Zasady udzielania pierwszej pomocy poszkodowanym
Najważniejszym elementem postępowania w razie wypadku jest odpowiednie udzielenie pierwszej pomocy poszkodowanemu, umożliwiające przetrwanie trudnego, a często niebezpiecznego czasu do chwili, w której będzie on poddany fachowej opiece lekarskiej. Niewłaściwe bowiem udzielenie pierwszej pomocy nie tylko nie przynosi pomocy poszkodowanemu, lecz często bywa przyczyną cierpienia, wtórnych uszkodzeń, komplikacji powypadkowych, a nawet śmierci.
Pierwsza pomoc udzielona ofierze wypadku oznacza pomoc czasową i dlatego obowiązują tu pewne zasady ogólne.
Pierwszą z nich jest krótkie zastanowienie się nad podjęciem jakiejkolwiek decyzji, a nade wszystko zachowanie spokoju, gdyż jest to warunek opanowania sytuacji i stworzenia atmosfery do udzielenia możliwie najlepszej pomocy. Należy usiłować badać poszkodowanego według pewnego schematu, co znacznie ogranicza możliwość przeoczenia jakiegoś ważnego objawu.
To, od czego trzeba zacząć udzielanie pierwszej pomocy, zależy oczywiście od sytuacji. Trzeba jednakże pamiętać, iż po opanowaniu sprawy najpilniejszej konieczny jest powrót do schematu systematycznego badania rannego.
Plan postępowania, który powinien zawsze obowiązywać, obejmuje:
udzielenie pierwszej pomocy ofierze wypadku; jeśli poszkodowanych jest kilka osób, trzeba dokonać szybkiej selekcji i zająć się najciężej poszkodowanym,
zabezpieczenie poszkodowanego przed możliwością dodatkowego urazu lub uszkodzenia,
wezwanie dodatkowej pomocy,
transport rannego do miejsca, w którym zostanie mu udzielona pomoc lekarska.
Pierwsza pomoc polega na wyeliminowaniu działania czynnika uszkadzającego,
np: na zatrzymaniu krwotoku zewnętrznego, uwolnieniu rannego z zawału, spod przygniatającego go ciężaru itp. oraz na pobieżnej ocenie jego stanu; Ocena taka opiera się na:
skontrolowaniu tętna,
sprawdzeniu oddychania,
sprawdzeniu stanu przytomności.
Dodatkowy uraz może być spowodowany nieprzerwanym działaniem szkodliwego czynnika, nierzadko jednak zależy od nieumiejętnego postępowania z rannym. Bardzo ważną przyczyną dodatkowych urazów jest również niewłaściwy transport.
Nie wolno nigdy poruszać rannego przed zbadaniem tętna i oddychania. Gdy wyczuwa się tętno i człowiek oddycha, wówczas można jeszcze poruszyć wszystkimi jego kończynami, aby sprawdzić, czy nie ma złamań.
Brak tętna powoduje konieczność przystąpienia do reanimacji. Przenoszenie poszkodowanego jest w tej sytuacji potrzebne tylko wtedy, gdy miejsce, w którym się znajduje, nie jest bezpieczne.
0rganizacja miejsca wypadku polega na ochronie miejsca wypadku przed zagrożeniem, wezwaniu fachowej pomocy i w razie potrzeby przeniesieniu rannego w bezpieczne miejsce.
Podczas udzielania pierwszej pomocy poszkodowanemu trzeba zachować następującą kolejność działania:
ratować życie i zapobiegać zwiększeniu urazu,
opanować krwotok,
zwalczać wstrząs (szok) pourazowy i zapobiegać jego powstaniu,
założyć opatrunek na rany,
transportować poszkodowanego do bazy a następnie na powierzchnię.
Ratowanie życia polega na zapewnieniu poszkodowanemu przede wszystkim warunków oddychania i krążenia. Następnie lub równocześnie należy starać się opanować krwotok i zwalczać wstrząs pourazowy.
