EKONOMIA

ZAGROŻENIA GOSPODARKI RYNKOWEJ

Rynek pracy i bezrobocie

• Podmioty funkcjonujące na rynku pracy:

• Konsumenci/ gospodarstwa domowe

• Przedsiębiorstwa

• Państwo

KONSUMENCI:

• Oferują na rynku pracę stanowiąc podaż pracy

Podaż pracy – liczba pracowników chętnych do podjęcia pracy za zaoferowaną na rynku płacę

Praca – utożsamiana jest z przykrością ponoszoną dla uzyskania określonego poziomu dochodów.

• Konsumenci posiadają do dyspozycji określoną ilość czasu, który rozdzielają pomiędzy: pracę i wypoczynek

• Konsumenci dokonują zatem wyborów pomiędzy dochodami z pracy (sumą dóbr, którą mogą nabyć) a czasem wolnym od pracy;

• Dokonując wyboru konsumenci mogą podlegać 2 efektom:

Dodatni efekt substytucyjny – chęć zastąpienia czasu wolnego czasem pracy w celu zwiększenia dochodów

Ujemny efekt dochodowy – chęć zamiany czasu pracy na czas wolny

Czynniki wpływające na podaż pracy na rynku:

• Sytuacja demograficzna

• liczba i struktura ludności wg wieku, płci – stopa aktywności zawodowej kobiet jest niższa niż mężczyzn

• Poziom wykształcenia

• Migracje

• Dochody z pracy

• Preferencje odnośnie do czasu wolnego

PRZEDSIĘBIORSTWA:

• Kupują na rynku czynniki produkcji (w tym pracę) płacąc za nie określoną cenę,

• Czynniki produkcji angażują w procesy produkcji,

• Ceny czynników produkcji stanowią koszty produkcji,

• Kształtują popyt na pracę

Popyt na pracę – odwrotna zależność pomiędzy płacą realną a wielkością zatrudnienia w danym czasie.

Czynniki wpływające na popyt na pracę na rynku:

• Popyt na wytwarzane produkty (popyt na pracę - popyt pośredni),

• Wydajność pracy

• Technologia produkcji

• Cena pracy

Bezrobocie

• Taki stan w gospodarce, w którym część osób zdolnych do pracy i chcących pracować nie może znaleźć zatrudnienia;

• Jest to przejaw nierównowagi na rynku pracy, gdy S pracy > D na pracę.

Osoby bezrobotne stanowią:

• Wszyscy, którzy nie pracują, lecz są gotowi do niezwłocznego podjęcia pracy

• Podjęli wysiłek w celu znalezienia pracy

Rozmiary bezrobocia zależą od 3 czynników:

• Liczby ludności w wieku produkcyjnym

• Współczynnika aktywności zawodowej

• Rozmiarów zatrudnienia w gospodarce

Miary bezrobocia:

• Wysokość bezrobocia

• Stopa bezrobocia w %

Rodzaje bezrobocia

• Bezrobocie chroniczne – obejmujące grupę ludzi pozostających bez pracy przez długi czas (np. osoby niepełnosprawne)

• Frykcyjne (przejściowe) – krótkookresowe rozbieżności pomiędzy S i D wynikające ze zmiany:

• Miejsca zamieszkania

• Kwalifikacji, itp.

• Bezrobocie koniunkturalne (keynsowskie) – występuje w warunkach recesji i depresji gospodarczej, jest wywołane obniżeniem popytu globalnego, co wywołuje spadek produkcji i konieczność ograniczenia zatrudnienia;

• Bezrobocie klasyczne – występuje wtedy, gdy płaca realna jest sztucznie utrzymywana na poziomie wyższym od płacy równowagi; może być spowodowana:

• Działalnością związków zawodowych

• Wprowadzeniem płac minimalnych

• Bezrobocie strukturalne – powstaje na skutek zmian strukturalnych w gospodarce, które wywołują trwałe i zasadnicze rozbieżności pomiędzy D i S pracy;

• Niedopasowanie kwalifikacji do potrzeb rynku pracy

• Może być wywołane:

• Likwidacją pewnych gałęzi gospodarki

• Spadkiem popytu na określony rodzaj pracy (kwalifikacje),

• Utratą zagranicznych rynków zbytu,

• Szybkim postępem technicznym i wzrostem wydajności pracy.

