Zagadnienia

1. Przedmiot ekonomii

2. Systemy gospodarcze

3. Problemy gospodarowania

4. Konkurencja

5. Teoria popytu i podaży

6. Teoria użyteczności

7. Zachowania konsumenta

8. Produkcja przedsiębiorstw (koszty i utarg)

9. Produkt narodowy

10. Konsumpcja, oszczędności i inwestycje

11. Teoria wyznaczania produktu

12. Cykle koniunkturalne

Samecki „Wprowadzenie do ekonomiki”

Ekonomia - nauka o gospodarowaniu; stanowi system naukowy, który powstał w XVIII wieku. Za datę powstania uważa się datę wydania przez Ryszarda Cantilliona pracy pt. „Ogóle rozważania nad naturalnymi prawami handlu” (1755). Za ojca ekonomii uważa się jednak Adama Smitha, autora pracy: „Badanie nad naturą i przyczynami bogactwa narodu” (1776).

System naukowy o przedmiocie ekonomii jest zespołem tez dotyczących zagadnień ekonomicznych. Kryteria systemu naukowego:

1. Odrębność układu

2. Systematyczność układu

3. Uniwersalność systemu

4. Nomotetyczność (nomologiczność układu)

5. Pozytywność systemu

Kryterium nr d) i e) są właściwe systemowi naukowemu ekonomii.

Odrębność układu - odnosi się do oddzielenia zespołu tez dotyczących ekonomii od zespołu tez dotyczących innych nauk. Do czasów Cantilliona zagadnienia ekonomiczne rozważane były w traktatach filozoficznych, teologicznych, czy rozprawach politycznych; nie były traktowane jako przedmiot odrębnej nauki.

Systematyczność układu - wymaga, aby zespół tez o przedmiocie ekonomii był ujęty w system, czyli żeby był uporządkowany według jakiejś myśli przewodniej; konieczna jest selekcja, uproszczenia oraz uporządkowanie faktów i znalezienie między nimi powiązań. System to logicznie uporządkowana całość; wszystkie fakty dotyczące gospodarki są podporządkowane idei.

Uniwersalność systemu - kompletność zagadnień dotyczących przedmiotu ekonomii. Wymaga, aby system zawierał wszystkie zagadnienia, a nie tylko główne problemy (np. teoria pieniądza - nie jest kompletna, więc nie jest uniwersalna). Nie wszystkie problemy muszą być od razu rozwiązane, ważne by były dostrzeżone.

Nomotetyczność systemu - ekonomia to nauka nomologiczna (odkrywanie świata). System formułuje ogólne obiektywne prawidłowości (niezależne od woli i świadomości człowieka) tzn. ludzie nie mogą kształtować prawidłowości, ale mogą je poznać i podporządkować się nim. Prawidłowości te występują i działają niezależnie od tego czy człowiek je dostrzega i rozumie. Ekonomia wyszukuje prawidłowości opisywanych zjawisk.

Pozytywność systemu - opisywana jest rzeczywistość czyli „to co jest” a nie „to co powinno być”. „Jak powinno być” - to zadanie polityki gospodarczej.

Jeżeli powyższe 5 kryteriów jest spełnionych to mamy do czynienia z systemem naukowym; dwa ostatnie stanowią o tym, że ekonomia jest nauką teoretyczną.

XVIII wiek - przekonania, że człowiek i jego potrzeby są podmiotem i celem gospodarstwa społecznego.

Gospodarstwo społeczne - indywidualne podmioty gospodarcze. Cel zaspokojenie potrzeb ludzi poprzez rzeczy, które rozumiemy jako wytwory pracy ludzkiej i dary przyrody; są one środkami zaspokajania potrzeb człowieka.

Człowiek zmuszony jest do gospodarowania z uwagi na zjawisko ograniczoności zasobów ekonomicznych tzw. prawo rzadkości.

Rzeczy użyteczne występują w ograniczonej ilości co ma charakter względny a nie absolutny. Są to: ziemia, zasoby pracy, talenty, kwalifikacje ludzi, kapitał rzeczowy, pieniężny. Ograniczona ilość dóbr względem wielkości potrzeb ludzkich oznacza, że nie wszystkie potrzeby mogą być zaspokojone.

Potrzeba - świadomość braku połączona z pragnieniem usunięcia tego braku poprze uzyskanie przedmiotu lub prawa. Potrzeby są nieograniczone. Zaspokojenie jednych rodzi drugie. Z uwagi na ograniczoność zasobów ekonomicznych i wielkość potrzeb pojawia się konieczność gospodarowania (podejmowanie decyzji gospodarczych), czyli dokonywania wyboru co do użycia ograniczonych zasobów ekonomicznych do zaspokojenia określonych potrzeb zatem jest to sposób zaspokajania potrzeb ludzi w warunkach rzadkości. W inny sposób nie można zaspokoić tych potrzeb.

Zasoby ekonomiczne mogą być wykorzystane do zaspokajania różnych potrzeb - alternatywne wykorzystanie zasobów ekonomicznych.

Zasoby ekonomiczne to czynniki produkcji tj:

• Praca

• Ziemia

• Kapitał

• Wiedza

wykorzystane do produkcji rolnej, przemysłowej itp.

Gospodarowanie - podejmowanie decyzji gospodarczych w celu zaspokojenia potrzeb ludzi. Musi być racjonalne tzn. takie, które zapewnia efektywne wykorzystanie zasobów. Efektywność tą możemy osiągnąć przez zwiększenie (zmniejszenie) nakładów dla osiągnięcia mniejszych (większych) efektów.

Za pomocą gospodarowania rozstrzygamy 3 kwestie:

1. Co produkować

2. Ile i jak produkować

3. Dla kogo produkować

„Co”, „ile i jak” - sfera produkcji

„Dla kogo” - sfera dystrybucji (podziału)

Decyzje ekonomiczne dotyczą dwóch sfer działalności - produkcji i podziału wytwarzanego dochodu społecznego.

„Co” - oznacza jakie potrzeby będą zaspokajane (jakie towary, usługi)
„Ile i jak” - wielkość i rozmiar produkcji, ilość asortymentu dostarczanych produktów, koszty produkcji używanych technologii

„Dla kogo” - kto otrzyma dobra (usługi); zależy od dochodu ludzi i ich potrzeb.
O tym co jest wytwarzane decyduje konsument, czyli podmiot spoza sfery produkcji.

Wymiana i konsumpcja, produkcja i dystrybucja utożsamiane są z działalnością gospodarczą. Gospodarowanie = produkcja + dystrybucja !!! Wymiana i konsumpcja ≠ gospodarowanie, ale są ściśle związane z produkcją i dystrybucją, integralna część tych sfer działalności……

Zależność między produkcją i konsumpcją jest oczywista preferencje i zwyczaje konsumpcji ludzi określają co będzie produkowane.

AKT KONSUMPCJI NIE JEST ZJAWISKIEM EKONOMICZNYM

Wymiana jest związana z produkcją, gdyż proces produkcji spełnia swoje zadania gdy dobra będą w posiadaniu tych co chcą je skonsumować.

Postępy podziału pracy sprawiły, że powstało wrażenie, iż powstała wymiana stanowi dodatkową sferę gospodarki. Wyspecjalizowane dziedziny wymiany spełniają rolę współrzędną wobec produkcji. Zależność wymiana-dystrybucja to dostosowanie się stóp wymiany w skali całej gospodarki społecznej, które dokonuje się w procesie podziału np. płaca - wartość wymienna pracy, procent - wartość wymienna kapitału, renta gruntowa - wartość wymienna ziemi.

Produkcja - dystrybucje oddziałują wzajemnie na siebie np:

• Jeśli są znaczne dysproporcje w podziale dochodu społecznego to będą produkowane dobra luksusowe, które będą nabywać ludzie bogaci

• Jeśli dochód społeczny jest w miarę równomiernie rozdzielony to ograniczy się produkcję dóbr luksusowych (bo nie będzie miał ich kto kupować z uwagi na ceny).

Konsumpcja nie jest gospodarowaniem. W sensie ekonomicznym jest celem i końcem działalności gospodarczej. Dobra są produkowane i rozdzielane po ty by były konsumowane.

Gospodarowanie ma być efektywne - maksymalizacja zadowolenia konsumenta w każdym momencie. Opiera się ono na racjonalnym postępowaniu; maksymalizacja celów jakie mogą być osiągnięte.

Efektywność gospodarowania - odnoszona do zasady gospodarności. Człowiek zachowuje się racjonalnie, gdy szuka takich sposobów zachowania, aby osiągnąć subiektywnie postrzeganą korzyść materialną w największym rozmiarze.

Zasada gospodarności - jest atrybutem wszelkiego gospodarczego działania w warunkach rzadkości. Wskazuje ona na podobieństwo form masowego działania jednostek przy ograniczoności zasobów. Dzięki tej zasadzie możliwe jest wyodrębnienie prawidłowości w działalności gospodarczej. Prawidłowości te są podstawą do teoretycznych rozważań i badań nad rzeczywistością gospodarczą. Mają one charakter obiektywny.

Ekonomia:

1. Nauka o prawach rządzących gospodarowaniem

2. Nauka o prawach rządzących alokacją (rozmieszczeniem) ograniczonych zasobów ekonomicznych między konkurujące ceny w systemie gdy podstawowym problemem alokacji jest maksymalizacja osiąganych celów

3. Nauka o racjonalnym osiąganiu już wyznaczonych celów (!!! nie wyznacza ludziom celów)

Gospodarowanie racjonalne w skali jednostki jest warunkiem efektywnego gospodarowania w skali społeczeństwa.

Przedmiotem ekonomii jest odkrywanie (badanie) praw rządzących racjonalną gospodarką społeczną. Prawa te mają charakter obiektywny; przedstawiają zależności występujące w procesach gospodarczych.

Teoria ekonomii opiera się na trzech podstawowych założeniach, które są twierdzeniami o charakterze aksjomatu:

1. Aksjomat rzadkości

2. Aksjomat gospodarności

3. Aksjomat wolności gospodarczej

Aksjomat rzadkości odnosi się do warunków, w których ilość rzeczy użytecznych jest ograniczona co do ilości. W swojej działalności gospodarczej ludzie stają wobec zjawiska ograniczoności dóbr względem ich potrzeb. Ze zjawiska rzadkości wynika problem gospodarowania.

Aksjomat gospodarności to twierdzenie, że w obliczu rzadkości gospodarujący ludzie zachowują się racjonalnie, czyli starają się maksymalizować swoje korzyści materialne. Korzyść osobista jest istotną z punktu widzenia ekonomii istotą natury.

Aksjomat wolności gospodarczej - jedynie gospodarka oparta na wolności daje podstawy do tworzenia teorii ekonomii. Tylko gospodarka oparta na swobodzie prywatnej przedsiębiorczości może być zinterpretowana i objaśniona za pomocą tej teorii.

Procesy gospodarcze - właściwe dla nich są tzw. prawa ekonomiczne.

Prawa ekonomiczne stanowią istotną cechę procesów gospodarczych i działają tylko tam, gdzie zachodzą procesy gospodarcze. Aby występowały procesy ekonomiczne muszą być spełnione określone warunki:

1. Wolność gospodarcza (podstawowy warunek)

2. System ekonomiczny nazywany konkurencyjnym lub indywidualistycznym

3. Konkurencja swobodna na rynku

4. Motyw działalności jednostek gospodarujących

Ad. 1. Koncepcja wolności wywodzi się z XVIII wieku z doktryny prawa natury. W doktrynie tej na naczelnym miejscu stawia się prawo człowieka do wolności; z tego prawa wywodzi się swoboda gospodarowania wolna od jakiegokolwiek przymusu z zewnątrz. Istnieją podstawowe atrybuty wolności:

1. Swoboda zatrudnienia (możliwość wyboru pracodawcy)

2. Wolnej inicjatywy gospodarczej, dla każdego bez wyjątku (oznacza to obszar nieskrępowanej działalności gospodarczej dla każdego)

3. Swoboda kapitalizacji - prawo każdego człowieka do swobodnego gromadzenia i posiadania kapitału potrzebnego do prowadzenia działalności gospodarczej

4. Swoboda wyboru konsumpcji - każdy z konsumentów może wybierać to co chce robić i w jakiej ilości.

WOLNOŚĆ GOSPODARCZA MA BYĆ RZECZYWISTA A NIE ILUZORYCZNA ( deklarowana)

Ad. 2. Istnienie systemu ekonomicznego - organizacji gospodarki społecznej. Konkurencyjny system tworzą niezależne podmioty gospodarcze, które są ośrodkami decyzji i dyspozycji ekonomicznych. Podmioty gospodarcze to jednostki podejmujące decyzje gospodarcze wyposażone w środki ekonomiczne (podmioty muszą dysponować środkami; muszą mieć swoje lub mieć do dyspozycji jak właściciel). Ten system gospodarczy jest zdecentralizowany (występuje wiele podmiotów gospodarczych).

