FINANSE PUBLICZNE - 12.11.2013
2 gr. Przyczyny natury historycznej
Jest to zaciąganie długów przez państwo; permanentne zaciąganie długów w przeszłości, a także kontynuowanie tego procederu dla współczesnych pokoleń. Te długi, których spłata ciąży na obecnym pokoleniu, podobnie jak nieustannie zaciągane nowe kredyty i pożyczki, doprowadzają do zadłużania się państwa na zewnątrz i wewnątrz, co z kolei prowadzi do deficytu budżetowego.
Koszty obsługi długu publicznego są ogromne; zwraca się kredyt + odsetki + inne opłaty z nimi związane;
3 gr. Przyczyny natury społeczno-ekonomicznej
W tej grupie przyczyn wyróżnić należy 3 istotne zjawiska:
Inflacja,
Postęp techniczny,
Postęp cywilizacyjny
Samo zjawisko inflacji polega na podwyższaniu cen, stąd też państwo, które chce zakupić wiele dóbr i usług musi wydać więcej środków. Powiększają się wydatki związane z tym, że ceny rosną, a one rosną głównie na te produkty, które są najbardziej nowoczesne.
Inflacja jest powiązana z postępem technicznym; charakterystyczne jest dla niego to, że urządzenia tj. komputery maja wysokie ceny, także postęp techniczny i potrzeba zakupu przez państwo produktów nowoczesnych powoduje wzrost wydatków, które często nie maja pokrycia w dochodach, co wiąże się z powstaniem deficytu
Postęp cywilizacyjny - te społeczeństwa, które mają pewne piętno mocarstwowości wymuszają na rządzących również pewne zadania cywilizacyjne; wyróżniamy dwa rodzaje takowych zadań; z jednej strony są to zadania związane z domaganiem się w warunkach XX-XXI w. wyścigu w podbijaniu kosmosu, a z drugiej strony wymusza też potrzeby sygnalizowane przez społeczeństwo w celu zapewnienia ochrony środowiska.
Autorzy francuscy wyróżniają 4. grupę przyczyn o charakterze psychologiczno-socjologicznym; uważają oni, że społeczeństwo jako organizm żywy/materia żywa, porównywana jest do świata roślin, które dla swojego rozwoju/przetrwania, wymagają co raz większych
wydatków/trosk.
Główne źródła pokrycia deficytu:
(Nie mogą nimi być podatki, bo wszystkie dochody z podatków nie wystarczają na jego pokrycie.)
Zaliczamy do nich:
Sprzedaż i emisję papierów wartościowych Skarbu Państwa; wchodzą tu w grę - sprzedaż obligacji Skarbu Państwa jako długoterminowych papierów wartościowych, jak też sprzedaż bonów skarbowych jako krótkoterminowych papierów wartościowych i przychody z tejże sprzedaży (zaletą papierów wartościowych Skarbu Państwa jest ich wiarygodność - państwo nie upadnie; mówiąc o lokatach w różnych instytucjach finansowych może dojść do drastycznego zmniejszenia dochodów, a skończywszy na ich upadłości).
Zaciągane pożyczki i kredyty, zarówno kredyty zagraniczne oraz kredyty międzynarodowych instytucji finansowych (np. Międzynarodowy Fundusz Walutowy), a także zaciągane w bankach krajowych oraz w polskich instytucjach finansowych, które nie mają tak dobrej koniunktury, aby mogły udzielać pożyczek budżetowych
Przychody z prywatyzacji majątku skarbu państwa bądź majątku komunalnego;
Nadwyżka budżetu z lat ubiegłych (najbardziej oczekiwane i najbardziej pożądane); chodzi o to, że w warunkach wzrastających potrzeb i wydatków na gospodarkę, trudno jest państwu wygospodarować nadwyżki w kolejnych latach, a zamiast tego istotnym problemem staje się zapewnienie starań o zmniejszenie deficytu, aby go już nie zwiększać.
Jeżeli chodzi o budżety JST, każda JST uchwala swój własny budżet (uchwała budżetowa na dany rok); Sytuacja po 1989 r. wyglądała bardzo różnie. Niektóre budżety gmin zamykały się nadwyżką, jednak generalnie sytuacja wszystkich JST pogorszyła się; przede wszystkim można zaobserwować spowolnienie gospodarcze, więc wpływy z podatków lokalnych są też mniejsze, również co raz mniejsze są dotacje z budżetu państwa. Jedyne co ratuje obecnie budżety samorządowe, to pomoc z Unii Europejskiej.
