1 Koncepcje i szkoły definiowania polityki.

Znawcy starożytności upatrują genezy polityki w Atenach w V wieku przed naszą erą.

Stało się to możliwe dzięki ustanowieniu w niektórych greckich miastach instytucji bezpośredniej demokracji,
opartej na uczestnictwie obywateli w sprawowaniu władzy publicznej.

1Etymologia tego co „polityczne” odnosi się do „spraw dotyczących polis.”

2Filozofia polityczna i rządzenie „polityczne” miały na celu budowanie dobrego społeczeństwa po wyeliminowaniu
złych praktyk kierowania sprawami miasta. Rządy „polityczne” były oparte na wiedzy o prawdzie i cnocie,
zmierzały do przezwyciężania negatywnych zjawisk realnego życia publicznego nacechowanego konfliktami
między interesami grupowymi.

Termin „polityczne” oznaczał dobre rządzenie sprawami publicznymi, działanie rozumnych elit i obywateli na
rzecz dobra całej społeczności. Głównym przedmiotem rozważań klasyków starożytnej filozofii politycznej była
organizacja dobrego państwa i rola obywatela w tym procesie. Greckie miasto-państwo wyznaczało granice
przestrzeni politycznej. Według Platona wspólnota polityczna powinna być oparta na harmonijnym współżyciu,
rządzeniu przez konsensus, rozumnej dyskusji na forum publicznym. Teoria zderza się z praktyką państwa
realnego, które było dalekie od wyimaginowanego przez filozofa ideału. Arystotelesowska (384-322) krytyka
dzieła Platona była okazją do skorygowania utopijnej wizji świata politycznego. Słynny traktat filozoficzny Polityka
poświęcony jest w głównej mierze analitycznej komparatystyce reżimów politycznych i projektowaniem ustroju
„w ramach którego każdy bez wyjątku dobrze się czuje i szczęśliwie żyje”. We wczesnym średniowieczu teoria
polityki oparta była na filozofii św. Augustyna (354-430) z jej dogmatem boskiego pochodzenia prawa i władzy
państwowej sprawowanej z woli boga.20 Wymóg posłuszeństwa poddanych wobec władzy królewskiej był
pochodną posłuszeństwa wobec boga. Dzieło Książę florentyńskiego pisarza politycznego Niccolo Machiavellego
(1469- 1527) uchodzi trafnie za początek świeckiej teorii polityki. Dotyczy ona w szczególności nowego sposobu
podejścia do teorii polityki i państwa, oraz pojmowania zależności między etyką i polityką. Inaczej niż dla
średniowiecznych myślicieli, polityka była dla florentyńskiego pisarza techniką rządzenia, strategią osiągania celów
związanych z wykonywaniem władzy. Dzieło Thomasa Hobbesa (1588-1679) Lewiatan można uważać za
kontynuację teoretyzowania o polityce jaki zapoczątkował autor Księcia. Wydanie tej pracy (1651) zbiegło się w
czasie z zakończeniem i zawarciem pokojowych traktatów Westfalskich (1648). Kończyły one długi okres wojen
religijnych o supremację między władzą świecką i papieską w chrześcijańskiej Europie, przyznając świeckiemu
władcy prawo suwerennej zwierzchności na własnym terytorium także w sferze obowiązującej religii. Państwo
zyskało formalne uznanie międzynarodowe jako podmiot władzy wewnętrznej i w stosunkach z innymi
państwami. W okresie kształtowania się nowoczesnej Europy w dziewiętnastym wieku w państwach kontynentu
zachodziły procesy modernizacyjne w sferze struktur ekonomicznych i społecznych, które wywierały wpływ na
ewolucję polityczną państw i relacji między nimi.

Zmiany polegały między innymi na kształtowaniu się politycznych tożsamości narodowych i nacjonalizacji polityki
wewnętrznej dotychczas zastrzeżonej dla instytucji wąskiego aparatu władzy.

Polityka w ujęciu behawioralnym

Wybitny przedstawiciel Szkoły Chicagowskiej Harold Lasswell (1902-1977) był autorem nowatorskiej definicji
polityki, według której że polityka jest procesem decyzyjnym, w którym decyduje się o podziale cenionych
społecznie wartości. Definicja polityki wyrażała się formułą : who gets what, when and how, co po polsku brzmi :
„kto otrzymuje co, kiedy i jak”.52 W tej definicji, jak pisze Porębski, „Podstawową areną działań politycznych staje
się proces społeczny rozumiany jako mechanizm regulujący logikę życia zbiorowego. Polityka pozostaje istotnym
kontekstem dla wszelkich interakcji w jakie ludzie wchodzą próbując realizować swe cele i zamierzenia”

Polityka jako system

Dopełnieniem polityki jako pluralistycznego procesu uzgadniania interesów była teoria systemu politycznego.
Podejście systemowe w naukach społecznych zostało zapoczątkowane w dziewiętnastowiecznej ekonomii
(Pareto) i socjologii (Spencer, Parsons) w oparciu o inspiracje z fizyki teoretycznej (Maxwell) i biologii (Cannon,
Bertalanffy). Organiczne podejście w socjologii Spencera, oparte było na założeniu że organizm społeczny
podobnie jak organizm biologiczny, stanowi samowystarczalny system organów, z których każdy jest
wyspecjalizowany w pełnieniu określonej funkcji.

Polityka jako kolektywny wybór

Od połowy lat 50. równolegle do paradygmatu pluralistycznego rozwijał się rynkowy model definiowania i badania
polityki. Według niego polityka jest procesem rywalizacji partii o głosy wyborców w przestrzeni komunikacyjnej
zwanej rynkiem politycznym. Polityka w nowoczesnych demokracjach jest rywalizacją partii o władzę, która toczy
się głównie, ale nie wyłącznie, na rynku wyborczym. Inaczej polityka jest procesem wymiany w przestrzeni
komunikacyjnej rynku politycznego.

Polityka bez instytucji

Do ważniejszych zmian współtworzących nowe środowisko wewnętrzne i zewnętrzne państwa zalicza się procesy
globalizacji ekonomicznej, osłabianie znaczenia politycznego interesów klasowych, osłabienie zaufania do partii
politycznych i polityki instytucjonalnej. Wskazuje się, że coraz mniej obywateli jest zainteresowanych tradycyjnymi
formami partycypacji politycznej jak udział w wyborach parlamentarnych i prezydenckich.

2.Polityczność zjawisk społecznych

W podejściu nowej socjologii politycznej odrzuca się pojęcie władzy w tradycyjnym dystrybutywnym rozumieniu
(władza do decydowania).74 Przedmiotem polityki jest władza konstytutywna, rozumiana jako „władza do
definiowania” czyli nadawania (konstruowania) tożsamości. Nowy zakres polityczności nie rozciąga się na osi
„postępowy-reakcyjny’ lub „lewica-prawica”, na której sytuowano tradycyjną politykę interesów partyjnych.
Granica między tym co polityczne a tym co społeczne jest płynna, relacje między tymi sferami zazębiają się i
przebiegają w obu kierunkach. Interesy społeczne w tradycyjnym rozumieniu strukturalnym nie determinują już
zachowań politycznych. Nowi aktorzy nie szukają sensu swoich działań w reprezentowaniu istniejących wcześniej
interesów, ale sami poprzez autonomiczne działania konstruują nowe tożsamości i interesy grupowe.

3. Co to jest teoria i jakie pełni funkcje w nauce?

W naukach społecznych brakuje ogólnie przyjętej definicji teorii. Inaczej jest w naukach przyrodniczych, w których
przez teorie rozumie się generalizacje, które spełniają wymagania empirycznej sprawdzalności i predyktywności.
Mają one na celu wyjaśnianie i przewidywanie zjawisk zachodzących w świecie przyrody, odkrywanie praw
przyczynowych, na których opiera się naukowe wyjaśnianie zjawisk i procesów. Teorie są immanentnym
elementem procesu badawczego, pełnią funkcje instrumentalne względem głównego celu badań naukowych
jakim jest odkrywanie prawidłowości rządzących światem przyrody tworzącym środowisko naturalne człowieka
(Thiele, s. 7). W tym rozumieniu teorie stanowią najważniejszy element metodologii naukowej. Tworzenie teorii
„naukowej” w politologii i szerzej- w naukach społecznych, napotyka na ograniczenia natury ontologicznej,
epistemologicznej i metodologicznej. Przyczyny tych ograniczeń były wielokrotnie opisywane w literaturze
metodologicznej. Poniżej przypomnę kilka ważniejszych właściwości nauk społecznych i politycznych.

Teoria polityki z jednej strony próbuje wyjaśniać zachodzące nieustannie zmiany społeczno-polityczne, a drugiej
współtworzy je przez wprowadzanie nowych pojęć i koncepcji wyprzedzających rzeczywiste zdarzenia.

Teorii polityki nie można przypisywać wyłącznie funkcji instrumentalnych, mimo, że są one także w

głównym nurcie empirycznej teorii polityki. Wymaga się od niej pełnienia (obok stricte naukowych) także funkcji
analitycznych, krytycznych, refleksyjnych i praktycznych (naprawianie instytucji politycznych, edukacja
obywatelska, wiedza socjotechniczna).

W celu uporządkowania pola teorii polityki można przyjąć, że w filozofii nauk społecznych istnieje spectrum
rozumienia teorii, zawierające się między podejściem naukowym (analityczno-empirycznym) a podejściem
hermeneutyczno-humanistycznym (Krauz-Mozer, 2005) W politologii odpowiednikiem pierwszego stanowiska jest
behawioralizm natomiast drugiego interpretacjonizm (Marsh, Stoker, 2006). Zwolennicy behawioralizmu
postulują rozwijanie nauki o polityce i teorii polityki według ogólnie przyjętych standardów w naukach
przyrodniczych (pewność, prostota, wiedza kumulatywna, przyczynowość, jedność prawdy, uniwersalizm,
obiektywizm, neutralizm). W myśl tego poglądu twierdzenie nie zasługuje na miano teorii, jeśli nie można z niego
wyprowadzić weryfikowalnych (falsyfikowanych) hipotez. Funkcją teorii jest wyjaśnianie i prognozowanie.

W wyborze tematyki badań na pierwszym miejscu stawia się pytanie czy istnieją metody naukowe odpowiednie
do wyjaśnienia danego problemu (nie bada się zagadnień, których nie można badać w sposób zgodny z
procedurami nauk empirycznych). W tym podejściu liczy się bardziej prostota (abstrakcja i symplifikacja) teorii niż
realizm (odzwierciedlanie rzeczywistości). Teoria w tym rozumieniu ma charakter instrumentalny, powinna służyć
do wyjaśniania i przewidywania zjawisk politycznych. Przykładem tego typu teorii w naukach społecznych jest
teoria racjonalnego wyboru.

4 Typy teorii stosowana w badaniach politologicznych.

TYPY TEORII
Wg kryterium stosunku do wartościowania
- teorie normatywne (zaangażowane)
- teorie empiryczne (racjonalne)
wg aspektu poznania
- teorie aspektowe (z pewnej perspektywy)
- teorie ogólne (całościowe)
wg kryterium poziomu wyjaśnienia
- teorie różnych rzędów (hierarchia poziomów teorii)
- teorie paradygmatyczne (założenie słuszności aksjomatu i „nie wyjaśnianie ich dalej”)

5. Metody tworzenia i sprawdzania teorii.

Budowanie ładu pojęciowego:

Schemat pojęciowy stanowi pewnego rodzaju zbiór kategorii analitycznych , jest siatką pojęć i definicji,
organizujących poznanie i językową prezentację danego wycinka rzeczywistości. Największe niebezpieczeństwo
utożsamiania teorii z modelem pojęciowym albo strukturą pojęciową zachodzi w ramach systemowego podejścia
w badaniach społecznych, koncentrującego się na budowie systemowych modeli rzeczywistości politycznej. Owe
modele są jedynie upraszczającymi i idealizującymi schematami fragmentów świata, dostarczającymi pojęciowych
ram odniesienia, w których ma być dopiero budowana właściwa teoria. Modele pojęciowe stanowią zatem
użyteczne narzędzie badawcze tworzone na wstępnym etapie prac nad teorią .

W dziedzinach empirycznych nauk realnych teoria w sensie ogólnym bywa terminem odnoszącym się do zbioru
naukowych praw, definicji, twierdzeń i hipotez dotyczących danej dziedziny zjawisk, tworzący rzeczowo
powiązaną , uporządkowaną i logicznie spójną całość ; przy czym chodzi tu o takie systemy twierdzeń, które są nie
tylko tematycznie spójne, dotyczą pewnej ustalonej i pod jakimś względem jednorodnej klasy zjawisk, ale składają
się z twierdzeń dostatecznie ogólnych, o charakterze praw, a nie zdań o faktach jednostkowych.

Indukcja jest rozumowaniem generalizującym od szczegółu do ogółu, od tego co konkretne do tego co ogólne, od
obserwacji do prawidłowości. Rozumowanie indukcyjne zaczyna się od odpowiedzi na pytanie „czy?”, a dopiero
później przechodzi do pytania „dlaczego? W teoriach politycznych można stosować dwa typy indukcji:
numeryczną i eliminacyjną.

Indukcja numeryczna

Polega na wyprowadzeniu wniosków ogólnych w oparciu o przesłanki jednostkowe, będące poszczególnymi
przypadkami. Jeżeli badania zostały poddane wszystkie możliwe obiekty, to jest to indukcja zupełna, a
wnioskowanie ma charakter niezawodny. Dotyczy to z reguły obiektów należących do zbioru zamkniętego
skończonego. W praktyce często nie możliwe jest zbadanie wszystkich obiektów – tworzone są teorie oparte o
indukcje niezupełną. Polega ona na wyprowadzeniu stwierdzeń przybliżonych, czyli takich, które są uogólnieniem
sformułowanych bez pewność, że wszystkie interesujące nas obiekty zostały objęte badaniem. Prawidłowość
przyjętego twierdzenia zależy od ilości zbadanych polityków.

Oprócz indukcji numerycznych stosuje się również indukcje eliminacyjną. Ten typ wnioskowanie szczegółowo
rozwinął J.S. Mill, opracowując kanony indukcji. Polega na wnioskowaniu o związkach przyczynowo skutkowych na
podstawie jednostkowych obserwacji. Przyczyna jest rozumiana jako zjawisko poprzedzające skutek. Istnieje pięć
kanonów indukcji eliminacyjnej:

- kanon jednej zgodności
polega na uznaniu za przyczynę lun skutek takiej okoliczności, która stale towarzyszy występowaniu badanego
zjawiska, podczas gdy inne okoliczności ulegają zmianie

- kanon jednej różnicy

Polega na uznaniu za przyczynę lub skutek, okoliczności, która towarzyszy zawsze określonemu zjawisku, nie
występuje natomiast wtedy, gdy to zjawisko nie zachodzi , a inne okoliczności są takie same

- kanon zmian współtowarzyszących

Polega na przepisywaniu związków przyczynowo-skutkowych zjawiska, które zmienia się wraz ze zmianą innego
zjawiska, podczas gdy towarzyszące im okoliczności ulegają zmianie

- kanon połączonych metod zgodności i różnicy

Polega na wnioskowaniu o zależności przyczynowo-skutkowej wtedy, gdy przynajmniej dwa przypadki, gdzie
zachodzi określone zjawisko posiadają tylko jedną wspólną okoliczność; w pozostałych przypadkach, gdy
okoliczność nie występuje, nie występuje również zjawisko

- kanon reszt

Polega na wnioskowaniu zależności przyczynowo-skutkowych istniejących pomiędzy poszczególnymi elementami
zjawiska będących powiązanymi zależnościami przyczyny i skutku gdy odejmiemy od jakiegoś zjawiska te składniki,
które są skutkiem określonych poprzedników, to reszta zjawiska jest skutkiem pozostałych.

Dedukcja natomiast polega na formułowaniu twierdzeń szczegółowych na podstawie prawdziwych twierdzeń
ogólnych. Jest to więc proces rozumowania od ogółu do szczegółu, gdzie w oparciu o wiadomości na temat całości
wnioskujemy o niektórych częściach bądź elementach składowych. W jego wyniku formułujemy twierdzenia,
będące następstwem określonej racji logicznej. W przeciwieństwie od indukcji, rozumowanie dedukcyjne
rozpoczyna się od pytania – „dlaczego?”, a dopiero następnie zadaje się pytanie – „czy?”.

Tak rozumiane sprawdzanie występuje w dwóch odmianach:



sprawdzanie pozytywne, które również występuje w dwóch odmianach:



weryfikacji czyli potwierdzenia całkowitego (przykład: "Wszystkie dziewczyny w wieku 17-

19 lat mieszkające obecnie w Łodzi są dziewicami" – całkowite potwierdzenie tego zdania jest możliwe, o zdaniu
tym powiemy, że jest weryfikowalne, a procedurę potwierdzenia go – wskazując na owe dziewice – nazwiemy
weryfikacją)



konfirmacji czyli

potwierdzenia

częściowego

(przykład:

"Wszystkie orbity planet są elipsami" – całkowite potwierdzenie tego zdania nie jest możliwe, nic nie wiemy ani o
orbitach planet których jeszcze nie ma, ani o orbitach planet, których już nie ma, o zdaniu tym powiemy, że jest
konfirmowalne, a procedurę potwierdzenia – wskazując na orbity planet naszego układu słonecznego, czyli tylko
na pewną podklasę planet – nazwiemy konfirmacją;



sprawdzanie negatywne, które też występuje w dwóch odmianach:



dyskonfirmacji, czyli osłabienia mocy danego twierdzenia (przykład: "Wszystkie dziewczyny

w wieku 17-19 lat mieszkające obecnie w Łodzi są dziewicami" – o zdaniu tym powiemy, że jest dyskonfirmowalne
i zostało zdyskonfirmowane wskazując, że niektóre z Łodzianek znajdujące się w tym przedziale wiekowym nie są
dziewicami);



falsyfikacji, czyli wykazania fałszywości (przykład: "Wszystkie orbity planet są okręgami" – o

zdaniu tym powiemy, że jest falsyfikowalne i zostało sfalsyfikowane, wskazując na orbity planet naszego układu
słonecznego). (W praktyce, różnice między dyskonfirmacją a falsyfikacją są tak znikome, że, bardzo często, dla
obydwu procedur stosuje się określenie falsyfikacja.)

6. Teorie, modele, pojęcie klasyfikacje

Mirosław Karwata, prezentuje wielo kontekstowe znaczenie pojęcia teoria. Stosuje dwa kryteria: pierwsze
całościowe bądź cząstkowe (aspektowe) ujęcie polityki, drugie – badanie całej sfery bądź badanie pewnych stron,
elementów zjawisk politycznych i tak powstają cztery grupy teorii.

Czteroelementowa typologia teorii politycznej:

- integralne ogólne teorie polityki
- aspektowe ogólne teorie polityki
- integralne teorie szczegółowe
- aspektowe teorie szczegółowe

Klasyfikacje teorii politycznych można przeprowadzić z uwzględnieniem wielu kryteriów. Najprostszy podział
dotyczy kryterium autora systemu twierdzeń. Można tu wyodrębnić teorie autorskie (K. Marksa czy R.
Dahrendorfa), oraz zobiektywizowane, czyli takie które są wypadkową twierdzeń formułowanych przez wielu
myślicieli lub autorstwa zespołów badawczych.

Ze względu na sposób wprowadzenia zdań ogólnych, systemy twierdzeń mogą tworzyć teorie syntetyczne lub
analityczne. Syntetyczne wyprowadzane są w oparciu o indukcje i orzekają o rzeczywistości dostępnej
bezpośredniej lub pośredniej obserwacji. Są uogólnieniami lub generalizacjami historycznymi. O ich prawdziwości
decyduje zgodność orzeczeń z empirią. Zdaniom syntetycznym przeciwstawia się zdania analityczne,
wprowadzone w oparciu o dedukcje. Poprzedza je sformułowanie twierdzenia ogólnego w postaci hipotezy.
Hipoteza jest twierdzeniem sformułowanym przed badaniem, którego prawdziwość weryfikowana jest przez
empiryczną rozstrzygalność. Prawdziwość zdań analitycznych gwarantowana jest poprzez zachowanie związków
logicznych między terminami wyznaczającymi treść wypowiedzi i ich konfrontacje z praktyką.

7. Perspektywy teoretyczne w badaniach nad władzą

Definicje:

a)Behawioralne

Traktuje władzę jako szczególny typ zachowania, polegający na możliwości wpływu i modyfikowania zachowania
innych ludzi.

Według Davida Eastona (1997 :14) założenia metodologiczne behawioralizmu były następujące:

1. Zachowania polityczne podlegają prawom które są możliwe do odkrycia;

2. Twierdzenia ogólne (prawa i teorie) muszą spełniać kryteria sprawdzalności;

3. Należy rozważnie dobierać metody gromadzenia i analizy danych;

4. Do analizy danych niezbędny jest pomiar i kwantyfikacja;

5. Oceny etyczne i empiryczne wyjaśnianie powinny być rozdzielone, bowiem zawierają dwa odmienne typy
twierdzeń

6. Badania powinny być prowadzone systematycznie, teorie i obserwacje empiryczne powinny być wzajemnie
powiązane.

b)Teologiczne

Władza sprowadzona zostaje do mechanizmów osiągania zamierzonych oraz pożądanych skutków i stanów

c)Instrumentalne

Władza jest to możliwość stosowania szczególnych środków, a zwłaszcza przemocy.

d)Strukturalne

Władza traktowana jest jako pewien rodzaj stosunku pomiędzy rządzącymi, a rządzonymi.

e)Władza jako wpływ

(zinstytucjonalizowanego wpływu) interpretuje władzę w powiązaniu z istniejącą możliwością instytucjonalnego
wpływania na innych.

f)Konfliktowe

O władzy stanowi możliwość podejmowania decyzji regulujących podział dóbr w sytuacjach konfliktowych

g)Normatywne

Władza sprowadzona zostaje do wpływu, którego źródła i treść bezpośrednio wynikają z obowiązujących norm
społecznych.

h)Funkcjonalne

Rozpatrują władzę na tle gry interesów, a w szczególności na płaszczyźnie rozwiązywania ich sprzeczności i
konfliktów; władza jest tutaj „funkcja” określonych instytucji społecznych.

i)Komunikacyjne

Wpływ władczy sprowadzony zostaje do procesów komunikacyjnych.

8.Władza i wpływ, proaktywne taktyki wpływu.

Władza jest pojęciem wieloaspektowym. Na podstawie licznych definicji można wnioskować, iż jest ono
stosunkiem społecznym, ponieważ często jest w nich podkreślana sposobność bądź realizacja woli, co
charakteryzuje

podejście

strukturalne.

Jest

to

sytuacja,

w której ktoś podejmuje decyzje o pewnym stanie rzeczy a druga strona wykonuje to postanowienie zgodnie z
wolą i pod kontrolą wydającego decyzję. Mieści się w tym sformułowaniu więź społeczna, cel więzi, decyzja jako
narzędzie

oraz

wola

i

możliwość

a więc przymus. W. Pastuchow (myśliciel radziecki) naukę o władzy dzielił na trzy poziomy teorii: opisowej,
strukturalno-funkcjonalnej i właściwie słusznej. Odpowiadało to następującej definicji:

1. Zdolność jednostki, grupy, społeczeństwa do podporządkowania się woli, zachowaniom innych ludzi,

2. Stosunek społeczny opierający się na woli,

3. Funkcje społeczną,

4. Działalność społeczeństwa.

Według niego słusznym jest określanie władzy w kategorii działalności, ponieważ to najpełniej oddaje jej treść.

Interesującym zagadnieniem jest także odróżnienie władzy od mocy, panowania, zarządzania, wpływu, kontroli i
autorytetu. Na temat wzajemnych relacji wpływu z władzą należy patrzeć z kilku stron.

1.

Pojęcia te utożsamiają się

2.

Wpływ jest zakresowo szerszy od władzy, ponieważ władza to rodzaj wpływu. Wg Brytyjczyków

prawdopodobieństwo uzyskania zamierzonej modyfikacji zachowania jest znacznie mniejsze w sytuacji, gdy osoba
A ma wpływ na osobę B niż w sytuacji, gdy posiada nad nią władzę. Takie ujęcie przybliża znaczeniowo wpływ do
zarządzania w zinstytucjonalizowanej formie.
3.

Pojęcia te wyraźnie się oddziela. Jednostka ma wpływ w określonej dziedzinie na inna jednostkę o tyle, o ile

bez uciekania się do milczącej lub otwartej groźby deprywacji powoduje zmianę postępowania tej drugiej. Są
podobne do siebie a różnią się tym, że władza zależy od potencjalnych sankcji.
4.

Stosunki społeczne mają obiektywny charakter, ale niektóre z nich muszą być uświadomione przez ich

podmioty. W tej relacji podmiot decydujący oraz podporządkowany pozostają w relacji uświadomionej. Władza
natomiast wymaga by doszło do zaadresowania konkretnego oczekiwania wobec drugiego podmiotu, który je
zrealizuje. Wpływ natomiast może być na gruncie uświadomionym, zamierzonym oraz nie uświadomionym i nie
zamierzonym. Może zaistnieć wpływ opaczny czyli takie, w którym dochodzi do sytuacji nie zgodnych z intencjami
oddziałującego.

Literatura: Studia z teorii polityki. Tom I, rozdział II. Wykłady prof. Jabłońskiego

9. Trzy oblicza władzy w politologii amerykańskiej

Pierwsze oblicze tworzy model Roberta Dahla, w którym władza to bezpośrednie podejmowanie decyzji na
szczeblu rządowym, wyróżniają go poniżej wskazane cechy :

1 Władza ma charakter decyzyjny, przypisana jest do konkretnego podmiotu i rozumiana jako bezpośrednie

rządzenie.

2. Zachowania uczestników są łatwe do obserwowania, widać je na formalnej arenie instytucjonalnej w sytuacjach
konfliktowych, największy zakres władzy ma ten kto potrafi skutecznie przeprowadzić swoja wole w gremiach
decyzyjnych.

3. Siłę wpływów poszczególnych aktorów można zmierzyć obserwując głosowania w zgromadzeniach
przedstawicielskich (izby parlamentu, kongresy partyjne, komisje sejmowe, rady nadzorcze, zgromadzenia
elektorów).

