Koncepcja godnego życia w wybranych utworach literackich . Każdy człowiek stawia przed sobą określone cele , działa w myśl jakiejś idei , wyznaje i wywyższa wybrane przez siebie wartości . Dążąc do wyznaczonego przez siebie celu i ideału stwarza swój pomysł na godne życie . W miarę upływu lat i wieków zmieniają się ludzkie postawy , sposób życia , zmienia się ideologia , ludzie żyją w myśl innych wartości . Na podstawie utworów literackich można poznać koncepcje godnego życia jakie stworzyli sobie wybrani bohaterzy . Niektórzy z nich żyli według własnych ideologii , według własnego pomysłu , ale byli i tacy , którzy podporządkowali swoje życie hasłom danej epoki ; “Memento mori” - “pamiętaj o śmierci” , czy “Carpe diem” - “chwytaj dzień” . Również pisarze i poeci dają receptę na to jak uczciwie i godnie żyć , jakie należy przybierać postawy , co robić i jak pracować , aby nasze życie było godne i honorowe . Przykładem antycznej wizji godnego życia jest “Antygona”. Tytułowa bohaterka tragedii Sofoklesa popada w nierozwiązywalny konflikt . Nie może ona dokonać wyboru , bo każdy jej krok to sprzeniewierzenie się prawu boskiemu - nakaz grzebania zmarłych lub prawu ludzkiemu - zakaz grzebania Polinejka , jako zdrajcy Teb . Antygona kieruje się w swym postępowaniu ważniejszym dla niej prawem - nakazem religijnym . Postanawia pogrzebać swego brata w imię siostrzanej miłości i zgodnie z odwiecznym prawem bogów. Spotyka ją za to kara . Ginie , ale nie jako zza grobu odnosi moralne zwycięstwo . Prawo ustanowione przez Kreona było sprzeczne z odwiecznymi zasadami , tradycją i wierzeniami bo godziło w uczucia ludzkie . Kreon uważał , iż ustanowione przez niego surowe normy wpłyną korzystnie dla dobra państwa. Jednak dla Antygony prawa boskie były ważniejsze . Gniew i klątwa bogów są dla niej gorsze od fizycznego cierpienia i śmierci . Bohaterka stara się żyć godnie z odwiecznymi prawami bogów , chce je wypełniać i chce być posłuszna religii , dlatego najsłuszniejszym i najgodniejszym wyborem dla niej było pogrzebanie zwłok brata . Antygona uważała , że prawa boskie istniejące od momentu stworzenia świata , nie mogą być zmienione przez człowieka , należy je wypełniać i żyć zgodnie z nimi . W myśl tej idei bohaterka ginie , ale odnosi moralne zwycięstwo nad Kreonem .“Antygona” jest tragedią , o której można powiedzieć , że jest dziełem uniwersalnym . Konflikt przedstawiony w tym utworze odradza się dzisiaj i będzie zawsze aktualny . Sofokles pokazał najważniejsze sprzeczności istniejące w świecie i w każdym człowieku . Mogą zmieniać się mody i prawa stanowiące o życiu ludzkim , a problemy człowieka zawsze pozostaną podobne , albo nawet te same . Średniowiecze także wykształciło pewne koncepcje na godne życie , ukazuje idealne postawy i zachowania ludzkie . Były to jakby modele , wzorce osobowe do których nawiązywać powinni wszyscy ludzie . Religijne pomysły na godne życie stanowiły dwa modele postaw ; ascety i świętego . Ascetami nazywamy ludzi , którzy dobrowolnie decydują się na umartwianie , odrzucanie wszelkich przyjemności świata oraz życie w skrajnej nędzy i cierpieniu . Ucieczka od świata wiązała się z wszelkimi możliwymi wyrzeczeniami . Celem takiej postawy było , oprócz doskonalenia cnoty i pobożności , zapewnienie sobie zbawienia i osiągnięcie świętości już na ziemi . Asceci wierzyli , iż po śmierci czeka na nich szczęście wieczne . Najlepszym przykładem ascety jest św. Aleksy , tytułowy bohater “Legendy o świętym Aleksym”. Już od dziecka wiedziano , że będzie on miał w swoim życiu szczególną misję do spełnienia . Mając 24 lata , zgodnie z wolą ojca żeni się z księżniczką , lecz w noc poślubną składa śluby czystości i postanawia wyruszyć w świat , aby umartwiając się służyć Bogu . Wszystko co posiada rozdaje ubogim , a następnie siada pod drzwiami kościoła żyjąc w skrajnym ubóstwie i nędzy . Pierwszym znakiem od Boga jest zejście Matki Bożej z ołtarza , która nakazuje klucznikowi wpuszczenie Aleksego do kościoła . Otoczony czcią i rozgłosem , decyduje się na opuszczenie tego miejsca , bowiem sława nie wydaje się być godna prawdziwego ascety . Przybywa do Rzymu , gdzie nierozpoznany przez nikogo żyje w nędzy na dworze swojego ojca , wegetując pod schodami i żebrząc przez kolejne 16 lat . W momencie śmierci Aleksego w Rzymie zaczynają bić dzwony co oznacza, iż umiera święta osoba . “ Legendę o św. Aleksym” czyta się dzisiaj często z przymrużeniem oka i wyrazem lekceważącego uśmiechu na ustach . Faktycznie taka postawa bezwzględnej i ponurej ascezy budzić dziś może jedynie niezrozumienie i sprzeciw . Trzeba jednak pamiętać , że kilkaset lat temu był to jeden z najszerzej rozpowszechnionych wzorców , przykład do naśladowania do wielu ludzi . Opowieść o życiu i działalności św. Aleksego była wówczas traktowana z całą powagą ,zaś postać ascety była otoczona wielką czcią i prawdziwym kultem . Drugim wzorcem jest przykład świętego , często utożsamiany z poprzednio omawianym . O ile jednak asceza wyraźnie zakładała skrajne umartwianie się i dbanie o własne zbawienie , o tyle w przypadku świętego , możemy mówić o istotnej różnicy . Święty był człowiekiem , który pomagał bliźnim , nawracał i nauczał ich , był gotowy ponieść męczeńską śmierć za swoją wiarę i przekonania . Święci często działali jako misjonarze niosący religię chrześcijańską ludom pogańskim , jak choćby święty Wojciech . Innym przykładem może być św. Franciszek z Asyżu , który swoim życiem głosił miłość do każdego człowieka i wszelkiego stworzenia istniejącego na ziemi . Św. Franciszek żył na przełomie XII i XIII wieku . Za młodu był rozrzutnym , nie stroniącym od zabaw i uciech człowiekiem . Po przeżyciu objawienia zmienił się i postanowił całe swoje życie poświęcić Bogu i bliźniemu . Stworzył własny zakon , od jego imienia nazwany franciszkanami oraz system filozoficzny czyli franciszkanizm . Jego filozofia opierała się głównie na prostej i radosnej umiejętności cieszenia się życiem . Franciszkanizm głosił , iż każde żyjące stworzenie jest piękne i z natury dobre , trzeba tylko umieć to dobro w nim odnaleźć . Stąd powszechna miłość do wszystkiego co żyje na świecie , a więc ludzi , zwierząt , ptaków , roślin .... Św. Franciszek wielbił Boga w sposób prosty , szczery i pokorny . Dwie kardynalne cnoty pielęgnowane przez franciszkanów , to właśnie miłość , ubóstwo i pokora . Nie należy jednak utożsamiać św. Franciszka ze średniowiecznymi ascetami , bowiem za wiele we franciszkaniźmie radości , cieszenia się życiem i światem . Postać i uczynki św. Franciszka zostały uwiecznione w XIV- wiecznym zbiorze opowiadań “Kwiatki św. Franciszka z Asyżu” . Dzieje świętego przedstawione są tu jako wzorzec do naśladowania zawsze aktualny . Poszczególne opowiadania; “Kwiatki św. Franciszka” , “O przenajświętszych stygmatach św. Franciszka i ich rozpamiętywaniach” , “O bracie Jałowcu” , “O bracie Idzim” ; składają się na kompletny obraz jego nauki .Święty z Asyżu często przemawia do swoich braci zakonnych a także do ptaków , ryb , zwierząt i drzew . Potrafi nawrócić okrutnie dzikiego wilka , oswoić turkawki , zalecić spokój jaskółkom , dokonywać licznych cudów . Każdy jego czyn to kolejny tytułowy kwiatek np; nawrócenie sułtana Babilonu , szklarzy a Bolonii , zbójców . Do uczynków św. Franciszka można zaliczyć także cudowne uleczenie trędowatego oraz “wyzwolenie brata , który przez grzech był w mocy czarta” .Życie św. Franciszka pełne jest pokory , odbywa liczne posty , chwali też ubóstwo , ucząc go swoich zakonników . Tylko człowiek ubogi może być prawdziwie wolny nie musi martwić się o swój majątek .