Metoda PNF - proprioceptive neuromuscular facilitation

PNF jako koncepcja powstała w 1946 r. w Kalifornii dzięki współpracy neurofizjologa - dr Hermana Kabata i fizjoterapeutki - Maggie Knott.. Jest przykładem neurofizjologicznego kompleksowego systemu oddziaływania terapeutycznego opartego na najnowszych osiągnięciach nauk medycznych, którego istotę zawarto w nazwie: proprioceptywne (dotyczące receptorów ciała) nerwowo - mięśniowe torowanie (ułatwianie, facilitowanie) ruchu.
Teoretyczne podstawy koncepcji oparto na prawidłowościach fizjologii rozwoju ruchowego człowieka, od części proksymalnych do dystalnych,
z uwzględnieniem poszczególnych faz kontroli motorycznej, nierozerwalnie związanych z osiąganiem nowych pozycji i możliwości poruszania się w nich.
Proces uczenia ruchu, rozumiany w PNF jako odtwarzanie utraconej funkcji, wspomagany jest w terapii zarówno wcześniejszymi doświadczeniami pochodzącymi ze schematów rozwoju ruchowego dziecka, jak i wielozmysłowym bodźcowaniem, polegającym na czasowym i przestrzennym sumowaniu się w obrębie synaps pobudzeń różnego rodzaju (bodźce dotykowe, wzrokowe, słuchowe, równoważne, proprioceptywne), które oddziaływują na pacjenta ze środowiska zewnętrznego.
Według filozofii PNF proponowana pacjentowi terapia ma być bezbolesna i funkcjonalna, to znaczy zgodna z potrzebami ruchowymi zgłaszanymi przez chorego i wzorowana na naturalnych ruchach zdrowego człowieka. Praca nad funkcją to nie tylko ustalenia poczynione między pacjentem i terapeutą, to przede wszystkim dążenie do uzyskania w terapii sytuacji zadaniowej, w której chory może w bezpieczny sposób podjąć próbę odtworzenia funkcji. Oznacza to analizę ruchu pacjenta w odniesieniu do jego prawidłowego fizjologicznego przebiegu oraz włączenie do procesu usprawniania elementów treningu samoobsługi z wykorzystaniem przedmiotów codziennego użytku i sytuacji zadaniowych, których pacjent zgłosił jako trudne bądź niemożliwe do wykonania.
Zgodnie z koncepcją PNF badanie i terapia stanowią integralną całość i wzajemnie się implikują. Terapeuta poszukuje przyczyn problemów zgłaszanych przez pacjenta, jednak w realizacji celów wyznaczonych w terapii opiera się przede wszystkim na potencjale nie uszkodzonych bądź najsprawniejszych jego sfer ruchowych (najsilniejszych, bezbolesnych, o największym zakresie ruchu) i wykorzystuje je do pozyskiwania aktywności motorycznych w słabszych lub uszkodzonych obszarach narządu ruchu w oparciu o mechanizm irradiacji czyli przeniesienia pobudzenia.
PNF wiele uwagi poświęca kontroli motorycznej pacjenta czyli interakcjom między stabilnością i mobilnością jego ciała ze szczególnym uwzględnieniem pracy ekscentrycznej mięśni w warunkach grawitacji. Szczególne znaczenie przypisuje się oporowi manualnemu, którego podstawowym zadaniem jest przekazanie pacjentowi ścisłej informacji na temat kierunku, kolejności i szybkości wykonywanego ruchu. Opór jest modyfikowany stosownie do celów terapii i możliwości motorycznych ćwiczącego.
W terapii PNF, w zależności od potrzeb pacjenta, wykorzystywane są techniki uczące ruchu i koordynacji, stabilizujące, rozluźniające, mobilizujące, przeciwbólowe i inne, typowe dla metody, a także program ćwiczeń funkcjonalnych na materacu, nauka chodzenia, usprawnianie funkcji wegetatywnych
(mięśni twarzy, języka oraz funkcji oddychania, połykania i artykulacji), a pośrednio dochodzi również do regulacji pracy autonomicznego układu nerwowego, szczególnie podczas terapii oddechowej oraz oddziaływań w obrębie tułowia i klatki piersiowej.

