AUTORSKI PROGRAM NAUCZANIA ORTOGRAFII W KLASIE IV

AUTORKA - BEATA KONKEL

I. Istota i geneza programu

W ciągu mojej 20-letniej pracy polonistki w Szkole Podstawowej w Tuchomiu zauważyłam, że uczniowie borykają się wciąż z ogromnymi trudnościami ortograficznymi. W poszczególnych uczonych przeze mnie klasach 20-sto i 30-stoosobowych zaledwie kilkoro dzieci radziło sobie w sposób zadawalający z tym problemem, uzyskując dobre i bardzo dobre oceny z dyktand i prac pisemnych. Oczywiście zapoznawałam uczniów z odpowiednimi zasadami ortograficznymi, które potem stosowali w praktyce, wykonując różnorakie ćwiczenia. Zdawałam sobie sprawę, że to ważki problem, który należy rozwiązać. Z drugiej jednak strony wiedziałam, iż walka z ortografią u dzieci to sprawa niezwykle trudna i często przypominająca walkę z wiatrakami.

Postanowiłam jednak ją podjąć, opracowując tenże właśnie program mający pomóc danemu uczniowi klasy IV w przyswojeniu zasad ortograficznych i w stosowaniu ich w praktyce. Innymi słowy ma on na celu w sposób łagodny i przystępny dla dziecka wprowadzić je w zawiłe arkana polskiej ortografii.

Uczę języka polskiego w klasach IV-VI, a ponieważ, jak wiadomo, wszelkie początki są o tyle trudne jak i niezwykle ważne, stąd uznałam, iż słusznym będzie opracowanie mojego programu właśnie dla czwartoklasistów, bo z nimi zaczynam pracę, która trwa trzy lata i są większe szanse, by zaowocowała.

Program w swym głównym założeniu oparty jest na fakcie, że dzieci dysponują chłonną pamięcią i chętnie opanowują pamięciowo, np. wierszyki i inne teksty. Nie sposób przecież opanować umiejętności poprawnego zapisu wyrazu bez znania go, rozumienia, co wiąże się z zapamiętaniem jego formy zapisu. To jest istotą tego programu. Realizacja jego będzie, więc polegała na zapoznawaniu uczniów z króciutkimi fragmentami tekstów zawierających wiele wyrazów z trudnościami ortograficznymi. W trakcie będą tłumaczone znaczenia trudniejszych wyrazów. Uczniowie będą próbować zapamiętywać te fragmenty. Następnie, po dokładnym wzrokowym ich przyswojeniu, czas, by podjęli się zadania poprawnego ich zapisu z pamięci.

Oczywiście na kolejnych lekcjach ortografii nauczyciel wraca do przerobionych tekstów, robiąc z nich dyktanda lub przepytując. Jednocześnie podaje nowe teksty do opanowania. Aby zajęcia nie były monotonne wprowadzane są dodatkowe ćwiczenia urozmaicające tok poszczególnych lekcji i związane z przerabianym materiałem. Wszystkie dyktanda są sprawdzane przez nauczyciela, a uczniowie dokonują ich poprawy. Jednak nie wszystkie są oceniane.

Kolejny cykl lekcji to wspólna obserwacja poszczególnych grup wyrazów, by przyporządkować im dane zasady ortograficzne, które zostają podane jako wnioski z obserwacji.

Ukoronowaniem tych wszystkich zajęć są dyktanda sprawdzające z zakresu przerobionego materiału.

II. Cele

• Skuteczne nauczanie ortografii w klasie IV wg ustalonej metody.

• Wzbogacenie zasobu słownictwa uczniów.

• Opanowanie pamięciowe form zapisu wyrazów i ich znaczeń.

• Kształcenie prawidłowego i poprawnego ortograficznie użycia wyrazów w różnych kontekstach zgodnie z ich znaczeniem.

• Zmniejszenie ilości błędów ortograficznych popełnianych przez uczniów, a tym samym uzyskiwanie przez nich lepszych ocen z dyktand i innych prac pisemnych.

