Ćwiczenie 2a.
Związki anatomiczno funkcjonalne kośćca szkielet osiowy;
Klasyfikacja stawów:
a) pełne, ścisłe synarthroses:
- więzozrost;
- chrząstkozrost;
- kościozrost;
b) jamowe diarthroses:
staw kulisty a. spheroidea - staw barkowy i biodrowy wszystkich kręgowców, stawy przy nasadach płetw parzystych ryb
staw owalny a. ellipsoidea - staw promieniowo-nadgarstkowo u człowieka i siodełkowy a.sellaris u ptaków w odcinu szyjnym kręgosłupa
staw zawiasowy ginglymus - między członami palców, w kończynach typu nośnego, np kopytne.
staw obrotowy a. trochoidea - dźwigacz-obrotnik atlas-axis u owodniowców Amniota, promieniowo-łokciowy radius-ulna chwytnych kończyn ssaków;
staw płaski a.plana - stawy nadgarstka carpus i stępu tarsus i między kręgami.
Rodzaje ruchów wykonywanych w stawach jamowych:
zginanie i prostowanie flexio et extensio
odwodzenie i przywodzenie abductio et adductio
ruchy obrotowe rotatio
Kręgosłup beztrzonowy - u Agnatha (minogi i śluzice) struna grzbietowa z chrząstkami obudowującymi rdzeń - zaczątki łuków nerwowych. U zrosłogłowych, dwudysznych, jesiotrokształtnych i trzonopłetwych (latimeria) kręgosłup beztrzonowy (asponylny, acentryczny) - struna i chrząstka obudowująca oba kanały na całej długości ciała.
Budowa kręgu:
na podstawie kręgów ryby kostnoszkieletowej (kręg okolicy tułowiowej
i ogonowej) - elementy kręgu: trzon centrum vertebre, łuk nerwowy arcus neuralis, łuk naczyniowy arcus haemalis, wyrostki kolczyste grzbietowe i brzuszne processus spinosus dorsalis et ventralis, wyrostki poprzeczne processus transversus wyrostki stawowe przednie i tylne processus articularis antarriores et posteriores.
modyfikacje budowy kręgu u poszczególnych grup kręgowców - kręgi ryb chrzęstnoszkieletowych, kostnoszkieletowych i czworonogów (ogólnie).
Trzony kręgów:
dwuwklęsły amphicelia, kręgosłup notochordalny (z resztkami struny pomiędzy kręgami i jako nić na wskroś kręgów), trzony połączone więzozrostami, duża elastyczność, mała giętkość. U ryb i niektórych prymitywnych czworonogów;
tyłowklęsły opisthocoelia i przodowklęsły procoelia, (bez struny, jeśli się zachowuje to raczej wewnątrz trzonów), trzony połączone stawami prawdziwymi (główka condylus i panewka cotylus), duża giętkość i mała elastyczność. U większości płazów i gadów;
platyceliczny platycoelia, staw ścisły z chrzęstnym dyskiem pomiędzy (w dysku resztki struny), mała giętkość, duża sztywność. U ssaków;
siodłowaty heterocoelia, stawy jamowe typu siodełkowego articulatio sellaris, absolutny brak struny grzbietowej, duża giętkość. Kręgi szyjne ptaków.
Jakiego rodzaju stawy tworzą konkretne typy kręgów?
Układ kręgów - metameria, (brak synchronizacji metamerii kręgosłupa i mięśni - układ intersegmentalny - duża efektywność zginania kręgosłupa).