“Kwiatki św. Franciszka z Asyżu” można traktować jako piękny zbiór baśniowych opowieści , mówiących o życiu i uczynkach świętego . Ich ponadczasowy , uniwersalny charakter sprawia , że również dzisiaj odczytywać je można jako zbiór wskazówek i wartości jakimi powinniśmy się kierować , bowiem miłość i umiejętność radowania się każdym przeżytym dniem stanowią wartości , o które zabiegać powinni wszyscy ludzie . Wzorzec świecki to przede wszystkim idealny rycerz , chrześcijanin , walczący zawsze i wszędzie pod sztandarem wiary i papieża . Ci bojownicy w służbie Boga , byli postaciami niezwykłymi , godnymi i wspaniałymi . towarzyszyła im cnota i męstwo , odwaga w boju i pogarda dla życia ziemskiego , niezłomność i wytrzymałość , a przede wszystkim nieustająca gotowość do złożenia swojego życia w ofierze . Rycerz średniowieczny to człowiek nieprzebranych cnót i wartości moralnych , uczciwy , czysty nieskazitelny , wierny swojemu honorowi i posłannictwu . Czy ówczesny władca mógł przegrywać bitwy , gdy otaczali go tacy idealni ludzie , oddający swe usługi w walce nie tylko o kościół , ale i o swojego pana . Bardzo ważnym elementem życia średniowiecznych rycerzy stały się wyprawy krzyżowe , których celem było wyzwolenie Ziemi Świętej i nawrócenie jak największej liczby niewiernych . Przykładem doskonałego rycerza może być hrabia Roland , bohater “Pieśni o Rolandzie”. Ów rycerz dowodził tylną strażą wojsk Karola Wielkiego . Kiedy na skutek zdrady jednego z wojowników , tylna straż zostaje otoczona , bohater decyduje się nie wzywać pomocy i podejmuje nierówną walkę z wielokrotnie liczniejszym wrogiem - z niewiernymi Saracenami . W czasie walki daje dowód swojej brawurowej odwagi , męstwa a nawet okrucieństwa . Roland jest silny , świetnie walczy , jest honorowy i dumny - na wezwanie pomocy decyduje się dopiero wtedy , gdy większość jego rycerzy nie żyje , a on sam jest bliski śmierci . Zgon hrabiego Rolanda opisany bardzo szczegółowo jest jednocześnie rozliczeniem się tego wzorowego rycerza z całym swoim życiem . Najważniejsze dla niego były ; wiara chrześcijańska , ojczyzna i ukochany władca - król Karol . Po śmierci duszę Rolanda anioły niosą do raju . Elitarną odmianą wzorca doskonałego rycerza chrześcijańskiego jest wzorzec idealnego władcy . Elitarną - bowiem wzorzec ten dotyczył niewielkiej liczby ludzi . Wzorowy władca powinien posiadać wszystkie omówione powyżej cechy doskonałego rycerza , ale oprócz tego powinien być również troskliwym ojcem dla swoich poddanych i wzorem do naśladowania nawet dla najlepszych . Król Karol Wielki z “Pieśni o Rolandzie” wydaje się być takim doskonałym władcą , spełniającym wszystkie pożądane cechy . “Pieśń o Rolandzie ”jest eposem , w którym dopatrzyć się można wielu cech charakterystycznych dla całej ówczesnej epiki rycerskiej . Nawołuje ona do walki ze złem , utożsamianym w tym wypadku z zagrażającymi wierze chrześcijańskiej poganami . Z grzechem należy walczyć , trzeba być wobec niego bezwzględnym , a nagrodą za wzorową walkę będzie zbawienie . Dzisiaj “Pieśń o Rolandzie” nie wywołuje już tak silnych wzruszeń jak w epoce w której powstała . Zbytnio zmieniła się rzeczywistość . Wiele cech hrabiego Rolanda nie straciło na aktualności , literatura przecież nie raz będzie odwoływała się do takich zalet jak miłość do ojczyzny , wierność , odwaga i poczucie godności . Jako spuściznę , czasy średniowiecza pozostawiły następnym wiekom ideał władcy - rycerza uwieczniony przez Galla Anonima w jego “Kronice”. Takim wspaniałym bojownikiem był Bolesław Krzywousty , którego cechowała dzielność i odwaga . To on dał przykład bezinteresownej i bezgranicznej miłości do ojczyzny , nie wahając się poświęcić życia swoich poddanych a przez to nie dopuścić do hańbiącej niewoli . To on wskazał nam sposób służenia ojczyźnie , dla której żadna ofiara nie jest straszną . Nauczył nas cenić dobrych polityków , wodzów i dalekowzrocznycznych strategów , którzy potrafią przewidzieć grożące krajowi niebezpieczeństwa .