Drugie „oblicze” władzy, oznacza zdolność do wpływania na tzw. agendę. Począwszy od lat 1960 w politologii
anglojęzycznej zaczęto krytykować decyzyjny model analizy władzy. Zdaniem krytyków, model ten zawęża
nadmiernie definicję władzy, sprowadzając je do wymiaru decyzyjnego (jednego oblicza). Tymczasem niektóre
decyzje ustawodawcze istotne z punktu widzenia programów partii lub rządu, mogą nie zostać podjęte (tzw. nie-
decyzje) na skutek ich niedopuszczenia do agendy parlamentarnej przez wpływowe grupy interesów, lub elity
instytucjonalne, które kontrolują dostęp do wokandy sejmowej w okresie na przykład jednej kadencji parlamentu.
Agenda polityczna to gremium decyzyjne, w którym głosuje się nad projektami ustaw. Koalicje partyjne lub
międzypartyjne w parlamencie albo nieformalne ugrupowania lobbystyczne działające w kuluarach (korytarzach)
władzy mogą zapobiec wprowadzeniu określonego projektu na wokandę obrad. W ich interesie jest selektywna
kontrola dostępu do agendy w celu blokowania określonych propozycji rządowych (np. projektów ustaw w
sprawach podatkowych) w interesie instytucji korporacyjnych, branżowych, kościelnych, lub innych. Drugi wymiar
władzy jest trudniejszy do obserwacji i zbadania niż pierwszy, ponieważ podmioty władzy często działają w
kuluarach (korytarze władzy) lub spotykają się potajemnie

Trzecie oblicze władzy, to termin wprowadzony do literatury naukowej przez Stevena Lukes’a. Poszerza ono
jeszcze bardziej zakres definicyjny władzy przez dodanie trzeciego wymiaru jakim jest kształtowanie preferencji
społecznych. Realne podmioty władzy są trudne do zidentyfikowania i bardziej oddalone od bezpośrednich
decydentów. Mechanizmy przyczynowe wyjaśniające rezultaty wyborów do sejmu są mniej konkretne, mogą być
wynikiem zmiany preferencji politycznych wyborców pod wpływem kampanii medialnych lub socjotechniki

wyborczej poprzez media, przywódców religijnych, populistycznych ideologii. Aktorzy medialni posługują się
selektywnym doborem informacji kierowanej do opinii publicznej.

10. Pojęcie władzy symbolicznej według Bourdieu

Władza symboliczna (przemoc symboliczna) – jedna z kluczowych kategorii teorii francuskiego socjologa Pierre'a
Bourdieu. Jest to miękka forma przemocy, która nie daje po sobie poznać, że jest przemocą. Polega na
uzyskiwaniu różnymi drogami takiego oddziaływania klas dominujących czy uprzywilejowanych na całość
społeczeństwa i na klasy podporządkowane, by podporządkowani postrzegali rzeczywistość, w tym samą relację
dominacji, której są ofiarą, w kategoriach percepcji i oceny, które wyrażają interes klas dominujących. W ten
sposób podporządkowani postrzegają swoją sytuację jako naturalną lub nawet korzystną czy pożądaną dla nich
samych, bo postrzegają rzeczywistość społeczną w kategoriach stworzonych przez klasy dominujące w celu
legitymizacji ich dominującej pozycji.

Koncepcja przemocy symbolicznej wiąże się z koncepcją habitusu. Edukacja miała być czymś co niweluje
nierówności społeczne. Bourdieu na podstawie badań nad systemem edukacyjnym doszedł do wniosku, że
doprowadza on do odtworzenia się struktury, do jej reprodukcji. Instytucja, która miała walczyć z podziałami
społecznymi, wzmacnia je. Szanse edukacyjne ucznia w znacznej mierze zależą od dopasowania jego habitusu do
habitusu wymaganego przez system edukacyjny, habitusu wyższych klas klasy średniej, klasy dominującej.

Jak działa przemoc symboliczna

Grupa społeczna może wywierać nacisk symboliczny, gdy posiada wystarczająco duży kapitał symboliczny, który
uzyskuje w drodze konwersji nań innych odziedziczonych lub zdobytych kapitałów (kulturalnego, społecznego,
etc.). Duży kapitał symboliczny pozwala oddziaływać przemocą symboliczną (lub władzą symboliczną), np. takimi
sposobami jak:



poprzez system edukacji i wpajane przezeń treści,



poprzez symboliczną otoczkę pola władzy, na którą mogą się składać np.:



monumentalna architektura, onieśmielająca "szarego człowieka",



insygnia i atrybuty władzy, od korony królewskiej po perukę czy młotek sędziego;



specyficzny język, np. prawniczy, naukowy lub w inny sposób elitarny, np. wyrafinowany literacko i

w ten sposób demaskujący "prostactwo" języka przedstawicieli klas podporządkowanych;



tytuły szlacheckie, naukowe, prawnicze, kościelne, etykiety VIP, etc.



poprzez otaczanie się wyrafinowaną, ekskluzywną (czyli etymologicznie wykluczającą) sztuką,

drogimi przedmiotami, strojami, pojazdami;



oraz innego rodzaju formy tworzenia dystansu (distanciation) społecznego dzielącego pole

władzy czy jakąś węższą w jego obrębie klasę społeczną od reszty społeczeństwa, zwłaszcza od klas
podporządkowanych, ale także od innych klas konkurencyjnych.

Przemoc symboliczna jest najskuteczniejszą formą sprawowania władzy nad klasami podporządkowanymi, gdyż z
reguły nie dostrzegają one nawet, że jest to forma przemocy. Są one przekonane, że jest to naturalny porządek, że
osoby i grupy społeczne posiadające duży kapitał symboliczny po prostu są lepsze i ich lepsze społeczne
usytuowanie jest normalne, nie poddają go więc refleksji.

Przykład: Przykładem, na którym najłatwiej jest to zobrazować, są relacje pomiędzy płciami (w których także
zachodzi zjawisko przemocy symbolicznej). Większość kobiet pragnie mężczyzny wyższego, bogatszego,
silniejszego i uznaje bezrefleksyjnie, że znalezienie takiego właśnie leży w ich osobistym interesie, podczas gdy taki
układ umieszcza je w pozycji podporządkowanej temu mężczyźnie (i mężczyznom w ogóle), która to sytuacja leży
bardziej w interesie mężczyzny. Jest to klasyczny przypadek działania przemocy symbolicznej, kobiety mają
bowiem takie wyobrażenia wskutek oddziaływania kultury opartej na męskiej dominacji.

Albert Pluta

11.Władza według Michela Foucault.

3 typy władzy:

1.

Władza suwerenna – Jest władzą pierwotną, opartą o zasady patriarchatu. Istotnym elementem jest

terytorium. Władca jakom ojciec – patriarcha troszczy się o bogactwo, ale i kiedy potrzeba stosuje przemoc. Był
panem życia i śmierci swoich poddanych.
2.

Władza dyscyplinarna – władza nad ciałami za pomocą technik nadzoru i instytucji karnych, a więc ważna

jest dyscyplina. Jednostki same mają uważać na przestrzeganie prawa, zdrowia, itd. Jest to tzw. koncepcja
panopticonu (Foucault – celem jest wzbudzenie u uwięzionego przeświadczenia świadomego i trwałego o
widzialności, która daje gwarancję automatycznego funkcjonowania władzy) J. Benthama, gdzie ludzie sami się
pilnują. Władza produkuje i dystrybuuje przedmioty. Wg Foucaulta jest to nowy rodzaj władzy powstały na skutek
kultury modernistycznej i racjonalnej ekonomii. Dyscypliny są w jego rozumowaniu racjonalnymi technikami,
które umożliwiają kierowanie zbiorowościami ludzkimi. Są nimi np. nauka, oświata, prawo. By władza przybrała
taką formę musi spełnić warunki:
1.

Musi być ekonomicznie racjonalna(zarządzanie największym obszarem).

2.

Musi przenikać jak najwięcej dziedzin ludzkiego życia.

3.

Elementy systemu dążą do zwiększenia efektywności oraz funkcjonalności całego systemu społeczno –

ekonomicznego.

3. Biowładza – sprawowana jest nad populacją, nad życiem i żywymi istotami. Władza nad

biologią.

Władza troszczy się o dobrostan i liczebność populacji, normalizuje

społeczeństwo, skazuje na życie i

pozwala umrzeć.

Literatura: Trzy typy władzy oraz Wiedza i władza [w]A. Jasińska-Kania (red.) Współczesne teorie socjologiczne.
Studia z teorii polityki. Tom III

12. Indywidualizm ontologiczny i metodologiczny.

Indywidualizm ontologiczny – Samoistna wartość jednostki, podkreślająca godność, osobistą wartość a nawet
świętość każdej istoty ludzkiej. Indywidualizm tkwi w doktrynie praw natury, w świetle której celem organizacji
społecznej jest ochrona niezbywalnych praw jednostki.

Indywidualizm metodologiczny – Teorie społeczne i polityczne powstają na podstawie ustalonego wcześniej
modelu jednostki ludzkiej, uwzględniającego wszelkie potrzeby, popędy, aspiracje itp. Jakie przypisuje się
jednostce. Dawniej uważano, że miał on zastosowanie w konstruowaniu umowy społecznej, a także teorii
ekonomicznych. Dziś stał się podstawą politologicznych modeli racjonalnego wyboru. W każdym przypadku
wnioski wyciągano z założeń dotyczących stałej czy danej natury ludzkiej, podkreślając na ogół zdolność do
racjonalnie egoistycznego zachowania. Ma on jednak dwie wady. Aspołeczność i ahistoryczność. Budując teorie
polityczne na podstawie określonego z góry modelu natury ludzkiej, indywidualiści ignorują fakt, że zachowanie
ludzkie uzależnione jest także od czynników społecznych i okresu historycznego. Należy tutaj uznać, że jednostka
jest wytworem społeczeństwa a nie na odwrót.

Literatura: Heywood: Teoria polityki. Rozdział II, Wykłady prof. Jabłońskiego

13. Typy racjonalności w działaniach ludzkich.

Teoria racjonalnego wyboru wyjaśnia działania jednostek i wyniki, do których te działania prowadzą. Odwołuje się
do strategii dostępnych jednostkom, ich preferencji i przekonań odnośnie preferencji innych graczy. Jest to
przykład destrukcyjno-nomologicznego podejścia do wyjaśniania. Sama koncepcja jest wytworem ekonomii.
Jednostki działają we własnym interesie, podejmując racjonalne decyzje rozumiem przez to decyzje oparte na
wiedzy. Posiada dużo czasu i dystans emocjonalny. Służy to najlepszemu z możliwych wyborowi sposobów

działania. Strony znają reguły gry, stawkę, której nie można zmieniać, interesy swoje i przeciwnika. Ważny jest
czynnik niepewności.

Odmianami racjonalności są: wybory racjonalne - oparte na wiedzy, aracjonalne czyli racjonalne tylko w naszym
odczuciu, irracjonalne - oparte na nierealnych koncepcjach – wiara, nieracjonalne – emocje, brak czasu czy
stereotypy, racjonalne z błędem technicznym – błędne informacje.

3 definicje racjonalności:

1.

Racjonalność kooperacyjna – maksymalizacja wspólnej wygranej. Użyteczność na poziomie grupy, prowadzi

do niej strategia pokojowa.
2.

Racjonalność indywidualistyczna – maksymalizacja wygranej danego uczestnika. Użyteczność na poziomie

egoistycznym a więc wyniki innych graczy nie są brane pod uwagę.
3.

Racjonalność rywalizacyjna – maksymalizacja przewagi jednego gracza nad drugim nawet w sytuacji kiedy

mogłoby dojść do obniżenia wyniku tego gracza lub/i wyniku wspólnego. Jest to strategia wojenna.

Literatura: Marsh i Stoker: Teorie i metody w naukach politycznych. Rozdział IV March i Olsen: Instytucje:
organizacyjne podstawy polityki. Rozdział II i III. Heywood: Teoria polityki. Rozdział II.



14. Ekonomiczne modele racjonalności aktorów politycznych



15. Krytyka i obrona teorii racjonalnego wyboru



16. Specyfika racjonalności politycznej

Zagadnienia opracowane na podstawie rozdziału: 3 – „Teoria racjonalnego wyboru” Hugh Ward`a

Istotę teorii racjonalnego wyboru stanowi stwierdzenie, że: „ kiedy ludzie mają do wyboru kilka sposobów
działania, zwykle robią to, co w świetle ich przypuszczeń prawdopodobnie zapewni im najlepszy wynik” ( Elster
1989)
1)

Rozwój teorii racjonalnego wyboru

Teoria racjonalnego wyboru pojawiła się jako część rewolucji behawioralnej w amerykańskiej politologii do której
doszło w latach pięćdziesiątych i sześćdziesiątych dwudziestego wieku i która miała na celu analizę zachowania
jednostek za pomocą metod empirycznych. W przeciwieństwie do behawioralistów, którzy w badaniach
odwoływali się do socjologii czy psychologii, teoria racjonalnego wyboru odwołuje się do metodologii przyjętej w
ekonomii. Anthony Downs zastosował tą teorię do analizy zachowań wyborców i rywalizacji między partiami, a
jego praca zrewolucjonizowała badania nad wyborami.
Wyborca głosuje na partię, która po dojściu do władzy zapewni mu w świetle jego oczekiwań najwyższą
użyteczność. Partie kierują się wyłącznie dążeniem do władzy i w związku z tym zmieniają swe programy,
zabiegając o głosy wyborców.
Teoria gier zajmuje się sytuacjami, w których strategia wybrana przez innych wpływa na to, jaka strategia będzie
najlepsza dla jednostki, i vice versa. Teoria ta przyczyniła się do znacznych modyfikacji teorii działania
zbiorowego, umożliwiając badaczom wyjaśnienie, dlaczego czasem można uniknąć niepowodzeń zbiorowego
działania, gdy liczba jednostkowych decydentów jest niewielka. Teorię gier stosowano do modelowania
odstraszania nuklearnego, wyścigów zbrojeń, rozbrojenia i innych zjawisk ważnych dla specjalistów w dziedzinie
stosunków międzynarodowych. Wyjaśnia także warunki procesu tworzenia się koalicji legislacyjnych.
Teoria wyboru społecznego (poddziedzina teorii racjonalnego wyboru), rozwinęła się gdy ekonomiści zadali
pytanie, czy można znaleźć zadowalający i demokratyczny sposób agregacji preferencji obywateli tak, by ustalić
społeczny ranking alternatyw. Przykładem takiej procedury jest proste zastosowanie zasady większości, która
jednak paradoksalnie prowadzi do sytuacji, w której istnieje wiele możliwości. Kenneth Arrow uważa, że nie ma
zadowalającej, demokratycznej metody agregacji, zatem problem nie dotyczy tylko prostej zasady większości.

Tematem poddziedziny TRW jest teoria wyboru publicznego – interwencja demokratycznych rządów w celu
naprawy niedomagań rynku często tworzy więcej problemów niż ich rozwiązuje. Połączenie interesowności
biurokratów, którzy dążą do zwiększenia swoich budżetów, oraz biurokratycznej kontroli nad informacją o
strukturze kosztów zapewniana przez państwo dóbr publicznych skutkuje ich nadmierną podażą na koszt
obywateli (Niskanen 1971). Innym ważnym tematem jest poszukiwanie renty, skuteczne lobbowanie grup
interesu na rzecz uzyskania uprawnień monopolistycznych bądź quasi – monopolistycznych. Oraz subsydiów
państwowych, które sprawia, że zmniejsza się sprawność rynku i ulega spowolnieniu wzrost gospodarczy. Dążenie
do sukcesu wyborczego przez manipulację gospodarką prowadzi do jej destabilizacji i sprawia, że inflacja osiąga
poziom wyższy niż optymalny.
Korzenie intelektualne rozwoju teorii racjonalnego wyboru sięgają mikroekonomii i ekonomii dobrobytu,
liberalizmu i utylitaryzmu, poglądów klasycznych ekonomistów politycznych. John Rawls wysuwa na przykład tezę,
że sprawiedliwe społeczeństwo zwiększa dobrostan swych najuboższych członków w ramach ograniczeń
wyznaczonych przez równy rozkład swobód i pewnych praw. Jednostki, które nie widziałyby jaką pozycję
społeczną uzyskają w przyszłości, i byłyby w związku z tym bezstronne, postąpiłyby racjonalnie, akceptując umowę
społeczną, która zawiera zasadę chroniącą je w sytuacji, w której okazałoby się, że to one należą do najuboższych.

2)

Kluczowe założenia głównego nurtu teorii racjonalnego wyboru

Teoria racjonalnego wyboru zakłada, że jednostki cechuje wystarczająca racjonalność i że mają odpowiednio dużo
czasu oraz odpowiedni dystans emocjonalny, by wybrać najlepszy sposób działania, niezależnie od tego, z jak
bardzo złożoną sytuacją mają do czynienia. Zakłada się, że jednostki są zdolne do „rangowania” wyników, co w
tym wypadku oznacza to samo, działań. Tak więc w przypadku każdej pary możliwości a i b mogą stwierdzić, że a
jest lepsze od b i b jest lepsze od a albo, że oba te wyniki mają tę samą wartość. Wszystkie odniesienia do
użyteczności czy innych „ nieobserwowalnych” zjawisk społecznych uznaje się za nieistotne. By uzyskać
nietrywialne wyniki, zakłada się, że preferencje są stabilne. Wówczas to racjonalne jednostki wybierają jedno z
najwyżej rangowanych spośród wykonalnych i dostępnych im działań/wyników.
Komplikację stanowi fakt, że działania jednostek mogą prowadzić do różnych wyników w zależności od jakiegoś
zdarzenia losowego, albo jednostki mogą nie być pewne konsekwencji swoich działań. Pojawia się więc pojęcie
maksymalizacji użyteczności, które jest niezbędne do przedstawienia procesu decyzyjnego. Można je udowodnić
w eksperymentach, w których jednostki dokonują wyboru między loteriami, kierując się wynikami, i można
stwierdzić, że informuje ono o postawach jednostek wobec podejmowanego ryzyka.
Najważniejszym pojęciem teorii gier jest „równowaga strategii”. W grach bowiem w których niemożliwe są
wiążące porozumienia między graczami, równowaga oznacza układa strategii, takich że żaden z graczy nie może
zwiększyć swojej wypłaty poprzez zmianę strategii, jeśli żaden inny gracz nie zmieni swojej. Współzależność
strategii stawia problem możliwej nieskończoności regresji kalkulacji strategicznych. W stanie równowagi
strategia wybrana przez każdego z graczy jest najlepszą odpowiedzią na strategie innych, a oczekiwania graczy są
zgodne. Równowagi te samoczynnie się podtrzymują, podczas gdy nie dziesie się tak w wypadku wyborów
strategii, które nie prowadzą do osiągnięcia równowagi: nawet jeśli gracze twierdzą, że będą obstawać przy
swoich strategiach, jeśli nie znajdują się one w stanie ró3)nowagi, przynajmniej na jednego z graczy będą
oddziaływać bodźce skłaniające go do zmiany strategii. Istnieje także możliwość, że gracze będą stosować
strategie mieszane, w których przypadku podejmowane działania zależą od wyniku jakiegoś zdarzenia losowego,
takiego jak rzut monetą; a także, że koalicje graczy będą zawierać wiążące porozumienia oraz możliwość zmiany
przekonań graczy w świetle informacji, której mogą dostarczać posunięcia innych.
Teoria racjonalnego wyboru ma następujące zalety (Powell 1999):


Zmusza badacza do sformułowania wprost założeń, które w werbalnej argumentacji pozostają często

niedopowiedziane.



Zapewnia zespół kategorii, które pomagają w tworzeniu wyjaśnień, zestaw wzorcowych przykładów

dobrego wyjaśnienia i sugestie co do użytecznych kierunków badań



Jesteśmy zmuszeni skupić się na tym co jest konieczne do wytłumaczenia zjawisk które nas interesują i jakie

aspekty rzeczywistości można pominąć w modelu jako drugorzędne i mało istotne



Jeśli jest poprawnie stosowana gwarantuje, że twierdzenia wynikają logicznie z innych; można jej zatem

użyć, by sprawdzić czy da się skonstruować spójną logicznie bazę wniosków



Wykracza za wywiedzione indukcyjnie korelacje w celu zapewnienia mechanizmu, który łączy zmienne

niezależne i zależne występujące w działaniach jednostek



Zapewnia ujednolicony model wyjaśniania dla różnych dziedzin nauk społecznych i różnych subdyscyplin,

umożliwiając wzajemne oddziaływanie na siebie różnych idei.



Nawet kiedy działanie wydaje się być irracjonalne, teoria racjonalnego wyboru dostarcza standardu, który

pozwala na ocenę działania i wskazuje zmienne, które mogą prowadzić do odchyleń od racjonalności.

Teoria racjonalnego wyboru za przyczyny podejmowanych przez jednostki działań uznaje preferencje,
przekonania i wykonalne strategie. Przyjmuję zasadę indywidualizmu metodologicznego – zgodnie z którą
wyjaśnienia zjawisk społecznych powinny wychodzić od przekonań, strategii preferencji jednostek. Uchodzi ona
zatem za redukcjonalistyczną odwołującą się do właściwości jednostkowych „atomów społecznych”. Niemal
wszystkie gry odzwierciedlają i reprezentują rzeczywistość, mają więcej niż jeden punkt równowagi, stwarzając w
ten sposób problem koordynacji przekonań. By grać racjonalnie więc, gracze muszą żywić wspólne przypuszczenia
co do tego, że ukształtuje się określona równowaga. Kiedy brakuje takich przypuszczeń, nie ma powodu, by
strategie jednostek były najlepszymi odpowiedziami na strategię przeciwnika, ponieważ różni gracze mogą się
skupiać na różnych stanach równowagi przy doborze swoich strategii. Wspólne przypuszczenia są natomiast
faktem intersubiektywnym, a nie jednostkowym. Żeby stworzyć model racjonalnego wyboru, trzeba wyszczególnić
reguły gry, czyli określić co gracze mogą, a czego nie mogą robić i co wiedzą, a czego nie wiedzą. W praktyce
oznacza to dostarczenie stylizowanej reprezentacji ról i możliwości graczy.
4)

Zarzuty wobec teorii racjonalnego wyboru

Kategoria racjonalności ekonomicznej w analizie zachowań politycznych stanowi stosunkowo łatwy obiekt krytyki.
Przede wszystkim proponuje zbyt jednostronny model analizy jednostki –aktora politycznego. Abstrahuje od
złożonej struktury motywacji psychologicznych, nie uwzględnia wpływu norm społecznych i kulturowych i
kontekstów instytucjonalnych w jakich zachodzą działania. Wpływ na zachowania aktorów politycznych mają
bardzo różne czynniki jak emocje, uprzedzenia, wartości religijne, przyzwyczajenia, itp. Wiadomo, także z
obserwacji i badań psychologicznych, iż racjonalno-egoistyczne motywacje jednostek są równoważone przez
potrzebę uznania przez innych, satysfakcji z wywiązania się z obietnic wyborczych, itp. Inny zarzut teorii dotyczy
ignorowania politycznego kontekstu działania politycznego w postaci stosunków władzy, które są istotnym
politycznym kontekstem działania aktora politycznego. Zarzuty dotyczące racjonalnego modelu jednostki można
podważyć wskazując na charakter i cele teorii. Jak wspomniano wcześniej, teoria racjonalnego wyboru jest teorią
dedukcyjną, opartą na logiczności założeń i formułowanych na jej podstawie prognoz. Teoria ta przyjmuje
idealizacyjne założenia oparte na logice formalnej. Racjonalny aktor polityczny stanowi byt idealny (model) a nie
realnie istniejącą jednostkę. Przyjmuje się takie upraszczające założenie, ponieważ uwzględnienie złożonej
struktury motywacji jednostki (egoizm, altruizm, tożsamość), zniszczyłoby zdolność teorii do oferowania
uniwersalnych wyjaśnień. Teoria racjonalnego wyboru w istocie przyjmuje założenia strukturalistyczne a nie
humanistyczne, ponieważ pozbawia jednostkę autonomii w podejmowaniu decyzji. Racjonalny w sensie założeń
tej teorii aktor, w określonej sytuacji decyzyjnej o której posiada pełną wiedzę, skazany jest na dokonanie wyboru
tylko jednej opcji, mianowicie tej która przyniesie mu maksymalną korzyść - trudność sprawdzenia jej założeń w
badaniach empirycznych. Jest to jedna z poważniejszych „uchybień” teorii. Niewiele hipotez wyprowadzonych z
teorii było dotychczas przedmiotem poważnych badań empirycznych. Zdaniem krytyków, badania, które
prowadzono, podważały założenia teorii, natomiast te, które ją potwierdzały dotyczyły banalnych kwestii.
Niezależnie od tego jak prosta i analitycznie ścisła jest teoria społeczna, jej wartość naukowa zależy od tego jak
dobrze wyjaśnia ona badane zjawiska w realnym świecie. Pojawia się więc:


krytyka tych, którzy akcentują ograniczenia racjonalności,



krytyka, która skupia się na rzekomym bagatelizowaniu przez TRW struktury społecznej i

całościowych sposobów wyjaśniania,



argumentacja psychologów – zgodnie z którą jednostki często nie działają w racjonalny sposób, a

ich motywacje i Psychika są złożone,


krytyka oparta na nieprzekonującym charakterze założeń i nieprzydatności modelu do

prognozowania



18.Jakie wnioski płyną z analizy gry dylemat więźnia?

Na początek krótko i treściwie o tym, czym ów dylemat więźnia jest. Dylemat więźnia to jeden z

klasycznych problemów teorii gier o sumie niezerowej (It's a fuckin' classic jak mawiała Zoe Bell w "Death
Proof" – polecam swoją drogą). Jest wyabstrahowaniem z całego spektrum sytuacji, gdzie dwie strony

mogą wybierać pomiędzy kooperatywnym i niekooperatywnym zachowaniem. Można więc w tej grze
osiągnąc wynik zysk-zysk oraz strata-strata. Z tego też powodu gry tej nie można zastosować do gier o

sumie zerowej , gdzie zysk jednej ze stron oznacza stratę drugiej; opisuje on raczej sytuację, w której gracze
tworzą zespół i pracują razem. Grę ową stworzyli w roku 1950 Dresher i Food (pracownicy RAND
Corporation), zaś sformalizował Tucker. Jak pamiętamy z ćwiczeń, gra ta wpisuję się w szeroko pojmowanie

podejście racjonalnego wyboru w teoriach politologicznych.

Treść gry wygląda z grubsza tak: Policja łapie długo poszukiwaną parę przestępców. Jedyne co można im
udowodnić to drobne wykroczenia, za które dostaną maksymalnie rok w pace. Zostają osadzeni w

osobnych celach. Każdemu z nich przedstawiona zostaje następująca propozycja: jeżeli się przyzna i

pomoże wyjaśnić sprawę, puszczą go wolno z czystą kartoteką, a jego partner będzie siedzieć dziesięć lat.
Układ straci ważność, jeżeli jego wspólnik też zacznie sypać, bo wtedy obaj dostaną po pięć lat. Jeżeli żaden
z nich nic nie powie, dostaną rok za inne wykroczenia. Obydwu zaproponowano takie same warunki.

Możliwe są następujące wyniki:

a/ obaj milczą i dostają po 12 miesięcy pozbawienia wolności;

b/ Oskarżony A milczy, zaś B zeznaje - A dostaje 10 lat, B wychodzi na wolność;

c/ A zeznaje, B milczy - sytuacja analogiczna: A wychodzi, B dostaje dyszkę;

d/ obaj zeznają i dostają po 5 lat pozbawienia wolności.

