Z aktami terroru mamy na świecie do czynienia praktycznie codziennie - od zdarzeń lokalnych po terroryzm międzynarodowy. Samo słowo terror pochodzi z łaciny i oznacza strach, grozę.

Terroryzm można sformułować jako użycie siły lub przemocy przeciwko osobom lub własności z pogwałceniem prawa, w celu zastraszenia, wymuszenia okupu lub osiągnięcia zysków politycznych.

Z reguły jest to działalność ugrupowań ekstremistycznych, które za pomocą zabójstw, grożenia śmiercią, mordów politycznych, porywania zakładników, uprowadzeń samolotów i innymi metodami potępianymi przez społeczność międzynarodową usiłuj ą zwrócić uwagę opinii publicznej na wysuwane przez siebie hasła lub wymusić na rządach państw określone ustępstwa albo świadczenia na swoją korzyść.

Od najbardziej zamierzchłych czasów, od zarania dziejów człowieka jego historia pełna była przemocy. Zabójstwa, zamachy, skrytobójstwa, przewroty - wiele najrozmaitszych form takiego działania przewinęło się przez nasze dzieje. Trudno jednak uznać istnienie zjawiska terroryzmu przed XIX stuleciem. Znaczenie tego słowa nie jest w pełni adekwatne do zamierzchłych czasów, na przykład średniowiecza, kiedy to przemoc była „na porządku dziennym". Akty przemocy, które faktycznie można by zaliczyć do działań terrorystycznych, bardzo trudno jest odseparować od innych, podobnych działań, a często przechodzą one płynnie jedne w drugie.

Mimo to można podać historyczne przykłady różnych grup oraz wykonanych przez nie aktów, które na pewno zasłużyły na miano „terrorystycznych". Pierwszym z owych przykładów mogą być zeloci (sykariusze). Owa sekta żydowskich radykałów walczyła w latach 66.-73. o wyzwolenie Palestyny spod okupacji rzymskiej. Posługiwali się oni terrorem w sposób systematyczny, dążąc w ten sposób do wyzwolenia swego kraju .

Prawie dokładnie tysiąc lat później w rym samym regionie pojawiła się sekta assasynów (ang. assassin - (...) osoba, która zabija lub próbuje zabić przemocą z motywów politycznych lub religijnych, często w zdradziecki sposób... - czyż nie jest to kwintesencja terroryzmu?). Posiadali oni trzy bardzo ważne cechy, charakterystyczne dla klasycznej organizacji terrorystycznej. Pierwszą z nich była zwarta, zawiązana na stałe struktura konspiracyjna. Drugą cechą było stosowanie terroryzmu jako głównej metody walki zbrojnej; była to stała, regularna i skoordynowana działalność. Trzecia-to fakt, że wszystkie dokonane przez assasynów morderstwa miały głębokie podłoże ideologiczne. Owa szyicka sekta prowadziła w wiekach XI, XII, i XIII walkę, która zmierzała do odparcia wojsk krzyżowców.

Te dwa przykłady to właściwie dwa jedyne „prawdziwe" przypadki, gdy organizacje, czy też raczej w tym przypadku - sekty, stosowały terroryzm w bardzo odległych nam czasach. Na tych dwóch przypadkach kończy się właściwie stosowanie terroryzmu w czasach społeczeństwa agrarnego. W sensie politycznym pojęcie 'terroru' pojawiło się pierwszy raz pod koniec wieku XVIII i odnosiło się głównie do szalejącej w owym czasie dyktatury jakobińskiej we Francji. Od tamtego czasu można już mówić o zaczątkach terroryzmu w społeczeństwie industrialnym. Złożył się na to kształtujący się właśnie „miejski" charakter cywilizacji, zmuszający do urbanizacji walki, jak też postępujący wciąż wzrost znaczenia opinii publicznej. Wraz z nadejściem oświecenia po­jawiło się wiele najróżniejszych tajnych stowarzyszeń, z których część organizowała spiski polityczne. Motywacja tych organizacji była wówczas niepodległościowa, i działo się tak przez trzy pierwsze ćwierćwiecza wieku XIX, szczególnie we Włoszech, Francji, Niemczech, Serbii i Irlandii.