Korzyści z leczenia w Koncepcji PNF to:
- Metoda przyjazna dla pacjenta oparta na bezbolesnej pracy, wykorzystującej silne odcinki ciała i umiejętności chorego do ułatwiania reedukacji utraconej funkcji,
- Wysoki poziom bezpieczeństwa terapii wynikający z integracji zabiegu z diagnostyką,
- Możliwość pracy z chorym na każdym poziomie dysfunkcji, zabezpieczenie terapią wszelkich funkcji od ruchowych do wegetatywnych,
- Wysoki poziom edukacji pacjenta, oparty na współuczestnictwie w planowaniu terapii oraz kontynuacji ćwiczeń w formie programu domowego,
- Duża efektywność prowadzenia terapii, wynikająca z dokładnej analizy problemu i ukierunkowanych oddziaływań.

metoda PNF (Kabata) podstawowe zasady terapii określają podstawowe zasady funkcjonowania układu nerwowego. Kabat opracował w latach 40 XX wieku metody leczenia. Chcąc w pełni wykorzystać zjawisko plastyczności układu nerwowego należy - zgodnie z założeniami metody - w pełni zaktywizować receptory narządu ruchu. Cl ten osiąga sie poprzez:
- zastosowanie tzw wzorców ruchu
- wykonywanie wzorców ruchu zawsze w płaszczyznach skośnych
- zaakcentowanie w płaszczyźnie skośnej elementu rotacji
Badanie: przyczyny dysfunkcji można podzielić na:
- ogólne
statyczne - brak możliwości utrzymania określonej pozycji ciała
dynamiczne - utrata możliwości ruchowych lub ich nieprawidłowy przebieg
specyficzne
ból
zmniejszenie zakresu ruchomości
osłabienie siły mięśniowej
zaburzenia wzroku, słuchu
brak wytrzymałością
Celem leczenia jest osiągnięcie najwyższego, możliwego do uzyskania poziomu funkcjonalnego. Jednak najpierw należy dokonać pełnej oceny aktualnych możliwości ruchowych.
Dla każdej części ciała wyróżniamy 2 płaszczyzny skośne, w obrębie których możliwe jest wykonanie wzorca ruchowego.
Założeniem koncepcji przedstawionej przez twórców metody jest maksymalne pobudzenie receptorów układu nerwowego. Spełnienie tego rodzaju warunków wymaga stosowania stymulacji:
oporu - nie maksymalny ale odpowiedni dla danego pacjenta
promieniowania i wzmacniania - wykorzystanie synergii mięśniowych i pracy sprawnych obszarów ciała
elongacji - wydłużenie mięśni przez dobór pozycji wyjściowej
wykorzystanie odruchu na rozciąganie - bierne rozciągnięcie mięśnia tuz przed rozpoczęciem ćwiczenia
odpowiedniego ustawienia terapeuty - zawsze w płaszczyźnie ruchu
odpowiedniego kontaktu dotykowego - chwyt nad pracującymi grupami mięśni
właściwego kontaktu słownego - krótkie, precyzyjne, zdecydowane komendy
W metodzie PNF terapeuta może posłużyć się:
rytmicznym zapoczątkowaniem ruchu - to instruktarz przebiegu ruchu, ułatwiający przyswojenie przez pacjenta czynności, które będzie wykonywał. Dla ułatwienia rozpoczęcia ruchu terapeuta najpierw kilkakrotnie powtarza wzorzec biernie, następnie wykonywany jest on czynno - biernie, czynnie aż dopiero po kilkunastu powtórzeniach stopniowo włączany jest opór. Jedyne przeciwwskazanie to u osób które mają zakazany ruch bierny (złamania, zwichnięcia)
naprzemienną praca mięśniową - technika ta stosowana jest głównie w osłabieniu siły i wytrzymałości mięśni, przy braku czynnej kontroli ruchu oraz dla poprawy koordynacji, jak i w zmniejszeniu ograniczeń zakresu ruchomości.
Dynamicznymi odwróceniami - polegają one na naprzemiennej zmianie kierunku przebiegu wzorca, jednakże bez rozluźniania mięśni w momencie przejścia wzorca w przeciwny. Wykorzystuje się je dla zwiększenia zakresu ruchomości, w poprawie siły i wytrzymałości mięśni
stabilnymi odwróceniami - ich głównym zadaniem jest korekcja przebiegu ruchu oraz wyrównanie równowagi sił mięśniowych. Technika polega na zmiennych napięciach izotonicznych części dystalnych z założeniem przez terapeutę oporu wystarczającego dla powstrzymania ruchu w odcinkach proksymalnych
rytmiczna stabilizacją - w sposobie tym wykorzystuje sie naprzemienne, izometryczne niepięcia mięśni w zmieniających się kierunkach, bez intencji ruchu. Procedura ta bardzo często wykonywana jest w poprawie czynnej stabilizacji stawowej poprzez zwiększenie napięcia spoczynkowego mięśni oraz jako działanie o charakterze antologicznym
napięcie - izometryczne lub izotoniczne mięśni z następczym ich rozluźnieniem - zasady te wykorzystywane są w terapii ograniczeń ruchomości cechujących się znaczna bolesnością. W ćwiczeniach opartych na pracy izotonicznej agonistów oporuje się skurcz koncentryczny skróconej grupy mięśniowej - wykonuje się ruch przeciwny do ograniczonego zakresu ruchomości. Działanie statyczne wymaga zastosowania oporu izometrycznego w pozycji maksymalnego rozciągnięcia mięśni przykurczonych, a następnie wykonania ruchu zwiększajacego zakres ruchomości
duże znaczenie mają ćwiczenia wykonywane na podłodze. Zapewniaj ą inne:
dobry podpór - przez niskie umieszczenie środka ciężkości
poczucie bezpieczeństwa - brak strachu przed upadkiem
lepszy kontakt - terapeuta i pacjent pracują w jednym poziomie
ćwiczenia czynności funkcjonalnych.

