TEORIE PRZEDSIĘBIORSTWA
- neoklasyczna/tradycyjna- nie wyjaśniała wszystkiego, dlatego pojawiły się
- alternatywne
Teoria tradycyjna- wyjaśnia, jak funkcjonuje rynek, tj. jak kształtują się ceny i podaż przy danym popycie
1) w przedsiębiorstwie występuje jedność własności i zarządzania (właściciel jest menadżerem)
2) właściciel/menadżer przedsiębiorstwa dąży racjonalnie do maksymalizacji swoich korzyści w związku z prowadzoną działalnością
3) celem przedsiębiorstwa jest maksymalizacja zysku ekonomicznego
4) wiedza i informacje potrzebne do podejmowania decyzji są pewne. Przedsiębiorca zna popyt na swój produkt i swoje koszty, potrafi również uczyć się na błędach, a więc włącza swoje doświadczenie o zachowaniach nabywców i konkurentów do procesu decyzyjnego
5) w długim okresie czasu przedsiębiorca osiąga najniższy z możliwych poziom kosztów i wybiera optymalną ilość produkcji
Model ten nie jest idealny, bo przedsiębiorca nie zawsze ma doskonałe informacje, więc nie będzie w pełni optymalizował zysków. Więc wykorzystuje rozwiązania/efekty “wystarczająco dobre” a nie optymalne.
W rzeczywistości:
Ad. 1- jedynie w małych przedsiębiorstwach, w dużych nie.
Ad. 2, 3, 4- nie posiada doskonałych, często zbyt duże koszty ich uzyskania
Teorie alternatywne
Teoria menadżerska- rozwinęła się w latach 50.
1) opierała się na doświadczeniach wielkich korporacji amerykańskich o rozproszonej własności, zarządzanych przez menadżerów, którzy posiadali niewielki lub żaden udział w kapitale, własności firmy
2) oddzielenie własności od zarządzania wpływa na motywację menadżerów w podejmowaniu decyzji dotyczących zarządzania firmą.
W warunkach ograniczonych możliwości sprawowania zarządu przez właścicieli menadżerowie są skłonni dążyć do własnych celów, które nie zawsze są zgodne z celami właścicieli
3) zasada maksymalizacji zysków ulega ograniczeniu na rzecz działań menadżerów zgodnie z zasadą maksymalizacji ich własnych korzyści w ramach ograniczeń/warunków stworzonych przez właścicieli
Teoria behawiorystyczna- rozwinęła się równolegle z podejściem menadżerskim, polegała na próbie bardziej realistycznego opisu analizy procesów podejmowania decyzji w przedsiębiorstwie. Obserwuje ona i wyjaśnia , jak przedsiębiorstwa podejmują decyzje w warunkach złożoności i niepewności środowiska, w którym działają, Ludzie mają ograniczona zdolność poznawania rzeczywistości i dlatego mogą kierować się jedynie ograniczoną racjonalnością,
W praktyce poszukują nie rozwiązań optymalnych, a jedynie zadowalających. Koncepcja satysfakcjonującego minimum.
Pojęcie luzu organizacyjnego- założenie, że ogólna efektywność w większości organizacji przez długie okresy kształtuje się poniżej potencjalnej. Organizacja może realizować swoje cele, nie wydatkując na to całkowitej energii. Powstała w ten sposób rezerwa to luz organizacyjny.
Obiekt stojący przed trudnym problemem skłonny jest poświęcić korzyści rozwiązania optymalnego, aby zredukować trudy związane z poszukiwaniem go. Wybiera więc rozwiązania zadowalające, a nie optymalne.
Teoria przedsiębiorcy J. Schumpetera
(1883-1950)
Wiąże przedsiębiorstwo z energicznością, innowacyjnością, przedsiębiorczością.
Motorem przedsiębiorstwa jest przedsiębiorca- zakłada firmę, wyznacza cele, podejmuje ważne decyzje i koordynuje zasoby. Przedsiębiorca poszukuje zysku nadzwyczajnego, więc wprowadza innowacje.
Innowacje- wszelkie możliwe zmiany w produkcji i dystrybucji towarów.