Skutki bezrobocia:

• Ekonomiczne:

• Straty w PKB

Prawo Okuna: wzrost bezrobocia o 1% powyżej naturalnej stopy bezrobocia powoduje spadek PKB o 2,5% na skutek niepełnego wykorzystania zasobów w gospodarce

• Straty w budżecie państwa,

• Dekwalifikacja bezrobotnych

• Spadek dochodów ludności

• Obniżenie poziomu życia

• Pozaekonomiczne:

• Pogorszenie zdrowia psychicznego i fizycznego osób bezrobotnych

• Obniżenie poczucia własnej wartości

• izolacja społeczna, marginalizacja czy wykluczenie społeczne

• Nasilanie się takich zjawisk, jak:

• Przestępczość,

• Alkoholizm,

• Narkomania

• bezdomność

Metody przeciwdziałania bezrobociu:

AKTYWNE:

• Szkolenie i przekwalifikowanie bezrobotnych,

• Pośrednictwo pracy,

• Prace interwencyjne, roboty publiczne,

• Pożyczki, dotacje dla pracodawców tworzących nowe miejsca pracy,

• Wsparcie bezrobotnych decydujących się na samozatrudnienie

• Instrumenty polityki monetarnej, fiskalnej

PASYWNE:

• Zasiłki dla bezrobotnych,

• Dodatkowe ubezpieczenia na wypadek zwolnień grupowych,

• Odszkodowania w przypadku zwolnień grupowych,

• Obniżenie wieku emerytalnego,

• Wydłużenie okresu edukacji,

• Skracanie czasu pracy

Inflacja

• Wzrost ogólnego (przeciętnego) poziomu cen w gospodarce, który wywołuje spadek siły nabywczej

Rodzaje inflacji ze względu na przyczynę inflacji

Inflacja popytowa (ciągniona przez popyt) – pojawia się, gdy D globalny przewyższa zdolności produkcyjne gospodarki, wywołuje ją:

• Ekspansywna polityka BC prowadząca do wzrostu podaży pieniądza na rynku,

• Deficyt budżetowy państw, finansowany przez drukowanie „pustego” pieniądza,

• Niedobór towarów na rynku występujący w okresach wojen, klęsk żywiołowych, itp.

Inflacja podażowa (kosztowa, pchana przez koszty) – jej przyczyną jest wzrost kosztów produkcji niezależny od zagregowanego D; wywołuje ją:

• Wzrost płac większy niż wydajność pracy (niezależnie od popytu na pracę),

• Wzrost cen surowców na rynku światowym,

• Wzrost obciążeń podatkowych,

• Ograniczenie dostępu do zasobów, np. wskutek ich wyczerpywania się, monopoli, itp.

• Podział inflacji ze względu na zakres kontroli państwa:

• Inflacja kontrolowana

• Inflacja żywiołowa

• Podział inflacji ze względu na tempo wzrostu cen w gospodarce:

• Inflacja umiarkowana

• Inflacja krocząca

• Inflacja galopująca

• Hiperinflacja

Skutki inflacji:

• spadek wartości pieniądza,

• brak stabilności w prowadzeniu działalności gospodarczej,

• naciski pracowników na wzrost płac,

• spadek wartości i zaufania do pieniądza,

• rozbieżność pomiędzy planowanymi a rzeczywistymi zyskami,

• wyższe dochody nominalne,

• ograniczenie produkcji,

• utrudnienia w rozliczaniu transakcji zagranicznych,

Krzywa Philipsa: odwrotna zależność pomiędzy stopą inflacji a stopą bezrobocia w gospodarce



• Deflacja – spadek (ogólnego) przeciętnego poziomu cen w gospodarce;

• Stagflacja – proces, w ramach którego stagnacji gospodarczej towarzyszy wzrost przeciętnego poziomu cen (inflacja);

• Slumpflacja – występowanie w tym samym czasie wzrostu bezrobocia i inflacji w gospodarce.