Ad. 3. Konkurencja swobodna na rynku - rywalizacja podmiotów gospodarczych określa warunki występowania i rozwoju zjawisk ekonomicznych (gospodarczych); zjawiska gospodarcze są następstwem działalności gospodarczej człowieka.

DZIAŁANIE WOLNEJ KONKURENCJI OBIEKTYWIZUJE SUBIEKTYNIE CELOWE I SUBIEKTYWNIE RACJONALNE DZIAŁANIE PODMIOTÓW GOSPODARCZYCH

W procesie konkurencyjnym subiektywna maksymalizacja korzyści materialnych indywidualnego podmiotu uzyskuje wymiar obiektywny. Rezultatem procesów konkurencyjnych na rynku są pewne standardy gospodarcze, do których muszą dostosować się indywidualne podmioty, jeśli chcą osiągnąć swe cele gospodarcze. Subiektywna i celowa działalność podmiotów gospodarczych w procesie ekonomicznym ulega upodobnieniu i ujednoliceniu w skali masowej w ten sposób nabiera cech obiektywnych. Zjawiska gospodarcze stają się obiektywne.

Ad. 4. Motywy działalności podmiotów gospodarczych - maksymalizacja korzyści materialnych tych podmiotów Adam Smith nazywa to egoizmem , czyli każdy podmiot gospodarczy dąży do uzyskania korzyści gospodarczych, materialnych dla siebie, a osiągnie te korzyść zaspokajając cudze potrzeby.

Proces gospodarczy - to przyczyno-skutkowy ciąg zdarzeń gospodarczych, które są wynikiem działań konkurujących ze sobą podmiotów gospodarczych. Podmioty te, w swej działalności, kierują się własnym interesem.

Dwa systemy gospodarcze:

1. Gospodarki planowej (centralnie planowanej, nakazowej)

2. Rynkowej

Gospodarka nakazowa - jest to system organizacji gospodarstwa społecznego, w którym przymus państwowy w dziedzinie gospodarki wyklucza swobodę konkurencji. Miejsce mechanizmu rynkowego w tym systemie zajmuje państwo ze swoją reglamentacją życia gospodarczego.

Gospodarka planowana - wytwór sztuczny, wymyślony przez człowieka, wprowadzony w życie na podstawie wcześniej opracowanej koncepcji. Podstawą tej gospodarki jest upaństwowienie własności nazywane uspołecznieniem, czyli nastąpiła nacjonalizacja środków ekonomicznych. Cechą jest: centralizacja gospodarowania, czyli decyzje ekonomiczne dotyczę tego „co, ile i jak produkować oraz dla kogo” podejmuje organ władzy państwowej często określany mianem centralnym kwalifikatorem. Organ ten jest jedynym podmiotem gospodarczym w tym systemie. On decyduje co, jakie towary, usługi są wytwarzane, czyli jakie są potrzeby będą zaspokajane , o tym jaka będzie wielkość produkcji, odmiany produktów, kto będzie dostawcą usług, surowców, półfabrykatów, za pomocą jakich technologii i dla kogo. Organ ten ustala poziom cen. Może przy podziale posługiwać się administracyjną reglamentacją towaru (przydziela obywatelom określoną ilość produktów). W systemie tym konkretne systemy produkcji przebiegają w wyspecjalizowanych przedsiębiorstwach. Ze względu administracyjnych i technicznych cała produkcja społeczna nie może być wytwarzana w jednym przedsiębiorstwie. Przedsiębiorstwo w gospodarce planowanej nie jest ośrodkiem decyzji dyspozycji ekonomicznej tylko jednostką wykonawczo-produkcyjną. Zadanie jej polega na technologicznej transformacji przydzielonych czynników produkcji na wyroby gotowe.

Ilość, jakość tych wyrobów oraz metody wytwarzania określa centralny planifikator, czyni to przez ustalanie norm. Przedsiębiorstwa w tym systemie pozbawione są funkcji ekonomicznej. Ma miejsce centralizacja gospodarowania, decyzje dotyczące wielkości produkcji, jej struktury oraz zasad i form podziału dochodu społecznego; są podejmowane przez jeden ośrodek decyzyjny. Narzędziem ośrodka decyzyjnego jest planowanie ekonomiczne. Planowanie to oznacza koordynację ex ante (na przyszłość) czynników kontrolowanych. Rozstrzygnięcia dotyczące zagadnień gospodarowania zapadają centralnie w trybie posunięć ex ante a nie w trybie posunięć bieżących jak w gospodarce rynkowej. Trudno jest zmienić decyzje gospodarcze. Nie dysponuje obiektywnymi kryteriami wyboru ekonomicznego. Nie działa tu mechanizm rynkowy stąd nie ma ukształtowanych cen jako obiektywnego kryterium opłacalności. W warunkach gospodarki planowanej - marnotrawstwo ogromnych zasobów ekonomicznych. W gospodarce tej nie ma wskazówek odnośnie hierarchii potrzeb konsumentów ani ile są oni zdolni zapłacić w danym momencie za zaspokajanie konkretnej potrzeby. W gospodarce tej jest pieniądz, ale nie spełnia on wszystkich funkcji. Służy również do zachęcenia ludzi do podejmowania pracy w określonym zawodzie i miejscu. Administrowanie zasobami ekonomicznymi !!!

Gospodarka rynkowa - jest gospodarką wymienno-pieniężną, powstała samoczynnie w drodze stopniowej ewolucji jak konieczność wynikająca z podziału pracy. Jest bytem naturalnym. Jej cechy:

• Podstawą organizacji tej gospodarki jest zasada swobodnej, prywatnej przedsiębiorczości. Ośrodkiem decyzji i dyspozycji ekonomicznych jest autonomiczne przedsiębiorstwo - samo podejmuje decyzje ekonomiczne i dobrowolnie dysponuje taką ilością zasobów ekonomicznych jaką jest zdolne nabyć. Celem przedsiębiorstw jest maksymalny zysk przez zbyt swoich wyrobów. 3 problemy gospodarcze są rozstrzygane na poziomie przedsiębiorstwa (co, ile, jak i dla kogo)

• W gospodarce rynkowej istnieją struktury konkurencyjne tworzone przez przedsiębiorstwa funkcjonujące w jej obszarze. Struktury rynkowe opierają się na mechanizmie konkurencji na wolnym rynku, każdy może złożyć swoją ofertę i wybrać taką jaka mu najbardziej odpowiada. Strony działające na rynku nie są poddawane żadnemu przymusowi z zewnątrz, ich działania odbywają się na warunkach konkurencji. Wartość transakcji, czyli cechy towarów będących przedmiotem wymiany stanowi wypadkową konkurencyjnych zakupów. Wysokość ceny zależy od nasilenia konkurencji. Im większe nasilenie konkurencji tym niższa cena towaru i odwrotnie. Dla przedsiębiorców podejmujących decyzje gospodarcze cechy rynkowe stają się obiektywnymi wskaźnikami opłacalności produkcji. Przedsiębiorcy dążąc do maksymalizacji zysków będą produkować te towary, których ceny są najwyższe a w dalszej kolejności towary, których ceny są niższe. Zostaje tak zachowana właściwa każdej racjonalnej gospodarki hierarchia potrzeb, czyli w pierwszej kolejności są zaspokajane potrzeby najsilniej odczuwane w danym momencie, dalej potrzeby mniej intensywne. Nie ma tu żadnych sprzeczności między maksymalizacją zysku przedsiębiorców a najlepszym zaspokojeniem potrzeb konsumentów, wynika to z motywu jakim kierują się przedsiębiorcy w swej działalności (osobista korzyść)

• Jest racjonalna - marnotrawstwo ograniczonych zasobów jest sprowadzane do minimum. Zapewnienie racjonalności gospodarki w systemie rynkowym jest możliwe dzięki istnieniu obiektywnego kryterium wyboru ekonomicznego oraz odpowiedzialności za sposób użycia ograniczonych zasobów ekonomicznych. Obiektywnym kryterium wyboru ekonomicznego jest cecha rynkowa, która informuje przedsiębiorców jakie potrzeby w danym momencie są najsilniej odczuwane. Decyzje produkcyjne oparte na kryterium cennikowym są ze swej istoty wyborem racjonalnym. Odpowiedzialność ta obciąża przedsiębiorcę; ponoszą oni skutki finansowe swoich decyzji. Może to doprowadzić do bankructwa przedsiębiorstw i pojawienia się w ich miejsce innych. W ten sposób gospodarka rynkowa chroni się przed kumulacją marnotrawstwa. System rynkowy przeciwdziała marnotrawstwu i umożliwia wykorzystanie wszystkich talentów gospodarczych; nie stawia on przeszkód inicjatywie gospodarczej ludzi. Wynika to z niepewności, która powoduje że decyzje gospodarcze mogą być dotknięte błędem. Wynika to z ich uwikłania w czasie. Każda produkcja wymaga czasu, a zatem decyzja jej dotycząca musi wybiegać w przyszłość, czyli jest to decyzja ex ante. Przyczyną niepewności w ekonomii jest zmienność warunków gospodarowania związanych z upływem czasu. Przedsiębiorca podejmując decyzję nie może być pewien, czy dokonał właściwego wyboru, bo skutki jego decyzji wystąpią w przyszłej dacie. Przedsiębiorca nie wie jakie zmiany nastąpią w czasie od podjęcia decyzji do ujawnienia się jej skutków. Przyszłość ekonomiczna jest niepewna i nawet najbardziej przemyślane decyzje ekonomiczne mogą okazać się chybione. Ważne jest żeby w warunkach niepewności tak zagospodarować gospodarkę społeczną aby umożliwić podmiotom gospodarczym szybkie reagowanie na zachodzące zmiany. Jedyne co pewne to niepewność warunków gospodarczych. System gospodarki rynkowej zapewnia możliwość takiej reakcje z uwagi na decentralizację gospodarowania. Decentralizacja gospodarki sprowadza okres decyzyjny do stosunkowo krótkiego przedziału czasu. W systemie tym możliwa jest niemal natychmiastowa zmiana decyzji, gdy ta okaże się błędna. Decentralizacja gospodarowania zapobiega kumulacji skutków błędnych decyzji.

GOSPODARKA RYNKOWA

Towarowo- pieniężna, z możliwością prywatnej przedsiębiorczości; istnieje struktur organizacyjny, minimalizacja marnotrawstwa ograniczonych zasobów ekonomicznych. Odpowiedzialność za decyzje ekonomiczne spoczywa na przedsiębiorcach tzn. oni ponoszą finansowe konsekwencje tych decyzji.

System pozwala na ujawnienie się talentów gospodarczych, nie stawia przeszkód inicjatywie gospodarczej przedsiębiorców, zapewnia możliwości szybkiego koordynowania błędów w decyzji z uwagi na decentralizację gospodarki; występuje pieniądz ( ekonomiczne znaczenie pieniądza polega na jego nieograniczonej wymienialności na towary).

Od globalnego popytu na pieniądze zależą rozmiary produkcji w skali całej gospodarki. Dzięki użyciu pieniądza można, za pomocą cen rynkowych, z góry porównywać opłacalność ewentualnego skierowania konkretnych czynników produkcji do różnych zastosowań.

Nieograniczona wymienialność pieniądza w obrocie wewnętrznym jest niezbędnym warunkiem jego wymienialności w obrocie międzynarodowym, czyli na obce waluty.

Wymienialność zewnętrzna jest ważna z dwóch powodów:

1. łączy gospodarkę kraju z gospodarką światową a przez to umożliwia jej bezpośredni kontakt z tendencjami i przemianami gospodarki światowej

2. bez swobodnej wymiany waluty krajowej na obce nie da się określić rzeczywistego jej kursu. Nie da się ustalić jej kursu odpowiadającego rzeczywistym warunkom wymiany występującym w danym momencie.

System gospodarki rynkowej musi rozwiązywać 3 problemy gospodarcze:

co? ile i jak? oraz dla kogo produkować?

