Zajęcia nr 6: WYPOWIEDZI W TEKSTACH PRAWNYCH: ZDANIA OPISOWE, OCENIAJĄCE I NORMATYWNE. MODALNE WYPOWIEDZI NORMATYWNE.
Pkt 1. Zdania opisowe - zdania w sensie logicznym
Zdanie w sensie logicznym jest wyrażenia, które stwierdza, że tak a tak jest albo tak a tak nie jest. Zdanie w sensie logicznym jest wyrażenie, które jest albo prawdziwe albo fałszywe. I tak prawda (1) i fałsz to (0) to tzw. wartości logiczne, które mogą przybierać zdania w sensie logicznym. Zdanie w sensie logicznym służy do opisu rzeczywistości - jest wypowiedzią opisową. Opis może dotyczyć przedmiotów ( w tym osób), zachowań tych przedmiotów oraz zachodzących między nimi relacji.
Pkt 2. Zdania oceniające
Są to zdania, które zawierają naszą ocenę rzeczywistości. W takich wypowiedziach wyrażamy naszą aprobatę albo dezaprobatę jakiegoś stanu faktycznego, jeden stan oceniamy pozytywnie, inny negatywnie.
Zdania oceniające nie są zdaniami w sensie logicznym, ponieważ nie można im przypisać wartości logicznej.
Np.: dobrze, ze student Jan jest zdolny
Sformułowanie wypowiedzi oceniającej przebiega według określonego schematu:
przyjęcie kryterium (dokonując oceny posługujemy się jakimś „kryterium”)
przeprowadzenie oceny
Sformułowanie wypowiedzi oceniającej.
Kryterium oceny - ogólny sąd o wartości wyrażony w zdaniu ogólno-twierdzącym lub ogólno-przeczącym na podstawie którego jest dokonywana ocena. Kryterium może przyjąć dwie postacie: albo uznajemy że obiekty danego rodzaju są cenne (ważne) - przy aprobacie lub uznajemy, że obiekty danego rodzaju są niedobre (nieważne) - przy dezaprobacie. Cecha szczególną kryterium jest jego ogólny charakter- tzn., że kryterium nie odnosi się do jakiegoś konkretnego stanu rzeczy. Kryterium może mieć charakter subiektywny - ten sam stan rzeczy oceniany przez jedną osobę przy zastosowaniu różnych kryteriów może podlegać jednocześnie aprobacie przy przyjęciu jednego kryterium, dezaprobacie przy przyjęciu innego kryterium i być indyferentny przy przyjęciu trzeciego kryterium.
Ocena -sąd dotyczący jednostkowego, konkretnego stanu rzeczy, kiedy to na podstawie przyjętego kryterium oceny pozytywnie lub negatywnie przeżywamy przypisane temu stanowi rzeczy określone wartości. Dokonanie oceny wymaga uprzedniego przyjęcia kryterium oceny oraz uznanie tego kryterium za słuszne i przydatne do zastosowania w danej sytuacji.
Szczególne rodzaje oceny:
a) ocena instrumentalna - sąd o przydatności czegoś jako środka do osiągnięcia zamierzonego celu.: np.: „zebra” na jezdni wyznaczająca miejsca przechodzenia pieszych przez jezdnię (co ma na celu bezpieczeństwo pieszych).
b) ocena preferencyjna - sprowadza sie do porównania dwu lub więcej stanów rzeczy i wskazania tego z nich, który w zestawieniu z pozostałymi podlegającymi porównaniu stanami rzeczy, jest naszym zdaniem lepszy albo gorszy ze względu na przypisywane tym stanom określone wartości. Np.: z punktu widzenia skazanego - karę15 lat pozbawienia wolności uznamy za lepszą aniżeli karę 25 lat pozbawienia wolności.
Wypowiedź oceniająca - jest to taka wypowiedź, która zawiera ocenę jednostkowego, konkretnego stanu rzeczy. Wypowiedzi oceniające formułowane są na podstawie kryteriów uznanych przez formułującego wypowiedź za słuszne. Z sytuacja taka mamy do czynienia gdy formułujący wypowiedź poddaje określony stan rzeczy ocenie z punktu widzenia wartości uznanych za cenne w przyjętym kryterium. Wypowiedź oceniająca orzeka o relacji pomiędzy ocenianym jednostkowym stanem rzeczy a kryterium.
