Środki dezynfekujące dzielimy na:
- bakteriobójcze - zabijające bakterie
- bakteriostatyczne - hamujące procesy życiowe bakterii
Odkażanie
Środki używane w odkażaniu:
- dezynfekujące - używane w środowisku nieożywionym
- antyseptyki - używane na żywych powierzchniach
Na działanie środków odkażających wpływają:
- koagulacja białek
- niespecyficzne i specyficzne chemiczne połączenia
- działanie związków powierzchniowo czynnych
- uwodnienie, koagulacja (im mniejsze uwodnienie tym koagulacja mniejsza)
- czas działania środka
- stężenie środka dezynfekującego ( Fenol 1% działa 5-9 razy silniej niż 0,5%)
- pH środowiska (pH zmienia się wraz ze wzrostem ilości jonów H+ i OH-)
- liczba i rodzaj mikroorganizmów (te wewnątrz skupiska przeżyją służej)
- temperatura
- istnienie populacji komórek mających różną wrażliwość na stosowane środki
- wiek (młode komórki są bardziej podatne na działanie środków dezynfekujących)
- niespecyficzne substancje organiczne (chlor, fenol, silne kwasy, sublimat łączą się z koloidami, czyli organizmami w śluzie lub kale więc będą ochraniane)
- ciśnienie osmotyczne (substancje o wysokim ciśnieniu np. syropy powodują odwodnienie drobnoustrojów co zmniejsza ich odporność na czynniki fizyczne i chemiczne)
- antagonizmy chemiczne (działanie środków przeciwbakteryjnych można odwrócić, np. sublimat wiążący grupy SH można inaktywować)
- napięcie powierzchniowe (zmniejszenie napięcia powierzchniowego ułatwia adsorpcję środka odkażającego na powierzchni komórki i zwiększa zdolność jej penetracji do wnętrza)
Sanitaryzacja - sprzątanie, usuwanie zanieczyszczeń i drobnoustrojów, w sanitaryzacji wykorzystuje się środki chemiczne i metody mechaniczne.
Dezynfekcja - wyjałowienie środowiska, zniszczenie lub usunięcie drobnoustrojów i ich form wegetatywnych prowadzone metodami chemicznymi i fizycznymi.
Metody:
- środki chemiczne : istotny jest czas i stężenie, dzielą się na bakteriobójcze i bakteriostatyczne, są to związki fenolu i ich pochodne, alkohole, barwniki, aldehydy i środki utleniające,
- termiczne: stosuje się ciepło wilgotne, używa się:
metodę komorowo-parową o temp. 110*C,
metodę komorowo- parowo- formalinową w temp. 48-49*C w oparach amoniaku i formaliny (dezynfekcja odzieży i pościeli)
Sterylizacja - wyjaławianie, służy do zabicia wszystkich drobnoustrojów znajdujących się w danym materiale lub środowisku.
Sterylizacja dzieli się na:
cieplna sucha:
- wyżarzanie - stosowane do usuwania drobnoustrojów np. wyżarzanie ezy
- opalanie - całkowite usuwanie np. opalanie kolb i probówek,
- suchym gorącym powietrzem - suche ciepło o temp. 160-180*C, w nagrzewnicy elektrycznej lub promienniku podczerwieni :
sterylizacja z wymuszonym obiegiem powietrza - 160*C - 120min, 180*C - 60min,
sterylizacja z naturalnym obiegiem powietrza - 160*C - 150min, 180*C - 45min,
cieplna mokra:
- gotowanie
- pasteryzacja- ogrzewanie parą wodną o temp. 75-100*C przez 15-20min, a potem ochładzanie poniżej 10*C , usuwa drobnoustroje i ich formy wegetatywne. W pasteryzacji używa się też urządzeń: dezynfektorów w których wykorzystuje się środki myjące i dezynfekujące podgrzane do 60-80*C.
- parowa - używa się nasyconej pary wodnej o temp. powyżej 100*C, przeprowadza się ją w sterylizatorach parowych, istnieje tu zależność między ciśnieniem, a temperaturą i czasem (wykorzystywana do sterylizacji bielizny, materiałów opatrunkowych , rękawiczek, szkła) zaleca się temp. 112*C i ciśnienie 1,5 atmosfery przez 30 min.