Z uwagi na ograniczoność zasobów ekonomicznych problemy te rozwiązywane są przez system cen i rynki. Ograniczoność zasobów ekonomicznych określa produkcyjne możliwości wytwarzania różnych towarów, ilustruje to krzywa możliwości produkcyjnych, która jest właściwa dla każdego z krajów -

KAŻDY KRAJ MA SWOJĄ KRZYWĄ.

Przykład:

Założenia:

٭ występuje gospodarka pełnego zatrudnienia tzn. że wszystkie zasoby ekonomiczne są wykorzystywane

٭ istnieje dany poziom techniki, tzn. że nie ulega on zmianie w danym czasie rozważań

Gospodarka pełnego zatrudnienia musi zawsze przy wytwarzaniu jednego towaru zrezygnować z drugiego/innego - SUBSTYTUCJA. W gospodarce tej nie można zwiększać produkcji jednego towaru bez ograniczania produkcji drugiego towaru. (rys. krzywa możliwości produkcyjnych).

KRZYWA MOŻLIWOŚCI PRODUKCYJNYCH

dotycząca produkcji dwóch towarów

Masło mln ton	Broń tys sztuk
0	15
1	14
2	12
3	9
4	5
5	0

Punkty tworzące krzywą możliwości produkcyjnych przedstawiają efektywne możliwości/metody wykorzystania ograniczonych zasobów ekonomicznych. Kraj w danym czasie nie może się znaleźć poza swoją krzywą możliwości produkcyjnych. Jeśli gospodarka znajdzie się poniżej krzywej (pkt U) oznacza to, że następuje marnotrawstwo ograniczonych zasobów ekonomicznych, tu mamy do czynienia z systemem nakazowym (gospodarka centralnie planowaną).

PRAWO ROSNĄCYCH RELATYWNIE KOSZTÓW-

przy założeniach dla krzywej możliwości produkcyjnych oznacza, że zwiększenie produkcji o równą ilość jednego dobra wymaga poświęcenia wzrastającej ilości drugiego dobra.

PRAWO MALEJĄCYCH PRZYCHODÓW-

określa relację między nakładami na produkcję a osiągniętymi wynikami; przy założeniach: dany poziom techniki; zwiększenie nakładów na jeden czynnik produkcji przy niezmienionych nakładach na pozostałe czynniki produkcji prawo to odnosi się do malejącej wielkości przychodu, jaki otrzymujemy z każdej kolejnej / dodatkowej jednostki nakładu.

Wzrost nakładu na jeden czynnik produkcji w stosunku do innych stałych nakładów, przy ustalonym poziomie techniki, powoduje wzrost ogólnego dochodu, natomiast dodatkowy przychód z każdej kolejnej dodatkowej jednostki nakładu staje się mniejszy.

Ten obniżający się przychód jest konsekwencją faktu: dodatkowe nakłady na jeden czynnik produkcji współpracują ze stałymi nakładami na inne czynniki produkcji.

PRZYKŁAD

Założenia:

▪ zwiększamy nakłady na pracę o jednostkę

▪ niezmienione zostają nakłady na dobra i ziemię

▪ stały poziom techniki

Wielkość nakładów na pracę(liczba pracowników)	Dochód ogólny	Przychód z kolejnej jednostki na pracę
0	0
1	2000	2000( =2000-0)
2	3000	1000( =3000-2000)
3	3800	800( =3800-3000)
4	3900	100( =3900-3800)

|| ||

wzrost zmniejsza się przychód

Coraz więcej pracowników na tym samym obszarze np. polu, z tą samą technologią stąd mniejsze przychód, że np. więcej wypłat.

By osiągnąć wzrost przychodów należy zwiększyć nakłady na WSZYSTKIE czynniki produkcji.

PRAWO TO ZAPRZECZA MARKSISTOWSKIEJ TEORII WYZYSKU PRACOWNIKÓW.

MECHANIZM RYNKOWY- jest formą gospodarczej organizacji, w której indywidualni konsumenci i przedsiębiorcy oddziałują na siebie poprzez rynki w celu rozwiązania 3 podstawowych problemów; co, ile i jak ,dla kogo produkować.

RYNEK- miejsce; proces oddziaływania popytu i podaży, w wyniku którego ustala się ilość nabywanych towarów oraz ich cena. (rys rynek).

O tym co produkować decyduje konsument, czyli podmiot spoza sfery produkcji. Swoje decyzje wyraża przez codzienne zakupy - ALE MUSI MIEĆ DOCHODY- od dochodu zależy rozmiar, rodzaj zakupów. Konsument wpływa na to ile wytwarzać razem z przedsiębiorcami i ich kosztami produkcji.

Istotne znaczenie jak wytwarzać tzn. metody produkcji są zdeterminowane przez konkurencję istniejącą między podmiotami gospodarującymi.

Przy konkurencji cenowej przedsiębiorstwo dąży do max. zysku - będzie obniżał koszty produkcji przez przyjęcie efektywnej metody wytwarzania. Konkurencja miedzy przedsiębiorcami zapewnia osiąganie efektywności, wprowadzenie postępu technicznego.

Dla kogo- podział wytworzonego dochodu społecznego. O tym, dla kogo, decydują również czynniki pozaekonomiczne. Określają, kto uczestniczy w podziale dochodu społecznego, jest to np. odziedziczone bogactwo (spadek), talent, zdolność konsumenta, szczęście(wygrana).

Cena rynkowa towaru i poziom dochodów konsumenta decydują o tym czy można nabyć dany towar.

Wzrost dochodu konsumenta= więcej wyda na zakupy=> zwiększenie popytu.

Popyt > podaż, czyli wzrosną ceny rynkowe - przedsiębiorcy będą więcej produkować(wzrost podaży) poprzez zwiększenie popytu na czynniki produkcji(wyższe płace, procenty, renty gruntowe).

Gospodarstwa domowe zwiększą dochody, wzrosną dochody przedsiębiorców.

GOSPODARKĄ RZĄDZI DWÓCH WŁADCÓW- KONSUMENT I TECHNOLOGIA

Konsument- decyzje suwerenne, wg gustu, inicjatywy, mody rzy dokonywaniu zakupów.

Technologia- stanowi ograniczenie dla gospodarki, bo gospodarka kraju nie może przekroczyć swojej krzywej możliwości produkcyjnych. Zasoby ekonomiczne, które są ograniczone i ograniczenia technologiczne wyznaczają granice możliwości nabywania produkcji przez konsumenta.

W gosp. rynkowej występuje państwo, które może stosować ŚRODKI INTERWENCJI(obok gospodarstw domowych, przedsiębiorstw) i wpływać na zjawiska gospodarcze.

W odniesieniu do państwa wyróżnia się 3 funkcje:

▪ wydajności- efektywność związana z regulacją gosp. zachowań. Podstawowe zadanie państwa polega na ochronie konkurencji, czyli na eliminowaniu zachowań przedsiębiorstw ograniczających konkurencję np. zmowa kartelowa co do ceny, podziału rynku; koncentracja (połączenie przedsiębiorstw). Wszystkie ograniczenia konkurencji zmniejszają efektywność gospodarowania. Państwo zmierza do ich eliminowania. Związane to jest też z eliminowaniem negatywnych skutków działalności gospodarczej tj. zanieczyszczenie wody itp. , działalności związanej z zakazami prowadzenia określonej działalności (handel narkotykami, niebezpiecznymi odpadami, ograniczenia hazardu).

Dostarczenie dóbr publicznych tj. Obrona narodowa, drogi publiczne, ochrona zdrowia, bezpieczeństwo wew., oświata, latarnie morskie( z nich może korzystać każdy). Dostarcza tego : państwo oraz podmioty prywatne.

Narzędzia państwa- podatki dostarczające dochodu na sfinansowanie dóbr publicznych.

▪ równowagi- związana podziałem dochodu społecznego. Chodzi o umożliwienie nabywania towaru osobom niezamożnym - polityka redystrybucji przez progresywny system podatkowy, program pomocy socjalnej, zasiłki dla bezrobotnych, stypendia, subsydia na opiekę zdrowotną. Konsumpcja - dopłata do produkcji towarów spożywczych.

▪ stabilizacji- włączenie się rządu do funkcji makroekonomicznych w celu osiągnięcia stabilizacji ekonom., gosp. Praktycznie- przeciwdziałanie inflacji czy bezrobociu w zależności od sytuacji. Wywiera wpływ na cykl koniunkturalny starając się łagodzić jego poszczególne fazy. Wpływa na wzrost gospodarczy, przyrost PNB, posługuje się środkami polityki monetarnej( oddziaływanie państwa na podaż pieniądza) i fiskalnej(podatki).

KLAUZULA CETERIS PARIBUS- inaczej: założenie niezmienności pozostałych czynników pozwalające na badanie danego czynnika na zjawiska gospodarcze.

BŁĄD LOGICZNY- (post hoc), wnioskowanie, że po czymś oznacza z powodu czegoś. Jest równoznaczne z popadaniem w błąd logiczny, który po polsku brzmi:

„ ponieważ nastąpiło to po tym, przeto pewno z powodu tego”

TEORIA POPYTU I PODAŻY

Popyt - określa wielkość zapotrzebowania na dany towar w danym momencie ( i po danej cenie)

Podaż - określa wielkość dostaw danego towaru w danym momencie po określonej cenie.

Popyt indywidualny - zapotrzebowanie indywidualnego konsumenta.

Podaż indywidualna - wielkość dostaw danego towaru przez pojedynczego przedsiębiorcę.

Popyt rynkowy - suma indywidualnych popytów na dany towar w danym czasie.

Podaż rynkowa - suma indywidualnych dostaw danego towaru przez przedsiębiorców w danym czasie.

Na popyt wpływają:

▪ dochody ludności - zależność wprost, inne czynniki pozostają bez zmian.

Dochody rosną = popyt rośnie; dochody maleją = popyt maleje

▪ cena - zależność odwrotna

cena rośnie = popyt maleje , cena maleje = popyt rośnie

▪ liczba gospodarstw domowych - im większa tym większy popyt rynkowy na dany towar. Na liczbę gosp.domowych wpływa migracja, przyrost naturalny.

▪ istnienie, dostępność i cena substytutu (towar, który w podobny sposób zaspokaja dane potrzeby) - są substytuty mniej lub bardziej zaspokajające daną potrzebę np.

autobus i samochód, masło i margaryna

▪ gusty, preferencje, moda konsumentów - są to czynniki pozaekonomiczne

▪ sezonowość np. obfite deszcze = wzrost zapotrzebowania na parasole, plaszcze

▪ dostępność i cena dóbr komplementarnych = pozwalaja na użycie danego towaru np. płyty + odtwarzacz, auto + benzyna

Na podaż wpływają:

▪ koszty produkcji: gdy one rosną = maleje podaż, koszty produkcji maleją = podaż rośnie. Jest to zależność odwrotna.

Na koszty produkcji wpływają: postęp technologiczny, ceny czynników produkcji, obniżka kosztów produkcji.

Koszty produkcji rosną = cena rośnie; koszty produkcji maleją = cena maleje

▪ cena rynkowa- zależność wprost proporcjonalna

cena rośnie = podaż rośnie; cena spada = podaż spada

▪ warunki klimatyczne, pogoda( urodzaj i nieurodzaj wpływające na wielkość upraw).

Relacja cena rynkowa - wielkość popytu i podaży,

Założenia:

▪ klauzula ceteris paribus

▪ mamy do czynienia z warunkami konkurencji doskonałej - wielu przedsiębiorców o niedużych udziałach rynkowych tak, że żaden z nich nie wywiera wpływu na cenę rynkową

▪ przedmiotem wymiany jest towar homogeniczny, jednorodny tzn. taki sam

▪ rynek jest homogeniczny, odznacza się doskonałą przejrzystością, wszystkie złożone oferty są znane kupującym i sprzedającym

▪ cena, będąca grą przedsiębiorców, jest jednolita

▪ podmioty gospodarcze zachowują się racjonalnie tzn. przedsiębiorcy dążą do max. zysku, korzyści własnej, natomiast konsumenci dążą do max. użyteczności.

Funkcja popytu - zależność miedzy ceną a wielkością popytu.

pszenica ▪ CEna jednostkowa	wielkość popytu▪ tys ton/ miesiąc	wielkość podaży▪ tys ton/ miesiąc
5	9	18
4	10	16
3	12	12
2	15	7
1	20	0

3 zł. to cena równowagi rynkowej. (wykres cena / ilość pszenicy)

5 zł. Popyt > podaż => obniżka ceny.

1 zł. Popyt < podaż => wzrost ceny.

