Gospodarka rynkowa
Gospodarka rynkowa - system ekonomiczny, w którym decyzje dotyczące gospodarki podejmowane są przez różne podmioty gospodarcze (ludzi, firmy i rząd).
Podmiotami gospodarki rynkowej są :
gospodarstwa domowe,
przedsiębiorstwa,
instytucje finansowe,
administracja państwowa,
władza lokalna.
Do elementów gospodarki rynkowej zaliczyć można:
towar,
cenę,
pieniądz,
rynek.
Cechy systemu wolnorynkowego:
racjonalne i efektywne wykorzystanie czynników wytwórczych (ludzie, kapitał, technologie)
duża innowacyjność gospodarki
duża elastyczność gospodarki
brak praw socjalnych
niskie bezrobocie
Gospodarka tradycyjna
Gospodarka tradycyjna - w takiej gospodarce ludzie żyją zgodnie z odwiecznymi zwyczajami i tradycjami. Kwestie, co ma być produkowane, w jaki sposób i jak rozdzielone, nie stanowią problemów ekonomicznych.
"Gospodarka tradycyjna" opiera się na własności prywatnej. Metody produkcji przekazywane są z pokolenia na pokolenie. Produkcja ograniczona do spełnienia podstawowych potrzeb. Wydajność pracy niska, poziom rozwoju znikomy.
Gospodarka tradycyjna to taki system, w którym decyzje, co i jak wytwarzać oraz w jaki sposób to następnie dzielić, podejmowane są na podstawie odpornych na zmiany wzorców wypracowanych przez poprzednie pokolenia , czyli tradycji plemiennej i obyczaju. Technologia produkcji jest zwykle bardzo prymitywna, a wydajność pracy - niska. To, w jakim stopniu jednostka uczestniczy w podziale dóbr, zależy od jej miejsca w sztywnej strukturze społecznej - wódz i starszyszna otrzymują najwięcej, szarzy członkowie społeczności żyją często na skraju nędzy. W starozytności taki własnie system obowiązywał na całym świecie (Mezopotamia, Grecja, Chiny i inne), obecnie pozostałości takiej gospodarki można spotkać w słabo rozwiniętych krajach Afryki, Azji i Ameryki Południowej..
Centralne planowanie - model gospodarki nakazowo-rozdzielczej, zakładający ustalanie cen, płac oraz charakteru produkcji i redystrybucji na poziomie centralnego planu.
W modelu takim przedsiębiorstwa nie są samodzielnymi podmiotami. Popyt na rynku zapewnia dodruk pieniądza, przed hiperinflacja "chronią" centralne ustalone ceny. Powoduje to że zamiast hiperinflacji są kolejki w sklepach wynikające z nierównowagi na rynku. Teoretycznie podmioty mogą sprzedać dowolną ilość produktów w dowolnej jakości oraz cenie. Jednak ich możliwości produkcji ogranicza niska wydajność pracy oraz niemożność zaopatrzenia, ponieważ nierównowaga dotyczy wszystkich rynków również zaopatrzenia.
W takim modelu część podmiotów zawsze uzyska rentowność. Inne podmioty będą jednak zawsze nierentowne ponieważ nie dbają o koszty produkcji, co jest stałym elementem tego typu gospodarki. W takiej sytuacji podmioty rentowne będą finansować nierentowne. Istnienie takiego modelu na pewnym niskim poziomie wydajności jest możliwe, ale pod warunkiem że nie nie ma w nim sektora prywatnego.
Cechy gospodarki centralnie planowanej:
dominuje państwowa własność środków produkcji
państwo zarządza przedsiębiorstwami , ustala ceny, płace, limity i kontyngenty (brak konkurencji)
cele gospodarcze są określone przez centralne planowanie
główne decyzje dotyczące poziomu zużycia zasobów struktury produkcji , jej podziału i organizacji są określone przez organ centralny
Gospodarka planowa
Gospodarka planowa - gospodarka, opierająca się na założeniach planów kilkuletnich, określających najważniejsze cele rozwoju państwa. Plany takie popularne są w państwach o ustrojach socjalistycznych, a ich tworzenie i realizowanie jest jednym z najważniejszych zadań kierownictwa partii. Uchwalane są często na określony czas podczas zjazdów partyjnych lub plenum. W historii PRL powszechnie znany jest plan trzyletni i plan sześcioletni.
W gospodarce centralnie planowanej to władze ustalają, co, jak i dla kogo ma być produkowane. Ustalane są także ceny poszczególnych produktów. System planowania gospodarczego we wszystkich krajach okazuje się nieefektywny i prowadzi do obniżenia stopy życiowej obywateli.