty”).W trakcie trwania obrad w 1963 roku została również ogłoszona encyklika pt. „Pokój na ziemi”, w której poroszono zagadnienia uchodźctwa politycznego.
Sobór Watykański II był najważniejszym wydarzeniem w życiu Kościoła w XX wieku, ponieważ przyjęte dokumenty dogmatyczne i duszpasterskie wprowadziły wiele nowości dostosowanych do XX wieku. Przeprowadzono zmiany liturgiczne np. wprowadzono języki narodowe, co było uznane za awans kultury różnych narodów. Zniesiono odprawianie liturgii w języku łacińskim, co pomogło wiernym lepiej zrozumieć przebieg Eucharystii, księża celebrowali nabożeństwa twarzą do wiernych. Podczas trwania Soboru papież Paweł VI nawiązał bliskie stosunki z patriarchą Konstantynopola Atenagorasem. 5 grudnia 1965 zostały odwołane ekskomuniki z 1054 roku. Pomogło to znacznie w otwarciu Kościoła na dialog ekumeniczny. Zwiększyła się możliwość udziału świeckich w życiu Kościoła (laikat),wprowadzono dialog pomiędzy tymi podmiotami. Utworzono sekretariaty ds. religii niechrześcijańskich i niewierzących. Nowym nurtem, szczególnie praktykowanym przez Jana Pawła II była tzw. nowa ewangelizacja, odnosząca się do działań misyjnych uznanych przez Sobór. Obrady Soboru i wszystkie postanowienia odbywały się w charakterze otwartości i tolerancji .
Dokumenty Soborów Powszechnych t. III, oprac. ks. A. Baron, ks. H. Pietras SJ, Kraków 2003, s. 872- 875.
; K. Schatz, Sobory Powszechne. Punkty zwrotne w historii Kościoła, Kraków 2001, s. 220-257.
F. Bécheau, Historia soborów, Kraków 1998, s. 211-218.
Małgorzata Grządziel, Postanowienia Soboru Watykańskiego II, http://historia.na6.pl/sobor_watykanski_ii.
F. Bécheau, Historia soborów, Kraków 1998, s. 219-241;