PRAWO MALEJĄCEGO POPYTU - przy założeniu, że ceny rynkowe innych towarów ni ulegają zmianie; wzrost ceny danego towaru powoduje zmniejszenie wielkości popytu na ten towar.

Zmiana wielkości popytu i podaży to NIE TO SAMO CO ZMIANA POPYTU I PODAŻY!

Przykład z pszenicą(wykres p/ q - przesunięcie krzywej).

Wzrosną dochody ludności ( czynnik inny niż cena) - wzrośnie popyt.

E to punkt równowagi.

Podaż zmienia się pod wpływem wzrostu ceny, bo mamy nową krzywą popytu.

Wzrost wielkości podaży oznacza zwiększenie oferowanej przez przedsiębiorców ilości towaru pod wpływem zmiany ceny rynkowej. Zmniejszenie wielkości podaży oznacza zmniejszenie ilości oferowanej przez przedsiębiorców towaru wskutek spadku ceny rynkowej.

Popyt - wzrost popytu oznacza zwiększenie popytu pod wpływem zmiany czynnika innego niż cena rynkowa. Graficznie oznacza to przesunięcie całej krzywej popytu na prawo od dotychczasowego położenia. W dół w lewo przy zmniejszeniu dochodów.

Przykład II - nieurodzaj na pszenicę - spadnie podaż. Przy spadku podaży = przesunięcie krzywej podaży na lewo do góry. ( wykres).

Przy wyższym poziomie ceny ilość nabywanej pszenicy jest mniejsza.

Popyt - zmiany wywołane są zmianą ceny rynkowej - spadek z 12 do ok. 10. zmniejszenie wielkości popytu oznacza zmniejszenie ilości żądanych towarów wskutek wzrostu ceny tego towaru. Zwiększenie wielkości popytu oznacza zwiększenie ilości żądań konsumenta wskutek obniżki cen.

E -> E' wzdłuż krzywej d.

Spadek podaży oznacza zmniejszenie podaży wskutek zmiany innego czynnika niż cena rynkowa, np. nieurodzaj.

Zmiana wielkości popytu i podaży - pod wpływem ceny.

Zmiana popytu i podaży - pod wpływem innego czynnika niż cena.

ELASTYCZNOŚĆ POPYTU I PODAŻY

Elastyczność to stopień reagowania popytu i podaży na zmianę czynników wpływających na ich wielkość.

Elastyczność popytu:

1. dochodowa - stopień reagowania na zmianę dochodu

2. cenowa - stopień reagowania na zmianę ceny

3. krzyżowa (mieszana) - pozwala na określenie czy towary są względem siebie substytutami czy dobrami komplementarnymi, albo są obojętne/ neutralne. Elastyczność ta pozwala określić jak pod wpływem zmiany ceny danego towaru kształtuje się wielkość popytu na ten towar jak i na inne towary.

▪ substytuty - cena rośnie wielkość popytu na ten towar maleje, ale popyt na substytut rośnie.

▪ dobra komplementarne - cena rośnie, wielkość popytu na ten towar i popyt na dobro komplementarne maleje.

▪ dobra neutralne - zmiana ceny nie wpływa na wielkość popytu.

Ad.b) Cenowa elastyczność popytu (ma wpływ na wielkośc dochodu ogólnego/ utargu ogólnego):

1. popyt elastyczny - gdy spadek ceny rynkowej towaru spowoduje takie zwiększenie wielkości popytu, że dochód ogólny wzrośnie.

Dochód ogólny = iloczyn ceny i ilości towaru. TK=pΛq

Spadek ceny ze 100 do 50 -> wzrost ilości z 1 do 3, a dochód ogólny wzrósł do 150. Ed > 1.

2. popyt nieelastyczny - spadek ceny wywoła taki wzrost wielkości popytu, że dochód ogólny spadnie.

0<Ed<1

3. Popyt równy 1. Ed=1 kiedy spadek ceny wywoła taki wzrost wielkości popytu, że dochód ogólny nie ulegnie zmianie

Na elastyczność cenową popytu ma wpływ:

~ stopień substytucyjności - im więcej substytutów ma towar, tym większy jest współczynnik elastyczności cenowej. Jeśli towar nie ma bliskich substytutów to popyt na ten towar jest stosunkowo nieelastyczny np. usługi pogrzebowe, mieszkania.

~ rodzaj towaru - popyt na towary podstawowe (sól, chleb) jest mniej elastyczny niż popyt na towary luksusowe. Dobra podstawowe musza być używane w pewnej ilości niezależnie od zmiany ceny rynkowej.

~ znaczenie danego towaru dla konsumenta - towary mające stosunkowo duży udział w budżecie konsumenta odznaczają się małą elastycznością popytu.

~ czas trwania zmiany ceny - w dłuższym okresie utrzymywania się danej ceny konsument może zrewidować swoje decyzje konsumpcyjne. Im dłużej utrzymuje się dana cena, przy innych wartościach niezmiennych, tym większa staje się elastyczność popytu względem ceny.

Elastyczność podaży względem ceny - stopień reagowania wielkości podaży na zmianę ceny. Może być:

1. elastyczna

2. nieelastyczna

3. równa 1

TO JAKA JEST PODAŻ WZGLĘDEM CENY NIE WPŁYWA NA DOCHÓD OGÓLNY.

(wykres)

Marshall - podaż ma większą elastyczność w długim okresie z uwagi na większe możliwości dostosowania się przedsiębiorstw do zmienionych warunków gospodarowania. Mogą wtedy lepiej reagować na zmiany ceny rynkowej w długim okresie.

Okres krótki tzn. sytuacje, w których przedsiębiorstwa dostosowują się do zmienionych warunków rynkowych za pomocą posiadanych zdolności produkcyjnych(ilość pracowników, kapitał, ziemia)

Okres długi tzn. sytuacja, w której przedsiębiorstwa dostosowują się do zmienionych warunków rynkowych przez zwiększenie zdolności produkcyjnych.

Przykład - na sprzedaż 1 litra benzyny nałożony jest podatek obrotowy równy 1$. Popyt na benzynę jest nieelastyczny, zaś podaż jest bardzo elastyczna - podatek zapłaci konsument. Gdy cena rośnie lub maleje zmiana popytu jest niewielka. (wykres).

ss/ dd - przed nałożeniem podatku ( podatek jest w kosztach przedsiębiorstw)

s's'- wzrost cen i zmniejszenie popytu, ale o niewielką ilość.

Piwo - podatek obrotowy = popyt elastyczny względem ceny, podatek płaci producent.

TEORIA UŻYTECZNOŚCI - użyteczność to abstrakcyjne pojęcie używane w ekonomii na określenie subiektywnej satysfakcji lub przydatności konsumowanych towarów. Użyteczność to analityczna konstrukcja używana dla wyjaśnienia jak racjonalni konsumenci dzielą swoje ograniczone dochody między towary, które dostarczają im satysfakcji lub pożytku czy zadowolenia. Użyteczność to wielkość względna porównywalna stosunkowa pozbawiona wymiaru absolutnego, powstaje w drodze porównania co najmniej dwóch użytków dobra lub użytków dwóch dóbr. Użyteczność jast wielkością względną, zależną od stopnia zaspokojenia potrzeb konsumenta, czyli zależy od zapasu dóbr danego gatunku posiadanych potrzeb jakie mają być w tym czasie zaspokojone.

WYRÓŻNIAMY:

~ użyteczność krańcową - dodatkowa satysfakcja, zadowolenie, pożytek z każdej dodatkowej jednostki konsumowanego towaru.

~ użyteczność całkowita - suma zadowolenia, satysfakcji, pożytków danej ilości nabytych towarów. Rośnie wraz ze wzrostem konsumowanych towarów.

Ilość towaru (lody, alkohol)	Użyteczność całkowita	Użyteczność krańcowa
0	0
1	4	4 (4-0)
2	7	3 (7-4)
3	9	2 (9-7)
4	10	1 (10-9)
5	10	0 (10-10)

PRAWO MALEJĄCEJ KRAŃCOWEJ UŻYTECZNOŚCI- przedstawia zależność między wzrostem ilości konsumowanych towarów a zmianą użyteczność krańcowej. Zwiększenie ilości konsumowanego towaru dodatkową jednostkę powoduje zmniejszenie dodatkowej satysfakcji z każdej kolejnej jednostki nabywanego dobra. (tzw. I prawo Gossena).

KRZYWA KRAŃCOWEJ UŻYTECZNOŚCI ( wykres)

Jej kształt wpływa na kształt krzywej popytu. Krańcowa użyteczność ostatniej jednostki nabywanego towaru wpływa na cenę towaru. Każdy konsument dąży do max. użyteczność, satysfakcji, zadowolenia uzyskiwanych dzięki zakupom dóbr konsumpcyjnych. Konsument dysponując danym dochodem stałym, przy danych cenach rynkowych towaru osiągnie max. zadowolenie gdy zachowana zostanie zasada wyrażona przez prawo RÓWNYCH KRAŃCOWYCH UŻYTECZNOŚCI osiąganych z jednostki dochodu.

Na każdy towar popyt zgłaszany jest aż do poziomu, w którym użyteczność krańcowa przypadająca na jednostkę dochodu wydanego na ten towar zrówna się z krańcową użytecznością dochodu wydawanego na jakikolwiek inny towar.

NADWYŻKA KONSUMENTA - określana miarą korzyści konsumenta polegającą na tym, że nabywa on po cenie niższej niż gotów był za to zapłacić. Nadwyżka konsumenta jest definiowana jako różnica między całkowitą użytecznością osiąganą z danej ilości dobra a wydatkiem poniesionym na to dobro. Wydatek ten określany jest przez iloczyn ceny i ilości nabytego dobra.

Nadwyżka konsumenta to luka między całkowitą użytecznością towaru a jego ogólną wartością rynkową.

Z uwagi na prawo malejącej krańcowej użyteczności cena towaru wyrażona jest przez krańcowa użyteczność ostatniej jednostki nabytego towaru. ( wykres)

∆ABC - nadwyżka konsumenta,

- wydatki poniesione na zakup towaru.

Z każdą kolejną jednostką maleje krańcowa użyteczność.

PARADOKS WARTOŚCI. Został dostrzeżony przez A. Smitha, zastanawiał się on nad kwestią ceny/ wartości dwóch dóbr: wody i diamentów. Stwierdził, że woda jest bardziej użyteczna dla człowieka niż diamenty, czyli jako dobro jest bardziej wartościowa, natomiast cena wody jest znacznie niższa niż cena diamentów. Dobro: woda o większej wartości użytecznej ma niższą cenę niż diamenty. Smith stwierdził, że popyt i podaż na wodę (ich krzywe) przecinają się przy niższym poziomie ceny, ale krzywe popytu i podaży diamentów przecinają się przy wysokim poziomie ceny. Wynika to z tego, że diamenty są dobrem bardzo rzadkim(tzn. rzadko występującym w przyrodzie), a koszty uzyskania dodatkowej jednostki jest wysoki.

Odmiennie jest z wodą - dobro występujące w relatywnie dużej ilości, a koszt uzyskania dodatkowej jednostki wody jest w wielu obszarach świata niski.

Podaż diamentów jest nieelastyczna, zaś wody - elastyczna. Tylko krańcowa użyteczność ostatniej jednostki nabywanej wody wpływa na jej cenę. Jeśli cena wody jest wyższa od krańcowej użyteczności ostatniej jednostki nabywanej wody to konsument nie będzie jej nabywać po takiej cenie. Im więcej jest jakiegoś towaru tym miej stosunkowo staje się pożądana jego ostatnia jednostka.

ZACHOWANIE KONSUMENTA. Tradycyjna teoria zachowania konsumenta zakłada, że konsument dąży do max. użyteczności, którą osiąga bezpośrednio z usług dostarczanych prze towary zakupywane na rynku, przy pewnych warunkach ograniczających wielkość zakupów towaru są nimi: poziom dochodów konsumenta i wyrażona pieniądzem cena towaru. Zmiany popytu w tych warunkach zależą od zmiany dochodu realnego i relatywnych cen oraz od zmiany gustu. Na gust wpływa liczebność rodziny, wiek, zawód, rasa, status społeczno- ekonomiczny, religia- trudno jest je wymierzyć, dlatego może się zdarzyć, że konsument nie będzie się zachowywał racjonalnie.

EFEKT DOCHODU I SUBSTYTUCJI.- określają jak zachowują się konsumenci, gdy zmniejszy się ich dochód realny.