Przywrócenie oddechu
Ustanie oddychania może być pochodzenia ośrodkowego (uszkodzenie mózgu) , odruchowego (rozległe obrażenia, duża utrata krwi) lub obwodowego (zatkanie dróg oddechowych). O zatrzymaniu oddychania najłatwiej przekonać się zbliżając dłoń do ust i nosa ofiary. Jeżeli nie wyczuwa się prądu wydychanego powietrza, świadczy to o braku oddychania. Dobrym kryterium oceny oddychania jest również wysłuchiwanie oddechu przez zbliżanie ucha do ust i nosa, poszkodowanego. Nie wystarcza tutaj
oparcie się jedynie na braku ruchów klatki piersiowej,
Resuscytację oddechową zaczyna się od prostych operacji usuwających zatkanie dróg oddechowych. Następnie rozpoczyna się okresowe wdmuchiwanie powietrza do płuc ratowanego, co nazywamy sztucznym oddychaniem (oddychaniem kontrolowanym, wentylacją kontrolowaną),
Udrożnienie dróg oddechowych uzyskuje się przez oczyszczenie jamy ustnej i gardła ze śluzu, wymiocin, krwi i ciał obcych.
- podciągnięcie żuchwy i odciągnięcie głowy ku tyłowi,
- właściwe ułożenie,
Sztuczne oddychanie można prowadzić różnymi metodami z tym że
w warunkach akcji ratowniczej najczęściej stosuje się sposób usta-usta, można również korzystać ze sprzętu takiego jak: aparat do sztucznego oddychania AM-4, lub aparat ożywczy zwany pulmotorem.
Sztuczne oddychanie metodą usta-usta jest metodą bez pośrednią, to znaczy pierwotnie następuje zmiana objętości płuc, a wtórnie ruch ścian klatki piersiowej.
Powietrze wprowadzane do dróg oddechowych ratowanego w miarę wzrostu ciśnienia powoduje rozdymanie (rozprężenie) płuc, których ruch udziela się ścianom klatki piersiowej. Zjawisko to zachodzi na skutek pewnego nadciśnienia w drogach oddechowych, jakie wytwarza się po wprowadzeniu do nich powietrza.
Ratujący klęka obok głowy ratowanego i jedną rękę kładzie na jego czole, co ułatwia trzymanie głowy w odgięciu, a jednocześnie kciukiem i palcem wskazującym zaciska nozdrza ratowanego. Drugą ręką chwyta za brodę, lekko odciągając żuchwę, aby rozewrzeć zęby, po czym podkłada tę rękę pod kark i potylicę ratowanego. W ten sposób głowa zostaje unieruchomiona i jest zapewniona dobra drożność tchawicy. Następnie ratujący po wykonaniu wdechu obejmuje szczelnie ustami usta ratowanego i wdmuchuje powietrze do jego ust, obserwując jednocześnie unoszenie się klatki piersiowej. Po dokonaniu wydechu ratownik unosi głowę i w trakcie swojego wdechu obserwuje opadanie klatki piersiowej ratowanego.
Unoszenie się i opadanie klatki piersiowej w trakcie sztucznego oddychania ,jest sprawdzianem prawidłowości jego wykonywania. Czynność wdmuchiwania powietrza do płuc ratowanego wykonuje się od 12 do 15 razy na minutę.
Jeśli wskutek uszkodzenia ust, brody lub żuchwy ratowanego nie można stosować opisanych zabiegów, to ratujący wdmuchuje powietrze do nosa ratowanego. W tym wypadku ratujący jedną ręką przytrzymuje czoło ratowanego, drugą podtrzymuje szczękę dolną i uszczelnia usta, ustami zaś obejmuje nos ratowanego.
Sztuczne oddychanie należy stosować dopóty, dopóki nieprzytomny
nie zacznie sam oddychać. Akcję sztucznego oddychania, choćby trwało ono bardzo długo, wolno przerwać dopiero wówczas, gdy ratowany zacznie sam oddychać, lub gdy lekarz stwierdzi u niego objawy śmierci.
Masaż serca
Masaż serca stosuje się w wypadku zatrzymania czynności serca (np: u uduszonych, porażonych prądem elektrycznym, przy wstrząsie pourazowym). Masaż należy przeprowadzać zawsze niezwłocznie po stwierdzeniu zaniku tętna i czynności serca. Brak tętna bada się na tętnicach dogłowych lub udowych. Badanie tętna na tętnicach promieniowych nie zawsze daje dokładne informacje o zatrzymaniu krążenia. Ze względu na łatwy dostęp, tętno najczęściej bada się na obu tętnicach szyjnych.