Wraz z rozwojem kapitalizmu pojawił się także opór, który przyjął postać terroru ekonomicznego. Organizacje robotnicze i proletariackie za pomocą wszelkich dostępnych środków starały się walczyć o swe prawa. Terroryzmem posługiwała się także skrajna prawica; nie można również zapomnieć o aktach terroryzmu, w którym kierowano się pobudkami religijnymi, jak też o przemocy stosowanej po wojnie secesyjnej w USA przez organizacje rasistowskie (na przykład Ku-Klux-Klan) .

Ostatnie ćwierćwiecze XIX wieku aż do początku I wojny światowej można uznać za okres głębokiej transformacji terroryzmu. W owym czasie nurt republikański ustąpił miejsca anarchizmowi, a właśnie dla anarchistów terroryzm był głównym środkiem walki. W ostatnim dziesięcioleciu wieku XIX i w pierwszych latach XX wieku w Europie znacznie zwiększyła się liczba zamachów i morderstw politycznych. Ich ofiarami były głównie głowy państw i szefowie rzą­dów (na przykład zabójstwo prezydenta USA McKinleya w roku 1901, prezydenta Francji Caraota w roku 1894, czy też cesarzowej austriackiej Elżbiety w roku 1898), ale także przemysłowcy, przedstawiciele burżuazji i zwykły tłum. Metodami terrorystycznymi stosowanymi przez anarchistów posługiwali się również w tym okresie przedstawiciele socjaldemokratycznego ruchu robotniczego (m.in. Polska Partia Socjalistyczna-Frakcja Rewolucyjna od roku 1905). W Rosji na tym gruncie narodzili się „narodnicy" (Ziemia i Wola-1862 rok, Narodnaja Wola -1879 rok), a po ich rozbiciu „eserowcy" (Partia Socjalistów Rewolucjonistów-1900rok). Natomiast terroryzm „czysto" narodowowyzwoleńczy pojawił się wtedy w Irlandii - w roku 1858 powstało Irlandzkie Bractwo Republikańskie, przekształcone następnie w Irlandzką Armię Republikańską (IRA); w odpowiedzi na akty terroru protestanccy unioniści założyli w roku 1913 Organizację Ochotnicy Ulsterscy, a katolicy - w tym samym roku - Ochotników Irlandzkich.

Owe czasy były wyjątkowo niespokojne także dla Bałkanów; powstało tam bardzo wiele różnych organizacji stosujących terroryzm. Najbardziej znanymi z nich były organizacje macedońskie (Wewnętrzna Macedońską Rewolucyjna Organizacja), serbskie (Czarna Ręka i Zjednoczenie lub Śmierć). Jednak największe rozmiary terroryzm narodowowyzwoleńczy przybrał w Indiach. Członkowie organizacji, nawiązujących także do kultu bogini Kali (element religijny), syste­matycznie stosowali terroryzm, próbując zadać Brytyjczykom jak największe straty i zmusić ich do opuszczenia tego kraju. W omawianym okresie skrajna prawica stosunkowo rzadko angażowała się w terroryzm; wyjątkami były tylko pewne grupy rosyjskie (Związek Narodu Rosyjskiego i Czarna Sotnia), polskie (głównie endecja) i francuskie (m.in. Liga Patriotów czy też Liga Ojczyzny Francuskiej).

Następnym ważnym okresem w historii terroryzmu było dwudziestolecie międzywojenne. W okresie tym charakter terroryzmu międzynarodowego znacznie się zmienił. Najważniejszą zauważalną zmianą wydaje się zmniejszenie aktywności terroryzmu lewicowego, tzn. mniejszą rolę zaczynają odgrywać anarchiści, a większą - odrzucający w zasadzie terroryzm ruch komunistyczny. Działania anarchistów nie ustały jednak całkowicie, przeciwnie - wciąż stanowili oni dużą siłę, szczególnie w Hiszpanii, gdzie działali aktywnie przez cały okres międzywojenny, w Rosji w czasie bezpośrednio następującym po dwóch rewolucjach (rok 1917), a także w Stanach Zjednoczonych. Oprócz tego fala zamachów anarchistycznych przeszła w latach dwudziestych przez Włochy, Francję i Japonię.