EFEKT DOCHODU - przy danych dochodach nominalnych wzrost ceny danego towaru spowoduje zmniejszenie dochodu realnego→ konsument ograniczy konsumpcję tego towaru jak i innych towarów.

EFEKT SUBSTYTUCJI- przy danym poziomie dochodu nominalnego wzrost ceny na dany towar zmniejszy dochód realny→ konsument będzie szukał i kupował tańsze towary - substytuty.

EFEKT DEMONSTRACJI A EFEKT NAŚLADOWNICTWA.

EFEKT DEMONSTRACJI- wielkość popytu na dane dobro zgłaszane przez konsumenta zmienia się w sposób odwrotny w porównaniu do pozostałych konsumentów.

EFEKT NAŚLADOWNICTWA - wielkość popytu na dane dobro zgłaszane przez konsumenta zmienia się tak jak zmiany popytu pozostałych konsumentów.

EFEKT SNOBIZMU - określa ostentacyjne wydatki konsumenta zaspokajające nie tyle fizyczne potrzeby ile potrzeby psychiczne. Dany towar jest nabywany przez konsumenta, bo inni nie mogą go nabyć m.in. ze względu na swoje dochody.

EFEKT OWCZEGO PĘDU - konsument pod wpływem mody nabywa dany towar, bo robią to inni.

PIERWSZE PRAWO ENGLA(Niemiec) - określa ono relację między wzrostem dochodu konsumenta a zmianą wielkości i struktury jego konsumpcji. Stwierdza, że wzrost dochodów przyczynia się do wzrostu konsumpcji artykułów żywnościowych i nie żywnościowych. Tempo przyrostu spożycia art. żywnościowych jest słabsze niż tempo spożycia art. nie żywnościowych. W efekcie w miarę wzrostu dochodu udział wydatków na żywność w ogólnych wydatkach konsumpcji relatywnie maleje. Relatywnie natomiast rośnie udział wydatków na artykuły nie żywnościowe.

Rozszerzone prawo Engla, które bardzo szczegółowo określa zmianę wydatków na określone grupy towarów pod wpływem wzrostu dochodów:

I grupa - odzież, obuwie→ % udział wydatków nie ulega większym zmianom pod wpływem dochodu. Wzrost wydatków jest proporcjonalny do wzrostu dochodów.

II grupa - wydatki na mieszkanie, opał, światło itp. → względnie stałe, ich udział w stałych wydatkach nie ulega zmianie. Wydatki te nie są zależne od wielkości dochodu.

III grupa - wydatki na dobra trwałego użytku: usługi, kształcenie rekreacja→ w miarę wzrostu dochodu rosną wydatki na te towary. Tu wzrost dochodu powoduje największy wzrost wydatków.

DRUGIE PRAWO ENGLA - zgodnie z tym prawem wydatki na dobra luksusowe i oszczędności występują tylko przy wysokim dochodzie, czyli takim który przekracza zaspokajanie podstawowych potrzeb.

To zaspokajanie podstawowych potrzeb odpowiada normalnemu poziomowi życia i ma miejsce, gdy racjonalne koszty konsumpcji nie przekraczają dochodów, pozostałe dochody tzw. wolne mogą być zaoszczędzone.

PRAWO PARETA(Włoch) - przedstawia nieuchronną tendencję w odniesieniu do dochodów, które rozdzielane są w ten sam sposób niezależnie od podatków, instytucji polityczno-społecznych.

Coraz wyższe dochody reprezentowane są przez coraz mniejszą liczbę osób. Przejście do wyższej grupy dochodowej jest tym łatwiejsze, gdy posiada się już wysoki dochód. Zmniejsza się ta łatwość/ płynność dla osób o niskich dochodach. Pareto stwierdził, że łatwość przejścia do wyższej grupy dochodowej wzrasta proporcjonalnie do kwot, którymi się dysponuje.

PARADOKS GIFFENA - wg zachowania ubogich Irlandczyków, w okresie głodu. Dotyczy tzw. giffena, czyli dóbr o podstawowym znaczeniu, niezbędnych do egzystencji ubogiej ludności np. ziemniaki. Zależność ta polega na wzroście spożycia dóbr o podstawowym znaczeniu wraz ze wzrostem ceny towaru. Związane jest to z tym, że wzrost cen danego towaru powoduje spadek dochodów realnych- nie ma tu jednak efektu substytucji, gdyż tych towarów nie możne zastąpić tańszymi substytutami.

EFEKT VEBLENA- dotyczy towarów luksusowych; zgodnie z tym wzrost popytu na dobra luksusowe wywołane jest wzrostem ceny tych towarów. Dobra luksusowe charakteryzują się tym, że mają stałe grono odbiorców, dla których wzrost ceny staje się bodźcem do zakupów. Efekt ten określa ostentacyjne wydatki konsumenta, które zaspokajają nie tyle wydatki fizyczne ile psychiczne potrzeby dorównania innym.

EFEKT RYGLA- określa zależność związaną ze zmniejszeniem dochodów realnych pod wpływem wzrostu cen towaru. Występuje wówczas skłonność konsumentów do utrzymania przez pewien czas osiągniętego już poziomu i struktury spożycia, czyli utrzymania wydatków na dotychczasowym poziomie. Zjawisko to przebiega wg sekwencji: efekt szoku→ efekt rygla→ efekt oswojenia.

Sekwencja ta oznacza, że efekt zmiany cen powoduje szok polegający na krótkotrwałym utrzymywaniu się od zakupów. Potem jest pragnienie utrzymania za wszelka cenę dotychczasowego poziomu konsumpcji. Efekt oswojenia oznacza, że dopiero po pewnym czasie konsument przeprowadza zmiany dostosowawcze w poziomie i strukturze konsumpcji.

EFEKT SPEKULACYJNY- pojawia się w warunkach dużej inflacji(taki stan, że ceny nie spełniają swoich podstawowych funkcji , czyli nie informują o wartości towaru, o koszcie jego wytworzenia). W takiej sytuacji popyt staje się nieelastyczny względem ceny, jednocześnie wzrasta on systematycznie wraz ze wzrostem ceny, bo konsumenci spodziewają się dalszego wzrostu cen. Wzrost popytu będzie trwał do wyczerpania zapasów.

EFEKT DOCHODOWEJ ZMIANY CEN HICKSA - dotyczy zmiany dochodów realnych pod wpływem zmiany ceny. Cena maleje co działa jak przyrost dochodu(relatywnie większy dochód realny). Przyczynia się to do wzrostu substytucji- konsument szuka towarów lepiej zaspokajających jego potrzeby. Zmniejsza się popyt na towary niższego rzędu, zwiększa się popyt na towary niższego rzędu np. zamiast margaryny kupują masło.

MAKRO- I MIKROEKONOMIA

Mikroekonomia - zajmuje się zachowaniami indywidualnych cen i ilości, określaniem systemu jaki powstaje w wyniku działania mechanizmu rynkowego; dotyczy indywidualnych zachowań podmiotów gospodarczych.

Makroekonomia - zajmuje się zachowaniami gospodarki jako całości, zajmuje się zagregowanymi wielkościami ekonomicznymi; te wielkości to : poziom dochodów narodowych, poziom zatrudnienia i bezrobocia oraz poziom cen.

Podział na Mikro- i makroekonomię jest sztuczny.

Cele Makroekonomii:

→ osiągnięcie wysokiego poziomu produktu narodowego i szybkiej stopy jego wzrostu

→ zapewnienie wysokiego poziomu zatrudnienia i niskiego poziomu bezrobocia

→ utrzymywanie stałego/ stabilnego poziomu cen na wolnych rynkach- zapobieganie inflacji.

→ równowaga w wymianie międzynarodowej, czyli równowaga importu i eksportu oraz stabilność tej wymiany.

Dla osiągnięcia w/w celów posługujemy się:

▪ polityką podatkową- wydatki rządowe i podatki

▪ polityka monetarna- kontrola podaży pieniądza, oddziaływanie na stopy procentowe

▪ polityka dochodowa- wpływanie na płace i ceny tak, by bezpośrednio pohamować inflację

▪ zagraniczna polityka gospodarcza- polityka handlu zagranicznego(ogranicza lub ożywia wymianę handlową), interwencja co do stopnia wymiany.

ZAGREGOWANA PODAŻ/ PODAŻ GLOBALNA- odnosi się do wielkości produkcji którą przedsiębiorstwa wytworzą i sprzedadzą przy danych cenach, danych zdolnościach produkcyjnych, kosztach.

ZAGREGOWANY POPYT/ POPYT GLOBALNY- odnosi się do ilości jaka konsumenci, przedsiębiorstwa i rządy będą kupować przy danych cenach, dochodach i innych ekonomicznych zmiennych, które wpływają na popyt.

Na globalny popyt wpływają też podatki.

Globalna podaż - ważne tu jest jakie są zasoby technologiczne przedsiębiorstw, jaki jest zasób pracy, ile jest zasobów naturalnych.

Wzajemne oddziaływanie globalnego popytu i podaży na siebie określi nam realny produkt krajowy brutto, ceny, inflacja, poziom zatrudnienia.

Produkt narodowy brutto(PNB)- suma nowo wytworzonych dóbr i usług całej gospodarki w ciągu roku. Jest wyrażony nominalne w cenach bieżącyh.

Sposoby mierzenia PNB:

Założenia:

a) stałe ceny brak uwzględnienia rządu i inwestycji

(rys)

1. PNB- suma towarów konsumpcyjnych wytworzonych w całej gospodarce w ciągu roku.

Ilość chleba x cena +ilość innych towarów x ich cena

2. PNB- jako strumień wynagrodzeń i dochodów. PNB jest sumą wynagrodzeń za użycie czynników produkcji w całej gospodarce w ciągu roku.

Płaca + % + zyski + renty gruntowe.

b) uwzględniamy inwestycje brutto= inwestycje netto(nowe; są to nakłady służące tworzeniu nowego kapitału rzeczowego, czyli nakłady na budowę dróg, fabryk, budynków. Mogą być finansowane przez własne zyski przedsiębiorstw lub przez pożyczę) + inwestycje odtworzenia (restytucji; są to nakłady przeznaczone na odtworzenie zużytego kapitału rzeczowego w procesie produkcji).

Inwestycje brutto doliczamy do góry do nr 1).

Tu : 1) PNB to suma nowych inwestycji brutto.

2) to nakłady inwestycji- będą widoczne w dole rysunku, bo zwiększy się zapotrzebowanie na ziemię itp.

c) wliczamy wydatki rządowe- nakłady ponoszone przez rząd na zakup dóbr i usług konsumpcyjnych jak i inwestycyjnych. Jest taka część wydatków rządowych→ niewliczane do PNB są to płatności transferowe, czyli inaczej wypłata określonym podmiotom pewnych kwot pieniędzy bez otrzymywania w zamian jakichkolwiek dóbr/ usług. Transfer dochodu to np. emerytura, renta, zasiłek, stypendium, dotacje.

Wydatki rządowe będą tu uwzględnione u góry tj. w punkcie 1), zaś w punkcie 2) będą one widoczne w zapotrzebowaniu na określone towary oraz w zmianach wynagrodzeń. Jeśli popyt globalny zwiększy się to zwiększą się też ceny.

d) uwzględniamy podatki pośrednie→ są one związane z obrotem towarami np. podatek obrotowy, akcyza; są one wliczane do punktu 2) do dołu, bo w 1) są już widoczne w cenach.

PNB jako strumień towarów uwzględnia:

▪ konsumpcję ▪ krajowe inwestycje brutto ▪ wydatki rządowe ▪ eksport netto

Przy obliczaniu PNB uwzględniamy tylko wartość produktów finalnych, żeby pewnych wartości nie liczyć podwójnie.

PNB jako strumień wynagrodzeń to suma płac, %, dochodów z tytułu własności, zysków, podatków pośrednich, deprecjacjo związanej z amortyzacją urządzeń trwałych.( PNB - amortyzacja = PNN tzn. produkt narodowy netto). Uwzględniamy tu punkt 2) - wartości dodane, dla uniknięcia podwójnego liczenia pewnych wartości. Wartość dodana to wartość jaką, na każdym etapie produkcji do już istniejącego produktu dodaje przedsiębiorca używając czynników produkcji, którymi dysponuje.