-wprowadzenie na rynek zupełnie nowego produktu lub usługi
-wprowadzenie nowej metody produkcji pozwalającej zmniejszyć koszty np. nowa metoda oparta na nowych odkryciach i wynalazkach lub oparta na istniejącej wiedzy
-znalezienie i rozwój nowych rynków
-wykorzystanie nowych surowców i podzespołów
-nowe formy organizacji firmy- zarówno wewnątrz (np. elastyczna struktura organizacyjna) i między firmami
3 fazy w procesie zmian:
-pomysł- nie tylko przełomowy wynalazek/odkrycie, ale także nowy produkt finansowy albo dystrybucja
-wprowadzenie innowacji- wprowadzenie pomysłu na rynek, forma kreuje nową rzeczywistość; nowy produkt/zasady organizacji i sprzedaży, często faza długa i wymagająca nakładów
-rozpowszechnienie (dyfuzja)-
dyfuzja poprzez rozpowszechnienie innowacji,
Poprzez naśladowanie innych twórców, których przyciąga zysk nadzwyczajny
Innowacja rozpowszechnia się legalnie (sprzedaż, patent) lub nielegalnie (podrobienie)
Czasową przeszkodą są prawa własności intelektualnej (patenty, prawa autorskie). Im większy jest zysk, tym słabsza jest zapora. Kiedy dyfuzja jest odpowiednio szeroka zyski nadzwyczajne zanikają, rynek powraca do równowagi.
Wpływ innowacji na gospodarkę:
+wymagają one modernizacji istniejących przedsiębiorstw lub budowy nowych
+oczekiwania nadzwyczajnego zysku zachęcają do inwestycji, co zwiększa ogólną produktywność i ożywia koniunkturę
+ułatwiają przetworzenie oszczędności w inwestycje, a poprzez stworzenie nowej użyteczności zwiększają popyt, rozszerzają rynek i dalsze możliwości inwestycji.
Teoria instytucjonalna
Opiera się na założeniu, że różne transakcje zawierane na rynku są dokonywane w granicach wyznaczonych przez instytucje organizujące rynek.
Instytucje
-pewne wzory zachowań, np. sposób prowadzenia negocjacji
-przepisy określające prawa i obowiązki stron, np. regulujące odpowiedzialność
-regulacje prawne określające dozwolone sposoby działania, np. określające ograniczenia wolności gospodarczej
Założenia:
-stosunki powstające w życiu gospodarczym są tak skomplikowane, że nie mogą być wyjaśnione na gruncie czystej ekonomii. Założenie homo oeconomicus człowiek kieruje się ograniczoną racjonalnością- odrzucono założenie , że gospodarka dąży zawsze do równowagi
-system gospodarczy nie jest systemem równowagi, ale zbiorem transakcji i ciągle zmieniających się instytucji na kształt których wpływa wiele czynników pozaekonomicznych, np. przemiany w technice, moda i zwyczaje
Instytucjonalizm- opiera się na założeniu, ze rynek zawsze działa w ramach konkretnych instytucji, a instytucje te nie są tylko ewolucyjnym tworem rynku, ale często tworzone są przez państwa. Państwo interweniując w określenie kształtu tej instytucji kieruje się dążeniem do zmniejszenia kosztów działania rynku, ale także przesłankami pozaekonomicznymi.
Teoria kosztów transakcyjnych
W gospodarce rynkowej istnieją co najmniej dwa mechanizmy alokacji, które funkcjonują równolegle, ale opierają się na innych zasadach.
1) rynek- działa bezosobowo i jest kierowany siłami podaży i popytu
2) przedsiębiorstwo- alokacja istnieje w ramach hierarchicznej struktury zarządzania, w której podejmowane są decyzje alokacyjne i uruchamiane są środki wykonania
Koszta:
*zawieranie umów w transakcjach rynkowych
*trudności i koszty budowania długotrwałych powiązań kooperacyjnych
*odmienne traktowanie przez rząd transakcji zawieranych na rynku i działań organizowanych wewnątrz przedsiębiorstwa
Aby uniknąć tych kosztów/obniżyć je tworzy się przedsiębiorstwo. Motyw oszczędności na kosztach transakcyjnych jest głównym czynnikiem decydującym o powstaniu i rozmiarach przedsiębiorstwa, nie jest to jednak czynnik jedyny.