Terroryzmem posługiwali się też, choć w mniejszym stopniu, komuniści. Działania takie przeprowadzano między innymi w Jugosławii i Bułgarii, jednak największą siłę pod tym względem stanowili komuniści niemieccy (Związek Czerwonych Bojowników Frontowych i Bojowy Związek przeciw Faszyzmowi), którzy występowali zarówno przeciw rządowi socjaldemokratycznemu, jak i przeciw nazistom. Terroryzmem posługiwali się też w latach dwudziestych i trzydziestych polscy komuniści z KPRP. Natomiast przykładem antykomunistycznego terroru lewicy może być tzw. PPS - dawna Frakcja Rewolucyjna. Należy również wspomnieć o eserowcach, którzy reaktywowali w roku 1918 swoją organizację bojową. Podobny terror stosowali członkowie Amerykańskiego Rewolucyjnego Ruchu Ludowego w Peru i Armii Liberalno - Konstytucjonalistycznej w Meksyku. Zdarzały się też akty terrorystyczne skierowane przeciwko faszyzmowi, dokonywane przez komu­nistów włoskich i niemieckich.

Niewątpliwie jednak w owym okresie główną rolę odgrywały działania członków faszystowskiej i nacjonalistycznej prawicy. Przyczynami zwiększenia się liczby stosowanych przez nich aktów terrorystycznych był wzrost tendencji nacjonalistycznych po I wojnie światowej oraz rozwój ruchu faszystowskiego, uznającego terror za podstawowe narzędzie prowadzonej walki, jednak był to głównie jawny terror bojówkarski. „Biały", prawicowy terror został zapoczątkowany w Rosji (organizacje białogwardyjskie); również w Niemczech, tuż po wojnie, powstało wiele sądów kapturowych. Natomiast bojówki hitlerowskie od początku lat trzydziestych stosowały terror indywidualny i bojów-karski, który po przejęciu władzy przez Hitlera przerodził się w terror masowy. W tym też okresie działania owych bojówek przeniosły się za granicę, m.in. do Austrii i Polski. Silne ugrupowania faszystowskie istniały wówczas także w Rumunii (Żelazna Gwardia -zamachy na ważne osobistości, walka ze związkami zawodowymi, ludnością żydowską, itp.) i we Francji (Tajny Komitet Akcji Rewolucyjnej - m.in. zamachy bombowe i akty sabotażu, utrudniające pomoc republikańskiej Hiszpanii). Natomiast Falanga Hiszpańska siała w swoim kraju strach, który doprowadził w końcu do wybuchu rebelii generała Franco. Kulminacją terroru ultraprawicy w Polsce było zamordowanie prezydenta Gabriela Narutowicza; nieco później, po przewrocie majowym, bojówki piłsudczyków dokonywały pojedynczych aktów przemocy, jednak systematy­czną, zorganizowaną działalność terrorystyczną wprowadziła ONR-Falanga, zwalczająca Żydów i lewicę. W Azji i obu Amerykach uaktywniły się działania terrorystyczne prawicy. Najlepszym tego przykładem były: Japonia, Chiny, Argentyna, Chile, Meksyk i Kuba, nie można też zapomnieć o Stanach Zjednoczonych, gdzie Ku-Klux-Klan rozszerzył krąg swej nienawiści na katolików i Żydów.