Geneza układu intersegmentalnego: zjawisko rekombinowania sklerotomitów, zjawisko ogólne (wyjątek niektóre grupy ryb, np Amiiformes)
Filogeneza trzonu kręgu:
półtrzonowość hemispondylia - hypocentrum i pleurocentrum
pełnotrzonowośc holospondylia
(poszczególne etapy można prześledzić u przejściowców)
Ze względu na sposób wykształcenia kręgów:
monospondylia (zrośnięcie obu składowych - ryby kostnoszkieletowe, zanik jednej z nich - czworonogi)
diplospondylia (niektóre grupy pierwotnych płazów, np. meandrowce);
Ontogeneza trzonu kręgów: trzy źródła pochodzenia materiału trzonu kręgowego:
chondracentrum - z osłonek struny grzbietowej;
acrocentrum - z łuków kręgowych;
autocentrum - z osłonek struny i tuby mezenchymatycznej perichordalnej;
Przegląd budowy kręgów Kręgowców:
spodouste Chondrichthyes - trzony chrzęstne ze zwapnieniami typu tectospondylnego, astrospondylnego, cycklospondylnego, pełne łuki z wstawkami intercalaria, kręgosłup nieruchomo połączony z czaszka (wyjątek płaszczki - niewielka ruchomośc głowy, stawy)
zrosłogłowe Holocephali - kręgosłup beztrzonowy;
trzonopłetwe Crossopterygii (latimeria) - kręgosłup beztrzonowy;
dwudyszne Dipnoi - kręgosłup beztrzonowy, wtórnie, pierwotnie skostniały;
kostołuskie Chondrostei (jesiotr) - kręgosłup beztrzonowy;
przejściowce Holostei (mękławka, niszczuka) - największa różnorodność budowy - eksperyment natury; i beztrzonowe i trzonowe;
Kostnoszkieletowe Teleostei - kręgosłup skostaniały, zmienna liczba kręgów, reguła Jordana (1893): spośród ryb jednego gatunku większą liczbę kręgów mają zamieszkujące wody zimne, niż tropikalne, większą słodkowodne niż morskie i większą pelagiczne niż przybrzeżne;
Czworonogi - zawsze skostaniały;
Okolice kręgosłupa (charakterystyka kręgów poszczególnych odcinków):
Ile odcinków kregosłupa mają poszczególne grupy kregowców?
Ryby Pisces - okolica tułowiowa regio thoracalis i ogonowa regio caudalis , pierwsze trzy kręgi - narząd Webera (czółenko scaphium, wstawka intercalarium, kostka trójdzielna tripus; u karpiokształtnych Cypryniformes), ostatnie 1-3 urostyl. Wyrostki kolczyste modyfikowane dla umocnienia podstawy płetwy ogonowej hypuralia;
Płazy Amphibia
Ogoniaste Urodela - przedkrzyżowa regio presacralis, kręg krzyżowy os/vertebrum sacralis i okolica ogonowa regio caudalis. Wszystkie kręgi okolicy przedkrzyżowej mają przyczepy do żeber i są zaopatrzone w krótkie żebra, kręgi ogonowe mają kanały naczyniowe (wyjątek meandrowce - też żebra);
Bezogonowe Anura - okolica ogonowa przekształcona w urostyl os coccygis
Beznogie Apoda - tylko okolica tułowiowa
U wszystkich płazów pierwszy kręg atlas wykształcony odmiennie, dwie powierzchnie stawowe dla kłykci facio condyli occipitales.
Owodniowce Amniota - okolica szyjna regio cervicalis, tułowaiowa r. thoracalis, lędźwiowa r.lumbalis, krzyżowa r.sacralis, ogonowa r.caudalis. Kręgi szyjne - zredukowane żebra do pleurapophysis z foramen costotransversarium (wyjątek krokodyle); Specjalne przekształcenia dwóch pierwszych kręgów - dźwigacz altas i obrotnik axis. Kręgi piersiowe - powierzchnie stawowe dla żeber, kanał między kręgiem a żebrem canalis arteriovertebralis. Kregi lędźwiowe - silne trzony i wyrostki poprzeczne. Okolica krzyżowa - kościozrost, okolica ogonowa - kanały naczyniowe, szewrony ossa chevron u gadów i ssaków, pygostyl u ptaków.Jaszczurki - wydłużone dystalne części ogona z okrężnym pęknięciem - autotomia;
Ptaki - siodełkowate kręgi szyjne, kościozrosty: notarium, synsacrum i pygostyl
Połączenie kręgosłupa z czaszką:
Ryby - nieruchome (wyjątek płaszczki), płazy - dwa kłykcie potyliczne, atlas- nieznaczne ruchy potakujące, gady i ptaki - jeden kłykieć, dźwigacz atlas i mniej funkcjonalny obrotnik - duża ruchomość głowy, ssaki - dwa kłykcie, dźwigacz atlas i obrotnik axis - duża ruchomość głowy
Ćw. 2a. Szkielet osiowy_KWJ
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
3