Inny czynnik to na przykład dążenie do zbudowania pozycji monopolistycznej na rynku
Teoria kontraktualna
Jest rozwinięciem podejścia instytucjonalnego, gdzie podstawowym elementem funkcjonowania przedsiębiorstwa jest kontrakt. Teoria ta widzi firmę jako splot kontraktów, które zawiera przedsiębiorca, aby uzyskać kontrolę nad ważnymi zasobami, które tworzą firmę. Kontrakty są zawierane z właścicielami czynników produkcji, które umożliwiają dysponowanie określonymi czynnikami. Przedsiębiorca jest jednocześnie organizatorem/kontraktorem i pełni w przedsiębiorstwie podstawową rolę , musi posiadać wiedzę, jakie zasoby są potrzebne i jak je pozyskać. Tworzy połączenie ważnych czynników wytwórczych w jedną całość.
Teoria agencji
Określa charakterystyczne cechy osób, które funkcjonują w przedsiębiorstwie w relacji pryncypał-agent (stosunki między nimi i charakterystyczne zachowania).
Pryncypał- właściciel/menedżer
Agent- menedżer/pracownik
Obie te relacje charakteryzuje stosunek władztwa.
Teoria powstała w latach 70, punktem wyjścia były spółki z.o.o i akcyjne.
Centralną postacią jest menedżer- podmiot, na który z jednej strony wpływają właściciele, a z drugiej on sam oddziałuje na podwładnych, wydając im polecenia i delegując zadania. Układ relacji pryncypał-agent cechuje asymetria informacji. Dwie osoby lub grupy osób występujące na różnych biegunach tego modelu nie dysponują tymi samymi informacjami. Nie jest możliwe, aby akcjonariusz niepracujący w przedsiębiorstwie, którego akcje posiada znał działalność tego przedsiębiorstwa, tak jak kierujący nim menadżer. Z kolei menadżer nie jest zorientowany we wszystkich, czym zajmuje się pracownik. Zarówno pryncypał, jak i agent są motywowani interesem własnym w swych działaniach, a nie interesem całego przedsiębiorstwa, czy tez właściciela. Agent działając w warunkach posiadanych informacji i zasad wynagradzania wybiera wariant postępowania najużyteczniejszy dla siebie, dążąc do zmaksymalizowania własnych korzyści.
Pryncypał szuka takich bodźców motywujących agenta, by ten przysporzył korzyści właśnie jemu.
Niechęć do ryzyka
Kontrakty oparte na:
a) wyniku; wynagrodzenie agenta zależy od wyników firmy, czyli np. od wysokości zysku, wielkości sprzedaży, oszczędności kosztów
b) działaniach; zachowaniu, oznacza że strony umawiają się, że przedmiotem kontraktu jest określone zachowanie się agenta, jego wynagrodzenie jest z góry określone i niezależne od wyników, które osiąga.
Teoria zasobowa firmy
Ukształtowała się w latach 90. Firma, jako zbiór zasobów i umiejętności. Nie ma dwóch przedsiębiorstw o dwóch takich samych zbiorach ze względu na ich różnorodność oraz niepowtarzalność procesów kształtowania. Zasoby i umiejętności determinują skuteczność i efektywność przedsiębiorstwa. Przedsiębiorstwo będzie działać tym efektywniej, im ma bardziej efektywne dla swojej strategii zasoby i umiejętności.
Zasoby to zbiór czynników wytwórczych posiadanych lub kontrolowanych przez firmę.
Są wykorzystywane do wytworzenia dóbr finalnych przy czym wytworzenie dóbr finalnych wymaga określonych umiejętności.
Zasoby
~materialne- składniki majątkowe odzwierciedlone w bilansie przedsiębiorstwa; łatwo je wycenić.
~niematerialne- marka handlowa, reputacja, kontakty z klientami
*fizyczne- maszyny, budynki, urządzenia
*ludzkie- wykształcenie, doświadczenie, inteligencja pracowników i sieć stosunków międzyludzkich
*organizacyjne- system planowania i sprawozdawczości, kontroli i wynagradzania, koordynacji zadań
*finansowe- środki finansowe, papiery wartościowe
Umiejętności- swego rodzaju dobra pośrednie wytworzone przez firmę w celu użytkowania określonych zasobów, zalicza się do nich procesy organizowania, koordynowania, kształtowania kultury oraz gromadzenia i przetwarzania informacji.