NDT-Bobath

Metoda terapeutyczna opracowana w latach czterdziestych przez dr Berta i Karel Bobath, oparta na znajomości rozwoju neurofizjologicznego człowieka. Koncepcja rehabilitacji dla pacjentów po przebytym udarze mózgu (zator, zakrzep, wylew) lub innych urazach mózgowo - czaszkowych. Stosowana z dużym powodzeniem w klinikach neurologicznych na całym świecie. Rozwijana na przestrzeni lat znalazła również zastosowanie u dorosłych pacjentów z zaburzeniami ruchu o charakterze zapalnym, zwyrodnieniowym czy urazowym. Jest koncepcją, która nie określa sztywnych ram terapii i jest podatna na ciągłe polepszanie i modyfikowanie oddziaływań tak, aby osiągać zadawalający dla pacjenta efekt.

W koncepcji NDT- Bobach, terapia pacjentów z zaburzeniami Ośrodkowego Układu Nerwowego stara się rozwiązać problemy i zaburzenia funkcji, ruchu i napięcia mięśniowego.

W metodzie kładzie się szczególny nacisk na normalizację napięcia mięśni odpowiadających za prawidłową postawę, naukę (torowanie) prawidłowych wzorców ruchowych i wygaszanie nieprawidłowych reakcji. Zwraca się również uwagę na zaburzenia o charakterze poznawczym (percepcja, sensoryka), zaburzenia mowy, problemy z połykaniem. Metoda kładzie duży nacisk na współpracę terapeuty z rodziną, która jest dokładnie informowana, w jaki sposób należy prowadzić pielęgnację i opiekę nad chorym. Te cenne zalecenia dotyczą sposobów przemieszczania i układania pacjenta w łóżku, jego pielęgnacji: kąpania, karmienia, mycia zębów itd. Ten sposób postępowania zabezpiecza pacjenta przed powstawaniem i utrwalaniem patologii z którymi w późniejszym okresie trudno walczyć.

Terapeuci koncepcji Bobath poprzez prawidłową i szczegółową analizę zaburzeń funkcji u pacjenta potrafią zaplanować, przeprowadzić, skontrolować i dopasować terapię do jego potrzeb dzięki czemu pacjent poznaje swoje ciało i uczy się nim posługiwać w sposób celowy.