• Kształcenie umiejętności posługiwania się mówioną i pisaną odmianą

• języka.

• Wyrabianie szacunku dla języka ojczystego i nawyku dbania o niego, a więc poprawnego wyrażania się ustnego i zapisu wyrazów.

• Uświadomienie uczniom faktu, że opanowanie umiejętności

• poprawnego zapisu wyrazów świadczy o kulturze człowieka i

• zapewnia mu sprawne i prawidłowe komunikowanie się ze światem.

III. Treści

W programie tym kładę, więc nacisk na pamięć dziecka, chociaż cały proces opanowywania nowego słownictwa jest tu ściśle powiązany z jego rozumieniem, bo przecież uczeń nie tylko stara się przyswoić sobie nowe wyrazy i sposoby ich zapisu, ale jednocześnie znaczenia słów, których to musi poprawnie użyć w kontekście danej wypowiedzi ustnej lub pisemnej.

	Przykłady sytuacji i zachowań dydaktycznych	Umiejętności
				Poprawność ortograficzna i interpunkcyjna
				Uczeń powinien
Poprawność zapisu	-Zapamiętaj tekst. -Uzupełnij tekst odpowiednimi, brakującymi wyrazami. -Wypisz z tekstu wyrazy z „ó”, „ż”, „u”. Znajdź w słowniku j. polskiego znaczenia wypisanych wyrazów i zapisz je. -Wykonaj ilustrację do tekstu i podpisz jej elementy wyrazami z „u” i „ż”, „h”, „ch” -Uzupełnij tekst brakującymi głoskami „rz” oraz „ż”. -Zapisz zapamiętany tekst i sprawdź słowniku ortograficznym poprawność swego zapisu. -Zapamiętaj pisownię danej grupy wyrazów z „ó” i „u” a następnie napisz krótkie opowiadanie, używając nowo poznanej grupy słów. Ułóż rymowankę ortograficzną. -Obserwując pisownię danej grupy wyrazów (np. z „ó”), spróbuj wytłumaczyć jej zasadność - sformułuj zasady ortograficzne dotyczące danej grupy wyrazów, zapisz je, uzupełniając wiadomościami na ten temat ze słownika ortograficznego. Zapamiętaj zasadę.	-zapamiętywać jak największą ilość form zapisu słów, - rozumieć znaczenia tych słów i umieć poprawnie posługiwać się nimi ustnie i pisemnie, redagując sensowne, poprawnie zapisane krótkie wypowiedzi, - na podstawie obserwacji danych grup wyrazów, wyciągnąć wnioski dotyczące ich pisowni i zredagować przy pomocy nauczyciela odpowiednie zasady ortograficzne, -zapamiętać te zasady i stosować je, pisząc poprawnie, spółgłoskami a) wyrazy z „ó”, „ż”, „rz”, „h”, „ch” wymiennymi i niewymiennymi oraz z „u”, b) rz po spółgłoskach i wyjątki od tej zasady, c)wyrazy z ,,ą'', ,,ę'', ,,on'', ,,en'' d)wyrazy ze spółgłoskami miękkimi, e)wyrazy z rozbieżnością między mową a pismem, f),,nie'' z poznanymi częściami mowy.

IV. Warunki i procedura osiągania celów

Osiągnięcie zamierzonych wyników nauczania w dużej mierze jest związane ze stosowaniem różnorodnych metod, zwłaszcza aktywizujących uczniów. Mają być to jednak równocześnie takie metody, które pozwalają i uczyć, i wychowywać oraz korelować operacje intelektualne z działaniem praktycznym, doznaniami estetycznymi i przeżyciami uczniów.