PNB (stadia produkcji)		- amortyzacja		= PNN
▪ pszenica ▪ mąka ▪ wypiek ▪ chleb	dochody ze sprzedaży koszty materiałów 1)- 24 jednostki 2)- 0 kosztów		Wartość dodana 24 jednostki
	1)→ 33j. - 2)→ 24j. 60j. - 33j. 90j. - 60j. ↓ produkt finalny; 207 j. - 117j.		= 9j. = 27j. = 30j. = 90j.(→ wartości dodane, na rysunku punkt 2); PNB jako strumień wynagrodzeń)

1. - PNB jako strumień towarów = 2) PNB jako strumień dochodu → 1) = 2)

PNB = C + Ib + G

C - cena, czyli konsumpcja

Ib - inwestycje brutto krajowe i zagraniczne

G - wydatki rządowe, bez płatności transferowych

PNN = PNB - amortyzacja = C + Ib + G

PNB a PNN - różnice:

▪ PNB uwzględnia eksport netto(wymiana zagraniczna)

▪ dochody osobiste- różnią się od PNN tym, że są pomniejszone o nierozdzielone zyski i wypłacone ubezpieczenia społeczne, a równocześnie powiększone o płatności transferowe

▪ dochód do dyspozycji/ rozporządzalny- są to dochody osobiste pomniejszone o podatki- to czym każdy konsument dysponuje w danym czasie. Przeznaczone na oszczędności lub konsumpcję.

C + Ib + G = popyt globalny.

Produkt narodowy to miernik wzrostu gospodarczego dobrobytu ( gdy jest publiczny jest przeliczany na 1 mieszkańca tzw. per capita). Jest to miernik niedoskonały, bo nie uwzględnia wszystkich świadczonych usług i kapitałów. Istnieje tzw. szara strefa będąca poza ewidencją podatkową, stanowi ona 30% PNB. Niedoskonałości związane z efektami zewnętrznymi np. zanieczyszczenia środowiska, na które wydawana jest część PNB.

Gdy konsumpcja inwestycji G maleje to PNB też maleje.

Oszczędności w całej gospodarce to suma całych oszczędności:

▪ netto przedsiębiorców- część zysków przedsiębiorstw nierozdzielna

▪ nadwyżka rządu, powstaje, gdy dochody są wyższe od wydatków.

Przykład : budżety roczne rodzin różne o 1000zł.

Dochód do dyspozycji= osobiste - podatek

Dochód do dyspozycji	Wydatki na konsumpcje	KSK- krańcowa skłonność do konsumpcji(różnica dwóch sąsiadujących wydatków podzielona przez 1000)	Oszczędności netto(dochód - wydatki)	KSO- krańcowa skłonność do oszczędzania ( różnica oszczędności podzielona przez 1000)
12000 13000 14000 15000 16000	12110 13000 13850 14600 15240	0,89 0,85 0,75 0,64	-110 0 150 400 760	0.11 0,15 0,25 0,36

Wraz ze wzrostem dochodu nie cały jest on wydawany na konsumpcję= rośnie skłonność do konsumpcji.

Skłonność do konsumpcji to relacja między poziomem dochodu do dyspozycji a poziomem konsumpcji(wydatków).

Skłonność do oszczędzania to relacja dochodu do dyspozycji a wielkością oszczędności netto.

KSK określa ile z każdej dodatkowej jednostki dochodu przeznaczamy na konsumpcję. Jeśli o 1 więcej to 1 zł. więcej przeznaczamy na konsumpcję. Maleje wraz ze wzrostem dochodu do dyspozycji - prawo malejącej krańcowej skłonności do dyspozycji.

KSO określa ile z każdej dodatkowej jednostki dochodu do dyspozycji oszczędzamy. Rośnie wraz z każdą dodatkową jednostką dochodu do dyspozycji.

KSK + KSO = dochód do dyspozycji

KSK + KSO = 1

KRZYWA KONSUMPCJI- graficzne przedstawienie zależności między dochodem do dyspozycji a wielkością wydatków.

B - punkt zrównania- w nim całość dochodu do dyspozycji jest przeznaczana na konsumpcję, oszczędności są równe zero.

KRZYWA OSZCZĘDNOŚCI

Punkt B - oszczędności równe zero.

Dla równowagi w całej gospodarce ważne jest aby poziom oszczędności odpowiadał poziomowi inwestycji.

Inwestycje są elementem wydatków i wpływają na popyt globalny, a w efekcie na produkcję i zatrudnienie. Inwestycje przyczyniają się do tworzenia dóbr kapitałowych oraz na wzrost gospodarczy w długim okresie. Na decyzje inwestycyjne wpływają dochody/ koszty i oczekiwania/ przewidywania.

Decyzje inwestycyjne dostarczają przedsiębiorstwom dodatkowych dochodów tylko gdy firma sprzeda więcej produktów lub uczynić je tańszymi. Musi istnieć popyt na towary powstałe dzięki inwestycjom. Ważnym determinantem inwestycji jest poziom PNB. Im wyższy poziom PNB tym większym dochodem do dyspozycji mogą rozporządzać podmioty- wpływa to na zapotrzebowanie na towary, a to skłania przedsiębiorstwa do inwestycji.

Koszty inwestycji- wpływają na poziom inwestycji. Inwestycje wymagają czasu i nakładu, trwają prze lata. Mogą być finansowane z akumulacji własnej przedsiębiorstwa lub z funduszu pożyczkowego.(ważny jest koszt pożyczki tzn. ile trzeba za nią zapłacić). Ceną pożyczki jest stopa procentowa- ceną jaką płacimy za pożyczenie pieniędzy na jakiś czas, pewien okres np. 13 % rocznie od 1000zł.

Stopa % to mechanizm za pomocą którego polityka monetarna wywiera wpływ na gospodarkę.

Rośnie podaż pieniądza i zwiększa się jego ilość na rynku pieniężno- kredytowym tak, że jest jego więcej niż zgłaszane zapotrzebowanie = obniża się stopa %. Gdy stopa % maleje to zmniejsza się koszt inwestycji a to skłania przedsiębiorców do zaciągania pożyczki.

Mniejsza podaż pieniądza niż zapotrzebowanie to rośnie stopa % co oznacza wzrost kosztów inwestycji→ zniechęca przedsiębiorców do zaciągania pożyczek.

Podatki - bezpośrednie, płacone od osiąganych przez przedsiębiorstwa dochodów.

Wzrost stopy podatkowej = mniej dochodu do dyspozycji→ zniechęcenie do inwestowania.

Obniżenie stopy podatkowej może zachęcić przedsiębiorstwa do inwestowania.

Oczekiwania/ przewidywania- dotyczą przyszłości , przyszłych dochodów, kosztów, sytuacji gospodarczych kraju. Są to indywidualne oczekiwania przedsiębiorstw dotyczące polityki podatkowej, monetarnej, stabilizacji lub nacjonalizacji cudzej własności.

Inwestycje prywatne- szczególny rodzaj wydatków. Zmiana wielkości inwestycji pryw. przyczynia się wielokrotnych zmian PNB.→ model mnożnikowi Keynesa. Model ten określa przesuwanie się w dół i w górę PNB w wyniku zmiany popytu globalnego. Podaż globalna jest pasywna w tym sensie, że przedsiębiorcy skłonni są produkować i dostarczać przy danej cenie to co konsumenci chcą i są zdecydowani kupować.

Ib+G- powodują wielokrotne zmiany PNB.

Keynesowski model mnożnikowi określa, że wzrost prywatnych inwestycji spowoduje wielokrotny wzrost produkcji i zatrudnienia, a spadek inwestycji wywoła skutek odwrotny.

Liczba 3 - mnożnik inwestycyjny jest to liczbowy współczynnik wskazujący na rozmiar wzrostu produkcji wywołany każdą jednostką wzrostu inwestycji.

Działanie mechanizmu mnożnikowego - pierwotny wydatek inwestycyjny wywoła ciąg wtórnych wydatków konsumpcyjnych. Co z kolei przyczyni się do wzrostu produkcji i zatrudnienia, czyli też do wzrostu dochodu.

KSK - ⅔ z każdej dodatkowej jednostki dochodu ⅔ przeznaczane są na konsumpcję a ⅓na oszczędności.

1000$ na budowę garażu (pierwotny wydatek)

+

666,6$ na dobra i usługi konsumpcyjne (dla jednego wydatek dla innego dochód)

+

444,4$ konsumpcja, część konsumowana a reszta oszczędzana. Jest to dodatkowy dochód innych podmiotów.

=……

1000$ + ⅔ x 1000$ +( ⅔ )2x 1000$ + (⅔ )3x 1000$ + …(⅔)n x 1000$

1/⅓ x 1000 = 1/1-⅔ x 1000 = 3 x 1000 = 3000

↓

mnożnik inwestycyjny

1/1- KSK x inwestycje = zmiana dochodu

1/KSO x inwestycje = zmiana dochodu

mnożnik inwestycyjny a KSK - im większa KSK tym większy mnożnik inwestycyjny; im większa KSO tym mniejszy mnożnik

KRZYWA OSZCZĘDNOŚCI (wykres)

Potencjalna wielkość PNB to taka , która osiągana jest przy pełnym wykorzystaniu zasobów ekonomicznych.

KSK = ⅔ przyrost inwestycji mniejszy od przyrostu PNB.

Stan równowagi PNB: dwa sposoby

1. Krzywa konsumpcji i inwestycji

2. Krzywa oszczędności i inwestycji

Założenie: ceny nie ulegają zmianom.

Ad. 1 przyjmujemy, że gospodarka przy każdym poziomie PNB może utrzymać produkcję na poziomie 200 milionów.

C + I krzywa konsumpcji i inwestycji, popyt na dobra konsumpcyjne i inwestycyjne, PNB w pełni zrealizowany, towary mają swoich nabywców

E PNB realny, odpowiada sumie konsumpcji i inwestycji, jest punktem równowagi PNB

1. Na prawo od E wielkość PNB > C+I tzn. że podaż globalna jest większa od popytu globalnego. Różne podmioty mnie skłonne są kupować produkty, przedsiębiorcy muszą więc obniżyć ceny; ograniczenie produkcji, zmniejszone zapotrzebowanie na czynniki produkcji (np. zwiększa się bezrobocie bo dochody osób są mniejsze) ----- tzw. DEFLACJA - czyli stan nierównowagi związany ze zmniejszeniem PNB realnego

2. Na lewo od E - popyt globalny > od podaży globalnej, większe zapotrzebowanie na towary niż ilość wyprodukowanych, wzrastają ceny; tendencja do wzrostu cen powoduje zwiększenie dochodu ze sprzedaży, wzrost zysków - skłania to przedsiębiorstwa do inwestowania, rośnie zapotrzebowanie na czynniki produkcji oraz dochody z tych czynników, zmniejsza się bezrobocie, rosną dochody, wzrasta popyt oraz skłonność do oszczędzania. PNB realny rośnie ----- tzw. INFLACJA - czyli stan nierównowagi związany z nadmiarem pieniądza w obiegu.

E - stan równowagi osiągany w warunkach niepełnego zatrudnienia

Ad. 2 zakładamy stałość cen, przy każdym poziomie PNB poziom inwestycji - 200 milionów.

E - punkt równowagi taki, że poziom oszczędności = poziom inwestycji w całej gospodarce, jest osiągany w warunkach niepełnego zatrudnienia

1. Na prawo od E - poziom oszczędności większy od inwestycji, część dochodów do dyspozycji nie jest przeznaczana na konsumpcję, część zysków przedsiębiorstw jest akumulowana oznacza to, że: część wytworzonych i dostarczanych na rynek towarów nie znajdzie swoich nabywców. Oszczędności > inwestycje spadek cen, zmniejszenie dochodów przedsiębiorstw, ograniczenie produkcji, zmniejszenie zatrudnienia oraz dochodów ludzi, wzrost bezrobocia, początek wydawania oszczędności (spadek dochodów = zmniejsza się skłonność do oszczędzania KSO). PNB maleje ----- tzw. DEFLACJA - ciągły spadek poziomu cen, mniejsza ilość pieniędzy w obiegu, nadwyżka globalnej podaży nad globalnym popytem, spadek zatrudnienia.

2. Na lewo od E - inwestycje > oszczędności; większy popyt na towary i usługi niż podaż (w skali całej gospodarki), rosną ceny, zwiększają się dochody, produkcja oraz zatrudnienie i jednocześnie wydatki. Rośnie PNB ----- tzw. INFLACJA.

Warunkiem równowagi PNB jest równość poziomu oszczędności z poziomem inwestycji.

Dlaczego ludzie oszczędzają? Chcą inwestować w przyszłości, chcą zakupywać towary konsumpcyjne, chcą zabezpieczyć się na przyszłość na tzw. czarną godzinę lub są skąpi.