Wymienione powyżej wzorce osobowe przeżyły się w miarę upływu czasu . Asceza przestała przyciągać ludzi , którzy nie widzieli sensu w ciągłym umartwianiu się i niszczeniu własnego ciała , a rycerze stopniowo zmienili się w szlachtę . Kolejna epoka następujący po średniowieczu renesans wytworzył już inne , odrębne wzorce osobowe, inne postawy ludzi i sposób ich życia .
Mikołaj Rej jest wzorem typowego humanisty . W swoich utworach sięga do środków stosowanych przez literaturę parenetyczną , czyli taką , która prezentuje określone wzorce osobowe . Sam , będąc szlachcicem - ziemianinem , doskonale znającym się na gospodarce pisze utwór , będący mistrzowską próbą pokazania sposobu rozumienia świata przez XIV-wiecznego szlachcica . “Żywot człowieka poczciwego” stanowi efekt przemyśleń i doświadczeń gromadzonych w czasie całego życia autora . Jest to biografia tytułowego szlachcica , która prezentuje model człowieka renesansu .Na całość składają się liczne obserwacje społeczne i obyczajowe , a także anegdoty i przykłady , które mają wymowę moralną . Rej ukazuje w “Żywocie człowieka poczciwego” wszelkie zalety , jakimi powinien odznaczać się tytułowy “człowiek poczciwy” . Piętnuje również wady , które uważa za częste wśród polskiej szlachty . “Poczciwość” u Reja to przede wszystkim brak pychy , umiejętność odnalezienia w życiu spokoju , cichej przystani i satysfakcji z własnej pracy . Nie obce jest Rejowi życie zgodne z naturą , umiejętność cieszenia się nim , ale również umiar , powściąganie ambicji i namiętności . Idealny szlachcic - ziemianin powinien być człowiekiem doświadczonym życiowo , umiejącym czytać i pisać , powinien dużo podróżować , jeździć konno , strzelać z muszkietu , słowem nabywać doświadczenia , które kiedyś pozwoliłoby mu wybrać odpowiednią żonę i osiąść w swoim cichym , wiejskim majątku , bowiem celem idealnego szlachcica jest praca na własnym gospodarstwie i pomnażanie swojego majątku . Życie we własnych posiadłościach toczyć się powinno w zgodzie z naturą . Człowiek powinien podporządkować się rytmowi przyrody , zmienności pór roku i wynikającym z nich obowiązkom .
Także pieśni i fraszki Jana Kochanowskiego przedstawiają renesansowy wzorzec osobowy . Autor przedstawia w pieśniach samego siebie w całej okazałości . Można odnaleźć w nich poetę wesołego , smutnego , zadumanego , moralizującego , a nawet flirtującego i biesiadującego . Pieśni te są niezwykłe różnorodne ; patriotyczne , refleksyjne , biesiadne , religijne , historyczne , pochwalne itp.
“Pieśń o cnocie” jest efektem pragnień i oczekiwań , jakie żywił Kochanowski wobec swojej twórczości . Chciał bowiem mieć możność wpływania swoimi wierszami na kształtowanie się świadomości czytelnika , na jego rozwój duchowy i moralny . Jan z Czarnolasu stara się wykroczyć poza obowiązki poety , stać się jednocześnie przewodnikiem duchowym i moralistą . Dla niego słowo “cnota” jest rozumiane jako umiejętność odnalezienia się w otaczającym świecie . Wyraźne jest tu oddziaływanie filozofii stoików , którzy głosili uniezależnienia się od pokus i cierpień związanych ze światem zewnętrznym . Cnota jest nagrodą samą w sobie, a za życie zgodne z jej zasadami czeka zbawienie w niebie . Najlepszym sposobem na prowadzenie owego życia jest poświęcenie się sprawom ojczyzny . Innym przykładem jest ; “Pieśń o dobrej sławie” w której Kochanowski po raz kolejny występuje w roli moralisty nakazując odrzucenie wszelkich dóbr doczesnych i materialnych . Człowiek jest istotą wyróżnioną przez Boga rozumem dlatego też powinien dostrzec w sobie jakiś talent , umiejętność , którą powinien rozwijać . Jedni będą więc wykorzystywać swój rozum , inni siłę , jeszcze inni odwagę , a wszystko w celu zapewnienia sobie pamięci u potomnych .