Należy wybierać takie metody nauczania, które pozwalają jednocześnie uczyć i wychowywać. W realizacji założeń tego programu ważny będzie, więc np. właściwy dobór tekstów z trudnościami ortograficznymi, nie tylko pod względem merytorycznym, ale również wychowawczym. Istotne jest tu, by treść tychże fragmentów była zgodna z zainteresowaniami uczniów, a przy tym, by dodatnio na nich oddziaływała, będąc jednocześnie ciekawą dla nich, co ma ich skłonić do chętnego jej przyswajania. Teksty muszą też zawierać określoną partię słów, taką, by uczniowie za każdym razem byli w stanie przyswoić sobie określoną ilość nowych znaczeń słów wraz z zapamiętaniem ich form zapisu.

Nie bez znaczenia będzie też to, że dziecko stopniowo wdrażane jest do pracy:

• poznaje krótkie fragmenty tekstów w całości,

• przyswaja sobie znaczenia występujących w nich wyrazów,

• wypisuje z nich wyrazy z trudnością ortograficzną,

• układa z nimi sensowne zdania,

• wypełnia luki w wyrazach, wstawiając do nich odpowiednie litery,

• rozwiązuje różnorodne krzyżówki ortograficzne,

• uczy się na pamięć danego tekstu, który później próbuje poprawnie zapisać z pamięci,

• bierze udział w różnego rodzaju konkursach klasowych, które zachęcają i mobilizują do pracy.

Dane teksty związane zawsze będą z określoną partią materiału, np. wyrazy z ,,ó'' wymiennym na ,,o'' i ,,e'' . Po wyżej opisanej pracy na bazie tych tekstów, uczniowie starają się wyciągać logiczne wnioski, co do pisowni wyrazów w nich występujących, a tym samym formułować dotyczące tejże grupy wyrazów zasady ortograficzne.

V. Tematyka

-Pisownia wyrazów z ,,ó''-

1. Poznajemy wyrazy z ,,ó'' wymiennym na ,,o'' i ,,e''.

2. Ćwiczymy pisownię wyrazów z ,,ó'' wymiennym.

3. Sprawdzamy, czy zapamiętaliśmy formy zapisu poznanych wyrazów.

4. Jakie prawidła rządzą pisownią wyrazów typu: komarów, makówka?

5. Formułujemy zasady pisowni wyrazów z ,,ó''.

6.Dyktando sprawdzające pisownię wyrazów z ,,ó''.

-Pisownia wyrazów z ,,u''

1. Poznajemy wyrazy typu: zwiastun, opiekunka i malunek.

2. Ćwiczymy pisownię wyrazów z ,,u''.

3. Dlaczego piszemy ,,u'' w wyrazach kupuję, rysujesz, maluje?

4. Sprawdzamy, jak opanowaliśmy umiejętność poprawnej pisowni wyrazów z ,,u''.

-Pisownia wyrazów z ,,rz''-

1. Jaka wspólna cecha łączy wyrazy typu: rowerzysta, morze, wzorzysty w poznanych tekstach ?

2. Rozwiązujemy krzyżówki ortograficzne - wyrazy typu: brzask, krzew, przyroda....

3. Poznajemy teksty z wyrazami typu: talerz, marynarz, sztukmistrz, kątomierz....

4. Wyrazy z ,,rz'' niewymiennym.

5. Sprawdzamy stopień opanowania pamięciowego poznanych tekstów.

-Pisownia wyrazów z ,,ż''-

1. Poznajemy teksty z ,,ż'' wymiennym.

2. Ćwiczenia na bazie poznanych tekstów.

3. Dyktando sprawdzające stopień opanowania poprawnego zapisu poznanych wyrazów z ,,ż''.

4. Próbujemy zapamiętać inne wyrazy z ,,ż'' .

5. Ćwiczenia na podstawie tekstów.

6. Dyktando sprawdzające pisownię wyrazów z ,,ż'' niewymiennym.

- Pisownia wyrazów z ,,ch''-

1. Szukamy wyrazów z ,,ch'' wymiennym.

2. Zapamiętujemy teksty, wykonujemy ćwiczenia.

3. Sprawdzamy, czy zapamiętaliśmy pisownię wyrazów z ,,ch'' wymiennym.

4. Zapamiętujemy inne wyrazy z ,,ch''.

5. Dyktando sprawdzające pisownię wyrazów z ,,ch'' niewymiennym.

-Pisownia wyrazów z ,,h''-

1. Dlaczego w określonych wyrazach piszemy ,,h''?

2. Uzupełniamy teksty, rozwiązujemy krzyżówki ortograficzne,

układamy zdania z wyrazami z ,,h''.