Można założyć, że każdy z więźniów woli krótszy wyrok niż dłuższy i że żadnemu z nich nie zależy na tym, by
wspólnik dostał niższy wyrok. W tej sytuacji możemy opisać następujące strategie:

- współpraca (milczenie, zwane w półświatku pójściem w zaparte)

- zdrada (zeznawanie)

Celem każdego z zatrzymanych (graczy) jest maksymalizacja swoich zysków, czyli uzyskanie jak
najkrótszego wyroku.

W wersji klasycznej tej gry strategia zdrada jest ściśle dominującą strategią. Niezależnie od tego co robi

przeciwnik, zawsze bardziej opłacalne jest zdradzić niźli współpracować. W rozumieniu teorii racjonalnego
wyboru, która za racjonalne postrzega maksymalizowanie własnego interesu, zdrada jest właśnie
najbardziej racjonalna z uwagi na fakt, iż może generować największy zysk (wolność i czyste akta).

Trzeba w tym miejscu zasygnalizować, iż może wystąpić problem iterowanego dylematu. Powstaje on w
przypadku wielokrotnej gry z jednym graczem. Wówczas wybierając strategie w kolejnych rundach znamy
wynik z poprzedniej.

W takim przypadku możliwe są następujące strategie:

a/ oszukiwanie - polega na ciągłym zdradzaniu współwięźnia niezależnie od jego poczynań.

b/ "Wet za wet" (polecam film Barry'ego Levinsona z 1987 o takim tytule z Danny'm DeVito i Richardem

Dreyfussem w rolach głównych) - polega na współpracy w pierwszej rundzie, a w każdej kolejnej robieniu

tego, co przeciwnik zrobił w poprzedniej. W eksperymencie Axelroda z 1984 była to najlepsza strategia.

c/ "wet za wet" z wybaczaniem - Jeśli przeciwnik oszukiwał, z małym prawdopodobieństwem wybacza mu
się i w następnej rundzie kontunuuje współpracę. Pozwala na przerwanie ciągu wzajemnych zdrad.

d/ współpraca - polega na współpracy niezależnie od tego jak postępuje przeciwnik. Obaj gracze
współpracując osiągają największe wyniki.

Axelrod zaobserwował, iż w tej wersji gry dbanie wyłącznie o własne zyski można często najlepiej
realizować będąc przyjaznym i wybaczającym. Przykład: gra na zajęciach z mgr Studencką, ja i
Filipczangowski poszliśmy na współpracę, ponieważ każdy z nas wiedział wcześniej (bo każdy zna drugiego

jakiś czas, odpowiednik wcześniejszych rund w grze) jak może zachować się drugi. Współpraca okazała się
najbardziej korzystna.

Przykład politologiczny (a w zasadzie internacjologiczny) : dylemat ten można odnieść do sytuacji dwóch

państw, które rozwijają zbrojenia. Mogą albo nadal zwiększać wydatki na ten cel lub podpisać
porozumienie rozbrojeniowe, a że oba państwa-strony tegoż porozumienia nie mogą być pewne, czy drugi
sygnotariusz jego zapisów dotrzymać, bardziej racjonalne wydaje się dalszy rozwój arsenałów jądrowych.
Zresztą teoria racjonalnego wyboru stosowana była do analizowania możliwego rozwoju wyścigu zbrojeń

między Sojuzem Sowieckich Socjalisticzeskich Riespublik a USA.
19.Indywidualizm i kolektywizm w kulturze politycznej. (Alina)

Indywidualizm i kolektywizm to jedna z typologii kultur politycznych. Postawy te zostały wyróżnione na
podstawie kryterium postaw jednostek wobec grupy społecznej.

INDYWIDUALIZM:

Kultura polityczna w której przeważają postawy indywidualistyczne:

 stwarza dogodny klimat społeczny działania dla innych ludzi, którzy nie czują się związani

oczekiwaniami i uwarunkowaniami identyfikacji grupowej (rodzinnej, wyznaniowej, lokalnej).

 jednostki czują się wyzwolone z więzi społecznych i uprawnione, aby dokonywać wyborów

życiowych według indywidualnych motywacji i kryteriów ocen.

 Kultury o przewadze postaw indywidualistycznych wyżej cenią „wolność” niż „równość” jako

wartość życia społecznego.

Postawy indywidualistyczne:

 Akcentują dobro prywatne,
 W planie społecznym opowiadają się za rynkowym systemem organizacji życia ekonomicznego i

politycznego, oczekując od państwa jedynie minimum ingerencji w aktywność społeczną i
gospodarczą obywateli.

 W podejmowaniu decyzji ludzie kierują się własnymi kryteriami szczęścia, samorealizacji oraz

szybkiego zaspokajania pragnień kosztem autorytetów społecznych.

 Jednostki nastawione indywidualistycznie zainteresowane są przede wszystkim budowaniem

własnych karier i podchodzą do życia konsumpcyjnie.

 Postawa ta może jednak stanowić przeniesienie na forum publiczne oryginalnych cech jednostki, jej

autentyzmu i indywidualnych motywacji,

 Teza o materialistycznym indywidualizmie jako dominująca wartość zachodnich kultur politycznych

nadmiernie upraszcza wizerunek kulturowy współczesnych społeczeństw zachodnich i wymaga
dalszych weryfikacji.

KOLEKTYWIZM:

Postawa kolektywistyczna charakteryzuje się:

 Silnym odczuwaniem przez jednostki potrzeby dostrzegania norm grupowych, często dyktowanych

przez tradycje rodzinne i religijne.

Schemat kluczowych pojęć i konceptów odnoszących się do indywidualizmu i kolektywizmu jako kategorii
aksjologicznych i systemowych (za dr hab. K. Dziubką):

INDYWIDUALIZM

KOLEKTYWIZM

typ ustroju demokratycznego

demokracja przedstawicielska

demokracja uczestnicząca

typ organizacji społecznej

stowarzyszenie

wspólnota

źródło interakcji społecznych

kontraktualizm

zaangażowanie na rzecz realizacji dobra
wspólnego

rodzaj uczestnictwa jednostek w
życiu publicznym

głosowanie, instrumentalny typ uczestnictwa głosowanie, szeroka partycypacja

cel

realizacja interesu indywidualnego

dobro wspólne, nabywanie świadomości

kolektywnej

motywacja działania

ochrona przed ingerencją państwa lub
społeczeństwa

sprawy kolektywu, rozwój kompetencji (cnót)
obywatelskich

tożsamość jednostki

horyzontalna

forma

identyfikacji

deinstytucjonalizacja religii, nonkonformizm

wertykalna forma identyfikacji (nacisk na
związek jednostek z organizacją społeczno-

polityczną i jej symbolami), silny wpływ
tradycyjnych wartości w sferze religii lub
moralności

obszar

wolności

wyboru

jednostki

względnie nieograniczony

ograniczony

charakter obowiązków i praw
jednostki

zobowiązania, nacisk na prawa wolnościowe

obowiązki są często pierwszorzędne wobec
praw; prawa są definiowane w sposób
kontekstualny

pojmowanie natury ludzkiej

autonomiczna

w kontekście społecznym lub politycznym

Bibliografia:

Dziubka K., Indywidualizm i kolektywizm jako elementy kultury politycznej w Polsce. Analiza normatywno-
instytucjonalna, w: Studia Politologiczne, Jabłoński A., Paszkiewicz K. A., Wolański M. S. (red.) o, Wydawnictwo
Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 1995.

Jabłoński A.W., Kultura polityczna i jej przemiany, w: A.W. Jabłoński, L. Sobkowiak (red.), Studia z teorii polityki,
Tom II, Wrocław 1998.

20. Na czy polega dylemat dóbr publicznych

Deficyt dóbr publicznych

o

Dobra publiczne to zasoby (powietrze atmosferyczne, zasoby ryb oceanicznych, bezpieczeństwo

publiczne, demokracja) do których bez ograniczeń maja dostęp wszyscy zainteresowani bez względu na to czy
przyczyniają się do ich ochrony

o

G. Hardin (1968) jako jeden z pierwszych ukazał problem „tragedii dóbr publicznych” na przykładzie

pastwiska, do którego mają wolny dostęp wszyscy mieszkańcy wioski. Każdy użytkownik chce wypasać jak
najwięcej sztuk bydła, wiedząc że inni mają ten sam cel. W rezultacie takiej gospodarki pastwisko szybko staje się
nieużytkiem

o

Paradoks tego typu sytuacji polega na tym, że rolnicy, rybacy (którzy korzystają z tego samego

morza i zachowują się jak pasterze z powyższego przykładu) i inni użytkownicy dóbr publicznych kierują się
najbardziej racjonalną (w ich mniemaniu) logiką działania. Agregacja tych działań prowadzi jednak do rezultatów
nieracjonalnych w skali społecznej.

Pomysły na przezwyciężenie, deficytu dóbr publicznych

o

Do najważniejszych nalezą rozwiązania instytucjonalne - rządy i organizacje międzynarodowe

tworzą instytucje mające na celu ograniczanie lub regulację dostępu do zasobów dóbr publicznych, takich jak
parki krajobrazowe np. UE przyznaje państwom członkowskim limity połowów ryb

o

Trzeba jednak pamiętać, że nakazy administracyjne nie stworzą chęci podejmowania współpracy i

działania na rzecz dobra wspólnego, prędzej mogą wywołać odwrotne skutki

o

Problem można złagodzić przez podnoszenie stanu wiedzy na temat skutków zaniedbań w ochronie

dóbr publicznych, przez edukację obywatelską w szkołach i kampanie społeczne w mediach.

o

Przez kampanie społeczne i rozwój demokracji lokalnej można uczyć ludzi dostrzegania korzyści

płynących z odwzajemnianej współpracy obywateli i w ten sposób kształtować lub wzmacniać wspólnoty lokalne.

o

Można czerpać wzory z historii teorii politycznej. Według teorii republikańskiej jednostka powinna

być aktywnym obywatelem przenikniętym dobrem wspólnym – (polis, respublika) Jej obowiązkiem jako członka
wspólnoty obywatelskiej jest współudział w tworzeniu dobra wspólnego na poziomie miasta lub państwa.
Indywidualizm jest ściśle powiązany z dobrem wspólnym. Tradycja republikańska podkreśla znaczenie dobrego
obywatela jako podstawę porządku politycznego.

21. Pojęcie i modele polityki publicznej

„Politykę publiczną”- należy rozumieć jako zamierzony i celowy proces zmierzający do realizacji ogólnych założeń
w poszczególnych obszarach życia publicznego(oświata ,nauka, zdrowie publiczne, pomoc społeczna, ochrona
środowiska etc.),które mogą wynikać z„ polityki” rządzących(na poziomie centralnym lub terenowym),zaś ich
celem jest zaspokajanie potrzeb społecznych(np. w przypadku polityki w zakresie ochrony zdrowia)lub szerzej
potrzeb i interesów państwa, a tym samym potrzeb społecznych(np. polityka w zakresie

bezpieczeństwa publicznego).

Innymi słowy ,politykę publiczną można odnieść„ zarówno do polityk

redystrybucyjnych, jak i polityk regulacyjnych, zarówno do polityk kształtowania struktury instytucjonalnej, jak i
do polityk sektorowych”(G.Rydlewski).

Polityka publiczna w odróżnieniu od innych typów „ polityki” ma charakter twórczy i techniczny zarazem. Służy
uporządkowaniu zadań publicznych ,od ich zaplanowania, po skuteczne wykonanie i ocenę.

Politykę publiczną można określić jako planowanie, którego podejmuje się administracja W procesie zaspokajania
potrzeb publicznych. Oznacza to, że cele polityki publicznej wyznaczane są przez szeroko pojmowane podmioty
sprawujące władzę(w tym także Organy władzy ustawodawczej),zaś jej tworzenie i wykonanie scedowane jest na
organy administracji publicznej.

Polityki publiczne można określić jako dziedzinę systemowych, uporządkowanych działań państwa ,
podejmowanych w celu rozwiązywania kluczowych problemów zbiorowych. Głównymi narzędziami tworzenia
polityk są: regulacje (prawne, ale także samoregulacje różnych grup obywateli czy biznesu), perswazja,
współpraca, argumentowanie, debatowanie, badanie, tworzenie pozytywnych bodźców do przyjmowania
oczekiwanych postaw, wskaźniki efektywności działań, ewaluacja, ekspertyzy (policy analysis), instytucje (urzędy
publiczne oraz sieci współ-pracy organizacji społecznych).

22. Cykl polityki publicznej i jego elementy

Cykl polityki publicznej jest to proces polegający na identyfikacji problemu ,sformułowania rządowej decyzji lub
całej polityki, zorganizowania mechanizmów administracyjnych do Wcielania polityki w życie, oraz proces oceny
,ewaluacji czy założenia danej polityki zostały osiągnięte .Można bez wahania stwierdzić, że proces tworzenia
polityki publiczne i nie jest bardzo precyzyjnym przedsięwzięciem .Polityka publiczna aby była skuteczna musi
opierać się na pewnych fundamentach akceptowalnych przez społeczeństwo)jak np. system wartości wolność,
równość prawa człowieka

Cykl polityki publicznej podział M.Hilla(1997)

na:

• inicjację,

• informację,

• rozważanie problemu,

• decyzję,

• wcielanie w życie,

• ocenę,

• zakończenie.

B.W.Hogwood i A.Lewis(1984),koncentrują się przede wszystkim na procesie decyzyjnym: decyzja o podjęciu
działania (wyłonienie problemu lub ustalenie programu),

•decyzja jak działać(filtracja problematyki),

•zdefiniowanie problemu przewidywania ustalenie zadań priorytetów ,analiza alternatywnych rozwiązań,
wcielanie polityki w życie ,monitoring i kontrola, ocena i krytyka ,analiza spuścizny polityki i jej zakończenie.

Cykl polityki publicznej elementy wspólne (Ch.O.Jones,1984)

1. zainicjowanie i zdefiniowanie problemu, sformułowanie rozwiązań i określenie metod

wcielenia ich w życie, budżetowanie ocena skuteczności polityki.

Model przyjęty przez Potuckai Vassa

Stałe elementy cyklu:

1.Stworzenie agendy. Ten etap inicjuje proces tworzenia polityki publicznej ,rozpoczyna się on w momencie, gdy
ludzie zidentyfikują pewien problem natury ekonomicznej bądź socjalnej, który ich zdaniem może być rozwiązany
przez rząd lub władze lokalne. Po zidentyfikowaniu i zdefiniowaniu problemu należy zidentyfikować podmioty,
które będą bezpośrednio lub pośrednio zainteresowane rozwiązaniem zdefiniowanego problemu. Zaczyna się
również prezentowanie żądań lub propozycji tych podmiotów i kierowanie ich do przedstawicieli rządu.
Wprowadzenie danej problematyki do agendy parlamentarnej, czy też na poziomie lokalnym do agendy organu
uchwałodawczego (np. rady gminy, czy sejmiku województwa),wydaje się dość poważnym problemem i dużym
wyzwaniem.

2. Sformułowanie polityki publicznej. Ten etap polega na ustaleniu, czy i w jaki sposób problem, da się
przeistoczyć się w konkretne działanie właściwego organu. O tym czy dany problem znajdzie się w sferze
zainteresowania decydentów rządu czy też władz samorządowych, i czy doczeka się sformułowania pewnej
polityki,

może decydować kilka elementów. Po pierwsze istotne wydaje się to, kto sygnalizuje dany problem

i domaga się jego kompleksowego rozwiązania (grupa inicjująca). Często zdarza się, że w zależności od tego, jak
silną pozycję społeczną ma dana grupa inicjująca naciskająca na rozwiązanie problemu i jak silnie jest w stanie
wpłynąć na decydentów i stać się zalążkiem poważnej debaty politycznej. Po drugie, ważne jest, kto popiera
grupę inicjującą, kto daje jej wsparcie moralne ,finansowe; może też tu chodzić o pewien prestiż nazwisk czy
organizacji, może również tu mieć znaczenie poparcie medialne i nagłośnienie, upublicznienie problemu
stworzenie propozycji alternatywnych rozwiązań, które będą rozważane pod względem racjonalności i
uwarunkowań np. technicznych; w tym miejscu dużą rolę odgrywają rozmaici doradcy, eksperci, którzy oceniają
poszczególne propozycje;

Dokonanie wyboru pomiędzy różnymi alternatywami, włączając w to decyzję o niepodjęciu działania. Zazwyczaj
wybór jest dokonywany w oparciu o większość uprawnionych do podjęcia decyzji o losach proponowanego
działania (posłów radnych)

3. Wdrożenie polityki publicznej. Implementacja ,pewnych założeń po wcześniejszym uzgodnieniu metod
działania, celów do osiągnięcia instrumentów którymi można się posłużyć.

- Podmiot, który odpowiedzialny jest za wdrożenie danej polityki powinien kierować się wytycznymi czyli
założeniami ustalonymi na wcześniejszych etapach.

4. Ocena. Polega na zmierzeniu oddziaływania danej polityki, jej skuteczności i efektywności Powinno się brać pod
uwagę tzw „uboczne efekty” wprowadzenia polityki publicznej w życie. Efektem może być ustalenie że nie trzeba
dokonywać żadnych zmian , konieczność wprowadzenia drobnych modyfikacji, bądź całkowita przebudowa danej
polityki.

23. Model racjonalnego procesu decyzyjnego

Główny nurt teorii racjonalnego wyboru zakłada, że jednostki cechuje wystarczająca racjonalność i że mają
odpowiednio dużo czasu oraz odpowiedni dystans emocjonalny, by wybrać najlepszy sposób działania, niezależnie
od tego, z jak bardzo złożoną sytuacją mają do czynienia.

1. Zakłada się, że jednostki są zdolne do rangowania wyników albo działań. Tak więc w przypadku, każdej pary
możliwości a i b, mogą stwierdzić że:

- a jest lepsze od b

- b jest lepsze od a

- a i b mają taką samą wartość

2. Preferencje cechuje również przechodniość. Oznacza to, że jeśli a jest lepsze od b i b jest lepsze od c, to a jest
lepsze od c.

3. Stwierdzenie, że jednostka woli a od b oznacz tylko tyle, że wybierze a przed b. Wszystkie odniesienia co do
użyteczności czy innych „nieobserwowalnych” zjawisk społecznych uznaje się za nieistotne.

4. Zwykle zakłada się, że preferencje są stabilne. Wówczas racjonalne jednostki wybierają jedno z najwyżej
rangowanych spośród wykonalnych i dostępnych im działań.

Teoria racjonalnego wyboru wyjaśnia działania jednostek i wyniki , do których te działania prowadzą odwołując się
do działania (strategii), które są dostępne jednostkom, ich preferencji w odniesieniu do stanów końcowych, do
których prowadzą kombinacje działań różnych graczy, i ich przekonań o ważnych parametrach, takich jak
preferencje innych.

24. Model ograniczonej racjonalności w procesach decyzyjnych

Zarzuty wobec teorii ograniczonej racjonalności:



krytyka tych, którzy szczególnie akcentują ograniczenia racjonalności



- krytyka socjologiczna, która skupia się na rzekomym bagatelizowaniu przez teorię racjonalnego wyboru

struktury społecznej i holistycznych sposobów wyjaśniania


- argumentacja psychologów, zgodnie z którą jednostki często nie działają w racjonalny sposób, a ich

motywacje i psychika są złożone


- krytyka oparta na nieprzekonującym charakterze założeń i nieprzydatności modelu do prognozowania.

MODEL OGRANICZONEJ RACJONALNOŚCI W PROCESIE DECYZYJNYM

Tematem ograniczonej racjonalności zajął się Herbert Simon. Uważa on, że w obliczu ograniczonego dostępu do
informacji , ograniczonej ilości czasu i ograniczonych zdolności poznawczych do przetwarzania informacji ,
jednostki stosują heurystyki wbudowane w standardowe procedury operacyjne jako wytyczne umożliwiające
drogę na skróty do zadowalającego rezultatu.

Dla Simona działania są racjonalne pod względem proceduralnym, jeżeli opierają się na przekonaniach, które są
rozsądne w kontekście , w którym znajduje się decydent. Decydenci kontynuują jednak swoje działania dopóki
wypłata nie spadnie poniżej zadowalającego poziomu. Wtedy poszukują innego satysfakcjonującego sposobu
działania

25. Czynniki ograniczające racjonalność decyzji w polityce publicznej



Ograniczony dostęp do informacjo  ograniczony zasób informacji



Ograniczona ilość czasu na podjęcie decyzji



Ograniczone zdolności poznawcze do przetwarzania informacji



Błędna interpretacja sytuacji decyzyjnej



Indywidualne cechy decydenta



Uprzedzenia, stereotypy



Czynniki emocjonalne

26.Przesłanki decentralizacji i centralizacji w polityce publicznej.

Decentralizacja jest to ustawowe, trwałe, prawem chronione przekazywanie organom decentralizowanej
władzy publicznej (gminom, powiatom, województwom) zadań, kompetencji i środków, w które do tej pory
były wyposażone organy władzy centralnej

przyczyna – ilość zadań, ich zróżnicowanie i charakter, zapewnienie udziału obywateli, lepsze wykonanie zadań
przez struktury stykające się z nim bezpośrednio

cel – identyfikacja i organizowanie zaspokojenia zbiorowych potrzeb miejscowej ludności(sprawowanie władzy
musi spoczywać na władzach najbliższych obywatelom)

wyodrębnienie niezależnych i względnie samodzielnych podmiotów, które nie są podporządkowane
hierarchicznie organom występującym na wyższych szczeblach

Decentralizacja, decentralizacja władzy publicznej - przeniesienie części uprawnień i odpowiedzialności władzy
publicznej z organów władzy państwowej na organy władzy samorządowej możliwie najniższego szczebla.

Decentralizacja władzy publicznej jest zasadą prawną wyrażoną w art. 15 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.

Przykładami decentralizacji była reforma służby zdrowia wchodząca w skład programu czterech reform rządu
Jerzego Buzka oraz utworzenie trzema ustawami z 1990 i 1998 trójszczeblowego samorządu terytorialnego.

Wyróżnia się dwa rodzaje decentralizacji: terytorialną i rzeczową.

Decentralizacja terytorialna- polega na wyposażeniu organów administracji zarządzających poszczególnymi
jednostkami podziału administracyjnego w taki stopniu samodzielności wobec organów wyższych, który uzasadnia
uznanie ich za organy zdecentralizowane np.: samorząd terytorialny.

Decentralizacja rzeczowa – polega na powierzeniu samodzielnym organom lub organizacjom zarządzania
określonymi rodzajami spraw formy: samorząd zawodowy, wyznaniowy, gospod

Zaletą administracji zdecentralizowanej jest wpływ społeczeństwa na dotyczące jej decyzje organów państwa, co
daje w efekcie podejmowanie optymalnych decyzji przez niewielki aparat administracyjny gdyż nie ma potrzeby
szerokiego przekazywania informacji z dołu do góry i z powrotem.

 Decyzje są często trafniejsze, ponieważ podejmuje się je bliżej miejsca „akcji” dodatkowo, odciąża urzędników
niższego szczebla.

Ludzie na niższych szczeblach są zazwyczaj lepiej wyszkoleni a podejmowane decyzje są bardziej elastyczne.

Wady:

 trudność utrzymania jednolitej polityki administracyjnej w skali całego kraju.

Decentralizacja terytorialna zazwyczaj oznacza wyższe koszta ogólne i większą liczbę zatrudnionych.

Warto jest podkreślić znaczne posiadania osobowości prawnej przez organy zdecentralizowane. Obecnie kwestia
posiadania osobowości prawnej ma znaczenie tylko w sferze prawa cywilnego a w prawie administracji jego
znaczenie jest, co najwyżej drugorzędne, jednak ma znaczenie dla samodzielności organów administracji,
ponieważ osobowość prawna pozwala na zaciągnięcie zobowiązań we własnym imieniu a nie w imieniu Skarbu
Państwa.

Ułatwia to działanie w sferze stosunków cywilno – prawnych, a co za tym idzie zwiększa w ten sposób w pewnym
stopniu swoją samodzielność. Nie bez znaczenia jest to możliwość regulowania swoich stosunków majątkowych z
innymi podmiotami państwowymi w drodze umów.

W układzie zdecentralizowanym następuje zanik hierarchicznego podporządkowania. Przy decentralizacji nie
chodzi tyko o rozmieszczenie kompetencji, ale też o stosunki miedzy organami wyższego – niższego stopnia.
Decentralizacja w systemie administracji publicznej może mieć charakter pełno wymiarowy ( obejmować
wszystkie zadania) i służące ich wykonaniu kompetencje lub odcinkowy (sektorowy, odnoszący się tylko do
niektórych zadań kompetencji). arczy, organy społeczne, przedsiębiorstwa itd.

Centralizacja – rozwiązanie normatywne, instytucjonalne, proceduralne i finansowe, którego istotą jest skupienie
kompetencji i decyzji na najwyższym poziomie podziału terytorialnego państwa oraz hierarchiczne
podporządkowanie organom i urzędom działającym na tym poziomie podmiotów funkcjonujących w
terenie.Centralizacja wiąże się z pozbawieniem samodzielności organów niższego szczebla, uzależnieniem ich od
organów centralnych. Łączy się również z zależnością osobową i służbową, odsunięciem instytucji społecznych od
udziału w rządach.Centralizacja teoretycznie daje możliwość spojrzenia na lokalne problemy z szerszej
perspektywy, łatwiejszego znalezienia wspólnych rozwiązań, zrealizowania większych celów, zbierania i
analizowania większej ilości danych, stawiania bardziej dalekowzrocznych prognoz, mobilizowania większych
zasobów ludzkich, materiałowych i finansowych, zwłaszcza w sytuacjach kryzysowych.Przykładami państw o
scentralizowanej strukturze administracji publicznej są Grecja i HolanW centralizacji występują takie zjawiska jak:

Skupienia i rozproszenia kompetencji.Przy zjawisku skupienia kompetencji w rękach nielicznej grupy organów,
mówi się wówczas o koncentracji.Natomiast przenoszenie kompetencji na większa liczbę organów oznacza
dekoncentrację.

Pojęcie centralizacja nie musi oznaczać skupienia kompetencji na organach centralnych-

większość kompetencji może spoczywać na organach terenowych. Jednakże, jeśli organy te są ściśle
podporządkowanie organom centralnym wtedy mamy do czynienia z centralizacją.

Brak samodzielności wśród organów niższego szczebla wyraża się:

a) z jednej strony w uprawnieniach organów nadrzędnych do decydowania o sytuacji prawnej pracowników
organów szczebla w zakresie stosunku pracy.

b) Praktycznie wyraża się to w prawie powoływania i odwoływania kierownika organu przez organ wyższego
stopnia.

Centralizacja ma również wady:

1) Nie może być stosowana w całej działalności państwa i jego aparatu administracyjnego.

2) W technice tej zanika gospodarność w ośrodkach lokalnych

3) Zanika samodzielność poczynian i zwraca się do wyższych ośrodków o dyspozycje w sprawach małej wagi, które
organ niższy mógłby sam załatwiać

4) Wyższe ogniwa nie znają dokładnie potrzeb i warunków lokalnych

Z tych przyczyn należy wprowadzić technikę decentralizacji, czyli samodzielności.