“Fraszki” są doskonałym wizerunkiem człowieka renesansu , humanisty wszechstronnie wykształconego i posiadającego świetne poczucie humoru . Poeta dochodzi do sformułowania światopoglądu zbieżnego z zasadą “Carpe diem” czyli nawoływaniem do korzystania z każdego mijającego dnia . Czas płynie nieustannie , każda chwila może być tą ostatnią należy więc wykorzystać ją maksymalnie .
Literatura romantyczna tworzy kilka charakterystycznych typów bohatera oraz ich ideologie . Przykładem może być tytułowy bohater powieści poetyckiej “Konrad Wallenrod” Adama Mickiewicza . Ów poemat współcześni odczytywali jako wezwanie do walki , konieczność działania zbrojnego . Wzór walki o niepodległość występujący w utworze Mickiewicza nie był modelem walki otwartej z bronią w ręku . W motcie poprzedzającym dzieło autor przytacza słowa Machiavellego o dwóch różnych sposobach zbrojnego przeciwstawienia się ;
“Trzeba być lisem i lwem”
“Jeden sposób Aldono , jeden pozostał Litwinom
Skruszyć potęgę zakonu, mnie ten sposób wiadomy”
To trudne zadanie zostało postawione przed Konradem Wallenrodem , Litwinem , który ukrywszy swoje rzeczywiste pochodzenie wstępuje do Zakonu Krzyżackiego i w końcu wybrany zostaje wielkim mistrzem . Wszystko to czyni kierując się jedną intencją ;zdobyć władzę w zakonie , zniszczyć jego siłę i w ten sposób umożliwić zwycięstwo Litwinom . Swój patriotyczny zamiar przygotowuje w przewrotny sposób , okłamując przez wiele lat Niemców , wyrzekając się własnej osobowości , języka narodowego , ukochanej kobiety i rodzinnego szczęścia . Postępowanie Wallenroda nie godzi się z jego przekonaniami moralnymi , jest bowiem dalekie od rycerskich ideałów . Jednak jako gorącego patriotę , cechuje go ogromna miłość do ojczyzny , odwaga , zdecydowanie i gotowość do walki . Przez cały czas stoi przed nim problem natury etycznej , wybrać walkę lisa czy lwa . Być lisem , oznacza walczyć podstępem , chytrością , być lwem - to stanąć do walki otwartej . Konrad jako człowiek honoru , rycerz średniowieczny ma silnie rozwinięte poczucie etyki , dlatego konieczność wejścia na drogą podstępu wywołuje w nim rozterki moralne . Wyrazem ich jest uchylenie się od decyzji , zwlekanie , by jak najbardziej oddalić moment załamania norm etycznych Gnębią go wyrzuty sumienia . W samotności i w winie szuka więc zapomnienia . Osiąga wreszcie swój cel ; zakon leży w gruzach a Litwa zostaje uratowana . Napawa to bohatera dumą , którą wyraża w końcowej rozmowie z Aldoną ;
“Jam to uczynił , dopełnił przysięgi ,
Straszniejszej zemsty nie wymyśli piekło”
Ogarnia go znużenie rolą mściciela i współczucie dla unicestwionego wroga . Marzy o odrodzeniu moralnym , oczyszczeniu przez powrót do domowego życia , do Aldony ;
“Tam w środku cichej , pasterskiej zagrody ,
Na twoim ręku , u twojego łona
Zapomnę , że są na świecie narody ...”
Zdaje sobie sprawę , że nie jest to jednak możliwe; nie można bowiem cofnąć czasu i uczynków ludzkich . Tajny Trybunał skazuje go na śmierć , lecz wcześniej wymierza ją sobie sam - popełnia samobójstwo .
Konrad przedstawia nowy wzór bohaterstwa , nowy rodzaj walki , lisiej i podstępnej . Ratuje on ojczyznę , ale sam ginie . To przekonanie o konieczności ratowania kraju wszelkimi możliwymi środkami , powoduje poczucie winy , bo łamie przecież zasady etyki rycerskiej . Rozterki towarzyszą mu do końca , ale jego bohaterstwo zasługuje na uznanie .
