OKOLICZNOŚCI POWSTANIA PKWN
ZAŁOŻENIA PROGRAMU MANIFESTU PKWN
Armia Czerwona wyzwoliła spod okupacji hitlerowskiej w 1944 roku w czerwcu: Białoruś, część Litwy i Łotwy, oraz wschodnie tereny Polski.
Były to dni przełomowe dla narodu polskiego.
Na wyzwolonych terenach 21 lipca objął władzę Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego PKWN - jako pierwszy w dziejach narodu polskiego rząd mający wyrażać interesy robotników i chłopów.
Przewodniczącym PKWN został Edward Osóbka Morawski.
1 sierpnia 1944 roku przeniusł on się do Lublina który w ten sposób pełnił rolę stolicy Polski do lutego 1945 roku.
MANIFEST PKWN
22 lipca 1944 roku PKWN ogłosił swój Manifest programowy zwany inaczej Manifestem 22 lipca.
1) wzywał on ludność do kontynuowania walki z Niemcami.
2) Zapowiadał reformę rolną (likwidację wielkiej własności ziemskiej)
3) Przejście przez zarząd państwowy obiettów przemysłowych administrowanych przez okupanta.
4) Szybką odbudowę kraju.
5) Zakładał uregulowanie wschodniej granicy Polski. Obiecywał powrót państwa polskiego nad Odrę i Bałtyk.
6) Zapowiadał trwały sojusz z sąsiadami Polski , Związkiem Radzieckim i Czechosłowacją oraz współpracę ze wszystkimi demokratycznymi krajami.
DZIAŁALNOŚĆ PKWN
PKWN działał pół roku do grudnia 1944. Mimo ogromnych trudności i braku zaufania do nowej władzy:
1) utworzono nową administrację państwową opartą na systemie rad narodowych.
2) Zaczęto odnawiać zniszczoną gospodarkę przeprowadzając reformy społeczne: reformę rolną i przemysłową.
3) Odbudowano szkolnictwo na wszystkich szczeblach.
4) W końcu 1944 roku PKWN nawiązał stosunki z rządem francuskim, z rządem Jugosławi i Czechosłowacji.
OKOLICZNOŚCI POWSTANIA RZĄDU TYMCZASOWEGO
1) Pozycja polityczna PKWN została umocniona, rząd na emigracji podał się do dymisji.
2) Na terenie „Polski Lubelskiej” siły polityczne dążyły do przekształcenia PKWN w Rząd Tymczasowy.
3) Podjęto uchwałę o powołaniu demokratycznego Rządu Tymczasowego Rzeczypospolitej Polskiej z Osóbką Morawskim na czele.
SPRAWA GRANIC POLSKICH
Jednak zastrzeżenia Churchilla i Roosvelta przeciwko uznaniu Rządu Tymczasowego spowodowały, że trzy zainteresowane mocarstwa postanowiły przedyskutować całość polskiego zagadnienia na konferencji w Jałcie (4-11 lutego 1945r.). W sprawie terytorium nowej Polski strona radziecka wysunęła na konferencji jałtańskiej uzgodniony już poprzednio z polskim Rządem Tymczasowym postulat odzyskania przez państwo polskie ziem piastowskich po Odrę i Nysę Łużycką, oraz ustalenia jego wschodniej granicy. Torowała się więc koncepcje nowego kształtu terytorialnego Polski. Decyzja konferencji jałtańskiej miały znaczenie międzynarodowe w sprawie polskiej, ale także odgrywały ważną rolę w kształtowaniu się sytuacji wewnętrzno-politycznej polski. Trudności kraju potęgował ogrom zniszczeń, a także konieczność przemieszczania się ludności z powodu przesunięcia się obszaru państwowego ze wschodu na zachód. Bardzo trudna okazała się sprawa dotycząca postanowień jałtańskich - utworzenie Rządu jedności Narodowej. W dniu 21 kwietnia 1945 roku Rząd Tymczasowy podpisał z ZSRR układ o przyjaźni, pomocy wzajemnej i współpracy powojennej. Na forum międzynarodowym stało przed Tymczasowym Rządem Jedności Narodowej ostateczne uformowanie sprawy granic państwa polskiego. Ustalenie zachodniej granicy Polski miało się dokonać na Konferencji Wielkiej Trójki w Poczdamie od 17 lipca do 2 sierpnia 1945 roku. Anglia i Stany Zjednoczone w Teheranie i Jałcie wyrażały aprobatę na uregulowanie wschodniej granicy wzdłuż Bugu i Sanu, to bez porównania na konferencji w Poczdamie miały zastrzeżenie co do granicy zachodniej. Konferencja poczdamska postanowiła ostatecznie, że byłe terytoria niemieckie na wschód od Morza Bałtyckiego do Świnoujścia a stamtąd wzdłuż rzeki Odry, wzdłuż zachodniej Nysy do granicy Czechosłowackiej, oraz obszar byłego Wolnego Miasta Gdańska oddane zostaną pod administrację państwa polskiego. Wkrótce po konferencji w Poczdamie 16 sierpnia 1945 roku zawarty zastał układ między Polską a ZSRR układ, który wytyczył granicę polsko-radziecką opierając się na wcześniejszych porozumieniach i zobowiązaniach. Nieco później w 1946 roku uregulowane zostały sprawy sporne między Polską a Czechosłowacją, dotyczące granicy w rejonach Cieszyna i Kłodzka. W ten sposób ustalony został terytorialny kształt państwa polskiego, który położył definitywny kres sporom z narodami ukraińskim, białoruskim i litewskim, z drugiej strony przez powrót na ziemie piastowskie osłabiał imperializm niemiecki, a tym samym wzmacniał bezpieczeństwo Polski. W konsekwencji zmian terytorialnych Polska stawała się państwem jednolitonarodowym , o znikomym procencie mniejszości narodowych.