Okres międzywojenny to także bardzo duży rozwój terroryzmu narodowościowego. Macedońska organizacja WMRO stała się ogromną siłą, a celem jej zamachów byli głównie komuniści. Po jej rozbiciu przez rząd bułgarski w latach trzydziestych jej członkowie zasilili ruch ustaszy - Chorwacką Rewolucyjną Organizację Powstańczą, której specjalnością były zamachy bombowe (w końcu, w roku 1934 z ich rąk ginie król Aleksander I). Silny był też nacjonalizm ukraiński. W roku 1920 powstaje organizacja Wola, która w tym samym roku łączy się z Ukraińską Wojskową Organizacją (UWO), prowadzącą ożywioną działalność dywersyjną; to ona przeprowadza zamach na Naczelnika Piłsudskiego. W roku 1929 z połączenia UWO i Legii Ukraińskich Nacjonalistów powstaje Organizacja Ukraińskich Nacjonalistów (OUN). Nasila ona akcje terrory styczno-sabotażowe w Polsce i w ZSRR zamordowanie ministra Pierackiego), jednak pod koniec lat trzydziestych zostaje rozbita. Bardzo aktywnie działania prowadzili także Irlandczycy; podczas powstania wielkanocnego w roku 1916 różne ich frakcje połączyły się w IRA. Po proklamowaniu niepodległości w roku 1919 zaczął się okres walki partyzanckiej, ale połowiczne zwycięstwo - traktat z grudnia 1921 roku -podzieliło IRA i wybuchła wojna domowa. W roku 1923 IRA zaprzestała walki, ale bynajmniej nie złożyła broni - dalej dokonywano zamachów, których nie przerwała ani delegalizacja, ani rozłam w IRA w połowie lat trzydziestych. Również w Egipcie i w Indiach miejscowa ludność prowadziła metodami terrorystycznymi walkę z brytyjskim protektoratem, tak samo jak Narodowa Partia Wietnamu walczyła z Francuzami, a na Filipinach muzułmańscy Morro (Maurowie) toczyli bój z hiszpańskimi, a potem amerykańskimi kolonizatorami.

II wojna światowa wywarła bardzo duży wpływ na rozwój terroryzmu. Reżim stosowany przez okupantów zmuszał podbite narody do aktywnej obrony, a metody tej obrony były często terrorystyczne. W całej Europie, w wielu krajach, powstawały organizacje ruchu oporu o różnej orientacji politycznej. Akty terroru nie były wymierzone tylko w hitlerowski aparat państwowy, jego siłę żywą i infrastrukturę czy też konfidentów i zdrajców; toczyły się też bratobójcze walki wewnętrzne pomiędzy różnymi grupami o odmiennych poglądach politycznych. Terroryzm owego okresu opierał się głównie na zamachach bombowych i morderstwach ważnych osobistości, żołnierzy i współpracowników hitlerowców, na niszczeniu infrastruktury i sprzętu przez nich uży­wanego. Największy ruch oporu rozwinął się w Polsce (najlepszym przykładem może być Związek Walki Zbrojnej, Armia Krajowa, Armia Ludowa, Gwardia Ludowa), następnie w ZSRR, Francji, Jugosławii, Holandii i Grecji. Należy też wspomnieć o terrorystach faszystowskich działających w krajach koalicji, jak np. w Południowej Afryce, USA czy w Estonii. Terrorem indywidualnym, jako uzupełnienie terroru masowego, posługiwali się też sami hitlerowscy okupanci i kolaboranci -szczególnie na Zachodzie Europy, gdzie starali się zachować pozory praworządności („szwadrony śmierci" i sądy kapturowe), ale niekiedy też na Wschodzie, co wynikało z rywalizacji różnych ośrodków władzy okupacyjnej. Pod koniec wojny Niemcy zaczęli tworzyć podziemną nazistowską organizację terrorystyczną Wehrwolf, która miała działać na zapleczu alianckich armii, jednak niedługo po wojnie ruch ten został rozbity, nie odniósłszy większych sukcesów. Prohitlerowskie oblicze miał również terroryzm wielu organizacji narodowowyzwoleńczych, jak np. egipskiej Organizacji Wolnych Oficerów założonej przez Nasera i Sadata, która dokonała wielu zamachów na Brytyjczyków, czy też działania prowadzone przez Irlandzką Armię Republikańską. Już w po­czątkach roku 1939 IRA zaczęła swą nową kampanię terroru, która została jednak szybko ukrócona przez połączone siły Londynu i Dublina - Irlandczykom nie pomogły nawet kontakty z III Rzeszą zawiesiły one anty brytyjskie działania, chcąc wspierać Brytyjczyków w walce ze wspólnym przeciwnikiem i licząc na wynagrodzenie za swą lojalność. Kiedy losy wojny zaczęły się układać wyraźnie na korzyść aliantów Żydzi wznowili rewoltę - tylko w taki sposób mogli coś osiągnąć. Ich działania (np. wysadzenie hotelu „King David" w roku 1946) odniosły sukces -brytyjska opinia publiczna nie mogła już tego znieść, w rezultacie Wielka Brytania zrzekła się swego mandatu w Palestynie i 15 maja 1948 roku proklamowano utworzenie państwa Izrael. W Palestynie także Arabowie przez cały ten okres prowadzili antybrytyjskie i antyżydowskie działania terrorystyczne (Al-Futuwa), choć na mniejszą skalę. Zintensyfikowały się one dopiero po przegranej przez Arabów wojnie z roku 1948, kiedy to powstała Al-Dżihad al-Mukaddas (m.in. zabójstwo króla Jordanii Ibn Husseina), jak też inne grupy, działające także w Egipcie. Rewolta Irgunu stanowiła przykład dla innych anty kolonialnych zrywów. Na Cyprze EOKA (Cypryjska Organizacja Wyzwolenia Narodowego) i w Algierii FLN (Front Wyzwolenia Narodowego) zaczęły na początku lat pięćdziesiątych swą kampanię grozy. Chociaż EOKA nie zrealizowała w pełni swego celu - przyłączenia Cypru do Grecji - to Cypr uzyskał w roku 1959 niepodległość, i wtedy grupa ta zaprzestała działalności. Natomiast rewolta FLN została krwawo zdławiona w roku 1957, co nie zmienia faktu, że ceną, jaką Francuzi za to zapłacili, była klęska polityczna, a to doprowadziło do ich wycofania się z Algierii i przyznania jej niepodległości pięć lat później.