3. Dyktando sprawdzające pisownię wyrazów z ,,h'' wymiennym.

4. Zapamiętujemy wyraz z ,,h'' niewymiennym.

5. Piszemy dyktando z pamięci.

-Pisownia wyrazów z ,,ą'', ,,ę'', ,,on'', ,,en'' -

1. Wypisujemy wyrazy z ,,ą'' i ,,ę'' z tekstów.

2. Tworzymy wyrazy pokrewne, tak by się wymieniło,,ą'' na ,,ę'' i odwrotnie.

3. Zapamiętujemy teksty i staramy się je zapisać z pamięci.

4. W jakich wyrazach piszemy ,,on'' i ,,en''?

5. Piszemy dyktando sprawdzające pisownię wyrazów z ,,ą'', ,,ę'',

,,on'', ,,en''.

-Pisownia wyrazów ze spółgłoskami miękkimi-

1. Jakie są sposoby zmiękczania spółgłosek i zasady ich stosowania?

2. Wypisujemy z tekstów wyrazy ze spółgłoskami miękkimi.

3. Ćwiczymy pisownię wyrazów ze spółgłoskami miękkimi.

4. Dyktando sprawdzające pisownię wyrazów ze spółgłoskami miękkimi.

-Pisownia wyrazów z rozbieżnością między mową a pismem-

1. Jak można upewnić się, jaką głoskę zapisać, gdy inaczej ją wymawiamy?

2. Tworzymy inne formy wyrazów, by upewnić się, jak zapisać wyraz?

3. Ćwiczenia z tekstem.

4. Dyktando sprawdzające.

-Pisownia poznanych części mowy z ,,nie''-

1. Zapoznanie z tekstami i wypisywanie z nich wyrazów z ,,nie''.

2. Formułujemy na podstawie obserwacji zasady pisowni ,,nie'' z poznanymi częściami mowy.

3. Ćwiczenia utrwalające -,,nie'' z różnymi częściami mowy.

4. Dyktando sprawdzające pisownię wyrazów z ,,nie''.

VI. Ewaluacja

Ważnym elementem mojej pracy przy realizacji tegoż programu będzie wnikliwa obserwacja postępów czwartoklasistów, jeśli chodzi o ilość popełnianych przez nich błędów ortograficznych.

Wiem z autopsji, że ortografia to właśnie ,,pięta Achillesowa'' tej grupy wiekowej. Wskaźnikiem dla mnie będą na pewno oceny uzyskiwane przez poszczególnych uczniów z kolejnych dyktand. Myślę, że w miarę czasu, kiedy dzieci stopniowo będą wdrażać się do metod pracy właściwych temu programowi, średnia ocen z dyktand poszczególnych osób będzie rosła. Aby na bieżąco śledzić kierunek tego procesu będę sporządzała tabelaryczne zestawienia ocen z kolejnych dyktand uczniów klasy IVa.

Wnioski z tych obserwacji posłużą mi, jako wytyczne dla uznania przeze mnie zasadności napisania tego programu i jego realizacji w mojej pracy.

Bibliografia:

E. Pogański, Dydaktyka ortografii i interpunkcji. WSiP 1995, Warszawa. M. Nagajowa, ABC metodyki nauczania... . WSiP 1995, Warszawa.

R.J. Arends, Uczymy się nauczać. WSiP 1994, Warszawa.

E. Perrott, Efektywne nauczanie. WSiP 1995, Wrszawa.

Ch. Galloway, Psychologia uczenia się i nauczania. PWN 1988, Warszawa.

F. Nowak, Książka do... nauczania ortografii. Firma Wydawnicza Somiх 1992, Bydgoszcz.

7

---