Cechy umiejętności:
1) wiele z nich ma charakter niedostrzegalny, co utrudnia innym firmom ich naśladowanie. Takie umiejętności, które wynikają z wiedzy.
2) zwiększają się w miarę ich stosowania (odwrotnie niż zasoby materialne, które się zużywają).
POJĘCIE PRZEDSIĘBIORSTWA
Przedsiębiorstwo w znaczeniu ekonomicznym jest określone jako wyodrębniona pod względem ekonomicznym jednostka prowadząca działalność produkcyjną, handlową lub usługową.
Art. 551 KC
Skład
-oznaczenie indywidualizujące przedsiębiorstwa lub jego części
-własność ruchomości lub nieruchomości w tym urządzeń, materiałów, towarów i wyrobów oraz inne prawa rzeczowe do ruchomości i nieruchomości.
-prawa z najmu/dzierżawy
-wierzytelności, prawa z papierów wartościowych i środki pieniężne
-koncesje, licencje, zezwolenia, patenty i inne prawa własności przemysłowej
-prawo majątkowe, autorskie i prawa pokrewne
-tajemnice przedsiębiorstwa
Przedsiębiorca- definicja z ustawy o swobodzie działalności gospodarczej lub Kodeksu Cywilnego
3 kryteria
1) poziom zatrudnienia
2) roczny obrót netto ze sprzedaży towarów, wyrobów i usług oraz operacji finansowych
3) suma aktywów bilansu przedsiębiorstwa, sporządzona na koniec jednego z dwóch ostatnich lat obrotowych
Mikro
1)do 10 pracowników
2)do 2 mln euro, przeliczone na złotówki według kursu NBP
3)do 2 mln
Mały
1)do 50 pracowników
2)do 10 mln
3)do 10 mln
Średni
1)do 250 pracowników
2)do 50 milionów
3)do 43 mln
FORMY ORGANIZACYJNO-PRAWNE PRZEDSIĘBIORSTWA
1) jednoosobowe przedsiębiorstwo
2) spółki
a) osobowe (cywilna- działalność reguluje KC, osobowe- spółki prawa handlowego; jawna, partnerska, komandytowa, komandytowo-akcyjna)
b) kapitałowe (akcyjna, z.o.o.)
Jednoosobowe przedsiębiorstwo
Przedsiębiorstwo jednego właściciela będącego osoba fizyczna niezależnie od tego ilu pracowników ten przedsiębiorca zatrudnia. Podstawa- prawo tworzenia i funkcjonowania stanowi ustawa o swobodzie działalności gospodarczej i KC.
Jest prowadzone i reprezentowane przez właściciela odpowiadającego w sposób wyłączny i bez ograniczeń za wszelkie zobowiązania wynikające z działalności firmy.
Zarówno majątkiem osobistym jak i majątkiem przedsiębiorstwa. Całkowitej odpowiedzialności osobistej towarzyszy pełnia kompetencji decyzyjnych (mogą być delegowane w formie pełnomocnictwa).
Działalność przedsiębiorstwa jednoosobowego nie wiąże się ze spełnieniem jakichkolwiek wymagań kapitałowych. Wpis do ewidencji działalności gospodarczej -> organy gminy prowadzą rejestr jeżeli spółka jest jednoosobowa to wpis do krajowego rejestru sądowego.
Nie ma określonego wymogu wysokości kapitału czy obrotu.
Dziedziny: handel, rolnictwo, usługi, rolnictwo, produkcja.
Może być przekształcone w spółkę.
Spółki
Spółka jest zrzeszeniem dwóch podmiotów, w sensie prawnym jest umowną formą, w której wspólnicy zobowiązują się do prowadzenia wspólnego przedsiębiorstwa zarobkowego lub osiągnięcia w innej formie wspólnego celu gospodarczego.
Ze względu na kryteria odpowiedzialności i wysokości kapitału dzielimy je na osobowe i kapitałowe.
Spółki osobowe- opierają swoja działalność na zasadzie osobistej pracy wspólników, przy czym wspólnicy ponoszą pełna odpowiedzialność majątkową za zobowiązania spółki.