W owym okresie terroryzm narodowowyzwoleńczy stosowały też niewielkie ugrupowania marokańskie, kenijskie, rodezyjskie i portorykańskie. Także w latach pięćdziesiątych zaczynają się pojawiać pierwsze przypadki terroryzmu islamskiego - w Iranie Fedayen Islam (Bojownicy Islamu) i w Indonezji Darul Islam (Państwo Islamskie) dokonują zamachów na władze swoich krajów. Jednakże największą i najprężniejszą organizacją islamską byli wówczas Bracia Muzułmańscy. To religijne stowarzyszenie, powstałe już w roku 1928, obejmowało swym zasięgiem wszystkie muzułmańskie kraje i liczyło niemalże milion członków. Wchodząca w jej skład Sekcja Specjalna (Al-Nizam al-Chass) za pomocą terroru urzeczywistniała program ustanowienia islamskiej teokracji. Bractwo, działające głównie w Egipcie, zaczęło też zwalczać rząd Nasera, gdy okazało się, że nie zamierza on realizować koranicznego ideału ustrojowego, jednak w połowie lat pięćdziesiątych egipskie siły bezpieczeństwa zmiażdżyły Bractwo; ponownie odrodzone w latach sześćdziesiątych, znowu zostało rozbite. W Indiach islamscy fanatycy, domagający się przyłączenia Kaszmiru do Pakistanu, zabili dwóch pierwszych przywódców tego państwa, natomiast Hindusi w roku 1948 zamordowali M. Gandhiego. Religijni ekstremiści działali także w Birmie, na Cejlonie, w Wietnamie i Japonii. Jakkolwiek akty terroru dokonywane przez lewicę były wtedy rzadkością, to czas ten był na całym świecie obfity w ataki skrajnej prawicy. Wiele z owych aktów terroru było niejako kontynuacją działań z okresu II wojny światowej - taki właśnie charakter miała działalność zbrojnych antykomunistycznych organizacji w Europie Środkowowschodniej, m.in. w Polsce (np. Wolność i Niezawisłość), Czechosłowacji, Rumunii, Jugosławii, Estonii, Litwie, Ukrainie i na Węgrzech. Podobny, antykomunistyczny i antyliberalny, charakter miał też terroryzm w Europie Zachodniej. W Niemczech, Austrii i Francji byli to wciąż zagorzali faszyści czy kolaboranci. We Włoszech i w Grecji akty te miały zdecydowanie antykomunistyczne nastawienie. Największą sławę spośród wszystkich owych faszyzujących organizacji zdobyła OAS (Organisation L'Armee Secrete - Tajna Organizacja Wojskowa), powstała w roku 1960, po algierskim puczu, z kilku pomniejszych organizacji prawicowych, walcząca przeciw polityce de Gaulle'a w Algierii. Rozpętała we Francji wielką kampanię terroru (m.in. zamach na de Gaulle'a), jednak została rozbita w połowie lat sześćdziesiątych. Terror skrajnej prawicy nie ominął Ameryki Łacińskiej - Kolumbii, Brazylii, Wenezueli, Argentyny i Kuby, jak i Stanów Zjednoczonych. Trzeba też wspomnieć o terroryzmie narodowowyzwoleńczym, stosowanym wtedy przez Front Wyzwolenia Quebecu w Kanadzie i Irlandzką Armię Republikańską w Irlandii.