W okresie Młodej Polski zrodziły się nowe trendy , ideały , zamierzenia , zasadniczo różniące się od typowych wzorców z literatury romantyzmu . Jednak łącznikiem pomiędzy tymi dwoma epokami pozostał nadal bohater ; również zbuntowany , stojący przed wyborem , poświęcający się w imię jakiejś wielkiej idei . Takim właśnie bohaterem jest Tomasz Judym , główny bohater “Ludzi bezdomnych” Stefana Żeromskiego , który pochodzi z nizin społecznych . Syn warszawskiego szewca , awansuje w hierarchii społecznej bardzo wysoko dzięki swojemu wykształceniu . Jest lekarzem , który pragnie poświęcić się dla pracy w swoim zawodzie .
Zostaje zatrudniony jako lekarz w kurorcie w Cisach . Poznaje tam nie tylko pragnących podratować swoje zdrowie kuracjuszy , ale także cisowską ludność . Zauważa jednak pewną niezgodność między tym , jaką rolę powinna spełniać miejscowość wypoczynkowa , a jaka naprawdę jest . Zarazki malarii , wydostające się z cisowskich bagien i złe warunki życia mieszkańców powodowały liczne choroby . Z jednej strony są ludzie , którzy się leczą , z drugiej ci , którzy są naprawdę chorzy .
Bohater proponuje osuszenie bagien , na co nie zgadzają się inni . Dochodzi między Tomaszem , a tymi , którzy zarządzają Cisami do awantury , w wyniku której Judym musi opuścić miejscowość i swoją pracę . Buntowniczy , niezadowolony z panujących wokół niego warunków ekonomiczno - społecznych , patrzący na nie krytycznym okiem , przenosi siędo innej pracy . Tym razem jest to praca lekarza zakładowego kopalni w Zagłębiu Dąbrowskim . I tu Judym spotyka się z tragiczną sytuacją zdrowotną biednych warstw społecznych . Duża część górników jest ciężko chora , nie nadają się zupełnie do ciężkiej pracy , którą wykonują. Judym jest zrozpaczony stanem zdrowia górników , podobnie jak wcześniej ubolewał nad chorymi w Cisach . Doświadczenia bohatera , które zdobywa zarówno podczas lekarskich obowiązków , jak i przy okazji przebywania w warszawskiej fabryce cygar , którą przypadkowo nawiedza , utwierdza go w przekonaniu , że tym wszystkim , którzy są biedni i narażeni na skrócenie życia trzeba jak najszybciej pomóc . Pragnienie to kłóci się z jego marzeniami o ułożeniu sobie życia rodzinnego . Tomasz Judym pragnie ożenić się z Joasią , w której jest bardzo zakochany . Miłość jego nie ma jednak szans spełnienia się, bowiem wciąż na jego drodze stają “czarne widma” nieszczęść biedoty , którą napotkał w Warszawie , Cisach i podczas pracy w kopalni .
Tomasz Judym jest więc rozdwojony , jest jak “rozdarta sosna” podzielony między dwa pragnienia , dwa życiowe posłannictwa , które w żaden sposób nie mogą się uzupełniać , a nawet się wzajemnie wykluczają .
Jest człowiekiem, który nie bardzo potrafi znaleźć sobie miejsce w społeczeństwie . Wyobcowany jest ze środowiska proletariatu z racji swego wykształcenia i zawodu , z niechęcią je wspomina , z odrazą przyjmuje przejawy jego prymitywizmu i zwierzęcego niekiedy życia , ale wejście w świat bogatych wcale nie daje mu satysfakcji , nie spełnia jego oczekiwań . Poznaje bowiem ich niewielką wartość moralną , egoizm i pogardę wobec ludzi niżej stojących w hierarchii społecznej . Jego postawa zasługuje na uznanie i niewątpliwie może ona być “godnym” przykładem dla potomnych .
Na podstawie życia bohaterów literackich i ich zachowań , powinniśmy kształtować swoje własne postawy i pomysły na życie . My wszyscy , a w szczególności młodzież powinniśmy opierać się lub wzorować na niektórych cechach bohaterów . Mamy uczyć się na ich błędach , gdyż czytając lekturę poznajemy konsekwencje złego postępowania .Zło krzywdzi , lub całkowicie niszczy ludzi . Musimy się starać , aby nie dopuścić do zranienia innych, nie możemy pozwolić , aby “tragiczne” sytuacje opisane w książkach powtórzyły się . Dlatego stwarzając pomysł na własne , godne życie , nie możemy również zapomnieć o drugim człowieku , o jego potrzebach , o jego szczęściu i uczuciach . Stwarzając nowe ideologie nie możemy dopuścić , aby powtórzyła się tragedie II wojny światowej .
**