Wiotkość mięśni jest również cechą charakterystyczną zatrzymania krążenia, wynika bowiem bezpośrednio z przerwania dopływu krwi do ośrodkowego układu nerwowego. Nie można natomiast wyrokować o ustaniu krążenia na podstawie stwierdzenia bladości czy sinicy powłok oraz rozszerzania czy nieruchomości źrenic.
Pośredni masaż serca polega na ściskaniu serca między dwiema płaszczyznami: mostka i kręgosłupa. W wyniku tego działania następuje wypchnięcie krwi z serca na obwód. Zwolnienie ucisku powoduje napłynięcie krwi do serca. Stosując rytmiczne uciskanie można sztucznie utrzymywać krążenie.
Podczas masażu należy najpierw dokonać próby pobudzenia czynności serca przez kilkakrotne uderzenie pięścią (z krótkimi przerwami pozwalającymi, na stwierdzenie reakcji serca) w lewą stronę dolnej części mostka. W razie braku pożądanego skutku ratujący klęka na wysokości klatki piersiowej ratowanego. Następnie jedną dłoń układa na dolnej 1/3 mostka ratowanego, a drugą poprzecznie na pierwszej tak, aby płaszczyzna wywieranego ucisku ograniczała się tylko do powierzchni mostka. W tym celu należy również wyprostować palce obu dłoni. Nieprawidłowe ułożenie dłoni może prowadzić do wywierania ucisku na żebra co może być przyczyną ich złamania.
Uciski należy wywierać przy rękach wyprostowanych w stawach łokciowych, przez pochylenie całego tułowia. Przy zachowaniu odpowiedniej ostrożności należy jednak działać z taką siłą aby za każdym razem nastąpiło obniżenie płaszczyzny mostka o 4-5 cm. Częstość ucisków powinna wynosić około 50-60 na minutę.
0 skuteczności prowadzonego w ten sposób masażu świadczy obecność, zgodnego z jego rytmem, tętna na dużych tętnicach (szyjne, udowe).
Reanimacja (resuscytacja krążeniowo-oddechowa)
Bardzo często wynikiem wypadku jest zanik akcji oddechowej i akcji krążeniowej. W takim wypadku należy prowadzić tak zwaną reanimację polegającą na zabiegach mających przywrócić akcję krążeniowo-oddechową. Zanik oddechu i krążenia stwierdza się zgodnie z zasadami podanymi wcześniej. Stan ustroju w pierwszych minutach po zatrzymaniu krążenia i oddychania zwie się śmiercią kliniczną. W stanie tym nie dochodzi jeszcze do nieodwracalnych zmian w ośrodkach kory mózgowej. Czas trwania śmierci klinicznej wynosi 3-5 minut i w tym okresie należy rozpoczynać akcję reanimacyjną, gdyż wtedy ma ona duże szanse powodzenia.
Reanimacja jest połączeniem działań mających przywrócić krążenie i oddychanie, to jest masażu serca i sztucznego oddychania. Postępowanie wstępne podczas reanimacji jest identyczne jak przy obu zabiegach wchodzących w jej skład.
Jednoczesne prowadzenie masażu serca pośredniego i sztucznego oddychania wymaga odpowiedniego zsynchronizowania tych czynności. Ucisk na mostek można wywierać wyłącznie w czasie trwania wydechu z płuc ratowanego, gdy obniża się jego klatka piersiowa.
Akcja reanimacyjna może być prowadzona przez jedną lub dwie osoby. Jeżeli prowadzi ją jedna osoba, to po wykonaniu pierwszych 2 do 3 wdechów od 10 do 15 razy uciska na mostek, a dalej postępuje według schematu: 2 wdechy - 10 do 15 uciśnięć, 2 wdechy - 10 do 15 uciśnięć, tak aby w ciągu minuty wykonać około 12 wdechów i od 60 do 80 ucisków. Jeżeli natomiast akcję prowadza dwie osoby, to jedna wykonuje masaż, a druga sztuczne oddychanie. Wtedy również zaczyna się od 2 do 3 wdechów i dalej postępuje się według schematu: 1 oddech - 5 do 10 ucisków, 1 oddech - 5 do 10 ucisków itd. Suma wykonanych w ciągu minuty oddechów i ucisków na mostek powinna być taka, jak w przypadku prowadzenia akcji przez jednego ratującego.