Ostatnia era w historii terroryzmu, to znaczy era nowoczesnego, międzynarodowego terroryzmu, zaczęła się w drugiej połowie lat sześćdziesiątych. - 22 lipca 1968 roku. Wtedy to Pale­styńczycy z Ludowego Frontu Wyzwolenia Palestyny (LFWP) porwali samolot izraelskich linii El Al. Co prawda, samoloty porywano już wcześniej, ale ten akt terroru różnił się od pozostałych - żądania porywaczy dotyczyły zwolnienia więzionych w Izraelu palestyńskich terrorystów (a nie - jak często wcześniej - zawrócenia samolotu z wyznaczonej trasy) w zamian za zwolnienie zakładników, poza tym samolot nie był wybrany przypadkowo - izraelska linia lotnicza była niejako symbolem państwa Izrael. Terroryści zmusili rząd tego państwa do bezpośredniego kontaktowania się z nimi oraz ze swoją organizacją. Wtedy też terroryści odkryli, jak ważny jest dla nich rozgłos w mediach. Po raz pierwszy członkowie organizacji terrorystycznych zaczęli podróżować regularnie z kraju do kraju, aby dokonać zamachu, zaczęli też brać na cel osoby cywilne z krajów w ogóle niezwiązanych z ich sprawą. Wszystkie te zmiany ułatwił postęp technologiczny - umożliwiał on szybkie i łatwe przemieszczanie się po całym świecie (a co za tym idzie - paradoksalnie-większą podatność na ataki terrorystyczne), jak też rozwój me­diów, które zaczęły być wszędzie obecne i mogły natychmiast przekazywać informacje .

W owym czasie do najbardziej aktywnych należały grupy palestyńskie, wchodzące w skład Organizacji Wyzwolenia Palestyny (OWP). Szczególnie głośną akcją jednej z nich - Czarnego Września - było zamordowanie sportowców izraelskich podczas Igrzysk Olimpijskich w Monachium w roku 1972; dokonały też wielu porwań samolotów, zabójstw i zamachów. Działały one zarówno w Izraelu, jak i w innych krajach - wyraźna stała się wówczas internacjonalizacja terroryzmu. Palestyńczycy stanowili wzór dla podobnych organizacji; zresztą OWP przeszkoliła w swych obozach szkoleniowych co najmniej czterdzieści różnych grup terrorystycznych z rozmaitych regionów świata. Za przykładem OWP powstały dwie ormiańskie organizacje - Ormiańska Tajna Armia Wyzwolenia Armenii i Oddziały Zadośćuczynienia za Ludobójstwo Ormian, przeprowadzające swoje działania przeciwko Turkom; na nich też wzorowała się Organizacja Wolnych Molukańczyków w Holandii (porwanie pociągu i opanowanie szkoły - w obu przypadkach wzięcie zakładników; akcje zakończyły się opanowaniem sytuacji przez jednostki antyterrorystyczne).

W Europie terroryzm także rozwijał się bardzo intensywnie. W roku 1970 w Niemczech powstała studencko-lewicowa RAF (Rote Armee Fraktion - Frakcja Czerwonej Armii), mająca na swym koncie porwania, morderstwa i zamachy bombowe. Grupa ta współpracowała często z palestyńskimi terrorystami, chociażby podczas opanowania konferencji krajów OPEC w Wiedniu czy też porwania samolotów do Entebbe w Ugandzie w roku 1976 i do Somalii w roku 1977 . Przytłumiona aresztowaniami i pozbawiona wsparcia Stasi na początku lat dziewięćdziesiątych, RAF przeszła w stan uśpienia, by w roku 1998 zakończyć swoją działalność. Na niewielką skalę miał też miejsce w Niemczech trwający do dziś terroryzm ultraprawicy, głównie neofaszystowski.