WYDATKI, PODATKI RZĄDOWE i tzw. TRANSFERY - czyli tzw. polityka rządowa.

Transfery - tzw. ujemne podatki, tzn. emerytury, renty, stypendia. W modelu mnożnikowym Keynesa zmiany wydatków rządowych wpływają na poziom wydatków społecznych, czyli wpływają na popyt globalny tak długo jak istnieją niezatrudnione zasoby ekonomiczne; zmiany wydatków rządowych będą wpływać na zmiany PNB.

Wydatki rządowe i podatki w innym sposób oddziałują na PNB.

Podatki - zmniejszają dochód do dyspozycji (przesunięcie krzywej konsumpcji), spadek konsumpcji, zmniejszenie PNB, zmiany mnożnikowe PNB, wzrost podatku o 3 mln przy krańcowej skłonności konsumpcyjnej o ⅔. Mnożnik podatkowy < mnożnik inwestycyjny jego wielkość to iloczyn KSK i mnożnik konsumpcyjny. Zmiany poziomu podatków wywierają wpływ na bezrobocie i inflację. Wzrost podatków = wzrost bezrobocia. Mnożnik podatkowy < mnożnik inwestycyjny.

Wydatki rządowe - na 100 mln = wzrost PNB. Wzrost wydatków rządowych o 300 mln (bo KSK = 2/3 a mnożnik = 3), wywoła to 3-krotny wzrost PNB. Zmiany wydatków rządowych wywołują wielokrotne zmiany PNB wzrost wydatków = wielokrotny wzrost PNB, spadek wydatków = wielokrotny spadek PNB. Wydatki rządowe wpływają na poziom produkcji i zatrudnienia; mnożnik wydatków rządowych odpowiada wielkości mnożnika inwestycyjnego (tzw. mnożnik wydatków). Mnożnik wydatków > mnożnik podatkowy. Jeżeli równocześnie rosną wydatki rządowe i podatki o tę samą wielkość - PNB też rośnie a mnożnik wydatków rządowych > mnożnik podatkowy. E' - punkt równowagi PNB (pełnia realizacji).

Paradoks oszczędzania: w warunkach NIEPEŁNEGO zatrudnienia wysoka konsumpcja i znaczne inwestycje współdziałają ze sobą nie eliminując się wzajemnie. Zwiększenie konsumpcji jest nierównomierne ze spadkiem oszczędności. Ożywia się zbyt przedsiębiorstw i zwiększają się ich inwestycje, do sfinalizowania których konieczne są oszczędności ale (tu paradoks) zwiększania konsumpcji zwiększa inwestycje.

Zwraca się uwagę, że to co dobre dla indywidualnych konsumentów nie jest dobre dla wszystkich i w pewnych okolicznościach zapobiegliwość prywatna może być szkodliwa dla społeczeństwa. Istotne jest w jakiej fazie cyklu koniunkturalnego znajduje się gospodarka.

W warunkach PEŁNEGO zatrudnienia, przy danym poziomie PNB, zmniejsza się bieżąca konsumpcja co pozwala na zwiększenie zgromadzonego kapitału i zwiększenie inwestycji. Tylko w warunkach pełnego zatrudnienia prawdziwe jest że: wzrost oszczędności = wzrost inwestycji.

Cykle koniunkturalne - gospodarka rynkowa; cykliczne zmiany gdzie po okresie aktywności gospodarczej następuje spadek tej aktywności - stagnacja. Nie ma dwóch takich samych cyklów koniunkturalnych, odmienny jest ich przebieg i czas trwania. Zaobserwowane wahania gospodarcze dotyczą zmian wolumenu produkcji, poziomu cen, przeciętnego poziomu przychodu zainwestowanego kapitału, zmiany te dokonują się w pewnym przedziale czasu. Samo pojęcie kryzys to inaczej punkt zwrotny w przebiegu cyklu, kiedy w trwającej fazie rozkwitu następuje załamanie w fazę recesji. Cykl koniunkturalny przeciętnie trwa 8-10 lat, pełny standardowy obejmuje 4 fazy:

1. Ożywienie - następuje wzrost wydatków najpierw przedsiębiorstw potem gospodarstw domowych, rośnie produkcja i zatrudnienie. Początki fazy = stabilne ceny, wzrost zysków i PNB oraz inwestycji. Działalność banków - zwiększają ilość i wolumen udzielanych pożyczek, rosną depozyty bankowe. PNB i udział inwestycji rośnie, a zmniejsza się udział konsumpcji. W wymiarze absolutnym konsumpcja rośnie z uwagi na wzrost realnego PNB. Zwiększa się szybkość obiegu pieniądza, przemysł produkcji, dobra kapitałowe i konsumpcyjne trwałego użytku, stale zwiększa się ich produkcję. Zmniejszają się zapasy produktów rolnych, zwiększa się zatrudnienie i konsumpcja dalsze inwestycje przyrost dochodów.

2. Prosperity (czyli rozkwit) - ożywienia przekształca się w proces kumulatywny, który sam siebie napędza, zwiększa się popyt na dobra kapitałowe i rosną wydatki na zakup dóbr konsumpcyjnych, co przyczynia się do ożywienia w przemyśle wytwarzającym dobra konsumpcyjne. Wzrost zapotrzebowania na te dobra zwiększa zatrudnienie w przemysłach które je wytwarzają. Wzmocnieniu ulegają tendencje do dalszej ekspansji gospodarczej. Jeszcze w fazie ożywienia przedsiębiorstwa zwiększają zapasy w obawie przed zakłóceniami w dostawach. W fazie rozkwitu w obawie przed spekulacją i wzrastającymi cenami w wyniku wzrostu popytu dodatkowy bodziec do zwiększania zapasów. Szybko rośnie popyt na czynniki produkcji i dobra konsumpcyjne co wywołuje ogólną podwyżkę cen. Wiele cen decydujących o kosztach produkcji np. płace, ceny dóbr kapitałowych rosną wolniej niż ceny wyrobów grupowych, a zatem zwiększają się zyski. Osiągane są większe dochody z tytułu płac, procentów, rent gruntowych i zysków większe wydatki. Pojawiają się również oszczędności. Faza rozkwitu i odpowiadający jej stan pełnego zatrudnienia jest najbardziej pożądanym stanem gospodarczym ze względu na dobrobyt ogólny. W warunkach pełnego zatrudnienia nie ma zasobów, które były by przymusowo bezczynne (bez zatrudnienia). Rozmiary produkcji utrzymują się na najwyższym poziomie. Nominalny PNB jest w przybliżeniu stały i może rosnąć proporcjonalnie do realnego PNB. Faza ta nie oznacza przedłużającego się stanu względnie ustabilizowanego pełnego zatrudnienia. Ekspansja wydatków prowadzi do wzrostu cen co w sytuacji, gdy wykorzystanie siły roboczej w różnych gałęziach przemysłu zbliża się do pełnego zatrudnienia powoduje, że krzywa podaży staje się nieelastyczna. Nieelastyczność podaży jest przyczyną dalszego wzrostu cen. Nadal zwiększają się wydatki i rozwija działalność gospodarcza. Początkowy wzrost wydatków obejmuje całą gospodarkę zwiększenie produkcji przedsiębiorstw i gospodarstw domowych dalszy wzrost wydatków dalszy rozwój działalności gospodarczej. Proces ten prowadzi do rozkwitu gospodarki charakteryzuje się względną stabilnością pełnego zatrudnienia, często doprowadza do przekroczenia stanu pełnego zatrudnienia i pojawia się sytuacja tzw. boomu („bumu”).

3. Recesja - boom staje się stanem niestabilnym, prowadzi w stan recesji. Przedsiębiorstwa które rozpoczęły działalność w fazie rozkwitu stają się nierentowne. Zanikają również okazje do rentownych inwestycji. W fazie rozkwitu rosną dochody konsumentów więc spada udział wydatków na konsumpcję a rośnie udział oszczędności. Oszczędności mogą służyć finansowaniu rentownych inwestycji w przemysłach wytwarzających dobra inwestycyjne. Gdy zmniejszają się możliwości finansowe inwestycji to czynniki podtrzymujące fazę rozkwitu tracą moc. W takiej sytuacji ceny czynników produkcji rosną szybko, a ceny produkcji przemysłowej wolniej. W ten sposób margines zysków od sprzedaży wyrobów gotowych zmniejsza się. Przedsiębiorcy i bankierzy oceniają, że nastąpiło przeinwestowanie i potrzeba drastycznie obniżyć wydatki na kapitał produkcyjny. Oszczędności konsumentów nie zostaną wchłonięte przez inwestycje, pożyczki bankowe zaczną się kurczyć i następuje początek recesji. W przemyśle budowlano montażowym następuje spadek produkcji, maleją wydatki, rośnie bezrobocie. Konsumenci zmniejszają swoje zakupy spadek cen. Spadek dochodów przedsiębiorstw firmy zmniejszają produkcję. Rośnie bezrobocie we wszystkich gałęziach gospodarki, zmniejszają się dochody i wydatki (na towary konsumpcyjne i inwestycyjne) następuje dalszy wzrost bezrobocia, spadek cen papierów wartościowych na giełdzie tendencja do pozbywania się ich powoduje dalszy spadek cen giełdowych. Banki ograniczają udzielanie pożyczek wzrost bezrobocia i prawie całkowite zaprzestanie inwestycji.

4. Gospodarka wchodzi w fazę depresji - charakteryzuje się ona niskim poziomem produkcji, dużym bezrobociem i niskim poziomem wykorzystania mocy produkcyjnych. Ceny płace są niskie w porównaniu z fazą 2., zyski są na małym poziomie a nawet mogą być ujemne. Wyższe od zysków są dochody z tytułu oprocentowania(lokaty). Ceny produktów rolnych i surowców są znacznie niższe od cen artykułów przemysłowych. Niski jest poziom dochodów rolnych i przemysłowych. W przemyśle wysokie bezrobocie, utrata dochodów, mało się produkuje maszyn i narzędzi, niewiele się buduje; aktywność gospodarcza spada do minimum. Nadwyżki zapasów dóbr wyczerpują się spadają stopy %, koszty produkcji dostosowują się do poziomu cen. Zyski rosną na tyle, że prowadzenie działalności gospodarczej jest opłacalne. Nakłady inwestycyjne są ponoszone jedynie na wymianę zużytego wyposażenia kapitałowego fabryk np. maszyny tzw. inwestycje restytucyjne. Do ożywienia gospodarki może dojść dzięki wynalazkom, przez związek z dynamicznym wzrostem liczby ludności, przez zwiększenie terytorium, inwestycje restytucyjne.

Czemu są cykle?

Teorie przyczyn zewnętrznych - odnoszą się do zmian istniejących poza systemem gospodarczym; zmiany te wywołują cykle np.: teorie dot. plam słonecznych (pojawienie się plam słonecznych wpływa na pogodę - urodzaj/ nieurodzaj w rolnictwie zmniejszenie aktywności), wojen, rewolucji, wydarzeń politycznych, odkryć nowych złóż złota, wzrostu liczby ludności, migracji ludności, odkrycia nowych lądów, wynalazków naukowych i technicznych; teorie psychologiczne (wzajemne zarażanie się ludzi przewidywaniami optymistycznymi - wzrost aktywności lub pesymistycznymi - spadek aktywności gospodarczej).

Teorie przyczyn wewnętrznych - sam system wywołuje samorodne cykle koniunkturalne: teoria pieniężna (ekspansja, kurczenie się kredytu bankowego), teoria innowacji (kumulacja ważnych wynalazków), teoria niedostatecznej konsumpcji (część dochodu do dyspozycji jest oszczędzana a nie przeznaczana na konsumpcję czy inwestycje choć istnieją możliwości inwestowania), teoria globalnego popytu (uzależnia występowanie cyklu do zmian popytu globalnego - rosnący popyt globalny skłania przedsiębiorstwa do zwiększania zdolności produkcyjnych gdy kurczą się ilości gotowych towarów - przedsiębiorstwa decydują się na inwestycje. Nowe inwestycje opierają się na kalkulacji nowych zysków przewidzianych z zainwestowanego kapitału. Przy rosnącym popycie globalnym rentowność kapitału jest wyższa od istniejącej stopy procentowej. Inwestycje zwiększają popyt globalny i zachęcają do dalszego inwestowania wymagają jednak czasu po upływie którego może okazać się czy osiągnięto większy niż zamierzony wzrost zdolności produkcyjnych. Mogą zgromadzić się niesprzedane zapasy towarów przedsiębiorstwa zmuszone są do ograniczania produkcji, zwalniania pracowników i zmniejszenia podaży = teoria globalnego popytu Keynesa).

