Polszczyzna, jako język fleksyjny

Polszczyzna na tle morfologicznej klasyfikacji języków:

Związek między fleksją, szykiem, a określonością w polszczyźnie:

- Fleksja a szyk wyrazów:

W polskim zdaniu można zamienić podmiot i dopełnienie miejscami bez zmiany znaczenia zdania. Swobodę szyku zdania polszczyzna zawdzięcza rozbudowanej fleksji.

- Szyk wyrazów w polszczyźnie:

Szyk wyrazów w polszczyźnie swobodny, ale nie dowolny.

- Gramatyczne ograniczenia szyku:

1. Przyimek polski występuje prawie zawsze przed rzeczownikiem lub przymiotnikiem, którym rządzi [wyjątek: postpozycyjny przyimek `temu'].

2. Niektóre spójniki muszą zajmować ściśle określoną pozycję względem łączonych przez siebie składników.

3. Niektóre partykuły występują tylko w prepozycji, czyli przed składnikiem zdania, do którego się odnoszą, np. niech, oby, nie.

4. Niektóre rzeczowniki, przymiotniki, frazy przymiotnikowe, partykuły i wykrzykniki występują tylko w postpozycji, np. statek widmo (*widmo statek).

5. Nieakcentowane formy zaimków nigdy nie zajmują pozycji inicjalnej w zdaniu.

- Pozagramatyczne ograniczenia szyku:

Pytania i odpowiedzi - zależność od akcentu.

Struktura tematyczno-rematyczna zdania - struktura zdania rozpatrywanego z punktu widzenia hierarchii zawartych w nim informacji, obejmująca temat, czyli coś o czym się mówi, i remat, czyli coś, co się o tym mówi. Inne nazwy: aktualne rozczłonkowanie, perspektywa funkcjonalna, struktura komunikacyjna.

Temat - w strukturze tematyczno-rematycznej zdania: coś, o czym się mówi, np. osoba, rzecz lub sytuacja, o której się coś orzeka, znana z poprzedniego kontekstu. Inne nazwy: datum, „stara informacja”.

Remat - w strukturze tematyczno-rematycznej zdania: coś, co się mówi o temacie zdania. Inne nazwy: novum, „nowa informacja”.

Wyrażenie tematyczne - część zdania wyrażająca jego temat.

Wyrażenie rematyczne - cześć zdania wyrażająca jego remat.

Podsumowanie:

Polszczyzna jest językiem fleksyjnym, fuzyjnym. Na funkcje gramatyczne form wyrazowych w zdaniu wskazuje nie ich miejsce, lecz końcówki i afiksy fleksyjne. To sprawia, że szyk wyrazów w polszczyźnie w niewielkim stopniu, pełniąc funkcje gramatyczne, służy przede wszystkim wyrażaniu hierarchii treści w zdaniu, a w szczególności sygnalizowaniu określoności.

Szyk dowolny w zdaniach izolowanych.

Istnieje ścisły związek między fleksją, szykiem, a określonością (znów angielskie `the' i `a').

Mirosław Bańko „Wykłady z polskiej fleksji” str. 210-219. Gramatyka opisowa 12.10.2007

1

---