Określenie decentralizacja pierwszy raz zostało użyte w I połowie XIXw.

Ujmowano ją jako nadanie niższym organom administracji określonego stopnia prawnej samodzielności wobec
organów wyższego stopnia.

Ograniczenie więzów zależności służbowej i na ogół osobowej. Organom wyższym przysługują wobec jednostek
zdecentralizowanych jedynie uprawnienia nadzorcze.

27.

28. Polityka, a struktura społeczna- wzajmne relacje

Struktura społeczna (w socjologii) – układ wzajemnie powiązanych elementów składowych społeczeństwa, np. ról
społecznych czy pozycji, między którymi zachodzą mniej lub bardziej dynamiczne procesy oraz występuje
hierarchia społeczna. Jest to też układ stosunków społecznych pomiędzy poszczególnymi osobami, kategoriami
społecznymi lub organizacjami.Pojęcie struktury w socjologii zaczerpnięte zostało z biologii przez Herberta
Spencera, który porównywał społeczeństwo do organizmu (zwierzęcego).

Koncepcje struktury społecznej

Socjologia wyróżnia kilka koncepcji naukowych zależności pomiędzy poszczególnymi elementami struktury
społecznej. Oto niektóre z nich:

Koncepcja organiczna (zwana również funkcjonalno-strukturalną) - głoszona Augusta Comte’a (francuskiego
filozofa i socjologa) i Herberta Spencera (angielskiego filozofa i socjologa) według które, wszystkie elementy

społeczeństwa są jednakowo ważne, tworzą całość poprzez wytwarzanie wzajemnych więzi i zależności. Tak
pojęte społeczeństwo ma szanse na rozwój i właściwe funkcjonowanie.

Koncepcja klasowa - twórcą tej koncepcji był Karol Marks (niemiecki filozof, ekonomista i działacz polityczny),
według którego społeczeństwo dzieli się na klasy właścicieli środków produkcji i najemnych pracowników. Według
Marksa cechą każdego społeczeństwa jest walka pomiędzy klasa posiadającą i wytwarzającą, a pracownikami. Ten
konflikt jest przyczyną zmian społecznych. Często koncepcję Marksa nazywa się z tego powodu koncepcją
konfliktów klasowych.

Koncepcja warstwowa - twórcą której był Max Weber (niemiecki ekonomista, prawnik teoretyk polityki), uznający
podział społeczeństwa na warstwy w zależności od wysokości dochodu, zajmowanej pozycji społecznej, prestiżu,
uznania, czy udziału w sprawowaniu władzy. Według koncepcji warstwowej społeczeństwo wyróżnia warstwy od
najniższej do najwyższej.

Koncepcja interakcyjna - reprezentowana m.in. przez Herberta Blumera (amerykańskiego socjologa), według
której nieistotne są elementy społeczeństwa, ale interakcje zachodzące pomiędzy ludźmi podejmującymi wspólne
zadanie.

Struktury społeczne nie są stałe. Wraz z uwarunkowaniami historycznymi ulegają powolnym zmianom,
zachowując jednak wiele trwałych elementów np. rodzina.

W amerykańskiej literaturze współcześnie popularne jest definiowanie polityki jako sztuki bycia wybieranym
(zdobywania władzy). Inne definicje zakładają, iż "Polityka" to stosunek między tym, co rząd próbuje robić, a tym,
co się naprawdę dzieje. Leszek Sobkowiak w Leksykonie politologii pod redakcją Andrzeja Antoszewskiego i
Ryszarda Herbuta [wyd. V, Wrocław 1999] ukazuje pięć ujęć polityki; że jest to orientacja formalnoprawna, czyli
polityka to działalność instytucji państwowych (aparatu państwowego), podejście behawioralne czyli dowolny
układ stosunków społecznych, w których występuje wyraźna obecność kontroli, wpływu, władzy lub autorytetu
(za: R.A. Dahl, Modern Political Analysis, Prentice Hall 1991), orientacja funkcjonalna rozumiana jako funkcja
systemu społecznego zapewniająca jego rozwój poprzez rozwiązywanie konfliktów, podejście racjonalne
podejmowanie decyzji w ramach procesu sprawowania władzy i gry o władzę, w którym biorą udział rozmaite
podmioty, stanowisko postbehawioralne przez które polityka rozumiana jest jako służba dążąca do zmniejszenia,
czy też usuwania ograniczeń w zaspokajaniu potrzeb ludzi.

29.struktura

polityczna

To względnie trwały układ stosunków między instytucjami władzy (reżim polityczny), obejmujący instytucje,
pozycje zajmowane przez jednostki pełniące ważne role polityczne, oraz normy i wartości dominujące w danym
społeczeństwie

politycznym.

Podejście strukturalistyczne przyjmuje istnienie przyczynowych zależności między zachowaniem jednostki
(zmienna zależna) a strukturą (zmienna niezależna). Procedura wyjaśniania polega na wykazaniu wpływu
czynników/ograniczeń strukturalnych na badane zachowania ludzi. A. Giddens wyróżnia trzy rodzaje ograniczeń
strukturalnych
1.Ograniczenia moralne wynikające z charakteru świata materialnego i fizycznych cech ciała;
2.Sankcje

wynikające

z

karnych

reakcji

jednych

podmiotów

wobec

drugich;

3.Ograniczenia wynikające z okoliczności działania, czyli z charakteru właściwości strukturalnych
Ze względu na strukturę polityczną, państwa możemy podzielić na jednolite (unitarne) i złożone. Te pierwsze to
takie podmioty, które posiadają jeden rząd centralny i nie dzielą się administracyjnie na inne państwa. Ze względu
na wyodrębnienia szczebla samorządowego dzielą się na scentralizowane (np. Francja, Holandia) i
zdecentralizowane (np. Japonia, Polska). Państwa złożone dzielą się na federacje i konfederacje. Są one złożone z
innych jednostek o charakterze państw, posiadających prawo ius contrahendi (zawieranie umów
międzynarodowych), z czym w konfederacji zespolenie państw ma charakter bardziej kazualny (w konkretnym
celu).

30. Teoria strukturacji - Athony Giddens

ANTHONY GIDDENS (1938-) Współczesny socjolog brytyjski, twórca oryginalnej i sugestywnej teorii społecznej,
płodny autor, charyzmatyczny wykładowca, właściciel wydawnictwa naukowego, rektor słynnej London School of
Economics (LSE) i twórca programu Nowej Partii Pracy Tony Blaire'a. Wśród jego licznych książek wyróżniają się:
Nowe reguły metody socjologicznej (1976), Budowa społeczeństwa (1984), Konsekwencje nowoczesności (1990),
Schemat pojęciowy, który Giddens proponuje dla zrozumienia życia społecznego, zyskał nazwę teorii strukturacji.

1

Teoria strukturacji Giddensa stanowi ona próbę całościowego opisania rzeczywistości społecznej, ze

szczególnym uwzględnieniem kondycji współczesnego świata. Została zbudowana, by przezwyciężyć ograniczenia
dominującej w naukach społecznych tradycji pozytywistycznej, funkcjonalistycznej i ewolucjonistycznej. W teorii
strukturalizacji rzeczywistość społeczna jest obserwowana od strony działających, refleksyjnych podmiotów. Ich
podstawową właściwością jest zdolność przekształcania istniejących struktur, do których Giddens zalicza reguły,
zasoby i systemy instytucjonalne. Strukturacją określa się proces tworzenia i przetwarzania struktur w praktyce
społecznej. Struktury mają podwójny charakter, gdyż są środkiem działania ludzi, ograniczającym ich aktywność, a
jednocześnie są przez ludzi tworzone, przekształcane i utrzymywane. Taka perspektywa akcentuje rolę
świadomego działania ludzi. Ma charakter otwarty, uwzględnia rolę przypadkowości i kontekstu. Giddens
proponuje wielowymiarową, nieewolucyjną analizę zmiany społecznej. Zwraca uwagę na jej uwarunkowania
kontekstowe, na rolę świadomości historycznej podmiotów Wymiar czasowo-przestrzenny zjawisk stał się częścią
składową całego projektu teoretycznego. Zajmuje w nim ważne miejsce, tym bardziej że zdaniem Giddensa

„nie istnieje żadna logiczna ani metodologiczna różnica między naukami społecznymi i historia — jeśli są one
właściwie pojmowane"

2

Schemat pojęciowy, który Giddens proponuje dla zrozumienia życia społecznego, zyskał nazwę teorii strukturacji.
Twierdzi, że ostatecznym substratem życia społecznego są nieustannie dziejące się „praktyki społeczne", przez
które dokonuje się stała reprodukcja, ale i transformacja społeczeństwa, podtrzymywana jest jego ciągłość, ale
także wprowadzana zmiana społeczna. Struktura społeczna istnieje tylko „wirtualnie", tylko o tyle, o ile realizuje
się w praktykach społecznych, lub zapisana zostaje w pamięci uczestniczących podmiotów. Słowo „struk-turacja"
ma oddawać tę dynamiczną właściwość struktury istniejącej tylko poprzez praktyki podmiotowe uczestników życia
społecznego. Struktura składa się z reguł i zasobów, które są w toku praktyk mobilizowane i stosowane, ale które
jednocześnie wyłaniają się jako rezultat takich praktyk. W tym sensie występuje „dualność struktury".

Jednostka ludzka nie jest pionkiem determinowanym przez warunki strukturalne, lecz istotą myślącą, refleksyjną,
o znacznym stopniu autonomii i samoświadomości przybierającej różne formy, od „świadomości praktycznej"
wyrażonej w codziennych rutynach, aż po „świadomość dyskursywną" wyrażoną w dialogu, dyskusji, tekście.
Szczególnym typem świadomości, obecnym dopiero w epoce nowoczesnej, jest poczucie „historyczności" świata,
to znaczy wszechogarniającej zmienności, ale zarazem podmiotowej mocy zwykłych ludzi w nadawaniu kierunku
takim zmianom. Ludzie tworzą historię, ale często wywołują niezamierzone konsekwencje. „Historia jest tworzona
przez intencjonalne działania, ale nie jest zamierzonym projektem" -pisze Giddens.

Społeczeństwo ludzkie na przełomie stuleci wkracza w fazę „późnej nowoczesności", kiedy rysy nowoczesności
przybierają skrajną postać. Najważniejsze cechy późnej nowoczesności to: a) wymóg zaufania do systemów
technicznych i organizacyjnych o wielkim stopniu skomplikowania, b) nowe wymiary ryzyka, a zwłaszcza „ryzyka
wyprodukowanego" w toku zmian cywilizacyjnych i technologicznych, c) nieprzejrzystość, niepewność i
chaotyczność życia społecznego, d) postępująca globalizacja ekonomiczna, polityczna i kulturowa.

3

1

Piotr Sztompka, „Socjologia analiza społeczeństwa”, Kraków 2012, s. 423

2

Agnieszka Kolasa, „SOCJOLOGIA HISTORYCZNA — PROBLEMY PRZEDSIĘWZIĘCIA INTERDYSCYPLINARNEGO,

w: „Ludzie i instytucje:

Stawanie się ładu społecznego”, Pamiętnik IX Ogólnopolskiego Zjazdu Socjologicznego, red. A.Sułek, J.Styk, Lublin 1995, s.17-18

3

Piotr Sztompka, „Socjologia analiza…”, tamże. s 423-424

Giddens wyróżnił cztery wymiary nowoczesności: kapitalizm, industrializm, siłę militarną i nadzór (identyfikowany
z państwem nowoczesnym). Choć nowoczesność wiąże się z formacją kulturową typową dla Europy, to jej zasięg
obejmuje dziś cały świat. Skutkiem sukcesu nowoczesności i objęcia jej zakresem całego globu jest globalizacja. Z
drugiej jednak strony, procesy globalizacyjne powodują spinanie nawet najbardziej odległych obszarów globu i
czynią je wzajemnie zależnymi. Nasza egzystencja jest uwarunkowana decyzjami i działaniami ludzi, których nigdy
nie spotkamy, i z których istnienia nie musimy nawet zdawać sobie sprawy. W tym sensie, żyjemy w jednym
świecie. Wraz z przejściem od społeczeństwa przednowoczesnego do późnonowoczesnego można obserwować
także zmiany charakteru zagrożeń. Giddens wyróżnił ryzyko naturalne i ryzyko wytworzone.

Rozkład ryzyka (risk profiling) – zarys rodzajów ryzyka w danym środowisku działania w świetle aktualnych
okoliczności i wiedzy technicznej i ryzyko na wielką skalę (high-consequence risk) – poważne ryzyko dotyczące
wielkiej liczby ludzi to podstawowe pojęcia A. Giddensa w odniesieniu do tego zagadnienia. Ryzyko na wielką
skalę uległo już globalizacji. Szacowanie ryzyka jest ważnym aspektem kreowania przyszłości. Jedną z
najważniejszych, bo najbardziej groźnych grup ryzyka są zagrożenia wynikające z degradacji środowiska
naturalnego i ekspansywnego „wytwarzania” sztucznego środowiska. „Problem, (...), nie polega na tym, że życie
stało się samo w sobie bardziej ryzykowne niż w minionych epokach. Rzecz polega na tym, że w warunkach
nowoczesności myślenie w kategoriach ryzyka i szacunek ryzyka jest na dobrą sprawę zajęciem, któremu
nieustannie, choć może niedostrzegalnie, oddają się zarówno laicy, jak i eksperci” W pewnym sensie więc ryzyko
jest naszym nowym środowiskiem. „Nowoczesny rozwój techniki i ekspertyzy umożliwiają lepszą kontrolę
warunków pogodowych, a skuteczniejsza kontrola środowiska naturalnego pozwala przezwyciężyć lub
zminimalizować oddziaływanie czynników naturalnych. Jednakże pod wieloma względami środowisko człowieka
jest bardziej nieobliczalne niż „dawna natura”, bo nie możemy być pewni jak nowy porządek naturalny będzie się
zachowywał”

4

„Profil ryzyka", jak to nazywa Giddens, zmienia się w późnej fazie nowoczesności w istotny sposób i to zarówno w
sensie obiektywnym, jak i subiektywnym. Obiektywnie następuje globalna ekspansja ryzyka, które coraz częściej
dotyka miliony ludzi na całym świecie, ponad tradycyjnymi granicami państw narodowych. Krach giełdowy,
zatrucie środowiska, efekt cieplarniany, katastrofa nuklearna - to zdarzenia, których efekty są terytorialnie
nieograniczone. Ryzyko ulega także uniwersalizacji, przekracza tradycyjne różnice klasowe czy warstwowe.
Zagraża na równi bogatym i biednym, milionerom i nędzarzom, politykom i zwykłym obywatelom, gwiazdom
filmowym i ludziom marginesu. Nie można się przed nim ustrzec, nawet mając wielkie pieniądze, władzę czy
prestiż. Ryzyko ulega także intensyfikacji, wiele z takich globalnych i uniwersalnych zagrożeń dotyczy wprost życia.

Natomiast w wymiarze subiektywnym nowy profil ryzyka oznacza zwiększoną percepcję i świadomość zagrożeń.
Wiąże się to z jednej strony z rolą środków masowego przekazu, a zwłaszcza telewizji, dla których epatowanie
grozą i pokazywanie w nadmiarze katastrof, wypadków, epidemii i innych dramatycznych zdarzeń jest metodą
zwiększania komercyjnej atrakcyjności - przyciągania publiczności i tzw. „reklamodawców". Z drugiej strony,
większe poczucie ryzyka wynika ze zmniejszającej się roli obecnych dawniej remediów psychicznych czy
mechanizmów obronnych, na przykład zabiegów magicznych czy wiary religijnej. Sekularyzacja pozostawia
jednostkę samą wobec życiowych zagrożeń. Inny aspekt nowej percepcji ryzyka to większa świadomość
bezradności ekspertów, gdyż liczne i nagłośnione w mediach przypadki ich porażek wobec groźnych zdarzeń
podważyły obecne kiedyś ślepe zaufanie do techniki, medycyny itp. Jeszcze inny aspekt to rosnąca powszechność
percepcji ryzyka, związana z coraz wyższym stopniem masowej edukacji, która uwrażliwia ludzi na niedostrzegane
wcześniej problemy i wyzwania.

5

Można - za Giddensem - wyróżnić cztery typowe postawy, jakie ludzie przyjmują wobec nasilonego ryzyka i
niepewności naszych czasów. Pierwsza to pragmatyczna akceptacja życia takiego, jakim jest, skupienie się na
rozwiązywaniu codziennych życiowych problemów i wypieranie zagrożeń i niepewności ze sfery świadomości

4

Agnieszka Kołodziej-Durnaś, „ środowisko we współczesnych teoriach socjologicznych”,

Rocznik Ochrony

Środowiska, t. V, 2003, Koszalin s. 241-242

5

Piotr Sztompka, „Socjologia analiza…”, tamże. s 425-426

(„mam dość swoich zmartwień"). Druga to konsekwentny optymizm i wiara w to, że zagrożenia i niepewność
dadzą się uniknąć i pokonać dzięki opatrzności, dobremu losowi, nauce i technice, czy wreszcie -wrodzonej
rozumności ludzi („zawsze znajdzie się jakieś wyjście"). Trzecia reakcja to cyniczny pesymizm, godzący się z
nieuchronnością zagrożeń, które muszą prędzej czy później uderzyć, i wobec tego zalecający skrócenie horyzontu
czasowego, życie chwilą czy dniem dzisiejszym i korzystanie z hedonistycznych przyjemności („skoro i tak wszyscy
umrzemy, to przynajmniej cieszmy się życiem"). Wreszcie reakcja czwarta to radykalna walka ze źródłami
zagrożeń przez mobilizację opinii, organizowanie kampanii propagandowych, tworzenie ruchów społecznych
(„wszyscy razem możemy się przeciwko temu obronić").

6

Wiele prac Giddensa podejmuje problem genezy

nowoczesnego społeczeństwa industrialnego. Zwraca w nich uwagę na splot trzech czynników: powstania gospo-
darki rynkowej, nowego typu państwa o rozbudowanym, nowoczesnym systemie kontroli oraz rosnącej
centralizacji i totalizacji środków przemocy. Ich rosnące znaczenie wiąże ze zjawiskiem postępującej dystancjacji,
tj. rozszerzaniem się powiązań społecznych zarówno w przestrzeni, jak i w czasie. Te modele wykorzystują
ustalenia socjologów historycznych, którym Giddens dostarcza „w zamian" szerszej perspektywy teoretycznej.

7

Życie w kulturze ryzyka jest niebezpieczne dlatego, że jednostka świadoma jest niebezpieczeństw czających się w
nawet najbardziej błahych sprawach. Jednakże Giddens nie twierdzi, że żyjemy w bardziej ryzykownych czasach.
Zagrożenia, których doświadczamy znacząco różnią się od doświadczeń społeczności tradycyjnych, ale nie oznacza
to, że ponosimy większe ryzyko. W wielu aspektach jakość życia znacznie się poprawiła, lecz ta poprawa kupiona
jest koniecznością akceptacji zupełnie nowych form, niewidocznych zagrożeń. Nasza koncentracja na ryzyku,
wynika zdaniem Giddensa, z jego kluczowej roli w nowoczesności.

31.Krytyczny realizm

Stanowi rozwinięcie teorii strukturacji. Podejście to uwypukla znaczenie podmiotowości usytuowanej w
"strategicznie selektywnym" kontekście działania. Jedna zmienna nie może istnieć w izolacji od drugiej,
podmiotowość nie może działać w próżni a struktura traci sens bez podmiotu. Obie zmienne wzajemnie się
konstytuują a relacje między nimi tworzą nową jakość, są czymś więcej niż tylko sumą strukturalnych i
podmiotowych (intencjonalnych) działań które przebiegają niezależnie od siebie.

Krytyczny realizm ukazuje schemat relacji podmiot- struktura jako teorię działania politycznego. Nowością tego
podejścia jest konkretyzacja abstrakcji pojęciowych struktura i podmiotowość. Podmiotowość ingeruje w
strukturę tworząc "strukturalny kontekst". Z drugiej strony struktura ingeruje w podmiotowość tworząc pojęcie
"aktora usytuowanego" Relacja między aktorem i kontekstem w jakim się on znajduje stanowi główny problem
analizy działania politycznego. Intencjonalny aktor zmierza do osiągnięcia swoich celów, jednak żeby je
zrealizować musi brać pod uwagę wiedzę o strukturalnym kontekście w jakim się znajduje.

Kontekst ten jest "strategicznie selektywny". Oznacza to, że faworyzuje jednych aktorów i ich strategie, a innym
utrudnia dostęp do zasobów wpływu i wladzy. Rezultat działania strategicznego jest wypadkową strategii aktora i
cech kontekstu strukturalnego w jakim się znajduje Rezultaty działań nie są strukturalnie zdeterminowane
(Giddens, 2003; Hay, s. 129). Oznacza to, że aktor ma zawsze pewien zakres wyboru działania w każdym
kontekście.

32. Co to są instytucje i jaka rolę pełnią w teorii polityki (tekst wiąże się z także z pytaniami 33 i 34)

Czym są instytucje:

Jak wiele innych terminów w naukach społecznych Pojęcie instytucji nie doczekało się dotychczas jednoznacznej

definicji. W ostatnich dwóch dekadach w literaturze pojawiły się szersze definicje instytucji uwzględniające

społeczne, nieformalne aspekty regulacji zachowań.

6

Piotr Sztompka, „Socjologia analiza…”, tamże. s 426

7

Agnieszka Kolasa, „SOCJOLOGIA HISTORYCZNA — PROBLEMY PRZEDSIĘWZIĘCIA INTERDYSCYPLINARNEGO,

w: „Ludzie

i instytucje: Stawanie się ładu społecznego”, Pamiętnik IX Ogólnopolskiego Zjazdu Socjologicznego, red. A.Sułek, J.Styk, Lublin 1995,s.18

W szerokim ujęciu instytucja to każda zrutynizowana praktyka działania w ramach konwencji uznanych za

obowiązujące w danym społeczeństwie, grupie lub organizacji. W takim ujęciu instytucje to „wzory działania
uważane za istotne dla rozwiązywania problemów i zachowania porządku społecznego, szeroko akceptowane

jako część naturalnego porządku rzeczy, które wpływają na jednostki i społeczeństwo”(Charon).

Wskazuje się, że obok formalnych reguł organizacyjnych, funkcjonowanie rządu i parlamentu opiera się na
regułach nieformalnych i normach zwyczajowych, które wpływają na zachowania aktorów politycznych w sposób

nie zawsze dostrzegalny dla osób z zewnątrz.

Tendencja do rozszerzania definicji instytucji przez tzw. nowy instytucjonalizm budzi niepokój części badaczy,

którzy obawiają się, że zaciera się rozpoznawalność tego pojęcia.

F. Fukuyama jest zwolennikiem węższego definiowania instytucji, dzięki czemu możliwe jest Badanie formalnych
organizacji reguł i norm w środowisku reguł i norm społecznych oraz kulturowych. Jednak zdaniem tego autora

wyjaśnianie mechanizmów działania instytucji politycznych musi brać pod uwagę zarówno formalne, jak też

nieformalne Reguły i normy, które razem wywierają wpływ na rezultaty działania politycznego.

Niektórzy badacze proponują aby zawęzić zakres nieformalnych reguł do tzw. „standardowych procedur
operacyjnych” (Lowndes). Do instytucji zaliczymy wówczas tylko te nieformalne normy organizacyjne i wzory

postępowania, które mają istotne znaczenie z punktu widzenia realizacji funkcji organizacji. Normy takie

powinny być rozumiane przez członków organizacji i akceptowane jako ogólnie przyjęte formy zachowań.

Powinny być dostępne dla badacza, możliwie łatwe do zidentyfikowania i pisania. Powyższy Zabieg pojęciowy

łagodzi problem nadmiernej szerokości definicji, pozwalając odróżnić instytucje od zwyczajów indywidualnych

osób(np. robienie przerw „na papierosa” przez palących pracowników nie jest normą instytucjonalną, ale

prywatnym zwyczajem nielicznej grupy osób, ale oficjalna przerwa w pracy na lunch w firmach brytyjskich i
amerykańskich stanowi instytucję w rozumieniu powtarzalnego i powszechnie akceptowanego wzoru

zachowania).

Formalne definicje instytucji(wąskie definicje instytucji):

Wg R. Dahla - Instytucja to Grupa ról powiązanych ze sobą w regularny, przewidywalny sposób, które jednostki

wewnątrz i na zewnątrz instytucji uważają za właściwy. Wg V. Lowndes– instytucje to formalne reguły, procedury
i standardowe praktyki operacyjne, które strukturyzują stosunki między ludźmi w ośrodkach systemu politycznego

i ekonomicznego.

Według encyklopedii internetowej (no tak prof. Jabłoński sam napisał)- instytucje to struktury i mechanizmy

porządku

społecznego

i

kooperacji

rządzące

zachowaniem

zespołu

jednostek.

* A. Jabłoński, Perspektywy teoretyczne w nauce o polityce

Jakie pełnią Funkcje:
Do najważniejszych funkcji instytucji politycznych należy:



zapewnienie porządku prawnego



określanie relacji władczych między organami państwa



definiowanie ról politycznych



definiowanie reguł wybierania reprezentantów i rywalizacji politycznej



wyznaczenie reguł i norm dla wszystkich sfer życia społeczeństwa, ich cele i relacje miedzy nimi są zdefiniowane

w dokumentach konstytucyjnych
Instytucje podobnie jak inne struktury spełniają podwójną funkcję:

1.ograniczają swobodę podmiotu przez implementację reguł i norm
2.jednocześnie otwierają możliwości działania politycznego


Na przykład Instytucja sukcesji władzy w drodze wyborów wyklucza możliwość innego sposobu rekrutacji elit,

ale otwiera obywatelom drogę do ubiegania się o wysokie stanowiska w państwie. Instytucje

mają Charakter selektywny, mogą ułatwiać dostęp do władzy jednym aktorom, a utrudniać innym.



Zdaniem R. Herbuta „Instytucja jest kompleksem określonych interesów, tożsamości lub

oczekiwań”. Lowndes twierdzi, że „Instytucje ucieleśniają Układsił faworyzując pewne sposoby działania,

włączając pewnych aktorów społecznych i wykluczając innych”.



Prof. Jabłoński podaje przykład prawa wyborczego - większościowa Ordynacja wyborcza w wyborach

parlamentarnych jest korzystna dla dużych partii ale dla partii słabych stanowi barierę trudną do pokonania.

Selektywną rolę odgrywa także Próg wyborczy, który stanowi zaporę dla małych partii. Dlatego kształt prawa

wyborczego jest zawsze przedmiotem sporów między partiami.

W szerszym ujęciu funkcją instytucji jest:


uchronienie społeczeństwa przed chaosem



tworzenie warunków przewidywalności zachowań ludzkich w określonych sytuacjach



zapewnienie kontynuacji przekazywanych z pokolenia na Pokolenie form i reguł życia politycznego, ale też

ekonomicznego, kulturalnego i innych obszarów życia społ.