Zmiany w cyklu koniunkturalnym dostrzega się prze zmiany w poziomie inwestycji, w zmianie popytu na dobra kapitałowe i dobra trwałego użytku.

ZASADA AKCELERACJI/PRZYSPIESZENIA - teoria czynników wyznaczających inwestycje, określa jak wzrost sprzedaży i dochodu wpływa na inwestycje.

Założenia: dochód ze sprzedaży utrzymuje się na danym poziomie (np. 30 mln rocznie), zasób kapitału wynosi 60 mln i składa się na niego 20 maszyn - każdego roku jedna maszyna ulega zużyciu i zostaje zastąpiona nową, w firmie nie ma inwestycji netto, a inwestycje brutto odpowiadają rocznemu kosztowi wymiany jednej maszyny czyli 3 mln, pozostała część dochodu ze sprzedaży (27 mln) przeznaczona jest na dywidendy i płace, w 4 roku wzrośnie dochód ze sprzedaży o 50%, dla utrzymania stosunku kapitału do produktu konieczny jest wzrost liczby maszyn (10 nowych + jedna odtworzona), w kolejnych latach dochód rośnie o 15 mln.

Okres	Utarg roczny/dochód roczny w mln	Zasób kapitału, mln	Inwestycje netto, mln	Inwestycje brutto, netto i restytucyjne
Faza Rok 1 Rok 2 Rok 3	30 30 30	60 60 60	0 0 0	1 maszyna z 3 mln 1 maszyna z 3 mln 1 maszyna z 3 mln
Faza Rok 4 (rośnie o 50 %) Rok 5 (rośnie o 15 mln) Rok 6 (rośnie o 15 mln)	45 60 75	90 120 150	30 30 30	10 nowych maszyn + 1 nowa = 33 mln 10 nowych maszyn + 1 nowa = 33 mln 10 nowych maszyn + 1 nowa = 33 mln
Faza	75 (dochody przestały rosnąć ale utarg jest wysoki)	150	0 (spadek o 100%)	1 maszyna - 3 mln

Zahamowanie inwestycji bo dochód przestał wzrastać. Przyrosty inwestycji netto (przyrost kapitału) występują gdy produkcja rośnie i gdy rosną dochody ze sprzedaży. Warunkiem zachowania inwestycji na danym poziomie zgodnie z zasadą akceleracji jest stały wzrost dochodu ze sprzedaży. Zasada przyspieszenia działa wraz z mnożnikiem.

Dochód niżej (8 rok) niż 75 mln = inwestycje brutto na poziomie zero. Jeżeli w kolejnym roku dochody ze sprzedaży zmniejszą się to będą: inwestycje ujemne, czyli przedsiębiorstwa zaczną sprzedawać niektóre maszyny. Zasada przyspieszenia działa w obu kierunkach tzn. wzrost dochodu = wzrost inwestycji, niezwiększania dochodu ze sprzedaży = spadek inwestycji = recesja. Zasada akceleracji jest poważnym czynnikiem wpływającym na niestabilność gospodarki co znaczy, że zmiany mogą być przeniesione w zwielokrotnionej skali na zmiany w inwestycjach. Zasada ta działa w warunkach wyczerpania zdolności produkcyjnych.

PIENĄDZ, BANK, BANK CENTRALNY

Pieniądz to powszechnie akceptowany towar, za pomocą którego dokonuje się płatności za dobra, usługi lub wywiązuje się z zobowiązań. W przeszłości - towar powszechnie akceptowany, np. pieniądz kruszcowy (sól, kruszce), bimetalizm (monety złote i srebrne które często były psute). Mikołaj Kopernik - prawo Kopernika-Greszena: jeżeli w obiegu powstają pieniądze o tej samej wartości nominalnej a różniej wartości realnej, to pieniądz gorszy (ten o niższej wartości realnej) wypiera z obiegu pieniądz lepszy. Sytuacje krytyczne - funkcje pieniądza spełnia tytoń. Współcześnie - pieniądz symboliczny, czyli pieniądz będący środkiem płatniczym którego siła nabycia znacznie przewyższa koszt wytworzenia lub wartość jako towaru w innym niż pieniądz zastosowaniu. Pieniądzem są banknoty, monety (bilon), pieniądz bankowy (wkłady, depozyty osób fizycznych lub prawnych, płatne na żądanie). Depozyt - środek wymiany powszechnie akceptowany jako zapłata za towar lub przy regulacji zobowiązań. Pieniądze te to: pieniądze transakcyjne, które tworzą składniki faktycznie używane w transakcjach do zakupu towarów. Pieniądz pełni funkcję:

1. Środek wymiany - powszechnie stosowany przy kupnie - sprzedaży środek za pomocą którego ludzie wymieniają towary według schematu towar pieniądz towar

2. Środek płatniczy - służy do regulacji zobowiązań zwłaszcza w transakcjach kredytowych

3. Jednostka rozrachunkowa - wyraża ceny, za jej pomocą prowadzone są rozliczenia

4. Jednostka przechowywania wartości czyli tezauryzacja - pieniądz gromadzi skarb, można go użyć do zakupu dóbr i usług w przyszłości.

Szeroki pieniądz - są to aktywa pieniężne lub quasi-pieniądz, substytuty pieniądza (są to środki przechowywania wartości, łatwo można je zamienić na pieniądz ale nie pełnią funkcji środka płatniczego, odznaczają się płynnością. Płynność - szybkość i pewność z jaką dany aktyw finansowy może być zamieniony na gotówkę w danym momencie; pełną ma tylko pieniądz), rachunki oszczędnościowe zdeponowane w danej instytucji, wkłady oszczędnościowe, weksle skarbowe (krótkoterminowe aktywa z ustalonym terminem wykupienia, z ustalonymi odsetkami, łatwo można kupić i sprzedać), obligacje (długoterminowe aktywa o stałej stopie procentowej od wartości nominalnej, mniejsza niż weksle płynność, bo trudniej przewidzieć ich cenę, są na okaziciela, są to papiery wartościowe bez ryzyka w odniesieniu do państwowych obligacji, z reguły mają określony termin wykupu z wyjątkiem - console w Wielkiej Brytanii - nie mają określonego terminu wykupu przez dewelopenta ale przynoszą stały roczny dochód), akcje przedsiębiorstw (papiery wartościowe będące tytułem własności do części kapitału akcyjnego spółek uprawniające do udziału w zyskach tzw. dywidend, istnieje ryzyko, nieduża płynność).

Rynek papierów wartościowych - rynek gdzie kupuje, sprzedaje się obligacje emitowane przez podmioty oraz akcje spółek. Rynek pierwotny - nowo wypuszczone papiery wartościowe; rynek wtórny - kupno-sprzedaż papierów wartościowych, które zmieniają właścicieli.

System bankowy: Bank Centralny, banki komercyjne, normy i zasady związane z funkcjonowaniem systemu.

Banki są przedsiębiorstwami, w których główna funkcja gospodarcza polega na przyjmowaniu wkładów i wypłacaniu gotówki na żądanie właściciela oraz udzielaniu pożyczek różnym podmiotom. Banki przyjmuję wkłady oszczędnościowe, sprzedają przekazy pieniężne, wkłady podróżne, nabywają akcje i obligacje - są to przedsiębiorstwa dostarczające i prowadzące gospodarkę obrotu pieniądza. Współcześnie utrzymują rezerwy czyli gotówkę i fundusze zdeponowane w Banku Centralnym. Rezerwy obowiązkowe - zapewniają bezpieczeństwo i płynność depozytu lub ich płatność na żądanie.

Bilans banku =
Aktywa	Pasywa
- rezerwa obowiązkowa - pożyczki - inwestycje na zakup papierów wartościowych i ubezpieczenia - inne	- wkłady na żądanie - oszczędności i depozyty - inne zobowiązania

Rezerwa obowiązkowa - procent wniesionych do banku wpłat, np. 10% od 1000 zł = 100 zł a pozostałe 90% jest przeznaczone na pożyczki, inwestycje i lokaty banku.

System bankowy jako całość kreuje pieniądz bankowy, czyli oznacza to, że początkowy wkład do jednego z banków przyczynia się do wielokrotnego pomnożenia pieniądza w systemie bankowym. Kreacja pieniądza wymaga spełnienia warunków:

1. Banki muszą otrzymywać nowe wpłaty

2. Banki muszą udzielać pożyczek lub nabywać aktywa

3. Muszą być podmioty zaciągające pożyczki lub sprzedające aktywa finansowe

4. Banki muszą utrzymywać rezerwę.

Wielkość mnożnika kreacji pieniądza bankowego wpływa na wielkość wykreowanego pieniądza bankowego a mnożnik kreacji zależy od stopy rezerwy obowiązkowej. Im większa stopa tym mniejszy mnożnik. Istotna rola Banku Centralnego - jako Bank Banków (udziela pożyczek bankom komercyjnym, decyduje o poziomie rezerw obowiązkowych, wpływa na podaż czyli kreację pieniądza) oraz jako Bank Rządu (przyczynia się do zmniejszenia deficytu budżetowego, jest bankiem emisyjnym czyli emituje pieniądz ustalając jego cenę, wartość). Bank Centralny decyduje o podaży pieniądza przez określenie stopy rezerw obowiązkowych, prowadząc operacje otwartego rynku stopy dyskontowej. Bank Centralny prowadzi operacje, których celem jest utrzymanie oficjalnych wartości cen, operacje na międzynarodowych rynkach walutowych (dewaluacja to spadek wartości pieniądza krajowego w stosunku do walut obcych, rewaluacja to wzrost wartości pieniądza krajowego). Bank Centralny reguluje działalność banków komercyjnych, prowadzi nad nimi nadzór - banki komercyjne muszą złożyć w nim depozyt; prowadzi politykę pieniężną (nadrzędna funkcja), operacje otwartego rynku, stopę dyskontową, stopę rezerw obowiązkowych; wpływa na poziom PNB, zatrudnienia, bezrobocia, poziom cen w całej gospodarce.

Operacje otwartego rynku- sprzedaż/kupno papierów wartościowych (głównie giełdowych), w ten sposób Bank Centralny może ograniczać/zwiększać rezerwy bankowe. W celu ograniczenia inflacji Bank Centralny podejmuje decyzje o sprzedaży papierów wartościowych ograniczenie rezerw bankowych, zmniejszenie podaży pieniądza kredytowego. Nabywcy obligacji - banki handlowe, korporacje, osoby fizyczne, które zmniejszają depozyty w bankach by je kupić. Zmniejszenie podaży pieniądza = zmniejszenie stopy procentowej kredyt trudno dostępny. Większa stopa procentowa - zmniejsza się popyt na inwestycje, ogranicza się produkcję. Ograniczenie inflacji = spadek bezrobocia. Okres depresji - Bank Centralny kupuje obligacje na wolnym rynku wzrost rezerwy bankowej i podaży pieniądza kreacja pieniądza bankowego. Większa podaż pieniądza = spadek stopy procentowej - kredyt łatwiej dostępny, wzrost popytu na inwestycje i na konsumpcję, wzrost produkcji i zatrudnienia - z czasem wzrost cen.

Stopa dyskontowa - cena pożyczki udzielonej przez Bank Centralny bankowi handlowemu, gdy wzrosną rezerwy banku przez pożyczki to wpłynie to na zmianę kredytu i jego dostępność oraz na podaż pieniądza i cenę. Wzrost stopy dyskontowej = spadek pożyczek zaciąganych przez banki = spadek podaży pieniądza najpierw w bankach potem w obiegu poza bankowym = wzrost stopy procentowej. Zmiany stopy dyskontowej są rzadko używane.

Stopa rezerwy obowiązkowej wzrasta - wpływa to na wielkość mnożnika kreacji pieniądza bankowego (spadek mnożnika i kreacji pieniądza bankowego = spadek podaży pieniądza). Wzrost stopy procentowej - kredyt trudno dostępny = spadek inwestycji i PNB, rzadko korzysta z niej Bank Centralny, bo zmiany stopy rezerwowej to zbyt duży wstrząs dla gospodarki.

Operacje otwartego rynku są najczęściej używane. Bank Centralny to kredytodawca ostatniej instancji, od którego banki komercyjne, handlowe i inne zawsze mogą uzyskać kredyt, by uchronić się w ten sposób od bankructwa.

31

---