Do wypowiedzi oceniających zaliczamy również wypowiedzi optatywne - zawierające ocenę stanu rzeczy przyszłego.
Pkt 3. Wypowiedzi normatywne
Wypowiedzi dyrektywalne - wypowiedzi, które formułują tak czy inaczej ujęte wskazania określonego postępowania. Wyróżniamy trzy rodzaje wypowiedzi dyrektywalnych:
a) normy postępowania
b) dyrektywy techniczne
reguły dotyczące dokonywania czynności konwencjonalnych.
Postępowanie - zachowanie się jakiejś osoby, które naszym zdaniem zależy od jej woli.
Do tego zagadnienia proszę o przypomnienie sobie wiadomości o normie, budowie normy,, normie prawnej, podział norm z uwagi na kryterium adresata oraz okoliczności, uzasadnieniu obowiązywania normy, etc
b) Dyrektywy techniczne - wypowiedź wskazująca sposób postępowania prowadzący do osiągnięcia wkazanego skutku. Np.: zapis w instrukcji obsługi telefonu marki X nakazujący naciśnięcie przycisku z czerwona kropką w celu rozłączenia prowadzonej rozmowy. Dyrektywy techniczne nie są normami wskazującymi komuś jak ma postąpić, ale są podstawą do ustanowienia odpowiedniej normy dla kogoś kto pragnie spowodować określony stan rzeczy.
c) reguły dotyczące dokonywania czynności konwencjonalnych - reguły te nakazują wiązać z wypowiedzeniem lub napisaniem jakichś słów określone znaczenie, nadając przez to sformułowaniu tych wypowiedzi charakter wytworzenia odpowiedniego znaku językowego. Np.: przysięga małżeństwa - skutek: zawarcie małżeństwa.
Pkt 4. Wypowiedzi modalne
Zdania w sensie logicznym są tzw. zdaniami asertorycznymi - stwierdzamy w nich zachodzenie albo niezachodzenie określonego stanu rzeczy lub zjawiska i na tym poprzestajemy. Np.: „Ziemia jest okrągła”.
Występują jednak wypowiedzi, w których nie tylko stwierdzamy określony stan rzeczy, ale dajemy wyraz naszej pewności co do wypowiadanych treści. Mówimy, że tak a tak musiało/mogło być. Konstruując takie wypowiedzi używamy tzw. stałych modalnych. I tak wypowiedź, w której obok zdania w sensie logicznym występuje funktor modalny nazywamy wypowiedzią modalną.
W zależności od użytych stałych modalnych wyróżnia się:
logikę aletyczną - oprócz symboli charakterystycznych dla klasycznego rachunku zdań pojawia się stała logiczna konieczności np.: zwrot „konieczne jest, że”, „należy”, „musi”, „powinien”. W ramach tego rodzaju logiki zdanie modalne, w którym występuje stała logiczna konieczności nazywamy zdaniem apodyktycznym, zaś zdanie modalne zawierające stałą logiczną możliwości - zdaniem problematycznym.
Logika deontyczna - dział logiki w którym twierdzenia formułuje się przy uzyciu następujących stałych deontycznych: „jest obowiązkowe”, „jest dozwolone”, „ jest zakazane”.zdanie głoszące, że okreslony czyn pewnej osoby jest nakazany z uwagi napewną normę zapisuje się symbolicznie Nncx (czyn c osoby x ze względu na normę n jest nakazany), Zncx głosi, że określony czyn jest zakazany (czyn c osoby x z uwagi na normę n jest zakazany), schematem opisującym czyny dozwolone jest Dncx, czynów dfakultatywnych Fncx, indyferentnych - Incx, zas schemat zdania stwierdzającego, że czyn c osoby x jest przedmiotem obowiązku Oncx.