W czasie akcji reanimacyjnej istotna jest ciągła kontrola stanu krążenia i oddychania.
Pierwsza pomoc przy zatruciu gazami i uduszeniu
Podczas ratowania zatrutych gazami podstawową czynnością jest odizolowanie ich od powietrza zawierającego niebezpieczne stężenia gazów trujących. Odizolowanie ratowanego może polegać na założeniu mu aparatu tlenowego, pochłaniacza ochronnego CO lub szybkim wyniesieniu z niebezpiecznego miejsca.
W każdym wypadku zatrucia gazami lub uduszenia w atmosferze beztlenowej należy chorego wyprowadzić lub wynieść do prądu powietrza świeżego i możliwie szybko podać tlen do oddychania. Jeżeli poszkodowany nie oddycha samodzielnie, to jest konieczne stosowanie sztucznego oddychania, a przy zaniku akcji serca również masażu serca.
W przypadku uduszenia, które może być również czynnikiem mechanicznego
zamknięcia dopływu powietrza do płuc, należy usunąć przyczynę uduszenia (np. zasypanie urobkiem) i postępować dalej analogicznie jak poprzednio.
Pierwsza pomoc przy udarze cieplnym
Udar cieplny powstaje w wyniku nadmiernego nagromadzenia ciepła w organizmie człowieka. Objawia się zaczerwienieniem twarzy i zaburzeniami równowagi, a w ciężkich przypadkach może nastąpić omdlenie i ustanie oddychania.
Podczas udzielania pierwszej pomocy przy udarze cieplnym trzeba ułatwić odprowadzenie z ciała nagromadzonego w nim ciepła. W tym celu należy jak najszybciej poszkodowanego przenieść do miejsca z dopływem powietrza świeżego o normalnej temperaturze, rozebrać go i ułożyć z lekko uniesionym tułowiem, a następnie kłaść na klatkę piersiową i głowę zimne okłady.
Omdlałego należy cucić. Jeśli występuje brak oddechu, to należy stosować sztuczne oddychanie.
Pierwsza pomoc przy oparzeniach
Oparzenia są uszkodzeniami skóry, tkanki podskórnej, czasem i kości spowodowanymi działaniem ciepła, prądu elektrycznego lub środków chemicznych. Rozróżnia się trzy stopnie oparzenia:
I stopień - skóra jest zaczerwieniona i występuje nieznaczny obrzęk i ból,
II stopień - na zaczerwienionej i obrzękłej skórze występują pęcherze wypełnione
płynem surowiczym,
III stopień - uszkodzone są nie tylko wszystkie warstwy skóry, ale także tkanka
podskórna, a nawet kość; występuje martwica skóry i tkanek, a czasem
zwęglenie.
Następstwa oparzenia zależą nie tylko od stopnia, ale przede wszystkim od rozciągłości oparzenia. Oparzenia 1/3 powierzchni ciała są bardzo niebezpieczne, a oparzenia połowy ciała są na ogół śmiertelne.
Przy udzielaniu pierwszej pomocy należy nałożyć opatrunek na obnażone tkanki. Nie wolno oparzonego rozbierać, należy tylko odsłonić miejsca poparzenia, nie zdzierając przyschniętych do tych miejsc części odzieży. Wzbronione jest usuwanie lub przekłuwanie pęcherzy oparzeniowych.
Przy oparzeniach spowodowanych kwasami lub ługami należy miejsce oparzenia niezwłocznie przemyć duża ilością wody. Po przemyciu wodą należy stosować płyny neutralizujące zależnie od substancji, która
spowodowała oparzenie.
Ważnym elementem przy pomocy przy oparzeniach jest jak najszybsze przewiezienie poszkodowanego do szpitala.