Wyróżniamy spółki osobowe prawa cywilnego, których działalność regulują przepisy Kodeksu Cywilnego i osobowe spółki prawa handlowego, których działalność reguluje Kodeks Spółek Handlowych. : jawną, partnerską, komandytową i komandytową akcyjną
Spółka cywilna- powstaje w wyniku zawarcia przez wspólników umowy pisemnej określającej istotne postanowienia co do samego powołania spółki, a także co do jej celu gospodarczego, czasu trwania, sposobu prowadzenia działalności, rodzaju wysokości wkładu wspólników, zasad uczestniczenia wspólników w zyskach i w stratach oraz zasad rozwiązania spółki.
Nie posiada osobowości prawnej i nie jest przedsiębiorcą w rozumienie u.s.d.g.
Przymiot przedsiębiorcy-, jego prawa i obowiązki przysługują wspólnikom spółki cywilnej.
Każdy wspólnik jest upoważniony i zobowiązany do prowadzenia spraw spółki. Za zobowiązania wspólnicy odpowiedzialni są solidarnie, odpowiedzialność ta nie może podlegać jakiemukolwiek ograniczeniu, a każdy ze wspólników odpowiada za zobowiązania do pełnej ich wysokości.
Spółka jawna- osobowa, która prowadzi przedsiębiorstwo pod własną firmą (nazwą= musi być zawarte w niej „s.j”) powstaje ona w wyniku zawarcia umowy pisemnej, która odpowiada wymogom spółki cywilnej.
Prowadzenie praw spółki jest prawem i jednocześnie obowiązkiem każdego wspólnika. Umowa spółki lub uchwała wspólników może jednak powierzyć zarząd niektórym z nich. Spółka jawna stanowi formę odpowiednią do prowadzenia większego przedsiębiorstwa w sytuacji, gdy nie ma możliwości zgromadzenia kapitału niezbędnego do utworzenia spółki kapitałowej.
Spółka partnerska- nowa forma wprowadzona w 2001 roku. Umowa spółki partnerskiej powinna być zawarta w formie aktu notarialnego. Jest to forma przeznaczona dla przedstawicieli wolnych zawodów- lekarzy, prawników etc. Zarządzanie spółką partnerską w zależności od woli wspólników odbywa się tak jak w spółce jawnej (wszyscy mogą zarządzać) lub jak w spółce z.o.o. (zarządzają organy- zarząd, rada nadzorcza).
Istotną cechą jest wyłączenie odpowiedzialności partnera ze zobowiązań spółki powstałe w związku z wykonywaniem wolnego zawodu przez pozostałych partnerów, a także osoby zatrudnione w spółce, które podlegają kierownictwu innego partnera przy świadczeniu usług związanych z przedmiotem działalności spółki. Nazwa powinna wskazywać formę partnerską.
Spółka komandytowa- stanowi formę pośrednią między spółkami osobowymi a kapitałowymi. Istota- przynajmniej jeden ze wspólników odpowiada wobec wierzycieli spółki całym swoim majątkiem jak w spółce cywilnej (komplementariusz, którym może być zarówna osoba fizyczna, jak i prawna ) oraz odpowiedzialność przynajmniej jednego z nich jest ograniczona (komandytariusz).
Pozycja i rola komplementariuszy w spółce komandytowej odpowiada pozycji wspólników w spółce jawnej. Prawa i obowiązki komandytariuszy sprowadzają się do wniesienia wkładu, w którego ramach odpowiadają za zobowiązania spółki. Mają także prawo przeglądania ksiąg spółki.
-czynności w zakresie zwykłego zarządu
-czynności przekraczające zakres zwykłego zarządu
Prawo reprezentowania przysługuje jedynie komandytariuszom. Komplementariusz może reprezentować tylko przy pomocy pełnomocnika.
Spółka komandytowo-akcyjna: spółka, w której co najmniej jeden wspólnik komplementariusz odpowiada za zobowiązania spółki bez ograniczeń i co najmniej jeden jej człowiek jest akcjonariuszem. W stosunku do tej spółki stosuje się odpowiednie przepisy dotyczące spółki komandytowej i spółki akcyjnej z przewagą uregulowań właściwych spółce komandytowej. Założenie takiej spółki wymaga zgromadzenia kapitału zakładowego w wysokości 50 tys złotych. W tego typu spółkach pojawiają się organy właściwe spółkom kapitałowym; rada nadzorcza i walne zgromadzenie.