Fundamentalne znaczenie dla powstania i rozwoju państwa demokratycznego mają instytucje ukształtowane na

bazie dwóch pryncypiów:rządów prawa i suwerenności narodu.


Najważniejsze instytucje demokratyczne (izby parlamentarne, organy władzy wykonawczej, niezawisłe sądy)

mogą przybierać różne nazwy i struktury organizacyjne w różnych krajach, ale ich zasadnicze funkcje są takie same

we wszystkich nowoczesnych demokracjach.


Należy do nich stabilizacja rządów prawa i zapewnianie suwerennym obywatelom reprezentacji w organach

państwa.

33 Strukturalne cechy instytucji politycznych

Instytucje polityczne
Instytucje polityczne podobnie jak inne, wpływają na zachowania aktorów politycznych i zwykłych obywateli,
kształtując ich wartości, normy, interesy, tożsamości i przekonania. Jako „wirtualny system norm i ról, zawierają
zespoły praw i zobowiązań dla określonej pozycji społecznej” (Modern) Zdaniem A. Rosenberga siła instytucji
opiera się na pewnej formie przymusu, oraz na wspólnocie, która uznaje dane reguły i zapewnia ich
przestrzeganie choćby w ograniczonym stopniu.
Instytucjom przypisuje się funkcje regulowania zachowań politycznych i nadawanie im atrybutu
przewidywalności. Instytucje polityczne to zbiory norm, które pozwalają zrozumieć i przewidywać (przynajmniej
do pewnego stopnia) zachowania aktorów politycznych w określonych sytuacjach decyzyjnych. W ujęciu
normatywnym zadaniem instytucji politycznych jest definiowanie reguł uprawiania polityki w duchu wartości
podzielanych przez większość społeczeństwa,

reprezentatywność- instytucje reprezentują interesy klas społecznych, wyborców, pracowników, mniejszości
etnicznych itp. Instytucje zapewniają stabilność (równowagę) systemu politycznego, jeśli są zaprojektowane w
sposób umożliwiający funkcjonalny podział władzy odpowiadający większości obywateli.

Instytucje ucieleśniają lub wytwarzają wartości, które aktorzy świadomie lub nieświadomie przyswajają.
Wpływowe instytucje socjalizacji politycznej to rodzina, system edukacyjny, partie polityczne, organizacje
społeczeństwa obywatelskiego, wolontariat. Inercja
utrwalonych reguł, sieci decyzyjnych, preferencji i wiedzy, oraz interesy instytucjonalne
tworzą syndrom stabilizujący status quo.

stabilność jest cechą konstytutywną instytucji. Dzieje się tak ponieważ :
1. Reguły i normy wyznaczają ramy działania dla aktorów społecznych i politycznych,

2. Zdolność aktorów do zmiany instytucji jest ograniczona
3. Przypadki łamania reguł i norm nie podważają racjonalności ich dalszego istnienia.
Strukturalne funkcje instytucji

1. Instytucje normatywne pełnią funkcje regulacji zachowań społecznych i politycznych, co oznacza, ze jednostki
mają naturalną skłonność do działania w ramach obowiązujących reguł, a rzadziej wbrew nim. Nowoczesne
(demokratyczne) instytucje polityczne rzadko odwołują się do przymusu, ich siła wpływu opiera się głównie na
normach perswazji, negocjacji, legitymizacji i racjonalnej strukturze reprezentacji interesów.

2. Instytucje kulturowe stabilizują praktyki działania społecznego i politycznego, procesy i tendencje, utrudniając
lub uniemożliwiając zmiany. Wyznaczają zakres akceptowanych zachowań społecznych, politycznych i
obyczajowych.

3. Instytucje socjalizacyjne kształtują wartości obywatelskie, normy kultury politycznej, Jednostki podlegają
socjalizacji szkolnej i poza szkolnej w ramach dominującego porządku wartości, oraz reguł działania w ramach
istniejącego porządku instytucjonalnego, a nie poza nim lub wbrew niemu.

4. Instytucje polityczne pełnią funkcje reprezentacji interesów klas społecznych, wyborców, pracowników,
mniejszości etnicznych itp. Instytucje zapewniają stabilność (równowagę) systemu politycznego, jeśli są
zaprojektowane w sposób umożliwiający funkcjonalny podział władzy odpowiadający większości obywateli.

5. Instytucje symboliczne takie jak monarchia brytyjska pełnią funkcje legitymizacji systemu politycznego, w
płaszczyźnie normatywnej i psychologicznej. Legitymizacja polega 122
na wytwarzaniu więzi obywatelskiej, racjonalnej i emocjonalnej między państwem a członkami i grupami
społeczeństwa obywatelskiego.

34.Wpływ instytucji na zachowania polityczne

Zachowania polityczne-jest to Reakcja ludzi jednostek –grup społecznych na Bodźce wywodzące się ze zjawisk
politycznych i procesów politycznych.

zachowania polityczne :

czynne –Podmiot podejmuje działania podyktowane przez innych
bierne- świadome lub nieświadome powstrzymanie się od działań.
-kontrolowane- działania podjęte w sposób zaplanowany -
racjonalne- celowe i świadome czynności -
niekontrolowane- działania wynikające z reakcji na emocje -

indywidualne- podejmuje jednostka -

zbiorowe- podejmuje grupa

Przejaw zachowań politycznych :,publiczne manifestowanie poparcia dla przywódców, polemika kandydatów na

parlamentarzystów, powstrzymanie się od korzystania z prawa głosu,wywieranie bezpośredniego lub pośredniego
wpływu na decyzje polityczne,uczestnictwo w strajkach,korzystanie z biernego prawa wyborczego
,upowszechnianie informacji politycznych w środkach masowego przekazu

Instytucje polityczne podobnie jak inne, wpływają na zachowania aktorów

politycznych i zwykłych obywateli, kształtując ich :



wartości,



normy,



interesy,



tożsamości



przekonania.

Jako „wirtualny system norm i ról, zawierają zespoły praw i zobowiązań dla

określonej pozycji społecznej” Zdaniem A. Rosenberga (2008 : 105) siła

instytucji opiera się na pewnej formie przymusu, oraz na wspólnocie, która uznaje dane

reguły i zapewnia ich przestrzeganie choćby w ograniczonym stopniu.



Instytucjom przypisuje się funkcje regulowania zachowań politycznych i nadawanie

im atrybutu przewidywalności.



Instytucje polityczne to zbiory norm, które pozwalajązrozumieć i przewidywać (przynajmniej do

pewnego stopnia) zachowania aktorów politycznych w określonych sytuacjach decyzyjnych.

W ujęciu normatywnym zadaniem instytucji politycznych jest definiowanie reguł uprawiania polityki w duchu

wartości podzielanych przez większość społeczeństwa, w szczególności przez jego politycznie aktywną część (B
Crick, T Crick, 1987, s. 49).

W literaturze socjologicznej i politologicznej dominuje opinia, że instytucje są

instrumentem stabilizacji systemowego status quo i utrudniania poważniejszych zmian, jak

pisze Lowndes, (ibid s 103)

35. Na czym polega tzw. nowa analiza instytucjonalna,

Przedstawiciele nowego instytucjonalizmu badają wzajemne interakcje aktorów politycznych, reguł i norm
instytucjonalnych, oraz wpływ kontekstów społecznych i kulturowych w jakich mają miejsce działania polityczne.
Badacze tego nurtu przejawiają dużo skromniejsze ambicje naukowe Niż przedstawiciele nurtu behawioralnego i
teorii racjonalnego wyboru. Ich zamiarem jest połączenie politologii tradycyjnej z elementami wyjaśniania
przyczynowego i teorii empirycznej. Nowy Instytucjonalizm występuje w wielu wersjach i nie stanowi obecnie
spójnego paradygmatu w analizie politologicznej. Liczne jego wersje oferują specyficzne wyjaśnienia wpływu
instytucji na zachowania polityczne i wpływu aktorów na instytucje w różnych kontekstach społecznych,
ekonomicznych i kulturowych. Minimum wspólnych założeń tego podejścia to : 1. Zachowania polityczne
kształtowane są przez Kontekst instytucjonalny w jakim mają miejsce; 2. Aktorzy podlegają socjalizacji w ramach
porządku instytucjonalnego który definiuje formalne Reguły i procedury. (Hay 2002, s. 11) W płaszczyźnie
ontologicznej odrzuca się tezę o regularności i przewidywalności zjawisk politycznych, na której opiera się w
znacznej części indukcyjna Logika generalizacji oraz dedukcyjna Logika racjonalności politycznej. Przyjmuje się tezę
o współzależność różnych czynników zycia politycznego i otwarty Charakter rezultatów działań aktorów
politycznych zamiast praw naukowych wskazuje się na działanie w ramach reguł i norm instytucjonalnych. Aktorzy
przestrzegają reguł i norm ale mogą je tez łamać. Złamanie reguł lub norm w przeciwieństwie do praw
przyczynowych nie oznacza, ze przestają one obowiązywać Instytucje traktuje się jako zmienne w wyjaśnianiu
zachowań politycznych, ale nie przypisuje się im się roli determinant w procesie wyjaśniania. Badania nad
działaniem instytucji politycznych zwiększają Stan wiedzy teoretycznej, ale mają także znaczenie praktyczne . Ich
rezultaty przyczyniają się do ulepszania demokracji i społeczeństwa obywatelskiego. Jak twierdzi B.G. Peters (2006
: 28) „Zdolność systemów politycznych do rządzenia jest w dużym stopniu zależna od struktury instytucji i relacji
między nimi. Politologia zbyt długo pomniejszała rangę instytucji koncentrując uwagę na zachowaniach
jednostek” . Nowy Instytucjonalizm nie poprzestaje na opisie instytucji ale przywiązuje wiele uwagi do Badania
instytucjonalnych mechanizmów leżących u podstaw stabilności i zmiany systemów politycznych. W podejściu tym
odchodzi się od deskryptywizmu tradycyjnej szkoły instytucjonalnej, ale odrzuca również naukowe ambicje nurtu
behawioralnego w politologii. Badacze nastawieni są na opis i wyjaśnianie przy pomocy analizy porównawczej lub
analizy pojedynczych przypadków. Zamiast poszukiwania przyczynowych praw i teorii, badacze nurtu
instytucjonalnego zmierzają do wyjaśniania mechanizmów funkcjonowania instytucji politycznych w kontekstach
historycznych i kulturowych różnych państw (Hay 2002 : 11) Przyjmuje się, że instytucje nadają sens działaniom
politycznym oraz tworzą ramy działania aktorów politycznych.

36. Modele nowej analizy instytucjonalnej

Do najbardziej znanych wersji analizy instytucjonalnej zalicza się instytucjonalizm racjonalnego wyboru,
Instytucjonalizm normatywny oraz Instytucjonalizm historyczny. Ten pierwszy traktuje instytucje jako ramy
działania dla jednostki (strukturę decyzyjną) w ramach której dokonuje ona wyborów zmierzających do
maksymalizacji indywidualnych korzyści. Instytucjonalizm normatywy zakłada, że instytucje wytwarzają określone
normy zachowań społecznych i politycznych takie jak kooperacja, zaufanie, odwzajemnianie korzyści (kapitał
społeczny) normy te mogą wzmacniać formalne reguły organizacyjne, nadawać im większą skuteczność.
Instytucjonalizm historyczny zakłada trwałość instytucji opartych na tradycji i długim trwaniu czasie, ale interesuje
się także zmiennością reguł i norm oraz rolą idei w procesach ewolucji instytucjonalnej.

37. Czynniki zmiany instytucjonalnej

Jednym z problemów historycznego instytucjonalizmu jest wyjaśnianie zmiany politycznej. Główny Nurt
instytucjonalizmu przyjmuje, że instytucje polityczne wpływają na zachowania aktorów społecznych kształtując
wartości, normy, interesy, tożsamości i przekonania. Instytucje ucieleśniają określone wartości sprawiając, że
aktorzy nieświadomie przyswajają wzory i normy zachowania odpowiadające tym wartościom. Wpływowe
instytucje socjalizujące to rodzina, system edukacyjny, partie polityczne, organizacje społeczeństwa
obywatelskiego, wolontariat. Inercja utrwalonych reguł, sieci decyzyjnych, preferencji i wiedzy, oraz interesy
instytucjonalne tworzą syndrom stabilizujący status quo. Ta sytuacja stwarza problem metodologiczny : jak
wyjaśnić procesy zmian jakim podlegają systemy polityczne mimo instytucjonalnej presji na utrzymanie status
quo. (Steinmo 2008:132). Po przełomie dekady lat 1980. w naukach społecznych narodził się pogląd, iż główną
przyczyną zmian reguł instytucjonalnych są pojawiające się co pewien czas nowatorskie idee polityczne. (Hay,
2005) Alternatywne koncepcje ładu instytucjonalnego stopniowo opanowują dyskurs polityczny i torują drogę do
władzy krytycznym wobec status quo ugrupowaniom politycznym. Na przykład w Europie zachodniej modele
państwa dobrobytu istniejące przez trzy dekady po drugiej wojnie światowej, zderzyły się w latach 1980. z
wyzwaniem idei neoliberalnych Ideolodzy tego nurtu zdezawuowali teorię Keynesa, która po drugiej wojnie
światowej stanowiła dominujący nurt myśli ekonomicznej i praktyk państwa dobrobytu. Nowe myślenie
polityczne M. Gorbaczowa było nie mniejszym przełomem w sowieckiej doktrynie politycznej po koniec lat 1980.
Idee pierestrojki zmieniły klimat polityczny w Rosji i otworzyły drogę do upadku ZSRR i zakończenia zimnej wojny.
Po przełomie politycznym 1989 r. w politolodzy zwrócili większą uwagę na role idei w procesie zmian
instytucjonalnych. Pozwoliło to na wzbogacenie analizy instytucjonalnej, która dotychczas była raczej koncepcją
konserwatywną, upatrującą w ideologii czynnik stabilizacji reżimów politycznych. Zwrot w stronę roli idei jako
czynnika zmiany ukazało nowy wymiar badawczy instytucji jako bytu politycznego podlegającego presji czynników
zmiany według Ingleharta, „Nowe formy politycznej ekspresji poszerzają granice polityki od kierowanych przez
elity kampanii wyborczych w stronę coraz bardziej autonomicznych form publicznej samo-ekspresji” (2007 : 44)..
Cytowany autor utrzymuje, że zmiana kulturowa przebiega ewolucyjnie, tworząc stopniowo środowisko wartości,
z którego wyłaniają się liderzy walczący o demokratyczne zmiany. Z kolei rozwój idei partycypacyjnych wzmacnia
siły społeczne domagające się demokratycznych rządów. Nowe formy działania politycznego bardziej niż dawniej
ukierunkowane są na kwestionowanie autorytetu (demokracja kontestacyjna). Obywatele w coraz większej
mierze korzystają ze sfery publicznej w celu wyrażania swoich sympatii dla demokratycznych stylów rządzenia

38.Analiza systemowa. (Henryk Przybylski „Politologia”, Piotr Sztompka „Analiza Systemowa w naukach
politycznych”)

Podejście systemowe to całokształt zasad naukowego myślenia oraz metod i środków analizy pozwalających
badać dany obiekt jako względnie jednolitą całość. Myślenie systemowe to całokształt metod i sposobów badania,
opisywania i konstruowania systemów.

Analiza systemowa w politologii charakteryzuje się:
- ujmowaniem systemu jako całości złożonej z elementów zależnych od siebie wzajemnie jak i od owej całości
- uwzględnianie ogółu warunków w jakich owa całość (nazywana systemem działa)
- szukaniem źródła przekształceń systemu w samym systemie w jego zdolności samosterowania własnym
działaniem i oddziaływaniem na otoczenie

W klasycznym ujęciu D. Eastona analiza systemowa obejmuje:

-

„wejście” do systemu (żądanie i poparcie zmian)

-

konwersję wewnątrzsystemową (przełożenie języka zewnętrznego na język właściwy danemu

systemowi)

-

wytwory systemu (dążenia i działania polityczne)

-

sprzężenie zwrotne między „wyjściem” a „wejściem”

-

środki służące utrzymaniu systemu wobec napięć pochodzących z otoczenia systemu albo wywołanych

wewnątrz systemu

-

granice systemu

Metoda naukowa służy lub powinna służyć jakiemuś wyraźnie określonemu celowi. We współczesnych naukach
politycznych ostatecznym celem badawczym jest empiryczna teoria polityki.

Rodzaje:
makrosystemowa - gdy dotyczy całości systemu politycznego;
systemowa średniego rzędu - gdy dotyczy określonego podsystemu (np. systemu partyjnego);
mikrosystemowa - gdy dotyczy elementu systemu (np. decyzji politycznej)

Analiza systemowa w naukach politycznych to właśnie konstruowanie szczególnego modelu pojęciowego zjawisk
politycznych, a mianowicie modelu systemowego. Jest, więc to konieczny, wstępny, (dlatego niewystarczający)
etap budowania teorii polityki. Celem teorii jest wyjaśnienie zjawisk: model pojęciowy dostarcza ramy
odniesienia, języka, w którym teoria może być sformułowana, ale sama nic nie wyjaśnia.

39. Zalety i ograniczenia analizy systemowej.
a.) Zalety
- wprowadza pewną dozę obiektywizmu do procesu, który jest w zasadzie subiektywny,
- otwarcie uwzględnia czynnik niepewności,
- zagadnienia szczególne rozważa w szerszym kontekście, określając wzajemne powiązania i efekty uboczne,
- ma tendencję przesuwania punktu ciężkości dyskusji ze środków działania na jego skutki,
- może ujawnić nieprzewidywane następstwa proponowanych działań,
- w sposób jednolity i systematyczny ocenia i porównuje możliwe warianty,
- odsłania niektóre relacje istniejące pomiędzy celami i wynikami możliwymi do osiągnięcia.

b.) Ograniczenia
- skupia się na wynikach i w poszukiwaniu prowadzących do nich środków ignoruje zarówno proces kształtowania
się preferencji i decyzji, jak i znaczne różnice jakościowe pomiędzy samymi wynikami
-ma tendencje do przeoczania celów o charakterze dystrybucyjnym na korzyść celów o charakterze
sprawnościowym,
- twórcy analizy systemowej przyjmują stanowisko nominalistyczne, traktują system polityczny jako kategorię
analityczną. Jednakże nie sposób zdefiniować elementu poprzez odwołanie się do cech absolutnych, a tylko
poprzez charakterystykę szerszej całości, do której element należy. Działanie polityczne to przecież działanie
ludzkie wyróżnialne tylko przez swój kontekstowy sens, przez to, że podejmowane jest w systemie politycznym.

Interakcja polityczna to wzajemne oddziaływanie międzyludzkie, które od innych oddziaływań różni się tym tylko,
że odbywa się w ramach systemu politycznego. Rola polityczna to tylko ten fragment całościowej działalności
jednostki, który podejmuje ona jako członek systemu politycznego.

- ponieważ nie można zdefiniować elementu systemu politycznego w sposób niezależny, niemożliwe jest także
zdefiniowanie samego systemu w sposób tradycyjny, strukturalny, to znaczy poprzez odwołanie się do
charakterystyki elementów składowych i siatki ich powiązań. Jedyna droga to definicja systemu „od zewnątrz”
wytyczenie granic systemu politycznego odróżniających go od otoczenia (innych systemów), a następnie
zdefiniowanie elementu poprzez odwołanie się do tak określonej całości.
- model systemowy generuje pewne twierdzenia, że posiada zawsze określony zakres heurystycznej płodności i
określony zakres restryktywności: sprzyja lub szkodzi formułowaniu twierdzeń sam jednak żadnych twierdzeń nie
zawiera.
- takie rozumienie modelu systemowego oznacza, że nie można go uważać za model wyłączny, jedyny czy
najlepszy. O wartości heurystycznej każdego modelu decyduje to, czy pytania, jakie możliwe są do sformułowania
w jego ramach, są ważne i interesujące.

40. Dynamika zmiany politycznej.

Do teoretyków radykalnie globalistycznego nurtu w teorii zmiany politycznej, można zaliczyć francuskiego
politologa i dyplomatę Jean-Marie Guehenno. Argumentował, że wydarzenia 1989r. wyznaczają koniec pewnego
etapu w historii, który zaczął się od Rewolucji Francuskiej 1789r. W tym okresie państwo narodowe stanowiło
główną formę organizacji życia politycznego. Przez powojenne półwiecze zimna wojna była czynnikiem
stabilizującym instytucje państwowe. Konflikt między |Wschodem i Zachodem wyznaczał linie identyfikacji
politycznej i ład instytucjonalny na świecie. Po 1989 r. ten porządek się rozpadł, ale nie oznaczało to powrotu do
stanu przed 1917, ani przed 1945 r. W międzyczasie oddziaływały siły ekonomiczne, społeczne, i kulturowe,
niszczące środowisko, które kiedyś wytworzyło państwa narodowe. W świecie bipolarnym działanie tych sił nie
mogło się w pełni ujawnić, dlatego doszły one do głosu dopiero po jego rozpadzie. Byłoby wielkim błędem
traktować erę państw narodowych jako cel sam w sobie. Organizacja polityczna jaką odziedziczyliśmy po epoce
Odrodzenia jest tylko epizodem w ludzkiej historii środkiem jaki uznaliśmy za najlepszy, na pewnym etapie
naszego rozwoju, do ustanowienia wolności i porządku politycznego. Zdaniem autora, instytucje polityczne, które
odpowiadały potrzebom ery nowoczesnej, przestały odpowiadać potrzebom wyłaniającej się nowej ery „post-
instytucjonalnej”, w której stosunki władzy cechuje kompleksowość, brak hierarchii i suwerennego centrum.
Nazywa

on

nadchodzący

wiek

erą

„imperium”.

David Held i Anthony Giddens mieszczą się w umiarkowanym (transformacyjnym) nurcie globalizacyjnej teorii
zmiany, który odrzuca zarówno poglądy sceptyków, jak też reprezentantów radykalnej teorii zmiany politycznej,
wywołanej przez globalizację. O ile sceptycy negują tezę o szczególnym znaczeniu obecnego etapu
(chronocentryzm), to drudzy, jak Guehenno lub Ohmae, uważają, że procesy globalizacyjne w ostatnich dwóch
dekadach uległy tak gwałtownemu przyśpieszeniu, że praktycznie wyeliminowały już ze sceny państwo narodowe,
rozumiane jako suwerenny podmiot stosunków władzy. Zdaniem Helda, Giddensa, Scholte, i innych teoretyków
głównego nurtu teorii globalizacji, procesy globalizacyjne poczyniły wyjątkowe postępy w ostatnich dwóch
dekadach dwudziestego stulecia, ich wpływ polityczny jest wyraźnie dostrzegalny, ale nie ma jeszcze charakteru
przełomowego, uzasadniającego ogłoszenie nadejścia „ponowoczesnej” epoki historycznej.

Podobnie jak państwo, nie traci na znaczeniu władza polityczna. Z drugiej strony, państwa narodowe podlegają
procesom zmian pod wpływem procesów globalizacyjnych i zmuszone są do rewidowania swej tożsamości.
Globalizacja uważana była przez wielu politologów za wpływowy czynnik zmian stosunków politycznych wewnątrz
państw. Lista zmian politycznych, jakie jej przypisywano jest długa : upadek socjalizmu jako ideologii i systemu
społeczno-politycznego, kryzys państwa dobrobytu, ewolucja struktur państwowych, ożywienie nacjonalizmów,
identyfikacji regionalnych i lokalnych, erozja demokracji, osłabienie znaczenia partii politycznych, ewolucja
programów partii lewicowych w krajach zachodnich, (USA, Wielka Brytania, RFN, Belgia) powstanie nowych form
komunikacji politycznej, itp. Trudno jednak wskazać jeden, dominujący kierunek tych zmian. Zmiany pod

wpływem globalizacji są dalekie od uniwersalizmu i jednostronności, przebiegają one wielokierunkowo i rodzą
różne skutki w różnych krajach i kulturach. Do bardziej zaawansowanych pod względem teoretycznym nalezą
rozważania dotyczące zmian państwa, władzy, i demokracji. W literaturze politologicznej, istniała zgodność że
globalizacja działa erozyjnie na suwerenność i autonomię państw jako podmiotów władzy politycznej. Według
Helda, (1999, s. 23) globalizacja polityczna oznacza „zmiany w procesach władzy politycznej, autorytetu i form
rządzenia, które przebiegają w przestrzeni i w czasie”. Społeczeństwa polityczne znajdują się w procesie
transformacji. W centrum tych przekształceń leży narastanie ilości problemów politycznych, których nie można
wyraźnie podzielić na sprawy wewnętrzne i zagraniczne.

41. Uwarunkowania procesów zmian

Procesy zmian społecznych i politycznych są rezultatem wielu różnych czynników o charakterze historycznym,
ekonomicznym, technologicznym, kulturowym, działających wewnątrz państw oraz w ich międzynarodowym
otoczeniu. Procesy polityczne nie przebiegają jednokierunkowo, ich rezultat jest trudny do przewidzenia. Zmiana
polityczna może mieć charakter progresywny (demokratyzacja reżimów autorytarnych, powiększanie partycypacji
obywateli w procesach rządzenia, poszerzanie zakresu praw obywatelskich) lub regresywny(zmierza w kierunku
osłabiania instytucji demokratycznych, ograniczania nabytych wcześniej praw i wolności obywateli). Zmiany
demokratycznych systemów politycznych mają na ogół charakter stopniowy (gradualizm) Dokonują się pod
wpływem reform politycznych lub administracyjnych, pod naciskiem społecznym. Czasami zmiany polityczne
bywają wymuszane przez okoliczności wewnętrzne (kryzysy gospodarcze) lub zewnętrzne (obrona przez
terroryzmem). W systemach autorytarnych impulsy zmian są podobne, ale presje na zmiany demokratyzacyjne
napotykają na silny opór ze strony elit politycznych (na przykład Chiny, Rosja, Białoruś). Do rewolucji dochodzi pod
wpływem różnych czynników i czasami splotu nieoczekiwanych wydarzeń. Na przykład w Argentynie po klęsce
militarnej w wojnie z Wielką Brytanią o Falklandy/Malwiny (1982) kompromitacja armii doprowadziła do upadku
dyktatury i otworzyła drogę do demokracji prezydenckiej. W Polsce porozumienia okrągłego stołu zamiast
zapewnić spodziewaną przez stronę rządową legitymizację reformatorskich elit PRL, doprowadził w efekcie do
niespodziewanego upadku reżimu

42. Analiza synchroniczna i diachroniczna

Analiza synchroniczna postrzega zjawiska językowe dopiero w danym czasie, np: śledząc relacje poziome między
aktorami politycznymi w określonym czasie.

Analiza diachroniczna traktuje zjawiska w kategoriach rozwoju w czasie, np: relacje poziome aktorów
politycznych bada się na zasadzie obserwacji dynamiki tych relacji w czasie. Analiza diachroniczna jest głównym
problemem językoznawstwa historycznego , większość innych gałęzi językoznawstwa dotyczą jakiejś formy
synchronicznej analizy.