DŁUG PUBLICZNY
Powiększające się z roku na rok wielkości deficytu budżetowego są głównym powodem wzrastającego zadłużenia państwa.
Ustawa o FP formułuje pojecie państwowego długu publicznego i długu Skarbu Państwa.
Przez państwowy dług publiczny rozumiemy ogół zobowiązań sektora FP wynikających z tytułu wyemitowanych papierów wartościowych (z tytułu sprzedaży dodatkowo, błąd w ustawie), zaciągniętych kredytów i pożyczek, wymagalnych zobowiązań, które wynikają z odrębnych ustaw, a także z prawomocnych wyroków sądów bądź ostatecznych decyzji administracyjnych, oraz z wymagalnych zobowiązań uznanych za bezsporne przez dłużnika, którym jest jednostka sektora FP.
Dług publiczny jest spowodowany deficytem. Nie jest to jednak jedyna przyczyna. Może to wynikać z prawomocnych wyroków sądu, które zasądzają określone odszkodowania z prywatyzacji, czy też za represje jakich doznała osoba w określonych latach (z reguły były to represje natury politycznej); odszkodowania za szkody poniesione przez właściciela przedsiębiorstwa, na terenie czy w otoczeniu którego było zorganizowane polowanie.
Jeżeli chodzi o państwowy dług publiczny jest maksymalny limit tego zadłużenia wyrażony w Konstytucji. Polska stanowi jedyny przykład w ramach UE, gdzie państwo członkowskie w konstytucji umieściło maksymalny próg zadłużenia. W relacji do PKB, państwo nie może zaciągać dalszych pożyczek i kredytów, poręczeń i gwarancji, jeżeli dług państwowy przekracza 60% PKB.
Minister Finansów jest odpowiedzialny za kontrolę nad stanem długu publicznego.
W ramach tej kontroli ma prawo żądania od jednostek sektora FP dodatkowych informacji o bieżącym jak i o planowanym zadłużeniu tych jednostek. Kiedy stwierdza taką nieprawidłowość w realizacji obowiązków jednostki, informuje o nich organy nadzoru nad działalnością jednostek sektora FP. Do obowiązków Ministra Finansów należy też przygotowanie czteroletniej strategii zarządzania długiem Skarbu Państwa oraz oddziaływania na państwowy dług publiczny. Następnie przedstawia ją Radzie Ministrów, ta zaś po jej uchwaleniu przekazuje ją dalej Sejmowi, a ten musi ją otrzymać wraz z uzasadnieniem projektu ustawy budżetowej.
Potrzeby pożyczkowe budżetu państwa
Przez potrzeby pożyczkowe budżetu państwa rozumie się zapotrzebowanie na środki finansowe niezbędne do sfinansowania:
deficytu
budżetu państwa,
budżetu środków europejskich
rozchodów budżetu państwa
Uwagi dotyczące długu publicznego: trzeba powiedzieć, ze jeżeli chodzi o kredyty i pożyczki, które zaciąga państwo, to w imieniu Skarbu Państwa występuje Minister Finansów. Znowelizowana ustawa pozwala na ich zaciąganie na wniosek Rady Polityki Pieniężnej. Może zaciągać średnioterminowe pożyczki i kredyty od wspólnoty europejskiej oraz od poszczególnych jej członków. Na wniosek Rady Unii Europejskiej Skarb Państwa może uczestniczyć w udzieleniu pożyczki na wsparcie bilansu płatniczego innego państwa członkowskiego.
Dla zapewnienia stabilności finansowej państwa i dla zapobiegania nadmiernemu państwowemu długowi publicznemu w rozdziale 3. Ustawy o FP określa się procedury ostrożnościowe i sanacyjne (uzdrawiające).
Istotą tychże procedur jest wcześniejsze już zapobieżenie wzrastającego długu publicznego.
Ustawa o FP wprowadza 3 progi ostrożnościowe.
50% < dług publiczny < 55%; Rada Ministrów zobowiązana jest do uchwalenia projektu ustawy budżetowej na następny rok, w takiej relacji, która nie będzie wyższa niż relacja z roku bieżącego.