We Włoszech natomiast zdecydowanie rozwinął się terroryzm lewicowy - w odpowiedzi na także silny terroryzm prawicy. Lewicę reprezentowały głównie najbardziej znane Czerwone Brygady (Brigate Rosse), będące bojówkami Lewicy Proletariackiej, założone w roku 1970, działające bardzo aktywnie (głównie zamachy bombowe, zabójstwa, porwania - na przykład bardzo spektakularne uprowadzenie i zamordowanie polityka Aldo Moro) do połowy lat osiemdziesiątych, kiedy to zostały rozbite przez siły bezpieczeństwa. Prawicowy terroryzm - to działania bardzo wielu silnych grup, np. Avanguardia Nazionale, Ordine Nuovo (Nowy Ład), jak też grup faszystowskich: Movimiento di Azione Rivoluzionara (Ruch Akcji Rewolucyjnej), Rosa di-Venti (Róża Wiatrów), Sąuadre d'Azione Mussolini (Oddziały Akcji Mussoliniego), Nuclei Armati Rivoluzionań (Zbrojne Komórki Rewolucyjne); również i te organizacje zostały zlikwidowane. W okresie późniejszym coraz więcej zaczął zyskiwać na znaczeniu włoski terroryzm mafijny.

We Francji również istniał terroryzm prawicowy - zarówno faszystowski Occident i Federacja Europejskiej Akcji Narodowej, gaullistowskie bojówki (Komitety Obrony Republiki i Służba Akcji Obywatelskiej), jak i wiele innych, pomniejszych grup. Lewacy także dawali o sobie znać -chociażby Lewica Proletariacka, Grupa Internacjonalistycznej Akcji Rewolucyjnej i Zbrojne Komórki na Rzecz Autonomii Ludowej. Pod koniec lat siedemdziesiątych dwie ostatnie z wymienionych organizacji połączyły swe siły, tworząc słynną Organisation Action Directe (Organizacja Akcji Bezpośredniej), która dokonała wielu krwawych aktów terroru; wyniszczona aresztowaniami w drugiej połowie lat osiemdziesiątych, nie podniosła się już z upadku. Francję trapiły także problemy w postaci separatystycznej działalności mniejszości etnicznych. Najbardziej aktywni byli terroryści korsykańscy (Front Wyzwolenia Narodowego Korsyki), bretońscy (Front Wyzwolenia Bretanii), jak też pomniejsze grupy żydowskie, korsykańskie, alzackie, baskijskie i sabaudzkie. W ostatnich latach ogromnym problemem stał się terroryzm importowany - do Francji przenieśli swoje działania bardzo aktywni islamscy fundamentaliści algierscy (Zbrojna Grupa Islamska -zamachy bombowe, porwania samolotów).

W Wielkiej Brytanii szalała wciąż katolicka IRA, protestanckie Stowarzyszenie Obrony Ulsteru (UDA), Ulsterskie Siły Ochotnicze (UVF) i wiele mniejszych grup. W Hiszpanii swe działania zaktywizowała, powstała jeszcze w roku 1959, Euzkadi Ta Azkatasuna (Baskonia i Wolność), mająca na swym koncie wiele spektakularnych morderstw i zamachów (m.in. zabójstwo premiera admirała Carrero Branco), a także grupy lewackie i faszystowskie. Terroryzm lewacki tli się rów­nież w Portugalii i Grecji. W Turcji, oprócz lewicowców (np. Devrimci Soi), terroryzmem posługują się też prawicowcy (np. faszystowskie Szare Wilki), fundamentaliści islamscy (Hizbullah i Dżihad Islamski), jak też mniejszości etniczne (Kurdowie - Partia Pracujących Kurdystanu i Ormianie). W Jugosławii działały separatystyczne grupy reprezentujące wszystkie narodowości tego państwa, lecz największe zagrożenie stanowili chorwaccy ustasze i serbscy czernicy. Po rozpadzie Jugosławii, podczas wojny, która po tym nastąpiła, wszystkie strony konfli­ktu stosowały terroryzm przy pomocy różnych grup ekstremistycznych. W latach dziewięćdziesiątych powstała też albańska UCK - Wyzwoleńcza Armia Kosowa (Ushtria Clirimtare E Kosoves), dążąca do wyzwolenia prowincji Kosowo spod władzy serbskiej (udało się to dzięki wsparciu NATO, jednak UCK dalej prowadzi działania terrorystyczne, w Nowej Jugosławii i Macedonii, mające na celu stworzenie Wielkiej Albanii). Pozostałe europejskie państwa bloku wschodniego przed jego rozpadem miały natomiast problemy z opozycją, która niekiedy metodami terrorystycznymi walczyła z władzą komunistyczną. Po rozpadzie bloku wschodniego w owych krajach nie było aktów terroryzmu, oprócz niewiele znaczących aktów przemocy ze strony roz­maitych ugrupowań komunistycznych i nacjonalistycznych. W Rosji i byłych środkowoazjatyckich republikach ZSRR uaktywnili się jednak fundamentaliści islamscy, a najbardziej spektakularne akcje przeprowadzili terroryści czeczeńscy.