43. Analiza czynnikowa zmian systemów politycznych

Analiza czynnikowa to metoda statystyczna, służąca odnajdywaniu struktur w zbiorze zmiennych losowych.
Znalazła ona szerokie zastosowanie w psychologii (przy analizie struktury zjawisk, badanych przez narzędzia
kwestionariuszowe), marketingu, zarządzaniu produktem i teorii decyzji.

Celem analizy czynnikowej jest zredukowanie dużej liczby zmiennych losowych do mniejszego zbioru, co
uzyskujemy przez założenie, że pewne grupy zmiennych losowych reprezentują zmienność tych samych
czynników, czyli zmienne losowe w danej grupie są od siebie w pewnym stopniu zależne.

Istnieje wiele metod analizy czynnikowej, jednak najbardziej popularne są dwie:

Teoria decyzji to wspólny obszar zainteresowań wielu różnych dziedzin nauki, obejmujący analizę i wspomaganie
procesu podejmowania decyzji. Korzystają z niej i rozwijają ją: kognitywistyka, matematyka, statystyka,
psychologia, socjologia, ekonomia, zarządzanie, filozofia, informatyka oraz medycyna.

Marketing – handel aktywny, wychodzący naprzeciw potrzeb klienta, próbujący odgadnąć skryte potrzeby klienta,
usiłujący te potrzeby uświadamiać oraz pobudzać a nawet kreować, i zaspokajać je.

Niezależnie od metody, analizę czynnikową rozpoczynamy od budowy macierzy korelacji i sprawdzenia, czy
możliwe jest zastosowanie analizy czynnikowej.

44.

Ewolucjonizm i teoria modernizacji. Marysia

•

Zmiana jako proces ewolucji społecznej



G. Vico twierdził, wbrew Hobbesowi, że instytucje polit nie były produktem kontraktu , ale powstały w
procesie długiego rozwoju historycznego, w którym rozwój idei (rozumu) następował w ślad za
rozwojem instytucji, a nie odwrotnie. W świetle teorii zmiany jako ewolucji rozum nie mógł być

czynnikiem powstania państwa, jak uważali racjonaliści, ponieważ oba te fenomeny rozwijały się
równolegle, stanowiąc elementy tego samego procesu hist.



Ewolucjoniści głosili tezę, że postęp społ jest nieuchronny, dokonuje się powoli w skali globalnej,
przebiega przez kolejne stadia i podlega tym samym prawom, co ewolucja w świecie przyrody.

Dokonuje się on w niejednakowym tempie w różnych społeczeństwach, powiększając różnice między
społeczeństwami cywilizowanymi a zacofanymi



A. Smith uważał, że motorem rozwoju jest postęp w podziale pracy oraz wymianie towarów i usług.
Czynniki te, wg niego, przyczyniły się do powstania społecz komercyjnego i jego ekspansji w skali

globalnej (cywilizacja komercyjna) Podział pracy oraz ekspansja rynku wspomagana jest przez politykę
państwa, mającą na celu zapewnienie bezpieczeństwa, ochronę własności, sprawiedliwości społ,
porządku i stabilności. Wg Smitha postęp w podziale pracy i rozwoju struktur społ wymaga

adekwatnych zmian polit: liberalizacji państwa i podziału władz



H. Spencer twierdził, że społeczeństwa ludzkie ewoluują od form prostych(społ militarne) do bardziej
złożonych (społ industrialne). W teorii Spencera im bardziej złożone stają się społeczeństwa, tym wyżej
są umiejscowione na drabinie rozwoju ewolucyjnego. Ewolucja prowadzi do rosnącej współzależności

ludzi, powiększania zasobów altruizmu, zmniejszania cierpienia i ubóstwa, a w rezultacie do powstania
cywilizacji



Zmiana jako modernizacja



M. Weber analizował zmianę społ jako proces powstawania nowoczesnego społeczeństwa

kapitalistycznego, opartego na racjonalnej organizacji i dominacji aparatu biurokratycznego. Źródeł zmiany
społecznej upatrywał w osobach charyzmatycznych reformatorów religijnych(Lutra, Kalwina), którzy rzucili

wyzwanie obowiązującym w ich czasach wzorcom zachowań i pociągnęli za sobą liczne rzesze wyznawców. Wg

niego charyzma była potężnym czynnikiem powstania nowoczesnego kapitalizmu(jego etyka oparta jest na
regułach moralnych religii protestanckiej- pobudzające do aktywności w sferze materialnej, poleganiu na sobie i
osiąganiu sukcesu, gdyż to sukces na Ziemi miał być oznaką łaski Bożej)


Teoria modernizacji(TM) utrzymywała, iż ewolucja syst poli polega na coraz większym zróżnicowaniu

potrzeb społeczeństwa oraz odpowiedniej specjalizacji instytucji polit zajmujących się ich realizacją. Cechą
nowoczesnych systemów jest większa różnorodność struktur i f-cji niż w syst trad, dzięki czemu te pierwsze
wykazują większe zdolności innowacyjne i łatwiej adaptują się do zmian w otoczeniu


Wg Pattersona modernizacja była kompleksowym zjawiskiem; odbyła się na 4 poziomach:

ekonomicznym, politycznym, edukacyjnym i ludzkim


Postawiono tezę o zależności zmian kulturowych i politycznych od zmian technol i organiz w syst społ-

gosp. Przechodzenie od trad społ agrarnego do nowoczesnego społ przemysł miało pociągać za sobą

dostosowawcze zmiany w strukt społ i poli oraz wart kult. (modernizacja była proc niszczącym trad wzory życia
ludzkiego)


T M okresu powojennego wskazywała społecz Azji, Afryki i Am Płd drogę rozwoju cywilizacyjnego,

polegającą na przejmowaniu wzorów organizacji ekon i polit oraz kultury polit krajów Zachodu, utożsamianych z

krajami rozwiniętymi. Nowoczesny system polit był równoznaczny z syst liberalnej dem.


Wg teoretyków kulturowej wersji TM zmiany modernizacyjne w sferze ekon i polit były determinowane

lub warunkowane zmianami w syst wartości kulturowych i kulturowo legitymizowanych motywacji zachowań

ludzkich. Trwanie trad wzorów kultury mogło zapobiec zmianie modernizacyjnej w sferze ekon i polit


G. Almond i S. Verba opracowali model kultury obywatelskiej, który stanowił kombinację 3 typów

kultury politycznej: parafiańskiej, partycypacyjnej i poddańczej. Dzięki takiemu połączeniu powstaje sieć
orientacji obywatelskich, która zapewnia trwałą równowagę i stabilność systemu dem. Jest to model, do którego

powinny zmierzać znajdujące się na drodze do modernizacji kraje Trzeciego Świata.


W l. 60-tych TM stała się obiektem krytyki ze strony uczonych i polityków z krajów Am Łac, patrzących

na problem zacofania Trzeciego Świata z perspektywy nazwanej teorią uzależnienia. W jej świetle przyczyn
zacofania tych krajów należało szukać w strukturze dominacji, mającej swe źródła w historycznie

ukształtowanych stosunkach(ekon, polit, kult) nierówności między krajami kapitalistycznego rdzenia a krajami
postkolonialnego peryferium


W wyniku niepowodzeń modernizacyjnych lat 50-tych i 60-tych w krajach Trzeciego Świata, zamiast

upodabniać się do krajów rozwiniętych, zwiększały dzielący ich dystans w poziomie rozwoju. Narastało ich

uzależnienie od centrów gospodarki światowej


Zdaniem krytyków zachodnich TM traktowała rozwiązanie problemu zacofania jednostronnie,

utożsamiając modernizację z westernizacją i nie biorąc pod uwagę innych modeli rozwoju

Bibliografia:
A. Heywood, Teoria polityki, Wprowadzenie, PWN Warszawa 2009

A. W. Jabłoński, Teorie zmiany i rozwoju politycznego w dwudziestym wieku, w: Demokratyzacja w III
Rzeczypospolitej (2003) pod red A. Antoszewskiego i R. Herbuta

Alina: tu należy wspomnieć o dwóch podejściach do ewolucjonizmu: klasycznym (Spencer) i współczesnym

(odrzucającym teorie Spencera)
1. Globalizacja i teoria polityki. Patrycja

Napisane z pracy A. Jabłoński Teorie globalizacji i Wiatr, r.1 Oblicza globalizacji – konceptualizacja pojęcia oraz
I. Wojciechowska Czy globalizacje jest polityką?

Z tekstu p. prof. Jabłońskiego:



Według. Helda pojęcie globalizacji odnosi się do: historycznego procesu, który przekształca

przestrzenną organizację stosunków społecznych transakcji, generując transkontynentalne lub

międzyregionalne sieci interakcji oraz władzy.

Wiatr



Wyróżniamy następujące areny globalizacji:

o

Arena ekonomiczna – tworzą ją rynki finansowe, rynki wymiany dóbr i usług

o

Arena kulturowa – światowy rynek idei, wartości i norm

o

Zorganizowanej przestępczości

o

Arena polityczna, którą będziemy się zajmować



Arena polityczna jest miejscem walki między aktorami globalnymi (głównie – państwami narodowymi,
ale nie tylko na arenie tej, bowiem działają także organizacje ponadnarodowe i pozarządowe o zasięgu

globalnym)



Globalną areną polityczną wstrząsnął upadek światowego systemu komunistycznego i upadek
bipolarnego porządku politycznego świata



Upadek systemu politycznego zasadniczo przeorganizował arenę polityczną.



Jeśli przyjmiemy, że polityka jest sztuka formułowania wspólnych celów i mobilizacji oraz integracji
mas ludzkich wokół ich realizacji to należy stwierdzić, iż arena polityczna jest pusta gdyż nie istnieje coś
takiego jak wspólny cel całej ludzkości. Oczywiście stwierdzenie to jest błędne, jeśli przyjmiemy inny
sposób pojmowania polityki – jako sztukę rozwiązywania konfliktów i harmonizowania sprzecznych

interesów partykularnych. Przy takim rozumieniu polityki nie mamy jeszcze do czynienia z globalizacja
polityki, (bo aktorami na arenie politycznej są przede wszystkim państwa narodowe)



Oczywiście trzeba pamiętać, że działania niektórych aktorów mogą mieć globalny zasięg i skutki, ale

podyktowane są one interesami owego państwa a nie interesami całości



Arenę tą charakteryzuje budowa centrum (obecnie USA), półperyferie (państwa, których potęga
polityczna umożliwia im skuteczne uprawianie globalnej polityki), peryferie (państwa mogące
uprawiać swoją politykę lokalną)



Na globalnej arenie politycznej przeważa multilateralizm niż globalizm a relacje zawierają się w
kontinuum pomiędzy hegemonizmem a podporządkowaniem(peryferie)



Na arenie działają także globalne organizacje pozarządowe takie jak Amnesty International, Lekarze
Bez Granic i inne

Jeśli chodzi o tekst p. prof. Jabłońskiego koncentruje się on na kwestiach globalizacji i zmiany politycznej, co
zostanie zapewne ujęte w pytaniu 52 oraz duży nacisk kładzie na zagadnienia zawarte w pytaniu, 53 dlatego też
nie widzie sensu ich powtarzać a myślę, że można tu o nich wspomnieć.

Wojciechowska - Globalizacja a pole polityki.



Pole polityki wyznaczają zjawiska i procesy polityczne, dotyczące całości społeczeństwa i jego

organizacji w granicach państwa oraz takie elementy jak:

o

Baza ekonomiczna – obejmuje stosunki własnościowe oraz wszystko, co dotyczy produkcji i

wymiany dóbr, są to stosunki produkcji rozumiane jako całokształt stosunków ekonomicznych



Struktura społeczna – oddziaływania procesów globalizacyjnych prowadzące do zmian struktury
społecznej w poszczególnych państwach przebiegają na dwóch płaszczyznach.

o

Jedna wiąże się z ruchami migracyjnymi

o

Druga ze zmianą struktury gałęziowej gospodarek poszczególnych państw wymuszoną
postępem technologicznym



Świadomość społeczna



Wartości ideologiczne to część składowa świadomości społecznej. Wpływ globalizacji na świadomość
społeczną jest bardzo duży. Przejawia się on głównie w demonstrowaniu tożsamości narodowej,
etnicznej, religijnej, ale także demonstrowaniu odrębności narodowej, etnicznej, religijnej.



Oczywiście próba znalezienie odpowiedzi na to czy polityka jest globalizacją czy nie jest jednoznaczna i
trudno znaleźć tu zadowalające wyjaśnienie.

2. Empiryczne i normatywne teorie globalizacji. Mateusz (Gali)

(nie znalazłem nigdzie wprost podziału na teorie empiryczne i normatywne, więc wypisałem te teorie co
znalazłem)

1. radykalny nurt teorii zmiany politycznej wywołanej przez globalizację

- Jean-Maria Guhenno uważa, że konflikt między Wschodem a Zachodem wyznaczał linie identyfikacji
politycznej i ład instytucjonalny na świecie, po 1989 rozpadł się ten porządek (trwający od 1789r.)

- instytucje, które odpowiadały potrzebom ery nowoczesnej, przestały odpowiadać potrzebom ery
postinstytucjonalnej, w której stosunki władzy cechuje kompleksowość, brak hierarchii i suwerennego
centrum, Nowa era będzie erą imperium A państwo narodowe zostało niemal wyeliminowane jako
suwerenny podmiot stosunków władzy. Świat zunifikowany, lecz nieposiadający hierarchicznego centrum.

2. umiarkowany nurt globalizacyjnej teorii zmiany

- D. Helda i A.Giddensa, którzy twierdzą, że procesy globalizacyjne poczyniły wyjątkowe postępy w dwóch
ostatnich dekadach. XX w., jednak ciągle nie możemy mówić o „ponowoczesnej” epoce historycznej.
Państwa narodowe nadal są najważniejszym aktorem stosunków politycznych, ale muszą rewidować swoją
tożsamość.

- Giddens, uważa, że globalizacja jest bezpośrednim następstwem i kontynuacją procesu modernizacji,
który obejmował formowanie się państw narodowych, powstanie kapitalizmu, procesy industrializacji, oraz
zmiany w doświadczaniu czasu i przestrzeni. Giddens dostrzega jednak również wyraźne cechy nowe
wyróżniające globalizację od poprzednich etapów rozwojowych. Jakościowe zmiany, jakie zaszły na świecie
w okresie od lat sześćdziesiątych ubiegłego stulecia przemawiają jego zdaniem za tym, by traktować
globalizację jako realny i najważniejszy fenomen obecnych czasów. Obecność globalizacji dostrzega on
najwyraźniej w sferze finansów, handlu i wymiany informacji, ale widzi jej symptomy także w obszarze
polityki, kultury, społeczności lokalnych i egzystencji jednostek ludzkich.

3. Krytyczna teoria globalizacji

- akcentuje stany pośrednie między skrajnościami i stara się dociec realnych stosunków władzy, traktując
spór modernizacja/postmodernizm jako problem stanowiący wyzwanie dla nauki

- D. Kellner i S. Best, postrzegają obecny okres jako współistnienie dwóch epok : nowoczesnej i

ponowoczesnej. Twierdzą oni że obecna globalizacja usytuowana jest na pograniczu epoki nowoczesnej i
ponowoczesnej oraz, że świat znajduje się aktualnie, w okresie interregnum, między starzejącą się erą
nowoczesną i wyłaniającą się erą ponowoczesną. W tym okresie tranzycji na granicy dwóch epok,
globalizacja mieści w sobie przeszłość, innowacje obecnej epoki, oraz obecną już przyszłość.

- Kellner: władza przejawia się w strukturach zarówno makro-, jak i mikrospołecznych. Cechuje ją większa
kompleksowość niż w przeszłości, z nowymi konfiguracjami globalnych, narodowych, regionalnych i
lokalnych sił i stosunków władzy. Wyzwanie, przed jakim stoimy, polega na zrozumieniu relacji między

globalnym i lokalnym przez obserwację, w jaki sposób siły globalne wpływają lub nawet kształtują coraz
większą ilość sytuacji lokalnych

- w przekonaniu krytyków, globalizacja pogłębia nierówności ekonomiczne między narodami, grupami
etnicznymi i klasami, sprzyja dominacji kapitału korporacyjnego nad państwem i społeczeństwem
obywatelskim, osłabia środowisko demokracji, degraduje zasoby przyrody, niszczy lokalne kultury, tradycje
i style życia. Jest to problem naukowy, ideologiczny i polityczny, uwikłany w konflikty interesów i dylematy
moralne, niezmiernie trudny do obiektywnego rozstrzygnięcia na obecnym etapie rozwoju nauk
społecznych. Na temat natury procesów makro-społecznych zawsze więcej jest ocen normatywnych i
prognoz opartych na intuicji, niż na wiedzy naukowej.

Literatura: Teorie zmiany i rozwoju politycznego w XX wieku Jabłońskiego; Świat Międzyepoki Wnuk-
Lipiński;

3. Czynniki globalizacji i globalizacja jako czynnik zmian. Mateusz (Gali)

Globalizacja uważana jest za wpływowy czynnik zmian politycznych m.in.: upadek socjalizmu jako ideologii i
systemu społeczno-politycznego, kryzys państwa dobrobytu, ewolucja struktur państwowych, ożywienie
nacjonalizmów, identyfikacji regionalnych i lokalnych, erozja demokracji, osłabienie znaczenia partii
politycznych ewolucja programów politycznych partii lewicowych w krajach zachodnich (USA, WB, RFN),
powstanie nowych form komunikacji politycznej itp.

Brak jednego, dominującego kierunku zmian, przebiegają one wielokierunkowo i rodzą różne skutki w
różnych krajach i kulturach

Wpływ globalizacji na teorię zmiany politycznej jest złożony; zdaniem niektórych globalizacja narzuca
wszystkim krajom uniwersalistyczny kierunek zmian (westernizacja); zdaniem innych procesy g. powodują
zmiany wielokierunkowe przyczyniając się do zwiększenia różnorodności społeczeństw np.Giddens
globalizacja jest „kompleksowym zespołem częściowo sprzecznych sił, nie pojedynczą siłą ciągnącą w
jednym kierunku”

Główne płaszczyzny globalizacji

1. Gospodarka tworzą ja rynki finansowe, a także rynki wymiany dóbr i usług.

-lata 70. świat zachodni  kryzys ekonomicznyrecesja zmusiła wiele firm do przenoszenia działalności
za granicę w poszukiwaniu tańszej siły roboczej i innych czynników produkcji. proces globalizowania
gospodarki światowej.

-lata 80.- uwidocznienie się kryzysu państwa dobrobytu- zaczęto propagować i wdrażać neoliberalną
doktrynę ekonomiczną. Prywatyzacja/ deregulacja gospodarek rozwiniętych krajów kapitalistycznych
umacniała podmioty rynkowe kosztem instytucji politycznych.

Rewolucja komputerowa-mobilności kapitału w skali światowej Lata 70 fala innowacji technologicznych
w dziedzinach związanych z tworzeniem i przesyłaniem informacji, telekomunikacją i mediami, dynamiczny
rozwój wielu gałęzi nowej gospodarki opartej na wiedzy

Technokapitalizm Nowe formy organizacji produkcji opartej na większej elastyczności produkcji,
krótszych seriach wyrobów, oraz wysokiej absorpcji wiedzy i innowacyjności wymuszanej coraz ostrzejszą
konkurencją w skali globalnej. produkcja przenoszona jest do krajów stwarzających warunki lepsze warunki
konkurencyjności, niż kraje macierzyste.

Głównym podmiotami i zarazem beneficjentami globalizacji ekonomicznej stały się wielkie korporacje
ponadnarodowe

2. Technologia Rozwój technologiczny w ostatnich dekadach dwudziestego wieku sprawiał wrażenie
skracania odległości na globie ziemskim. Procesy te przyczyniły się w ogromnym stopniu do intensyfikacji
globalnych kontaktów międzyludzkich w wymiarze fizycznym i wirtualnym.

W cyberprzestrzeni funkcjonuje już cybergospodarka, cyberkultura, cyberdemokracja i cyberrozrywka, oraz
wiele innych form ludzkiej aktywności.

3. Geografia polityczna Do niedawna geografia społeczna i polityczna miała charakter terytorialny, jednak
obecnie na skutek globalizacji mamy do czynienia z powstawaniem nowej geografii społecznej i politycznej,
która odchodzi od logiki wyłącznie terytorialnej. Odległość ma charakter względny.

Rewolucja informacyjna tworzy społeczności wirtualne i sieci powiązań, które przechodzą ponad granicami
państwowymi. Coraz większą rolę w światowej polityce będą odgrywać transnarodowe korporacje i
organizacje pozarządowe, łącznie z terrorystycznymi. Wiele z nich będzie posiadać zasoby miękkiej władzy,
tworząc koalicje ponadnarodowe, mające coraz więcej do powiedzenia w różnych kwestiach.

4. Cyberprzestrzeń polityczna Istotnym czynnikiem, jaki wpływa na charakter stosunków społecznych i
politycznych w okresie przechodzenia do ery globalnej jest przestrzeń komunikacyjna (cyberprzestrzeń)
obejmująca coraz większą część ludności świata. Cyberprzestrzeń jest trudniejsza do kontrolowania przez
państwo, niż tradycyjna scena polityczna, ponieważ funkcjonuje ona ponad granicami.

Według Simona, technologie informacyjne i komunikacyjne posiadają cechy, które wpływają erozyjnie na
systemy autorytarne: osłabianie granic państwowych; promocja zdolności ludzi do zrzeszania; osłabianie
możliwości rządów do kontrolowania obywateli; zwiększanie otwartości i przejrzystości działania rządów;
zwiększanie zakresu wpływu obywateli i organizacji pozarządowych, zwiększanie ogólnej dostępności
obywateli do edukacji i informacji.

Relacje między rozwojem Internetu a demokracja są dwustronne. Internet sprzyja demokracji, ale
demokracja jest niezbędna dla popierania i powszechnego oraz swobodnego użytkowania sieci. Inną
demokratyzującym wpływem technologii informacyjnych i komunikacyjnych jest tworzenie globalnego
społeczeństwa obywatelskiego w cyberprzestrzeni komunikacyjnej.

5. Państwo, władza, suwerenność Held znaczenie władzy politycznej w erze globalizacji nie maleje, lecz
przeciwnie zwiększa się,

Giddensznaczenie państw bynajmniej nie zmniejsza się, a zakres ich władzy jest nadal większy niż
pozostałych uczestników międzynarodowej gospodarki i polityki. Państwa kontrolują terytorium, siłę
militarną, środki przemocy i stanowienia oraz egzekwowania prawa. Mają one zatem do odegrania większą
rolę w świecie teraz, niż dawniej. Państwo jest niezbędne dla regulacji rynków, ochrony demokracji i praw
człowieka, zapewnienia rozwoju nauki i edukacji, adaptacji społeczeństwa do zmian zewnętrznych.

Z drugiej strony, pod wpływem procesów „deterytorializacji” zachodzą jednak zmiany w strukturach władzy
państwowej, mechanizmach jej funkcjonowania, zakresie autonomii i suwerenności. Mimo, że globalizacja
nie pozbawia państw suwerenności, to jednak zmienia znaczenie przypisywane tradycyjnie temu pojęciu.
Następuje przemieszczanie suwerenności, państwo otoczone jest obecnie systemem wielostronnych
centrów władzy i zazębiających się sfer autorytetu.

Globalizacja powoduje także zmiany w podejściu do bezpieczeństwa państwa i siły militarnej.

Literatura: Teorie zmiany i rozwoju politycznego w XX wieku Jabłońskiego; Świat Międzyepoki Wnuk-
Lipiński; Globalizacja a stosunki międzynarodowe Haliżak, Kuźniar, Simonides

4. Wpływ globalizacji na państwo, tożsamość narodową i demokrację. Dominik

- Obszarem głębokich przemian jakie zachodzą pod wpływem globalizacji jest również sfera polityki.

PAŃSTWO:

- Cechą charakterystyczną globalizującego się świata jest swoiste rozproszenie, dyfuzja władzy.

Obserwowane jest współwystępowanie lub wręcz przechodzenie od tradycyjnego państwowocentrycznego
do wielocentrycznego świata różnorodnych podmiotów, w którym - oprócz państw - ważną rolę odgrywają
korporacje transnarodowe czy NGO-sy.

- Liczba państw rośnie (liczba członków ONZ w 2002 - 191), lecz ich terytorialna suwerenność słabnie.

- Nowa topografia przypomina sytuację w średniowiecznej Europie z dominującym wówczas
chrześcijańskim uniwersalizmem i występującymi elastycznymi formami przynależności i politycznego

podporządkowania.

- Kryzys tradycyjnej suwerenności wywołuje szereg tendencji w środowisku globalnym, w tym świadome

działania coraz liczniejszych, również pozapaństwowych, uczestników stosunków międzynarodowych.

- Jedną z nich jest narastająca koordynacja, a czasem ujednolicanie w pewnych zakresach krajowych polityk
szczegółowych.

- Kolejną zaś instytucjonalizacja współpracy na regionalnym lub globalnym szczeblu.

- Wzrastająca przepuszczalność granic i gęstniejące współzależności globalne powodują, iż swoboda

państwa w kształtowaniu stosunków ekonomicznych, politycznych i społecznych oraz kulturalnych ulega
zawężeniu zarówno w aspekcie wewnętrznym, jak i zewnętrznym.

- Autonomia państwa i klasyczne atrybuty suwerenności ulegają w dobie globalizacji postępującemu
ograniczeniu. Najlepiej jest to widoczne w ramach ugrupowań integracyjnych i sojuszniczych (UE, NATO).

Podobne tendencje obserwowane są również w szerszym środowisku globalnym.

- Prawodawstwo i sądownictwo międzynarodowe coraz aktywniej oddziaływają na systemy krajowe.

- Zewnętrzne wzorce kulturowe i społeczne są coraz silniejsze

- W politologicznym ujęciu ważne jest podkreślenie zmian, jakim podlega ostatnio suwerenność państw de
facto. Realny wpływ organow władzy państwowej na otoczenie międzynarodowe oraz sytuację
wewnętrzną jest rozmaity w przypadku różnych krajów i relatywnie słabnie w warunkach globalizacji.

Decyzje tych organów są coraz mniej autonomiczne, stają się przejawem dostosowania się do

zewnętrznych trendów i presji.

- Państwa tracą kontrolę nad swym potencjałem, instrumenty samodzielnej polityki okazują się zawodne.

- W dobie globalizacji zachodzi zjawisko deterytorializacji suwerenności - następuje jej przenoszenie na
płaszczyznę transnarodową oraz pozapaństwowe podmioty.

- Procesy globalizacji stanowią więc coraz większe wyzwanie dla tradycyjnej koncepcji suwerenności, która
od zawarcia w 1648 Pokoju Westfalskiego była zasadniczym fundamentem systemu międzynarodowego.

- Paradoksem jest to, iż wyrzeczenie się przez państwo wielu atrybutów suwerenności na rzecz szerszej
międzynarodowej wspólnoty wydaje się często warunkiem zachowania lub uzyskania ich naprawdę i
szerszym zakresie.