55% < dług publiczny < 60%; Rada Ministrów ma już więcej obowiązków; przede wszystkim, na przyszły rok budżetowy nie może przewidzieć w budżecie w ogóle deficytu (ma ograniczyć wydatki); w takiej sytuacji nie przewiduje się wzrostu wynagrodzeń w państwowej sferze budżetowej, waloryzacja rent i emerytur nie może być wyższa niż wskaźnik inflacji; wprowadza się zakaz udzielania pożyczek i kredytów z budżetu państwa i wreszcie nie przewiduje się wzrostu wydatków w jednostkach, które mają „specjalne przywileje budżetowe” - np. Kancelaria Sejmu, Senatu, Premiera, Prezydenta RP, etc. (art.139.) - one przygotowują swoje własne projekty budżetowe.
Rada Ministrów dokonywać też musi przeglądów wydatków budżetu finansowanych środkami pochodzącymi z kredytów zagranicznych oraz przeglądu programów wieloletnich, musi przygotować i przedłożyć Sejmowi program sanacyjny, który ma na celu obniżenie relacji przekraczającej 55%. Pojawiają się też ograniczenia do uchwał budżetów samorządowych, mianowicie wydatki budżetów jednostek samorządowych określone na kolejny rok mogą być wyższe niż dochody tego budżetu powiększone o nadwyżkę budżetowa z lat ubiegłych i wolne środki, jeśli chodzi o pewne zadania wyjątkowe.
60% < dług publiczny; Stosuje się wszystkie dotychczasowe w dwóch poprzednich progach działania, a ponadto Rada Ministrów w ciągu miesiąca od ogłoszenia relacji, że przekraczającej 60% musi przedstawić program sanacyjny do poziomu poniżej 60%. Ponadto wydatki budżetów samorządowych nie mogą być wyższe niż dochody do tego budżetu. Równocześnie poczynając od 7.dnia po dniu ogłoszenia takiej niekorzystnej relacji, jednostki sektora FP nie mogą udzielać nowych poręczeń i gwarancji.
Program sanacyjny (uzdrowienie gospodarki budżetowej) winien obejmować wskazanie przyczyn kształtowania się tak niebezpiecznej relacji, a oprócz tego zawierać także program konkretnych doprowadzających do ograniczenia tych relacji. Jest też obowiązek przygotowania trzyletniej prognozy dotyczącej relacji państwowego długu do PKB na podstawie przewidywanego stanu ekonomicznego gospodarki.
Ustawa wyłącza obowiązki sanacyjne i ostrożnościowe w 3 przypadkach:
Wprowadzenia stanu wojennego
Stanu wyjątkowego na całym terytorium RP
Stanu klęski żywiołowej na terenie całej RP
Istotnym problemem jest sposób liczenia długu publicznego w Polsce. Różni się on od norm i standardów przyjętych w Unii. Mamy często do czynienia z zaciemnieniem faktycznej wysokości długu poprzez różne możliwości innego wyłączenia pewnych wydatków, przerzucenia na różne fundusze; mamy do czynienia z tzw. księgowością kreatywną, która nie ukazuje faktycznego poziomu długu.
PODATKI, DOCHODY BUDŻETU.
Do budżetu państwa wpływają różne rodzaju dochody, które dzielimy na 2 grupy:
Dochody zasadnicze budżetu państwa
Dochody uboczne
Dochodami zasadniczymi nazywamy te dochody, które mają na celu funkcje fiskalną czyli są pobierane po to, aby przynieść jak największe środki finansowe do budżetu, natomiast dochodami ubocznymi są te dochody, których głównym celem nie jest cel fiskalny; państwo nawet nie jest nimi zainteresowane, ponieważ tymi dochodami są kary, grzywny i mandaty.
Podstawowym dochodem o charakterze zasadniczym są podatki. W ramach dochodów zasadniczych wyróżniamy:
dochody zwrotne
dochody bezzwrotne
Dochodami bezzwrotnymi są podatki, są opłaty, natomiast dochodami zwrotnymi są pożyczki i kredyty. Kredyt od podatku różni się tym, że raz pobrany podatek nie podlega zwrotowi, zaś istotą kredytu jest jego zwrotność.
Dochody budżetowe dzielą się też na:
dochody odpłatne
dochody nieodpłatne
Dochodami nieodpłatnymi są takie dochody, przy których uiszczający dochód na rzecz państwa bądź na rzecz jednostki samorządowej nie ma żadnych uprawnień do żądania jakiegokolwiek świadczenia wzajemnego ze strony państwa za ten wpłacony dochód. Tutaj trzeba podatki wyróżnić i odrębnie je ustalić; Opłata także jest dochodem, jednak jej istotą jest wzajemny ekwiwalent po jej uiszczeniu.