Logika epistemiczna - dział logiki formalnej, w którym obok symboli klasycznego rachunku zdań wykorzystuje się stałe epistemiczne: ”osoba a wierzy, że...” oraz „osoba a wie, że...”
pkt 5 zdanie apodyktyczne - zdanie problematyczne
Zdanie apodyktyczne - to zdanie w którym orzeka się, że okreslony stan rzeczy musi zachodzić, ewentualnie stwierdza się niemożliwość zajścia pewnego stanu rzeczy czyli stwierdza się pewną konieczność. Charakterystycznym finktorem jest funktor „musi” lub jemu równoznaczny np.: „ konieczne jest”, „należy”, „powinien”, „obowiązany jest” etc.
interpretacja logiczna zdania apodyktycznego. Z interpretacja logiczną mamy do czynienia przy wypowiedzi o schemacie „ jest konieczne, że p” tzn.: p nie może być zdaniem fałszywym bez automatycznego popadania w sprzeczność. Np.: każdy notariusz musi być prawnikiem”, jako że zakres nazwy „notariusz” zawiera się w zakresie nazwy „prawnik”.
Interpretacja dynamiczna zdania apodyktycznego. Mówiąc, że tak a tak byc musi , możemy w istocie mieć na myśli to, że pomiędzy okreslonymi zdarzeniami lub stanami rzeczy zachodzi związek przyczynowo- skutkowy. Np.: „osoba, która wypije 6 litrów piwa musi się upić” - uzywając słowa „musi” kładziemy nacisk na fakt, że pewna przyczyna nieuchronnie prowadzi do określonego skutku.
Interpretacja aksjologiczna zdania apodyktycznego. W Mówiąc, że tak a tak byc musi dajemy do zrozumienia, że pewien stan rzeczy jest przez nas pożądany lub spotyka się z naszą dezaprobatą. Np.: „Dzieci muszą szanować swoich rodziców”. W interpretacji aksjologicznej odwołujemy się do określonych wartości i z uwagi na nie wyrażamy oceny pewnych stanów rzeczy lub zjawisk.
Interpretacja tetyczna zdania apodyktycznego. W tym przypadku uzywając funktora „musi” kładziemy nacisk na to, że ktoś na podstawie obowiązujących norm prawnych jest zobowiązany do podjęcia okreslonego działania. Np.: „ Każdy przedpoborowy musi zgłosić się do rejestracji w określonym terminie i miejscu”
Interpretacja psychologiczna zdania apodyktycznego. W tej interpretacji słowa „musi” uzywamy , gdy chcemy dac do zrozumienia, że my sami jesteśmy o czymś głęboko przekonani. Np.: „ W dniu dzisiejszym musi na moje konto wpłynąć pensja”.
Zdanie problematyczne - za pomocą tych zdań stwierdzamy, że określony stan rzeczy jest możliwy, czyli że prawda jest to o czym mówimy w takim zdaniu. Charakterystycznymi zwrotami występującymi w tym zdaniu są „może być tak, że..., „ możliwe jest, że...”, „dopuszczalne jest...” etc.
interpretacja logiczna zdania problematycznego. Z ta interpretacja mamy do czynienia, jeżeli użyjemy słowa „może” w tym znaczeniu, że stwierdzimy, że określone zdanie nie jest sprzeczne ze zdaniami uprzednio przez nas uznanymi za prawdziwe. Np.: Trójkąt może mieć wszystkie boki równe
Interpretacja dynamiczna zdania problematycznego. W tym przypadku słowa „może” uzywamy gdy chcemy dać do zrozumienia, że w okreslonych okolicznościach dany stan rzeczy moze zostać zrealizowany. Np. „Dzis wieczorem moze spaść deszcz” w sytuacji gdy zdanie to wypowiadamy, gdy niebo jest zachmurzone.
Interpretacja aksjologiczna zdania problematycznego. W tym przypadku posługujemy się funktorem „może” w znaczeniu „X nie budzi moich zastrzeżeń”, „”stan X nie jest zły”
Interpretacja tetyczna zdania problematycznego. W tym przypadku używamy słowa „może” gdy dajemy do zrozumienia, że coś nie jest zakazane albo też, ze ktoś ma kompetencje do czegoś. Np.: „ Decyzja ostateczna, na mocy której strona nie nabyła prawa może być uchylona lub zmieniona przez organ podatkowy, który ją wydał”.
Interpretacja psychologiczna zdania problematycznego. W tym przypadku używamy słowa „może” do wyrażenia naszych osobistych wątpliwości, niepewności dotyczących określonego stanu rzeczy. Np.: „możliwe, ze Olek był wczoraj na imprezie”.
6 | Strona