- Globalizacja zmienia także klasyczne funkcje państwa:

a/ polityka bezpieczeństwa - ochrona własnego terytorium państwowego przestaje w dobie globalizacji być
głównym wyznacznikiem polityki bezpieczeństwa. Określa ją w znacznym stopniu ochrona takich interesów

państwa, jak zapewnienie bezpieczeństwa ekonomicznego, stabilności politycznej i społecznej,

bezpieczeństwa ekologicznego etc. Realizacja tego rodzaju interesów wymaga w większym stopniu niż
obrona integralności terytorialne aktywnych i różnorodnych działań państwa poza jego terytorium.

b/ polityka gospodarcza - słabnięcie lub pozbywanie się przez państwo tradycyjnych funkcji operacyjnych,
które rozwinęły się w drugiej połowie XX wieku wraz ze wzrostem interwencjonizmu państwowego w
gospodarce oraz rozwojem sektora publicznego. Agendy państwa odchodzą od bezpośredniej ingerencji na

rynkach na rzecz rozwoju funkcji strategicznych i systemowych, które polegają na kształtowaniu
perspektywicznych wizji i strategii rozwoju, na tworzeniu odpowiednich ram prawnych i instytucji oraz
generalnym nadzorze i zarządzaniu systemem ekonomicznym. Państwo jest rozjemcą w sporach

dochodzących w tym systemie oraz stara się podnosić jakość infrastruktury, zabiega o wzrost

konkurencyjności gospodarki narodowej.

c/ polityka społeczna - konkurencja globalna ogranicza zakres jej działania, limitując dochody budżetowe i

wydatki socjalne, a także osłabiając siłę przetargową związków zawodowych. Rosnące bezrobocie i

pogłębiające się różnice dochodowe oraz socjalne wzmagają presję na wzmocnienie funkcji socjalnej

państwa przede wszystkim w dziedzinie dostosowań do wymogów globalnego rozwoju, szczególnie
adaptacji lokalnych rynków pracy i zasobów ludzkich do potrzeb, które stwarza otwarta gospodarka oparta
na wiedzy i wysokich kwalifikacjach.

- Trzecia fala globalizacji stawia przed państwami narodowymi (niezależnie od tego czy są to liberalne
demokracje, czy też dyktatury) problem do jakiego stopnia mają się one otworzyć na świat zewnętrzny.

Zbyt duże otwarcie pozbawia państwa narodowe instrumentów kontroli nad własnemi zasobami, zbyt
małe - pozbawia je odpowiedniego udziału w rynku światowym i społeczności międzynarodowej, co
wcześniej czy później prowadzi do zapóźnienia cywilizacyjnego i gospodarczego.

DEMOKRACJA:

- Wpływ globalizacji na demokrację jest niejednoznaczny i zróżnicowany, tak pozytywny, jak i negatywny.

- Korzystne oddziaływania są związane są z dodatkowymi możliwościami stymulowania
prodemokratycznych zmian, jakie stwarza np. coraz swobodniejszy przepływ informacji i idei ponad
granicami państw. Presja zewnętrzna na reżimy autorytarne i dyktatury może być bardziej skuteczna, kiedy

przypadki łamania praw człowieka, czy też cenzura są powszechnie znane, zaś instytucje wyłaniającego się
"globalnego społeczeństwa obywatelskiego" (Amnesty Int., Human Rights Watch) zyskują na znaczeniu i

znajdują dodatkowe możliwości wpływu na wewnętrzną sytuację w różnych państwach. Ściślejsza
integracja niedemokratyczncyh państw z systemem światowym (poprzez np. kontakty gospodarcze) sprzyja

ich demokratyzacji. Formuła demokratycznej "revolutiom from beyond" należy w tym świetle uznać za
komplementarną wobec "revolution from below" i "from above".

- Równocześnie proces globalizacji osłabia i narusza istniejące dotychczas formy legitymizacji i mechanizmy

demokratycznej kontroli, dlatego iż pod wpływem globalizacji i aktywności nowych podmiotów na arenie
międzynarodowej widoczny kryzys i znaczącą transformację przeżywa państwo narodowe, do tej pory
główne źródło społecznej legitymacji. Centra decyzyjne przesuwają się do innych miejsc i ośrodków,

których oddolna kontrola jest

ograniczona. Mówi się o narastającym w świecie demokratycznym deficycie, niezależnie od
powodowanego innymi, wewnętrznymi czynnikami kryzysu wielu instytucji demokratycznych w państwach
Zachodu. Następuje elitaryzacja rządzenia i alienacja klasy politycznej, zacieśnianie się związków między

władzą a zamożnymi, niezadowalająca partycypacja obywateli w życiu publicznym.

- Pośredni niekorzystny wpływ globalizacji na demokrację to: pogłębianie się dysproporcji rozwojowych i
nierówności społecznych. Zjawiska te osłabiają spójność społeczeństw, stwarzają przesłanki dla napięć i

konfliktów

wewnętrznych i międzynarodowych. Bywają źródłem destabilizacji systemów politycznych, która może

prowadzić do załamania lub ograniczenia mechanizmów demokratycznego rządzenia. Procesy
globalizacyjne na poziomie światowym naruszają delikatną równowagę między kapitałem a pracą, która to
była do tej pory zasadniczym gwarantem nowoczesnej demokracji.

- Deficyt demokratyczny na szczeblu międzynarodowym wynika głównie z narastającej asymetrii w rozwoju
globalizacji ekonomicznej i politycznej. Gospodarka staje się globalna, natomiast polityka ma głównie
wymiar narodowo-państwowy. Rozwój mechanizmów politycznych nie nadąża za rozwojem mechanizmów
ekonomicznych. Brak jest dostatecznie silnych podmiotów, które byłyby w stanie skutecznie zapanować

nad swobodnie przemieszczającym się w gospodarce światowej kapitałem. W środowisku globalnem to

ekonomia i rynek dyktują coraz mocniej reguły gry. Do kwestii deficytu demokracji w systemie światowym
szczególną wagę przywiązują organizacje pozarządowe oraz ruch alterglobalistyczny.

- Demokratyczna legitymizacja działań politycznych odbywa się obecnie głównie na poziomie państwa
narodowego, natomiast są jej pozbawione instytucje międzynarodowe i transnarodowe. Poza państwem
narodowym nie występują żadne instytucje demokratyczne (wyjątek PE). Wątpliwości budzi

demokratyczność uniwersalnych organizacji międzynarodowych.

- Propozycjami likwidacji albo chociaż redukcji deficytu demokratyczności na szczeblu globalnym jest

zwiększenie przejrzystości w funkcjonowaniu organizacji międzynarodowych (większa jawność działań,

pełniejsza informacja, rygorystyczne rozliczanie ich z pracy). Jedną z radykalniejszych propozycji jest idea
powołania Global People's Assembly, pochodzącego z powszechnych wyborów i włączonego w struktury
ONZ. Zadaniem tego Zgromadzenia byłoby ogólnoświatowych norm, poprzez wyrażanie poglądów

odnoszących się do globalnej polityki w wielu istotnych kwestiach.

TOŻSAMOŚC NARODOWA:

- Tożsamośc narodowa to definiowanie i interpretowanie siebie w kategoriach szerszej wspólnoty, która

ma cechy narodu. Określenie tożsamości narodowej w ten sposób nie budzi kontrowersji, rodzi je
natomiast kwestia definiowania narodu (jako wspólnoty politycznej, albo kulturowej tudzież etnicznej).
Owa wspólnota istnieje tak długo, jak długo jej członkowie wyobrażają sobie, że do niej należą (a

przynależnośc ta jest dla nich ważna).

- Formowanie się tożsamości narodowych odbywa się płynnie i w sposób niemalże zrutynizowany, kiedy
zmiany społeczne są ewolucyjne, zaś dana spolecznośc ma charakter zamknięty. Międzypokoleniowa

transmisja wartości nie ulega zakłóceniom przez czynniki zewnętrzne.

- Radykalna zmiana społeczna wprowadza do tego statycznego modelu zasadnicze zmiany. Gdy są one
radykalne, "przychodzą" do człowieka i jego wspólnoty niezależnie od tego, czy są oczekiwane, czy też nie.

Zmiany te przynosi trzecia fala globalizacji i wzajemna, względna otwartosc współczesnych poliarchii.

- Trzecia fala globalizacji wnosi do wspólnot trzy zjawiska, które w sposób istotny naruszają ukształtowane

wcześniej i stabilne poczucie tożsamości. Są to:

a/ relatywizacja - Otwarcie się wspólnoty narodowej na świat zmienia perspektywę, w której jednostka
lokuje siebie, jak i swoje bliższe i dalsze otoczenie społeczne. Dramatycznie zwiększa się liczba punktów

odniesienia wraz z ich zakresem, dzięki którym jednostka definiuje siebie i innych. Upowszechnienie się
świadomości istnienia wielu systemów politycznych, kultur i społeczeństw, bliskim dzięki rozwojowi
środków telekomunikacji, prowadzi do relatywizacji relacji z własną wspólnotą narodową. Procesy
modernizacji odrywają jednostkę (zwłaszcza w wielkich miastach) od siatki nieformalnych zależności

rodzinnych i lokalnych typu Gemeinschaft na rzecz więzi i zależności w rodzaju Gesellschaft, czyli
zinstytucjonalizowanych i formalnych. Globalizacja sytuuje społeczeństwa w szerszym kontekście, co
prowadzi do relatywizacji zarówno społeczeństw jako całości, jak i żyjących w nich indywidualnych

jednostek ludzkich. Szerszy kontekst uświadamia ludziom, iż wyobrażenia o dobrym społeczeństwie mogą

materializowac się w różnych formach organizacji społecznej. Relatywizacja to stałe porównywanie siebie,
swojej grupy czy też własnego społeczeństwa do szerszych punktów odniesienia (innych ludzi, innych
społeczeństw). Jest to również utrata "absolutnego" punktu odniesienia i uświadomienie, że własna

tożsamośc jest konstrukcją kulturową, nie zaś uniwersalnym i niezmiennym sposobem funkcjonowania
jednostek w zbiorowości i samych zbiorowości ludzkich. Pojawiają się tożsamości transnarodowe w miarę
nasilania się zarówno nieformalnych, jak i zinstytucjonalizowanych kontekstów na poziomie
międzynarodowym i ponadnarodowym (migracje, praca jako gastarbeiter, turystyka, wielkie imprezy

sportowe, ponadnarodowe ruchy społeczne, NGO-sy). Przykłady takich transnarodowych tożsamości:
międzynarodowe społeczności ekologów, fani gwiazd, japiszony z wielkich korporacji. Pojawienie się tych
tożsamości ma byc jednym z symptomów wyłaniania się globalnego społeczeństwa obywatelskiego.

b/ fragmentacja - Globalizacja jest czynnikiem fragmentacji rzeczywistości społecznej, która wcześniej była
w miarę spójna i funkcjonalnie zintegrowana. W wymiarze międzynarodowym świat był dwubiegunowy - z

jednej strony "obóz światowego pokoju, demokracji i postępu" , czyli blok wschodni, z drugiej "obóz
imperialistów i rewanżystów neofaszystowskiego kapitalizmu", czyli Zachód. Mimo ostrego podziału
rzeczywistośc do 1989 roku byla bardziej zintegrowana funkcjonalnie wewnątrz tych bloków. Upadek
komunizmu wystawił tożsamości ukształtowane w czasie zimnej wojny na próbę. Fragmentacja

towarzysząca globalizacji i rozpadowi bloku radzieckiego narusza dotychczasowe tożsamości indywidualne i

grupowe, ponieważ w życiu człowieka pojawia się wiele punktów odniesienia. W zglobalizowanym świecie
człowiek w stopniu większym niż wcześniej funkcjonuje przynajmniej w trzech porządkach społecznych

jednocześnie:

-----lokalnym;

-----narodowym;

-----globalnym.

Konteksty te uaktywniają tożsamości, które krzyżują się, zachodzą na siebie, a niekiedy, są wzajemnie
sprzeczne. Fragmentacja rzeczywistości społecznej prowadzi do fragmentacji tożsamości osobniczych.
Konsekwencja -> dysonans poznawczy, usunąc go można poprzez pozbycie się jednej ze sprzecznych

tożsamości. Mechanizm obrony przed sfragmentaryzowanymi tożsamościami wywołuje dalszą

fragmentaryzację otoczenia społecznego jednostki. Proces fragmentaryzacji jest równoważony

wzrastającym znaczeniem identyfikacji lokalnych. Obserwowane jest obecnie poszukiwanie trwalszych
tożsamości poprzez odwoływanie się do porządku lokalnego, usytuowanego poniżej poziomu państwa
narodowego. Znakiem tego ma byc rosnącą "gettowośc" różnych środowisk, "powrót do korzeni". Jest też

druga strategia likwidacji dysonansu-> całkowite wykorzenienie ze wspólnot lokalnych zamiast powrotu do
etniczności ("obywatel świata").

c/ detradycjonalizacja - Tradycja nadaje ciągłośc i formę życiu społecznemu, przekazywana pokoleniowo.
Można wyróżnic cztery aspekty tradycji:

-----zbiór przedzałożeń przyjmowanych przez jednostkę jako oczywiste wyznaczniki sposobu codziennego

bytowania, przekazywane z generacji na generację.

-----zestaw założeń, form wierzeń i wzorów działania z przeszłości służących w teraźniejszości jako
normatywne dyrektywy działań i wierzeń,

-----zródłó legitymizacji władzy i autorytetu.

-----istotny czynnik formowania tożsamości indywidualnej i zbiorowej.

Globalizacja wywołuje zjawisko detradycjonalizacji. Zjawisko to, to:

1/proces uświadamiania sobie, iż to, co wynika z tradycji (normy działania, wierzenia, autorytety, rytuały)
nie jest trwałą i niezmienną częścią "naturalnego środowiska" społecznego, lecz jest konstruktem
kulturowym, który podlega zmianom historycznym.

2/proces stopniowego wygaszania wpływu tradycji na to, jakie dzisiaj ludzie mają wierzenia, jak postępują,
do czego dążą i jaki sens nadają tym dążeniom.

Detradycjonalizacja to nie jest nowe zjawisko, towarzyszyła industrializacji i urbanizacji. To cześc składowa

procesu modernizacji. Trzecia fala globalizacji nadała temu procesowi potężny rozmach i uczyniła z niego
zjawisko globalne. Detradycjonalizacja wg Giddensa to emancypacja ludzkości z ograniczeń nakładanych
przez przeszłośc. Proces ten stanowi przyczynę powstawania różnorodnych "tożsamości substytucyjnych".

Wypełniają one próżnię po erozji tożsamości formowanych przez tradycję (subkultury, kontrkultury).

- Trzy wymienione zjawiska naruszają poczucie tożsamości narodowej. Następuje zjawisko kryzysu
tożsamości.

- Skutki kryzysu tożsamości są zawsze niekorzystne z punktu widzenia komfortu psychicznego jednostki
oraz z punktu widzenia sprawności funkcjonowania grup i organizacji społecznych. To cena jaką ludzie

muszą płacic za radykalną zmianę społeczną. Typowy przejaw tego konfliktu to sytuacja mniejszości
etnicznej w warunkach silnego i polaryzującego konfliktu pomiędzy społecznością, w której ta mniejszośc
żyje, a społecznością z której się wywodzi.

UFFF. Koniec.

Źródła: Edmund Wnuk-Lipiński, "Świat międzyepoki"; Włodzimierz Anioł, "Paradoksy globalizacji".

47. Ewolucja definiowania kultury politycznej

Kultura polityczna jest częścią szeroko rozumianej kultury społecznej. W klasycznym rozumieniu wprowadzonym
przez Almonda i Verbę, kultura polityczna to zagregowane na poziomie narodowym postawy i orientacje
członków społeczeństwa wobec polityki. Na postawy składają się trzy główne komponenty : kognitywny (wiedza,
ewaluacyjny (oceny) i afektywny (emocje). Zakładano, że typ kultury politycznej społeczeństwa warunkuje
określone zachowania polityczne. Kultura może mieć charakter zaściankowy, poddańczy lub partycypacyjny

W latach sześćdziesiątych ubiegłego stulecia głównym celem porównawczych badań nad kulturą polityczną było
wyjaśnienie stabilizacji demokracji w wybranych państwach. Punktem odniesienia tych badań było pojęcie kultury

obywatelskiej opracowane przez Almonda i Verbę (1963). Kultury polityczne traktowano jako określone całości w
ramach państw narodowych. Nie brano pod uwagę faktu, że społeczeństwa narodowe są zróżnicowane pod
względem etnicznym, regionalnym, pokoleniowym, klasowym, itp.

W ostatnich dwóch dekadach w politologii zachodniej dały się zauważyć zmiany

w podejściu do sposobu definiowania kultury politycznej. Kultura polityczna postrzegana jest jako kolektywny
sposób widzenia świata, który nadaje znaczenie zdarzeniom politycznym i pozwala zrozumieć sens działania
politycznego. Jest ona zespołem założeń o świecie politycznym, swoistym zaprogramowaniem umysłu, które
wyznacza zakres myśliwych do zaakceptowania zachowań politycznych.

Niektórzy badacze definiują kulturę polityczną jako „wartości, przekonania i emocje, które ludzie przyjmują jako
oczywiste i które nadają znaczenie polityce”

Inni traktują ją jako zasoby kulturowe składające się z „wyobrażeń, symboli, mitów i tradycji”, które umożliwiają
ludziom zrozumienie sensu sytuacji w jakiej się znajdują.

Rohe definiuje pojęcie kultury politycznej jako „miarodajne dla grup społecznych podstawowe załojenia dotyczące
świata polityki. Tworzą one coś w rodzaju miary, na której podstawie postrzega się, interpretuje i ocenia politykę”.

Na podstawie przeglądu literatury anglojęzycznej od końca 1970 Ishiyama twierdzi, że oryginalne znaczenie
kultury politycznej jako zespołu postaw wobec poszczególnych systemów politycznych ustąpiło miejsca kulturze
politycznej w znaczeniu postaw i orientacji które pomagają ludziom nadawać sens polityce.

Kulturę polityczną rozumie się aktualnie szerzej niż statystyczną większość indywidualnych opinii i postaw
członków systemu politycznego. Jak pisze Ross, Kultura nie jest właściwością pojedynczych jednostek, ale
emergentną właściwością zakorzenioną w praktykach społecznych i podzielanych znaczeniach” Zdaniem
amerykańskiego badacza, istotne znaczenie dla badacza kultury politycznej mają narracje i interpretacje
psychokulturowe. Narracje to zewnętrzna ekspresja kultury. Ich wyrazem są rytuały, symbole i mity polityczne,
którym przypisuje się centralne znaczenie w interpretacyjnej analizie kultury politycznej. Interpretacje to
elementy świadomości tkwiące głębiej w psychologii społecznej.

46.Teorie i podejścia w analizie kultury politycznej. Paulina B.

KULTURA POLITYCZNA

1. Określony układ postaw politycznych, odczuć, informacji i umiejętności (G. Almond);

2. Orientacje, wartości, normy i cele podzielane przez ludzi i wytworzone w długotrwałych procesach

interakcji (Jabłoński)

3. Kolektywne zaprogramowanie umysłów ludzkich, które pozwala odróżnić członków jednej grupy od

innej (Hefstede)

W socjologicznym ujęciu kultura składa się z 4 komponentów:



Wytwory ludzkiej pracy – kultura materialna



Instytucje społeczne – kultura społeczna



Normy i wartości – kultura normatywna



Symbole i mity – kultura symboliczna

Do głównych składników pojecia kultura zalicza się wartości, przekonania, oceny, oraz wzory zachowań
politycznych, które składają sie na określone postawy jednostek i grup.
Postawy te – mogą być kształtowane w oparciu o wiedzę o cechach reżimu, mogą być aktywne i zawierają

komponent afektywny

Do cech kulturowych uznawanych przez badaczy za ważne dla typologii kultur politycznych należą:

1) Postawa jednostki wobec grupy (indywidualizm, kolektywizm)

2) Postawa jednostki wobec systemu politycznego (poddańcza, partycypacyjna , obywatelska)
3) Stosunek do równości/nierówności społecznych (egalitaryzm, elityzm)
4) Sposób podejścia do regulacji konfliktu społęcznwego (demokracja, autorytaryzm)

5) Stopień modernizacji systemu wartości kulturowych (kultury tradycyjne, nowoczesne)

3 czyste typy kultury politycznej wg Verba:



kultura parafiańska – kompletny brak wiedzy o polityce i zainteresowania życiem publicznym, działalność
polityczna jest domeną zamkniętych elit



kultura poddańcza – jednostka ma prawa do uczestnictwa w polityce ale nie jest skłonna do korzystania z
nich



kultura partycypacyjna – zdecydowana większosć obywateli uczestniczy w życiu publicznym

Wyróżniamy także:



kulturę obywatelską – zrównoważona kompozycja klultur poddańczej i partycypacyjnej

Kultura polityczna jako zmienna a analizie politologicznej:



kultura polityczbna jest częścią kultury ogólnej społeczeństwa



kulture danej zbiorowości traktuje się jako fakt społeczny niezależny od jednostki



kultura polityczna ma określony wpływ na preferencje i zachowania polityczne członków społeczeństwa



wg. indywidualizmu metodologicznego kultura polityczna nie ma wpływu na postawę jednostek- teoria
racjonalego wyboru

1. Kultura jako zmienna zależna - granice między cywilizacjami wyznaczane są poprzez obiektywne

aspekty kulturowe (Huntington)

2. Kultura jako zmienna zależna – aktywność obywatelska i kapitał społeczny to czynniki kształtujące

kulture polityczną (jej szczególny typ, kulturę partycypacyjną)

3. Kultura jako zmienna pośrednicząca – zmiany wartości kulturowych przeważających w społeczeństwie

dokonują się pod wpływem przemian struktur ekonimicznych.

BONUS (Alina):

Z Artykułu A. Jabłońskiego „Kultura polityczna”: tradycje i teorie, w: Z. Blok (red.), Teoretyczne i metodologiczne
problemy badań nad kulturą polityczną, Poznań 2005.

Problematyka kultury politycznej jest bardzo złożona.



Tradycyjne refleksje teoretyczne: polis Arystoteles (arete – cnota obywatelska), Grecy – wartości
wolnościowe + odwaga i siła woli,



Republika rzymska – tradycja republikańska,



Oświecenie – Machiavelli (humanizm i republikanizm),



XIX w. kontynuacja antycznych tradycji – de Tocqueville – partycypacja obywatelska cechą wyróżniającą
społeczeństwa amerykańskiego,



Putman kultura polityczna a kapitał społeczny, kultura partycypacyjna, (więcej w pytaniu 31 napiszę)



2 poł. XX w. – rozwój nauk społecznych, przemiany społeczne i polityczne,



Podejście behawioralne (postawy, wartości, przekonania), nowy realizm, rola nauk ścisłych – hipotezy,
teorie, obiektywizm, bezstronność, ankiety, badania porównawcze (Almond i Verba – trzy typy kultur

politycznych),



Inglehart – teoria zmiany kulturowej,



Huntington – teoria konfliktowa – trwałe wartości podzielane przez wysoce zorganizowane cywilizacje,



Teorie symboliczne – antropologia ZSRR np. obchody świąt państwowych tam itp.



Po 1989 roku – problem zmiany kulturowej, rola czynnika kultury politycznej w procesach
demokratyzacji,



Aspekty normatywne – partycypacja obywatelska, nowy republikanizm, jakość demokracji

5. Funkcje kultury politycznej w systemie politycznym. Sikor

Jeżeli chodzi o odgrywane funkcje kulturą polityczną a systemie politycznym to jako pierwsze należy
zwrócić uwagę iż kultura jako taka nie wynika bezpośrednio z systemu politycznego. Jest ona wytworem
historycznym (na który składają się zarówno rożne zdarzenia w dziejach danej społeczności jak i
wcześniejsze rozwiązania instytucjonalne np. system polityczny) dlatego też wraz ze zmianą systemu nie
następuje automatyczne przekształcenia kultury politycznej. Należy powiedzieć iż w tym kontekście kultura
polityczna odgrywa dwojakiego rodzaju funkcje.
Po pierwsze ujednolica niejako zachowania poszczególnych jednostek (na dany bodziec reakcja jednostek
wchodzących w skład danego systemu politycznego będą podobna) co ułatwia systemowi przewidywanie
reakcji społeczeństwa.
Po drugie tworzy pewne ramy dla działań politycznych (pewne działania które są w danej kulturze
moralnie negatywnie oceniane są z góry odrzucane inne zaś dostają swoisty bonus moralny) to nadaje
polityce pewnej systemowości opartej na pewnym kanonie hierarchii wartości stojących u podstaw danej
kultury.
Tak jak już napisałem kultura polityczna nie wynika w prosty sposób z danego systemu ;politycznego.
Dlatego też podstawową kwestią jest to bu oba elementy były względnie komplementarne. Tylko wtedy

będzie można mówić o powiewnej jakości dodanej czyli gdy kultura polityczna będzie wspierała działanie
systemu stymulując działania jednostek w taki a nie inny sposób. W przeciwnym razie znaczy się gdy gdy
system i kultura będą sobie przeciwstawne należy o dużych problemach systemowych.
Przykład takich problemów można zaobserwować chociażby w młodych krajach Afrykańskich gdzie
przynależność do grupy plemiennej jest zdecydowanie ważniejsza niż państwowa. Należy w takich
przypadkach mówić wręcz o tym że państwowy system polityczny jest traktowany jako byt obcy,
niepotrzebny i zagrażający ich bytności. Kultura polityczna wytworzona strukturach plemiennych (gdzie
wszystkie decyzje ważne dla danego plemienia podejmowane były przez starszyznę czy też wiece
wojowników) nie przystaje do warunków współczesnego państwowego systemu politycznego. W
podobnym problemem jest sytuacja gdy w ramach jednego systemu politycznego działają różne subkultury
polityczne. W takim przypadku system najczęściej także będzie traktowany jako zewnętrzny i wrogi. Można
wymienić chociażby dwa podstawowe sposoby poradzenia sobie przez system z taką sytuacją.
Po pierwsze system może próbować nieżuci społeczeństwu jedną wspólną kulturę polityczną opartą na
nośnej idei. Na przykład może być nią nacjonalizm. Jak sądzę dobrym przykładem takiej sytuacji jest Rosja
która starając się zachować stabilność wieloetnicznego i kulturowego państwa serwuje swoim obywatelom
propagandę propaństwową i nacjonalistyczną.
W drugim przypadku system sprowadza kulturę polityczną do przestrzegania szeroko pojętego prawa
tworzonego przez system. Zachęca on zarazem obywateli do przestrzegania go szeroką paletą różnych
materialnych i niematerialnych zachęt. Ma to na celu rugować poszczególne kultury które będą istniały na
marginesie życia społeczno-politycznego.
Należy jeszcze zwrócić uwagę na wpływ kultury politycznej na świadomość polityczną poszczególnych
jednostek. W literaturze wyróżnia się zasadzie trzy modelowe przypadki takich relacji.
Po pierwsze mówimy o zaściankowej kulturze politycznej. W takim przypadku o małej bądź zgoła żadnej
świadomości politycznej. Jednostka postrzega zmiany w życiu społecznym jako wynik decyzji zgoła
nieznanych decydentów ( Bóg tak chciał :) bądź też postrzega zmiany jako zgoła przypadkowe i
nieintencjonalne.
W drugim przypadku należy mówić o poddanych. Którzy będąc świadomi istnienia systemu nie
podejmują prób by na niego wpłynąć.
Ostatnim trzecim typem jest uczestnik. W tym przypadku dochodzi jeszcze jeden komponent a
mianowicie próba wpłynięcia na system i artykulacja interesów.
Na koniec chciałbym jeszcze dodać iż należy także zwrócić uwagę na to iż różne kultury mogą w różny
sposób stymulować jednostki do aktywnego uczestnictwa w systemie politycznym. Może to wynikać z
wytworzonej w wyniku procesów historycznych hierarchii wartości czy też nagród i kar za pewne działania
zapisane w danej kulturze Można tu chociażby powołać się na przykład opisany przez Putnam w
,,Demokracja w działaniu” opisujący północne i południowe Włochy. Jak twierdzi autor spore różnice
chociażby w partycypacji politycznej wynikają w dużej mierze odmiennych dziejów historycznych obu
regionów.