Terapeuci pracujący w Centrum Rehabilitacji Funkcjonalnej posiadają tytuł Miedzynardowego Terapeuty metody NDT-Bobath, Jest on przyznany przez IBITA (International Bobath Instruktors Training Associational) - międzynarodową organizację, której celem jest szkolenie obecnych i przyszłych instruktorów oraz ustanawianie wytycznych dotyczących nauczania koncepcji Bobath na całym świecie.

To koncepcja rehabilitacji dla pacjentów po przebytym udarze mózgu lub innych urazach mózgowo czaszkowych Udar mózgu - pojęcie ogólne ( kliniczne) określające każde nagłe wystąpienie mózgowych objawów ogniskowych wywołanych niedostatecznym krążeniem mózgowym powstałym z przyczyn miejscowych lub ogólnych. Metoda stworzona w latach czterdziestych, a bazą do jej stosowania jest doskonała znajomość rozwoju neurofizjologicznego człowieka - dziecka.Twórcy zaobserwowali, że fizjologiczny rozwój motorycznych wzorców ruchowych dziecka jest zdeterminowany.Dlatego też zaczęto tak prowadzić terapie, aby zbliżać się po przez torowanie nerwowo-mięśniowe do normalnego fizjologicznego rozwoju dziecka. Największe zastosowanie znalazła jednak w przypadku rehabilitacji pacjentów po udarze mózgu. Koncepcja Bobath to badanie i terapia pacjentów z zaburzeniami CUN rozwiązująca problemy i zaburzenia funkcji, ruchu i tonusu mięśniowego. W koncepcji kładzie się szczególny nacisk na normalizację napięcia mięśni odpowiadających za prawidłową postawę i prawidłowy wzorzec ruchowy. Przez różne oddziaływania dąży się do wyhamowywania reakcji nieprawidłowych. Już na intensywnej terapii wszystkie oddziaływania lekarskie, pielęgniarskie oraz fizjoterapeutyczne muszą być wykonywane tak, aby nie utrwalać patologii. Odpowiednie ułożenie, organizacja sali chorych, oddziaływania przy pacjencie muszą być wykonywane zgodnie z zasadami koncepcji Bobath. Nieprawidłowe zachowania w czasie pielęgnacji, badania czy oddziaływań fizjoterapeutycznych w tym okresie mogą bardzo utrwalać patologię, z którą w późniejszym okresie będzie trudno walczyć. Dlatego też już w tym momencie bardzo ważne jest torowanie pozytywnych wzorców postawnych i ruchowych, wykorzystując różnorodne wypróbowane zasady należące do koncepcji NDT.

PNF jako koncepcja powstała w 1946 r. w Kalifornii dzięki współpracy neurofizjologa - dr Hermana Kabata i fizjoterapeutki - Maggie Knott.. Jest przykładem neurofizjologicznego kompleksowego systemu oddziaływania terapeutycznego opartego na najnowszych osiągnięciach nauk medycznych, którego istotę zawarto w nazwie: proprioceptywne (dotyczące receptorów ciała) nerwowo-mięśniowe torowanie (ułatwianie, facilitowanie) ruchu.