Spółki kapitałowe- nie ma więzi pomiędzy działalnością spółki a osobistą pracą wspólnika, wspólnicy nie odpowiadają za zobowiązania spółki wobec wierzycieli. Przedmiotem odpowiedzialności jest jedynie spółka gwarantująca zobowiązania swoim wyodrębnionym od majątku wspólników kapitałem.
Spółka z.o.o. - do utworzenia tej spółki niezbędne jest zgromadzenie kapitału w wysokości 50 tys złotych. Musi być wniesiony w całości w chwili wniesienia. Kapitał może być pokryty gotówką lub wkładami niepieniężnymi, tzn. aportami i dzieli się na udziały. Formą własności jest udział.
Utworzenie spółki wymaga zarówno umowy w formie aktu notarialnego określającego m.in. Firmę, siedzibę spółki, przedmiot działania, wysokość kapitału zakładowego oraz liczbę i wysokość udziałów poszczególnych wspólników. Spółka ma odpowiednie organy:
-zgromadzenie wspólników
-zarząd
-rada nadzorcza
Zgromadzenie ma prawo podejmowania decyzji we wszystkich sprawach spółki, jego rozstrzygnięć wymagają takie sprawy jak: rozpatrzenie i zatwierdzenie sprawozdania, bilansów oraz rachunku zysków i strat za ubiegły rok a także udzielenie absolutorium zarządowi, czyli główny zarząd działa dobrze, zbycie lub wydzierżawienie przedsiębiorstwa, podjęcie uchwały w sprawie podziałów zysków lub strat.
Zarząd jest organem wybieranym, składa się z jednego bądź większej liczby członków. Członkami zarządu mogą być wspólnicy lub też osoby spoza ich grona. Do kompetencji zarządu należy prowadzenie spraw spółki oraz reprezentowanie jej wobec osób trzecich.
Rada nadzorcza: zajmuje się nadzorem nad działalnością spółki (nie ma obowiązku jej powoływania,
nadzór mogą sprawować wspólnicy).
Forma taka jest odpowiednia dla przedsiębiorstw małych i średnich ponieważ posiada małą liczbę wspólników, chociaż prawnie nie ma ograniczeń górnej ilości wspólników. Wspólnicy ci są zainteresowani zmniejszeniem osobistego ryzyka związanego z prowadzeniem przedsiębiorstwa. Odpowiedzialność majątkowa obejmuje bowiem majątek spółki, a nie wspólników.
Spółka akcyjna- do utworzenie niezbędne jest zebranie kapitału w wysokości 500 tys złotych, w przeciwieństwie do spółki z.o.o. kapitał nie musi być zgromadzony w całości w momencie powstania spółki. Możliwy jest tutaj specyficzny sposób gromadzenia kapitału publiczna subskrypcja akcji.
Kapitał może być pokryty gotówką lub aportami i dzieli się na akcje o równej wartości nominalnej. Akcja stanowi podstawę nabycia udziału i jest również papierem wartościowym. Akcje mogą wystawione imiennie lub na okaziciela, są zbywalne. Istnieje możliwość wydania akcji uprzywilejowanych co do prawa głosu, dywidendy, podziału majątku.
Utworzenie spółki wymaga ustanowienia jej statutu w formie aktu notarialnego określającego przede wszystkim przedmiot przedsiębiorstwa, wysokość kapitału kaucyjnego, sposób zebrania kapitału, nominalną wartość i ogólna liczbę akcji oraz organizację władz zarządzających i nadzorczych. Struktura i kompetencje władz spółki akcyjnej są podobne do rozwiązań przyjętych w spółce z.o.o. przy czym spółka akcyjna ma obowiązek powołania rady nadzorczej, ale nie komisji rewizyjnej.
Jest odpowiednią formą do prowadzenia dużych przedsiębiorstw, których utworzenie i funkcjonowanie wymaga znacznego kapitału.
Kryteria, które należy spełnić przy zakładaniu spółki gospodarczej
- organy założycielskie
-kapitał
- publiczne ujawnienie wyników działalności spółki ( dotyczy jedynie spółek akcyjnych )
- zakres odpowiedzialności majątkowej i ryzyka kapitałowego
- możliwości finansowania działalności
-zakres kierowania i kontroli firmy
- obciążenia podatkowe
A.P