Almand Gabriel, Powell Bingham, Kultura Polityczna [w] Pietrasiak Małgorzata, Materiały pomocnicze do
studiowania teorii stosunków politycznych, Wydawnictwo Uniwersyteckie Łudź, Łódź, 2001

BONUS (Alina):
Kultura polityczna stanowi układ trzech składników odniesienia jednostki do systemu politycznego:

 Wiedza o polityce,
 Preferencje (orientacje) polityczne – stosunek do reżimu politycznego,
 Oceny instytucji i elit politycznych.

6. Wpływ kultury politycznej na demokrację. Sikor

Na początek tego zagadnienia chciałbym powiedzieć iż jak mi się wydaje wszystkie rozważania dotyczące
kultury politycznej a demokracji można w dużej mierze sprowadzić do jednej dość prostej konstatacji. A
mianowicie iż demokracja nie może istnieć bez lepszej bądź gorszej ale jednak kultury demokratycznej. Nie
wystarczą same zapisy prawne by system działał. Zapisy te muszą być jeszcze przez kogoś akceptowane i
przestrzegane a tego chociażby z racji samych kosztów nie da się wprowadzić odgórnie na zadzie
odgórnego rozporządzenia. Dotyczy to zarówno elit politycznych jak i poszczególnych obywateli. Bowiem
bez podstawowego konsensusu i zaufania między elitami przestrzeganie takich ,,warunków gry” jak
alternacja władzy na dłuższą metę jest nie możliwe. Elity społeczne i polityczne danej wspólnoty muszą być
przekonane o wyższości demokratycznej formy rządów oraz być gotowe wcielić w życie podstawowe
podstawowe instytucje i reguły działania. Podobnie gdy obywatele nie uznają takich idei jak wspólne dobro
czy żadów prawa i nie uznają za rzecz istotną interesowanie się losami swojego kraju nigdy nie będziemy
mogli mówić o prawdziwie skonsolidowanej demokracji. Nie będzie więc można mówić o tej nazwanej
roboczo prze zemnie jakości dodanej w działaniu systemu demokratycznego. W takiej sytuacji należy raczej
spodziewać się bardzo poważnych tarć i kryzysów. Jabłoński pisze że ,,konsolidacja systemu
demokratycznego uwarunkowana jest społecznym uznaniem demokratycznych norm i procedur
funkcjonowania państwa”
Poza tym dopóki nie zaistnieje kultura demokratyczna w systemie, demokracja będzie bardzo niestabilna.
Gdyż jak wiadomo demokracja jako system jest najbardziej podatna na różnego rodzaju kryzysy. Dopóki

więc system demokratyczny będzie tylko jednym z możliwych sposobów sprawowania władzy w państwie a
nie wartością samą w sobie dopóty społeczeństwu bardzo łatwo będzie zaakceptować systemową zmianę.
Szczególnie gdy nowy ,,wynalazek” będzie się jawił temuż społeczeństwo jako zdecydowanie bardziej
stabilny i efektywny (patrz kazus Republiki Weimarskiej). Fukuyama napisał: ,,demokracja jest nie możliwa
bez ludzi, którzy wierzą w jej legitymizację, będąc jednocześnie przekonani o nieprawości dyktatury”.
Jednocześnie należy pamiętać iż kultura polityczna jest tworem labilnym na który wpływają różne procesy
społeczne (które często są niezależna od instytucji państwowych). Dlatego też państwo świadome
niepojawiających się zmian powinno odpowiednio reagować na nie. Należy chociażby tak organizować
edukacje szkolną ażeby wpajać od młodości młodym obywatelom podstawowe wartości demokratyczne. (
wiem że to brzmi dość totalitarnie ale jak by się tak nad tym trochę zastanowić to chyba każdy system
polityczny musi indoktrynować swoich obywateli bo inaczej by nie przetrwał)
Na koniec chciałbym jeszcze dodać iż jak ktoś by się chciał jakoś szczególnie rozpisać na ten temat to
może jeszcze napisać o typach kultury Almonda i Verby (nie będę ich dokładnie opisywał gdyż jestem
przekonany iż uczyniła to wyśmienicie nasza szanowna koleżanka, szefowa skryptu i postrach złych ludzi
Alina :). Dodam jednak iż warto zauważyć iż wbrew pozorom kultura partycypacyjna nie jest wcale
najlepsza dla demokracji. Ogromna partycypacja wyborcza nie jest jednoznaczna z bardzo dobrze
funkcjonującą demokracją (w mojej ulubionej Republice Weimarskiej w niektórych elekcjach frekwencja
wyborcza była bardzo duża). Sprawnie funkcjonująca demokracja potrzebuje także by wybierani przez
społeczeństwo reprezentanci cieszyli się zaufaniem a ich decyzje spotykały się z poszanowaniem i
podporządkowaniem społecznym. Dlatego też ci dwaj mili panowie stworzyli jeszcze czwartą kulturę
obywatelską która miała być swoistą operacjonalizacją zachowań politycznych społeczeństw Brytyjskiego i
Amerykańskiego (jest ona połączeniem kultury poddańczej i partycypacyjnej). Należy pamiętać iż uznanie
akurat tych demokracji za modelowe jest raczej dość subiektywną decyzją obydwu panów a więc kultura
obywatelska nie może być w prosty sposób transferowana do innych nie anglosaskich krajów.

Jabłoński Andrzej, Kultura polityczna i jej przemiany

7. Czynniki stabilizacji i zmiany wartości i norm kulturowych. Sikor

W przypadku tego zagadnienia stajemy w pewnym sensie odwiecznego problemu pierwszeństwa. Co było
pierwsze jajko czy też kura. W tym wypadku sprowadzało by się to do zagadnienia kultury i struktury.
Czy to kultura nadaje ramy dla zmian struktury czy też to struktura jako taka jest nadaj ramy dla zmian
kultury. Jak wydaje się problem ten w pewnym sensie jest i będzie jednym z odwiecznych :) zagadnień i
dlatego też mądry student powinien tylko zasygnalizować problem i zręcznie go ominąć nie zaś rzucać się
na niego. W tym miejscu dość zręczne będzie wspomnieć o ujęciu morfogenetycznym Margaret Archer.
Stawia ona tam kulturę na równi ze strukturą uznając oba za główne determinanty wpływające na
poszczególne decyzje i działania jednostek. Co więcej oba także podlegają modyfikacji w wyniku
niektórych działań jednostek. Niestety o ile można tym modelu mówić o opisanych relacjach między
podmiotowością z jednej a kulturą i strukturą z drugiej to jeśli chodzi o bezpośrednie relacje między kulturą
i strukturą to będzie już bardzo ciężko.
Jeżeli chodzi o zbiór konkretnych czynników zmiany lub stabilizacji norma kultury to muszę powiedzieć
iż nie spotkałem się z takim. Zresztą jeżeli nawet takowy istnieje to musi być on bardzo ogólny a więc w
analizie poszczególnych przypadków średnio użyteczny. Przypuszczam więc iż w tym zagadnieniu nie
chodzi o skupianiu się na tym czynniku a raczej przedstawić ogólnie różne punkty widzenia na tą kwestie
(zresztą jak się zapytałem pana profesora o to zagadnienie to dostałem krótki wykład o strukturze,
podmiotowości i partiach komunistycznych, Wiola świadkiem).
Na początek można powiedzieć o bardzo znanej wręcz klasycznej pozycji ,,Wzory Kultury” Ruth
Benedict. Ta już dość stara koncepcja ujmuje kulturę danej społeczności jako wiarę spójny i kompletny
swoisty system. Jak twierdzi ta autorka kultury ,,wybierają” spośród prawie że nieograniczonego zbioru
możliwości postępowania tylko nie które i ustawiają je w pewien logiczny układ. Dla przeciętnej jednostki
kultura jest swego rodzaju matrycą która tylko pewnego rodzaju zachowania dopuszcza resztę zaś odrzuca.
Jak twierdzi wzory kultury są tworami raczej stabilnymi a ich zmiany dokonują się raczej pod wpływem
przesuwania pewnych akcentów nie zaś jakiś generalnych rewizji.
Nie jako w opozycji do niej stoi teoria modernizacyjnej zmiany kulturowej R. Ingleharta. Twierdzi on
że kultura wynika z subiektywnej percepcji struktury społeczno-ekonomicznej. Jest ona więc swoistą
odpowiedzią na dany stan rozwoju ekonomicznego i społecznego pozwalająca jednostkom danego
społeczeństwa poruszać się w tak ukształtowanej przestrzeni. Zdaniem autora, rozwój ekonomiczny
przyczynia się do poważnych zmian w porządku wartości i przekonań społeczeństw podlegających
procesom industrializacji i post-industrializacji. Ukuł on także termin ,,postmaterializm” pod którym kryją
się wszystkie procesy jakie mają miejsce w Europie Zachodniej od lat 70 (laicyzacja, atomizacja, nowa
polityka itp.). Tak więc w tym ujęciu kultura podlega niemal ciągłym zmianom a główną determinantą
zmian jest rozwój społeczno-ekonomiczny.
Na koniec warto wspomnieć o wnioskach jakie można wyciągnąć z analizy historycznej. Chodzi tu
mianowicie o zwrócenie uwagi iż pomimo pewnych zasadniczych zmian (i to wielokrotnych) zarówno
społecznych, ekonomicznych jak i politycznych w niektórych państwach można zaobserwować stałość
pewnych bardzo podstawowych wartości i norm kulturowych. Takim namacalnym przykładem może być
chociażby Rosja gdzie pewny bardzo charakterystyczny stosunek społeczeństwa do władzy centralnej

przetrwał od czasów Carskich aż po nasze czy Niemcy gdzie szacunek dla prawa i autorytet władzy w dużej
mierze zostały niezmienione od czasów zjednoczeniowych. W tym przypadku można więc mówić o
niezmienności pewnych konstytutywnych cech danej kultury gdy inne poboczne podlegają zmianom
(Niemcy nie są już tak sztywnie zhierarchizowanym państwem zaś w Rosji dystans między władcą a
społeczeństwem uległ skróceniu). Można więc powiedzieć iż w takim podejściu kultura wykazuje cechy
zarówno zmiany jak jak i kontynuacji.

Jabłoński Andrzej, Kontynuacja i zmiana kultury politycznej jako problem w w analizie systemów
demokratycznych [w] Bokajło Wiesław (red.), Studia z teorii polityki, kultury politycznej i myśli politycznej,
Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław, 1996
Ruth Benedict, Wzory Kultury, Muza, Warszawa, 2002
Jabłoński Andrzej, Teorie kultury politycznej

8. Teoria zmiany kulturowej Margaret Archer. (Alina)

Brytyjska badaczka Margaret Archer opracowała dialektyczny i zarazem dynamiczny (uwzględniający czynnik
czasu) model relacji między podmiotowością i kulturą. W modelu tym:

 Kultura wyznacza kontekst (warunkowanie kulturowe) w jakim zachodzą działania w czasie T1

(etap pierwszy).



Warunki kulturowe (ideologia, koncepcja dobra i zła, poglądy społeczne na temat statusu
społecznego) wyłaniają się w wyniku wcześniejszych działań.



Te warunki wpływają na sposób myślenia jednostek oraz na sposób w jaki rozumieją one
swoją pozycję w odniesieniu do innych (w miejscu pracy, rodzinie, społeczeństwie).



Działania zawsze mają miejsce w ramach pewnego zespołu wcześniej istniejących warunków
kulturowych.

 W drugim etapie (w czasie T2-T3) zachodzi interakcja społeczno-kulturowa między podmiotem i

kontekstem kulturowym.



Kontekst kulturowy warunkuje/ogranicza zachowania podmiotów.



Zastany kontekst kulturowy nie jest jednak całkowicie stabilny.



Jednostki nie są więźniami zastanej kultury, lecz wykazują zdolność jej częściowej zmiany.



Grupy czy jednostki mogą podważyć normy kulturowe w drodze niezależnego myślenia,
prowadzenia kampanii, stosowania perswazji.



Często grupy interesu, które różnią się systemem wartości, ścierają się, forsując własne
poglądy.

 Trzeci etap-doskonalenie (lub odtwarzanie) kulturowe oznacza zamierzoną lub niezamierzoną

modyfikację kontekstu kulturowego (w czasie T4) przez działający podmiot.



Część grup może wywołać zmiany kulturowe, które będą zgodne z ich własnymi celami czy
wizją.



Wynikiem wcześniejszych interakcji może być również zmiana do której nie dążył żadna z
grup.

W modelu tym zwanym sekwencją morfogenetyczną, podmiot i kultura traktowane są jako

rozdzielne, stosunkowo autonomiczne sfery. Wchodzą one we wzajemne interakcje, które mogą prowadzić do

zmian kontekstu kulturowego i celów jakie stawiają sobie aktorzy polityczni. Podejście dialektyczne pozwala
uniknąć błędów jakie niesie w analizie zjawisk społecznych i politycznych jednostronnie traktowany
kolektywizm i indywidualizm metodologiczny.

ARCHER:



Umieszcza kulturę obok struktury i podmiotowości jako jedno z podstawowych pojęć meta
teoretycznych,



Głównym celem rozróżnienia między strukturą a kulturą jest uniknięcie łączenia w jedną całość całej
sfery materialnej i ideacyjnej,



Relacja między kulturą a podmiotowością przypomina relację między strukturą a podmiotowością. Te
dwie relacje mogą być podobne pod względem analitycznym, lecz są odmienne pod względem
ontologicznym.



Łączenie w jedną całość struktury i kultury byłoby tożsame z łączeniem w jedną całość sfery
materialnej z indukcyjną. Strukturę i kulturę należy więc postrzegać jako stosunkowo autonomiczne.



Istniejące teorie dotyczące znaczenia kultury łączą w jedną całość kulturę i podmiotowość, tak jak
strukturaliści i intencjonaliści łączą w jedną całość strukturę i podmiotowość.

Status KULTURY oscyluje między statusem całkowicie niezależnej zmiennej, nadrzędnej siły społecznej a

swoim skrajnym przeciwstawieństwem – redukcją kultury do roli epifenomenu (który stanowi jedynie ideacyjną
reprezentację struktury).

Bibliografia:

Marsh D., Stocker G., Teorie i metody w naukach politycznych, Kraków 2006.

Jabłoński A. W., Kultura w teorii polityki. Znaczenie kultury w analizie politologicznej. Dostęp:
http://www.politologia.wroc.pl/studenci/informacje_od_pracownikow/ajablonski/.

9. Przykłady zastosowania zmiennych kulturowych w politologii. Patrycja

Kilka informacji ogólnych o kulturze w politologii ogólnie

o

Kultura polityczna jest częścią ogólnej kultury społeczeństwa

o

Pojęcie jest różnie definiowane i badane przez dyscypliny nauk humanistycznych i społecznych

o

W podejściu kulturowym w analizie politologicznej przyjmuje się podejście holistyczne, które traktuje

kulturę określonej zbiorowości jako „fakt społeczny”, w pewnym stopniu niezależny od jednostek.

o

Podejście to zwraca uwagę na zjawisko obiektywizacji wartości i norm kulturowych, dzięki czemu pojęcie

kultury można traktować jako zmienną niezależną w procesie wyjaśniania zachowań grup narodowych i
innych.

o

Kulturze przypisuje się między innymi funkcje przechowalni tradycji, wartości, norm i obyczajów
narodowych i religijnych.

o

przydatność kultury w analizie politologicznej opiera się na założeniu, iż wartości, przekonania, oceny i
normy polityczne mają określony (chociaż trudny do precyzyjnego ustalenia) wpływ na preferencje i
zachowania polityczne członków społeczeństwa

o

W politologii głównym celem analizy kulturowej jest próba wyjaśniania czy i w jakim stopniu wartości,

przekonania i postawy polityczne podzielane w całym społeczeństwie oraz/lub w jego częściach wpływają
na preferencje i zachowania polityczne jednostek i grup i przez to pośrednio na kształt i jakość
funkcjonowania instytucji i reżimów politycznych, w szczególności demokracji.

o

Zwolennicy indywidualizmu metodologicznego w teorii polityki traktują paradygmat kulturowy jako
nieprzydatny dla wyjaśniania zachowań politycznych. Utrzymują, że działania jednostek są motywowane
przez czynniki niezależne od kontekstów kulturowych

o

Teoria modernizacji przyjmuje założenie, że zmiany preferencji życiowych, ekonomicznych i politycznych

ludności w krajach rozwijających, dokonują się pod wpływem czynnikow modernizacyjnych- dostępu do
wiedzy, nowoczesnych technologii,itp. W świetle tej teorii tożsamości narodowe są produktem

industrializacji edukacji w dziewiętnastym i dwudziestym wieku, a nie wcześniejszych procesów
etnokulturowych.

o

Ostatnie dekady dwudziestego wieku przyniosły krytyczne podejście do wyjaśniania strukturalnego.
Kultura/ kultura polityczna zaczęła być ponownie traktowana jako użyteczna zmienna (niezależna lub
pośrednicząca) w analizie politologicznej, lecz bynajmniej nie jako jedyny czynnik zmiany lub stabilności

zachowań politycznych i systemów

o

Z jednej strony badacze są zgodni, że wyjaśnienia powinny uwzględniać holistyczną naturę kategorii
kulturowych. Kategorie te odnoszą się do grup społecznych, które podzielają kolektywne wartości, normy i
znaczenia. Kultura jest czymś więcej, niż sumą indywidualnych postaw członków danej społeczności. To

jednak nie oznacza, że można w badaniach traktować ludzkie jednostki jako bezwolnie istoty

podporządkowane presjom określonej kultury

o

W interakcjach z grupą kulturową jednostki pełnią bowiem aktywne role, wywierając wpływ na
przekształcenia środowiska kulturowego w jakim żyją.

o

Kompleksowa analiza instytucji i zachowań powinna zatem brać pod uwagę wpływ wielu czynników :
kulturowych, modernizacyjnych, instytucjonalnych, historycznych

o

Kultura polityczna rozumiana jako idee, wartości, przekonania i postawy przeważające w danym

społeczeństwie wywiera wpływ na zachowania społeczne i polityczne obywateli. Wpływ ten może być
słabszy lub silniejszy, ale nie kontroluje całości ludzkich zachowań. Relacje tych zmiennych mają charakter
interakcyjny.

o

Według Almonda kultura polityczna wpływa na zachowania, struktury polityczne i jakość działania rządów,

ale ich nie determinuje. Uwarunkowania kulturowe wpływają na instytucje, zachowania i działania ludzkie,
ale działający aktorzy wywierają wpływ na elementy dominującej kultury, jak idee, przekonania i normy
społeczne

o

Wartości i normy kulturowe podlegają zmianom pod wpływem różnych czynników : interesów

materialnych, sposobu funkcjonowania instytucji itp.

Kultura jako zmienna niezależna

o

Samuel P. Huntington posłużył się pojęciem kultury w analizie i prognozie relacji między narodami
zaliczanymi do różnych cywilizacji

o

Przez pojęcie cywilizacji uczony ten rozumiał wspólnotę kulturową na najszerszej płaszczyźnie

kolektywnej tożsamości. Granice między cywilizacjami wyznaczane są przez obiektywne cechy kulturowe
jak język, historia, religia, obyczaje, rytuały, subiektywne tożsamości podzielane przez ludzi.

o

Członkowie cywilizacji są połączeni przez więzy krwi, wierzenia religijne, język, wspólne tradycje w tym
mity historyczne i religijne, przekazywane w procesach socjalizacji społecznej i politycznej z pokolenia na

pokolenie. Cywilizacje jako kategorie kulturowe różnią się między sobą językiem, tradycją i co
najważniejsze -religią.

o

Kultury definiowane w kategoriach ekskluzywnych tradycji i wartości i zbudowane na nich cywilizacje

wyznaczają ramy integracji, dezintegracji i konfliktu w skali światowej po zakończeniu zimniej wojny

o

Główna oś konfliktu politycznego w erze post-zimnowojennej przebiega w szczególności między cywilizacją
zachodnią, a konfucjanizmem i islamem

o

Huntington nie widzi możliwości wzajemnego zbliżenia między wrogo nastawionymi do siebie

cywilizacjami. Podstawowe wartości zachodniej kultury są niechętnie akceptowane w innych kręgach
kulturowych

o

Współczesne procesy polityczne i ekonomiczne, takie jak globalizacja, de-sekularyzacja, wzrost
niepewności i ryzyka, migracje, zwiększają prawdopodobieństwo potencjalnego konfliktu między

cywilizacjami

o

Krytycy teorii zderzenia cywilizacji zwracają uwagę, że Huntington definiuje cywilizacje w kategoriach
ekskluzywnych tożsamości widząc w nich zamknięte kręgi kulturowe, podczas gdy w istocie są one

wewnętrznie zróżnicowane, skłonne do absorpcji norm i wartości z zewnątrz. Zdaniem krytyków,
psychologiczne podejście do stosunków miedzy cywilizacjami lekceważy wpływ procesów dyfuzji i wymiany
kulturowej Nie dostrzega zmian zachodzących w kulturze pod wpływem rozwoju gospodarczego, edukacji,
turystki itp współcześnie obserwuje się zjawiska przenikania narodowych, lokalnych i globalnych wzorów

kulturowych określane pojęciem „glokalizacji”( Termin ten oznacza interakcje narodowych, lokalnych i
uniwersalnych wartości, stylów życia, oraz instytucji i wytwarzanie nowych jakości kulturowych.)

o

Teoria kultury politycznej wskazuje, ze idee i wartości demokratyczne nie mają samodzielnej mocy

sprawczej dopóki nie natrafią na sprzyjające warunki strukturalne wewnątrz państw wspomagane przez
otoczenie zewnętrzne.

Kultura jako zmienna zależna

o

Robert Putnam podkreśla znaczenie aktywności obywatelskiej i kapitału społecznego jako czynnika
kształtowania kultury partycypacyjnej i budowania efektywnej demokracji Pionierem tego podejścia
badawczego był Alexis de Tocqueville

o

Tradycja badań nad społeczeństwem obywatelskim i jego wpływem na instytucje polityczne
zapoczątkowana przez Tocquevilla doczekała się kontynuacji w pracach Roberta D. Putnama

o

Putnam i jego współpracownicy postanowili zbadać efektywność działania instytucji

demokratycznych w regionach Włoch w okresie dwudziestu lat istnienia nowego podziału

administracyjnego wprowadzonego w 1970 roku

o

Stwierdzili, że instytucje te funkcjonowały znacznie lepiej na Północy niż na Południu Szukając
wyjaśnienia tego zjawiska przyjęli hipotezę, że główną przyczyną mogły być różnice społeczno-
kulturowe między północnymi i południowymi regionami Italii

o

Jako centralny element analizy przyjęto wskaźnik obecności społeczeństwa obywatelskiego
mierzony między innymi uczestnictwem w stowarzyszeniach, partycypacją wyborczą i
czytelnictwem prasy. Badania wykazały, że współczynniki rozwoju społeczeństwa obywatelskiego

w południowych regionach były wyraźnie niższe niż w północnych.

o

Badania Putnama nad funkcjonowaniem demokracji w północnych i południowych regionach Włoch
potwierdziły empirycznie tezę Tocquevilla, że efektywność instytucji demokratycznych zależy od

społeczno-kulturowego kontekstu w jakim się one znajdują

Kultura jako zmienna pośrednicząca

o

Punktem wyjścia Ronalda Ingleharta w jego badaniach mających na celu wyjaśnienie mechanizmu

(ewolucyjnej) zmiany politycznej była hipoteza, że zmiany wartości kulturowych przeważających w
społeczeństwie dokonują się pod wpływem przemian struktur ekonomicznych

o

Zdaniem badacza, wartości i aspiracje życiowe ludzi ulegają zmianie w długich okresach czasu jako
następstwo ewolucyjnego rozwoju społeczno-ekonomicznego

o

W dłuższych okresach czasu mamy do czynienia z następującym syndromem zmian :

1. Dominujące w społeczeństwie orientacje i wartości odzwierciedlają panujące warunki

egzystencji materialnej

2. Jeśli te warunki egzystencjalne ulegają zmianie to prawdopodobnie zmianie ulegną

orientacje i wartości panującej kultury społecznej i politycznej w kierunku większego

poczucia wpływu na własne życie, możliwości wyboru i wyrażania indywidualności

3. To z kolei sprawia, że członkowie społeczeństwa zaczynają przejawiać aspiracje do

partycypacji politycznej

o

Zmiany o których mowa powyżej nie działają w sposób deterministyczny. Są one zapośredniczone przez
tradycje kulturowe różnych społeczeństw, mogą zmieniać kierunek

o

Inglehart stwierdził że, istnieją dwie kolejno następujące po sobie fazy rozwoju każdego
społeczeństwa : industrialna i postindustrialna.

o

Towarzyszą im dwa etapy przemian wartości społecznych i politycznych W pierwszym etapie zmiana
kulturowa oznacza sekularyzację autorytetu, w drugim emancypację od autorytetu

o

Powstanie społeczeństwa industrialnego przynosi w sferze kulturowej sekularyzację i racjonalizację
wartości społecznych. W wymiarze kultury politycznej etap ten tworzy warunki instytucjonalne dla

partycypacji politycznej, ale aktywność ta jest kontrolowana przez elity

o

W drugim, post-industrialnym etapie modernizacji wyłania się kultura post-materialistyczna oparta
na wartościach indywidualnej autonomii i samo-ekspresji, uwolniona od biurokratycznych

zależności.

o

W sferze kultury politycznej wartości ekspresji /indywidualizmu/ autonomii implikują większą

skłonność do wyrażania protestu, mniejsze zaufanie do instytucji systemu politycznego, większe
zainteresowanie autentyczną partycypacją polityczną., powstają nowe ruchy społeczne, nowe

ideologie

o

Sprawia to, że instytucje polityczne podlegają silniejszej oddolnej kontroli i społecznej presji w
kierunku większej demokratyzacji