Także w wielu innych państwach Ameryki, Europy i Afryki, a szczególnie w regionie Bliskiego Wschodu, aktywne pozostawały różnorakie islamskie grupy terrorystyczne.

Oprócz nich w owym okresie działały również w państwach Ameryki Południowej i Środkowej lewackie grupy partyzantki miejskiej (Al-faro Vive, Carajo; kolumbijski Ruch 19 Kwietnia, urugwajska Tupamaros, peruwiańskie Tupac Amaru i Sendero Luminoso) oraz różne organizacje prawicowe (Alianca Brasileira Anticomunista; Argentine Antycommunist Alliance, itp.). Swoistym ewenementem w historii terroryzmu jest postać Wenezuelczyka Carlosa, terrorysty do wynajęcia, działającego wraz ze swą grupą na całym świecie.

W Stanach Zjednoczonych działały grupy prawicowe (m.in. ochotnicze milicje obywatelskie i KKK), organizacje czarnych muzułmanów(np. Czarne Pantery), mniejszości etniczne, grupy ekologiczne, grupy lewicowe, jak na przykład Weatherman itp.

Azja także nie ustrzegła się tej plagi. Działania prowadziły tam m.in.: Filipińska Nowa Armia Ludowa, Japońska Czerwona Armia, Tybetańczycy i Ujgurowie w Chinach, w Indiach -ugrupowania narodowowyzwoleńcze, wywodzące się z Kaszmiru (podobna sytuacja występuje w Pakistanie), stanów północno-wschodnich i z Pendżabu, oraz wiele organizacji zarówno lewicowych, jak i prawicowych; oprócz tego w Indonezji szerzył się terror molukańskich, iriańskich i timorskich grup narodowowyzwoleńczych, tak samo jak Czerwonych Khmerów w Kambodży^. W Afryce duże problemy miała Republika Południowej Afryki - uciskana czarna większość utworzyła Afrykański Kongres Narodowy, Inkatha i wiele innych organizacji; również biała mniejszość tworzyła grupy rasistowskie. Ponadto w bardzo wielu krajach afrykańskich rywalizowały z sobą przeróżne grupy lewicowe i prawicowe, często też grupy plemienne .

Terroryzm religijny także miał bardzo wielu zwolenników. W latach dziewięćdziesiątych zanotowano ogromny wzrost liczby grup terrorystycznych o religijnym charakterze czy motywacjach. W ostatnim okresie terroryzm religijny przyćmiewa wręcz akty terrorystyczne po­wodowane innymi motywacjami, zwiększa się liczba aktów przemocy i liczba ofiar. Oprócz terroryzmu islamskiego, mamy także do czynienia z żydowskim (np. Kahane) lub z działaniami białych chrześcijańskich suprematystów w Ameryce (m.in. wysadzenie budynku biura federalnego w Okłahoma City w roku 1995). Inną sprawą są różnorakie kulty, jak chociażby japońska sekta Aum Shinrikyo (m.in. zaatakowanie tokijskiego metra sarinem w roku 1995), a fanatycy religijni sięgają po coraz skuteczniejsze środki walki. 11 września 2001 roku przez organizację Al-Qa'ida
zamachy na Word Trade Center i Pentagon w Stanach Zjednoczonych. Te najkrwawsze, jak
dotąd, ataki można uznać za rozpoczęcie całkiem nowej ery w historii terroryzmu - ery terroryzmu
masowego rażenia.

6

---