- tyndalizacja - ogrzewanie w 80*C przez 2h, w ciągu 3 kolejnych dni, w przerwach inkubowanie w temp. 37*C
Filtracja - wykorzystywana do usuwania bakterii z płynów zawierających substancje ulegające rozkładowi w temp. powyżej 60*C
Rodzaje filtrów:
- Berkefelda - z ziemi okrzemkowej
- Chamberlanda - z porcelany nieglazurowanej
- Seitza - metalowe z azbestowymi filtrami, szklane ze szkła spiekanego,
- membranowe - z nieczynnych biologicznie estrów celulozy
gazowa - tlenkiem etylenu lub formaldehydem:
tlenek etylenu, gazy wybuchowy trujący, niszczy formy przetrwalnikowe bakterii, prowadzi się w komorze gazoszczelnej, stężenie gazu 400-1000ml/dm3, wilgotność 30-60%, temp. 50-60*C, czas 2-2,5h.
oparami formaldehydu - niepalny, niewybuchowy, temp. 60*C, 2,5-3,5h
plazmowa- wykorzystuje się nadtlenkiem wodoru w wysokiej próżni w postaci pary i doprowadza się ją do stanu zjonizowanego, czyli plazmy w temp. 35-50*C, czas: 1-4h,
radiacyjna - promieniowanie jonizujące gamma wykazuje właściwości bakteriobójcze, promieniowanie nadfioletowym o dł. fali 250-260nm ma największą bakteriobójczość, wykonywane w niskociśnieniowych lampach UV,
Rodzaje kontroli sterylizacji:
- fizyczna -sprawdzanie parametrów: ciśnienia, temperatury, czasu za pomocą termometrów, zegarów,
- chemiczna - używa się wskaźników chemicznych, które w warunkach koniecznych do zabicia drobnoustrojów zmieniają kolor:
wewnętrzne - wewnątrz pakietów
zewnętrzne - na zewnątrz opakowań
- biologiczna - działania czynnymi sterylizatorami na żywe, wysuszone i bardzo odporne na temperaturę zarodniki, niechorobotwórczych laseczek
testy sporal A - krążek bibuły nasycony Bacillus stearothermophilus, używany przy autoklawach
testy sporal S - zarodniki Bacillus subtilis wykorzystywane przy sterylizacji suchym gorącym powietrzem, używany przy suszarkach
Hodowla drobnoustrojów tlenowych i beztlenowych:
Bakterie beztlenowe od tlenowych można rozróżnić przez hodowlę na płynnym podłożu
tlenowce zbierają się przy powierzchni, gdzie znajduje się najwięcej tlenu,
beztlenowce żyją na dnie, gdzie jest najmniej tlenu
Czysta kultura to określenie hodowli, w której wszystkie organizmy są klonami jednej komórki macierzystej.
Hodowla mieszana to hodowla w skład której wchodzą osobniki różnych gatunków.
PODŁOŻA HODOWLANE
Podział ze względu na pochodzenie składników:
- naturalne - o nie w pełni zdefiniowanym składzie chemicznym np. bulion odżywczy, mleko
- półsyntetyczne - częściowo poznane pod względem składu substancji odżywczych
- syntetyczne - o całkowicie określonym składzie substancji odżywczych,
Podział ze względu na konsystencję:
- płynne - bulion, mięsny i cukrowy
- półpłynne - z 0,5-1% agaru
- stałe - 1,5-3% agaru
Podział ze względu na wymagania odżywcze drobnoustrojów:
- proste- dla drobnoustrojów o niskich wymaganiach, płynne bulion, stałe - agar,
- wzbogacone - z dodatkami krwi, surowicy wspomagającej wzrost i namnażanie, płynne: bulion mózgowo- sercowy, które umożliwiają hodowlę i rozwój najbardziej wybrednych pod względem odżywczym bakterii
- wybiórcze:
wybiórczo- namnażające z dodatkiem substancji umożliwiających wzrost tylko określonych bakterii :
dla prątków Mycobacterium wg Epsteina,
dla dwoinki rzeżączki agar czekoladowy wg Wogesa,
pożywka SF dla Salmonelli i Shigelli,
wybiórczo- różnicujące - zawierają substancje różnicujące i wskaźnikowe np. występują zmiany pH lub barwy, np. purpura bromokrezolowa, czerwień fenolowa, błękit bromotymolowy,
podłoże MacConkeya dla bakterii z rodzaju Enterobacteria,
podłoże Chapmana dla gronkowców: zmiana zabarwienia dla gronkowców, zmiana pH dla maczugowców
podłoże Sabourauda dla grzybów
podłoże SS dla Salmonelli i Shigelli
podłoże z cetrymidem dla Pseudomonas,
podłoża specjalne z dodatkiem węglowodanów służą do określania cech biochemicznych (np. lekowrażlwości np. Müllera-Hintona
podłoże Kliglera dla Enterobacter
podłoże Christensena dla bakterii rozkładających mocznik
podłoże Simmonsa dla szczepów rozkładających cytrynian
- transportujące
Przy opisie MORFOLOGII KOLONII najczęściej bierze się pod uwagę:
kształt
wielkość
brzeg
powierzchnia
struktura
wyniosłość ponad powierzchnię
kolor
przejrzystość
konsystencja
zapach
Metody hodowli bakterii tlenowych i beztlenowych