Drogi wchłaniania substancji
trujących do organizmu
2
Trucizna jest to substancja organiczna lub nieorganiczna, która po dostaniu się do
organizmu powoduje zaburzenia czynności narządów lub śmierć. Od chwili umieszczenia
zanieczyszczenia w środowisku jego trujące składniki odbywają wieloetapową drogę do
organizmu człowieka. Wchłanianie (absorpcja) polega na przejściu substancji ze środowiska
zewnętrznego do krążenia ogólnego (krew, chłonka).
Wchłanianie może zachodzić różnymi drogami:
pokarmową,
skórną (dermalną),
wziewną (inhalacyjną),
pozajelitową (parenteralną) - dożylną, dootrzewnową, domięśniową, doskórną,
podskórną, dordzeniową,
przez jamy ciała - dospojówkową, donosową, doodbytniczą, dopochwową.
W toksykologii największe znaczenie ma droga wziewna, pokarmowa i skórna.
Wchłanianie substancji trujących poprzez układ oddechowy
Występująca w środowisku substancja w postaci gazu, pyłu, aerozolu czy par jest
wdychana i wnika dyfuzyjnie do półpłynnej warstwy wyściółki dróg oddechowych.
Rozpuszczony w wyściółce gaz jest wprowadzany do organizmu przez krew przepływającą w
kapilarach po drugiej stronie tkanek nabłonka. Wchłanianie w pęcherzykach płuc
kontrolowane jest przez współczynnik podziału między krwią i powietrzem, relację między
wentylacją i perfuzją, gradient stężenia w krwi i w powietrzu. Dla łatwo rozpuszczalnych
gazów wchłanianie jest liniowo zależne od rozpuszczalności.
Szybkość i sposób wchłaniania wahają się w szerokich granicach w zależności od
miejsca wchłaniania w drogach oddechowych oraz właściwości fizycznych i chemicznych
substancji. W obrębie górnych i środkowych dróg oddechowych wchłanianie substancji
toksycznych jest zwykle niewielkie. Najszybciej wchłanianie odbywa się w pęcherzykach
płucnych.
Miejsce osadzania się wdychanych cząstek zależy od ich wielkości. Cząstki większe
niż 2 mm osadzają się w górnych drogach oddechowych i po usunięciu ich wraz z wyściółką
śluzową - są połykane. Ich składniki są wchłaniane w przewodzie pokarmowym. Drobiny o
mniejszych rozmiarach docierają do pęcherzyków płuc i osadzają się tam.
3
Wchłanianie substancji trujących poprzez układ pokarmowy
Absorpcja trucizn może zachodzić na całej długości przewodu pokarmowego.
Wchłanianie to polega na przenikaniu substancji przez nabłonek jelitowy i jest na ogół
proporcjonalne do jej rozpuszczalności w tłuszczach. Substancje będące słabymi kwasami lub
zasadami są lepiej rozpuszczalne w tłuszczach.
Na szybkość wchłaniania się trucizn z przewodu pokarmowego wpływa wiele
czynników, m.in. skład treści pokarmowej, motoryka przewodu pokarmowego i flora
bakteryjna jelit. Skład treści pokarmowej może wpływać na tworzenie się kompleksów
między substancjami szkodliwymi a białkami lub jonami metali. Kompleksy takie są źle
rozpuszczalne i - co za tym idzie - słabo wchłaniane z przewodu pokarmowego. Przeciwnie,
np. obecność w treści pokarmowej tłuszczów, a także alkoholu, może dramatycznie nasilić
wchłanianie różnych substancji toksycznych. Czynność motoryczna przewodu pokarmowego
warunkuje bezpośredni kontakt trucizny z powierzchnią wchłaniającą, odgrywa zatem dużą
rolę w szybkości wchłaniania tej substancji. Flora bakteryjna jelit, biorąc udział w procesach
biotransformacji substancji trujących, może przyczyniać się do powstawania różnych
metabolitów, co modyfikuje ich wchłanianie.
Tylko nieliczne substancje wchłaniają się w żołądku; większość przenika do krwi w
jelicie cienkim, z krążeniem wrotnym dostaje się do wątroby i tutaj może ulegać
metabolizmowi. Wydalone z żółcią metabolity niektórych substancji toksycznych w jelicie
grubym mogą być ponownie wchłaniane do krążenia wrotnego. Po wchłonięciu trucizna
dostaje się do krwi.
Wchłanianie substancji trujących poprzez skórę
Skóra jest doskonałą zaporą przed wieloma trującymi substancjami. Pozwala
organizmowi wytrzymać podanie dawki 100 lub 1000 razy większej niż kiedy trucizny
wnikają do organizmu przez spożycie lub wdychanie. Niemniej znane są liczne wyjątki, jak
np. czynniki agresywne korozyjnie dla skóry (np. fenol) i wiele związków lipofilowych (np.
czterochlorek węgla lub lindan). Niektóre względnie hydrofilowe związki organofosforowe
(np. pestycyd Paration) również są silnie trujące działając poprzez kontakt ze skórą.
Substancje trujące przedostając się po przez tkankę skórną do krwi mogą spowodować
zatrucie całego organizmu a nawet doprowadzić do zgonu. Najszybciej do organizmu
przedostają się trucizny te które są rozpuszczalne w wodzie i tłuszczach. Pocenie i wilgotność
4
skóry zwiększają wchłanianie trucizn, otarcie skóry może spowodować natychmiastowe
wprowadzenie trucizny do organizmu i może być szybko rozprzestrzeniona w układzie
krwionośnym.
Literatura:
1. W. Seńczuk (red.), Toksykologia: podręcznik dla studentów farmacji, Wydawnictwo
PZWL, Warszawa, 1990.
2. W. Seńczuk (red.), Toksykologia współczesna, Wydawnictwo PZWL, Warszawa, 2005.
3. http://sakar.republika.pl/mechaniz.htm
4. http://www.sciaga.pl/tekst/57283-58-
drogi_wchlaniania_trucizn_przemian_i_ich_wydalania