Według filozofii PNF, proponowana pacjentowi terapia ma być bezbolesna i funkcjonalna, to znaczy zgodna z potrzebami ruchowymi zgłaszanymi przez chorego i wzorowana na naturalnych ruchach zdrowego człowieka. Ostatnie lata jeszcze silniej zaakcentowały ten aspekt terapii - praca nad funkcją to nie tylko ustalenia poczynione między pacjentem i terapeutą, to przede wszystkim dążenie do uzyskania w terapii sytuacji zadaniowej, w której chory może w bezpieczny sposób podjąć próbę odtworzenia funkcji. Oznacza to analizę ruchu pacjenta w odniesieniu do jego prawidłowego fizjologicznego przebiegu oraz włączenie do procesu usprawniania elementów treningu samoobsługi z wykorzystaniem przedmiotów codziennego użytku i sytuacji zadaniowych , które pacjent zgłosił jako trudne bądź niemożliwe do wykonania. Zgodnie z koncepcją PNF badanie i terapia stanowią integralną całość i wzajemnie się implikują. Terapeuta poszukuje przyczyn problemów zgłaszanych przez pacjenta, jednak w realizacji celów wyznaczonych w terapii opiera się przede wszystkim na potencjale nie uszkodzonych bądź najsprawniejszych jego sfer ruchowych (najsilniejszych, bezbolesnych, o największym zakresie ruchu) i wykorzystuje je do pozyskiwania aktywności motorycznej w słabszych lub uszkodzonych obszarach narządu ruchu w oparciu o mechanizm irradiacji czyli przeniesienia pobudzenia. Takie planowanie terapii wymaga znajomości anatomii funkcjonalnej ciała ludzkiego oraz zasad biomechaniki i fizjologii skurczu mięśniowego. PNF wiele uwagi poświęca także kontroli motorycznej pacjenta, czyli interakcjom między stabilnością i mobilnością jego ciała, ze szczególnym uwzględnieniem pracy ekscentrycznej mięśni w warunkach grawitacji. Ze względu na szerokie możliwości oddziaływania koncepcja PNF przestała być utożsamiana ze sposobem pracy przeznaczonym wyłącznie dla pacjentów neurologicznych. Z powodzeniem stosuje się ją również w ortopedii, pediatrii, chorobach nerwowo-mięśniowych, wadach postawy czy skoliozach. . W terapii PNF, w zależności od potrzeb pacjenta, wykorzystywane są techniki uczące ruchu i koordynacji, stabilizujące, rozluźniające, mobilizujące, przeciwbólowe i inne, typowe dla metody, a także program ćwiczeń funkcjonalnych na materacu, nauka chodzenia, usprawnianie funkcji wegetatywnych (mięśni twarzy, języka oraz funkcji oddychania połykania i artykulacji), a pośrednio dochodzi również do regulacji pracy autonomicznego układu nerwowego, szczególnie podczas terapii oddechowej oraz oddziaływań w obrębie tułowia i klatki piersiowej. Korzyści z pracy w Koncepcji PNF to: metoda przyjazna dla pacjenta - oparta na bezbolesnej pracy, wykorzystującej silne odcinki ciała i umiejętności chorego do ułatwiania reedukacji utraconych funkcji, wysoki poziom bezpieczeństwa terapii wynikający z integracji zabiegu z diagnostyką, możliwość pracy z chorym na każdym poziomie dysfunkcji - zabezpieczenie terapią wszelkich funkcji od ruchowych do wegetatywnych, wysoki poziom edukacji pacjenta, oparty na współuczestnictwie w planowaniu terapii oraz kontynuacji ćwiczeń w formie programu domowego, niewielki wymagania sprzętowe, duża efektywność prowadzonej terapii, wynikająca z dokładnej analizy problemu i ukierunkowanych oddziaływań. Doskonalenie wiedzy o koncepcji PNF możliwe jest w Polsce od czerwca 1997r., kiedy to, dzięki współpracy Polskiego Towarzystwa Fizjoterapii i niemieckiego Centralnego Związku Fizjoterapeutów (ZVK), odbył się w Warszawie pierwszy licencjonowany przez Międzynarodowe Stowarzyszenie PNF (IPNFA) kurs podstawowy PNF. Obecnie szkolenia prowadzone są przy współpracy "PNF w POLSCE" - Stowarzyszenia na Rzecz Rehabilitacji Funkcjonalnej, członka IPNFA - organizacji zrzeszającej terapeutów i sympatyków koncepcji PNF i mają charakter szkoleń podyplomowych. System szkolenia podstawowego obejmuje kurs podstawowy (100 godzin lekcyjnych) i kurs rozwijający zakończony praktycznym i teoretycznym egzaminem, w zakres którego wchodzi również ocena praktycznej pracy uczestnika kursu z pacjentem (łącznie 50 godzin lekcyjnych). Między poszczególnymi kursami wymagana jest półroczna przerwa, podczas której terapeuta ma zdobywać doświadczenia wykorzystując swą wiedzę w praktycznej pracy z pacjentami. Szkolenie spełnia standardy europejskie, a koncepcja jest uznana przez systemy ubezpieczenia zdrowotnego Unii Europejskiej. Wskazania: Udary SM MPDz. Skoliozy Pourazowe porażenia

---