Koniunktura gospodarcza

• Wszelkie zmiany aktywności gospodarczej przejawiające się w zmianach podstawowych wskaźników ekonomicznych, takich jak:

• PKB

• Inwestycje

• Konsumpcja

• Bezrobocie

• Inflacja

• Historia gospodarcza dowodzi, że agregaty rynkowe nie rosną równomiernie

• Ich tempo wzrostu charakteryzuje się okresowymi wahaniami

• Okresowe zmiany poziomu aktywności gospodarczej to wahania koniunkturalne

Wahania koniunkturalne:

• Wszelkie regularnie powtarzające się zmiany aktywności ekonomicznej w całej gospodarce oscylujące wokół określonego trendu

• Ich sekwencje następujące kolejno po sobie układają się w serię zwaną cyklem koniunkturalnym

Cykl koniunkturalny



Fazy klasycznego cyklu koniunkturalnego:

• Kryzys:

• Spadek produkcji, gromadzenie zapasów, trudności z ich sprzedażą

• Spadek efektywności i opłacalności gospodarowania

• Spadek popytu inwestycyjnego

• Zmniejszenie zatrudnienia (wzrost bezrobocia)

• Wzrost skłonności do oszczędzania

• Spadek dochodów, spadek popytu konsumpcyjnego

• Spadek cen towarów (deflacja)

• Spadek dochodów do budżetu państwa

• Depresja:

• Kontynuacja tendencji z fazy kryzysu do momentu ustabilizowania się tych zjawisk na bardzo niskim poziomie

• Gospodarka osiąga dno cyklu, tzw. dolny punkt zwrotny

• Uruchamiane są stymulatory gospodarki:

• Polityka państwa mająca na celu ożywienie gospodarki, np. obniżenie %, inne zachęty inwestycyjne

• Pojawienie się innowacji naukowo-technicznych

• Ożywienie:

• Wzrost popytu inwestycyjnego

• Wzrost produkcji przemysłowej

• Wzrost zatrudnienia

• Wzrost dochodów

• Wzrost popytu konsumpcyjnego

• Wzrost produkcji konsumpcyjnej

• Wzrost zatrudnienia

• Wzrost dochodów

• Ponowny wzrost popytu inwestycyjnego,

• Wzrost cen (inflacja)

• Wzrost dochodów budżetowych

• Boom:

• Dalszy wzrost produkcji, dochodów podmiotów gospodarczych oraz wpływów do budżetu państwa

• Podstawowe wielkości ekonomiczne przewyższają poziom sprzed kryzysu

• Pojawia się groźba kolejnego załamania wywołana „podażowym efektem inwestycyjnym” – realizowane inwestycje zasilają rynek w coraz większą ilość produktów, co przy niewystarczającym tempie wzrostu popytu efektywnego wywołuje kolejne złamanie gospodarcze

• W literaturze przedmiotu można wyróżnić cykle o różnej długości trwające:

• 3,5 roku – cykle Kitchina

• 7-11 lat – cykle Juglara

• 50 – 60 lat – cykle Kondratiewa

Współczesne cykle koniunkturalne charaktyeryzują się:

• Występowaniem 2 faz:

• Fazy spadkowej = kryzys + depresja

• Fazy wzrostowej (ekspansji) = ożywienie + boom

• Skróceniem czasu trwania cyklu (3-5 lat)

• Faza spadkowa nie musi oznaczać bezwzględnego spadku poszczególnych wskaźników ekonomicznych; objawem może być zahamowanie tempa wzrostu

• Zmniejszeniem amplitudy wahań

Źródła cyklicznego rozwoju gospodarki

• ENDOGENICZNE (Wewnętrzne, gospodarcze):

• Czynniki gospodarcze związane z wzajemnymi zależnościami pomiędzy produkcją, zatrudnieniem, dochodami i popytem

• EGZOGENICZNE (zewnętrzne)

• Czynniki pozagospodarcze:

• Wojny, rewolucje, inne wydarzenia polityczne

• Odkrycia nowych złóż, zasobów

• Zmiany demograficzne

• Innwoacje technologiczne

• Zjawiska przyrodnicze