Owies - nie tylko dla koni

Autor:Dr n. farm. Przemysław Rokicki

Mimo że owies uprawia się w wielu krajach i powszechnie ceni za wysokie wartości odżywcze, jego początki są nadzwyczaj skromne. Jest on znany najkrócej ze wszystkich szeroko uprawianych zbóż, a jego kultywację rozpoczęto najprawdopodobniej 3000 lat temu w Europie. Owies wywodzi się z chwastów, zauważonych wyłącznie dzięki temu, że rosły często na polach pośród innych zbóż.

Do Europy przywędrował razem z pszenicą z Azji i w miarę  przesuwania się upraw z południa na północ kontynentu, pogarszania się warunków glebowo klimatycznych, zaczął zyskiwać na znaczeniu. Jego dominacja wśród upraw wzrastała i zaczął wypierać gatunki pierwotne. Na świecie uprawia się owies na ok. 17,9 mln ha, co stanowi 3 % areału zajętego przez zboża. Średni plon z ha wynosi ok. 2 ton. W Polsce uzyskuje się plony rzędu 2,53 t/ha. Przed wojną powierzchnia upraw owsa w Polsce wynosiła ok.1 mln ha, jednak w miarę rozwoju mechanizacji, gdy systematycznie zmniejszało się pogłowie koni, zmniejszał się też jego udział w strukturze zasiewów zbóż i teraz zajmuje ok.6 % (570 tyś ha). 

Owies zwyczajny 

 

Owies zwyczajny (Avena sativa) jest jednoroczną rośliną z rodziny traw (Graminae), najpowszechniej uprawiany gatunek owsa. Uprawiana w wielu krajach Europy w Ameryce Północnej i zachodniej Azji. W Polsce jest po pszenicy i życie trzecim zbożem pod względem powierzchni uprawowej. Ma małe wymagania glebowe i klimatyczne i może być uprawiany w górach oraz na lekkich glebach niżu.

 

Owies wytwarza łodygi kępkowe osiągające wysokość 30-100 cm. Liście owsa są równowąskolancetowate, długie, posiadają gładką pochwę, która obejmuje źdźbło. Wierzchołek źdźbła wieńczy okazała wiecha kwiatów. Wiecha stanowiąca kwiatostan, osiąga 40 cm, jest mniej lub więcej rozpierzchła. Kłosy są chropowate, rozpostarte, osiągają około 18-25 mm.  

 

Związki aktywne owsa 

 

Dla celów leczniczych zbiera się zebrane przed kwitnieniem ziele roślin. Znajdują także zastosowanie lecznicze całe ziarna owsa, płatki owsiane, mąka owsiana i słoma dojrzałych roślin. Ziele i słoma zawierają węglowodany, sole mineralne, szczególnie rozpuszczalną w wodzie krzemionkę, saponiny i inne związki.

 

W słomie, nasionach i korzeniach występują znaczne ilości węglowodanów. Ziele i ziarno zawierają 7-23% łatwo przyswajalnego białka. Związki sterolowe, głównie ß-sitosterol, avenasterol i stigmasterol znaleziono w owocach. Saponiny steroidowe avenacosid A i B zidentyfikowano w owocach, zielu i słomie owsianej. W korzeniach owsa wykryto oecność saponin trójterpenowych. Związki flawonoidowe występują głównie w zielu owsianym i słomie.

 

Owies zwyczajny jest surowcem bogatym w składniki mineralne i witaminy, znaczne ilości krzemu w formie rozpuszczalnej. Poza tym w zielu występują plifenolokwasy oraz pochodne kwasów cynamonowego i ferulowego.

 

Bogaty jest też w polisacharydy nieskrobiowe, tworzące tzw. błonnik, niezbędny w codziennej diecie człowieka. Zawarte w błonniku beta-glukany są szczególnie ważne dla ludzi mających kłopoty z przewodem pokarmowym, ponieważ pod wpływem gotowanie zamieniają się one w gęsty śluz mający właściwości żelujące, ochraniający błonę śluzową.

 

W całym ziarnie owsianym (w jednym kg ziarna pozbawionego plew) znajduje się: 126,0 g białka, 70,0 g tłuszczu, 629,0 g węglowodanów, 28,5 g składników mineralnych w tym: Ca - 796,0 mg, P - 3,42 mg, witamina B1 - 5,2 mg, witamina B2 - 1,7 mg, witamina B6 - 9,6 mg, witamna E - 32, 0 mg, witamina K - 0,8 mg, witamina PP - 23,7 mg.

 

Po przerobie na płatki owsiane: 138,0 g białka, 66,0 g tłuszczu, 662,0 g węglowodanów, 17,3 g składników mineralnych w tym: Ca -  660,0 mg, Fe - 36,0 mg, P - 4,07 mg, Wit. B1 4,0 mg, witamina B2 - 1,4 mg, witamina B6 - 7,5 mg oraz witaminę PP 10,0 mg.

 

Wartość odżywcza i energetyczna owsa jest stosunkowo duża, ponieważ zawiera 2-3 razy więcej tłuszczu w porównaniu do innych zbóż. Tłuszcz ten składa się z w 40 % z kwasu linolowego (zapobiega sklerozie, szczególnie zalecany w diecie starszych osób), oleinowy 35% (polecany do smażenia) oraz kwasu palmitynowego 20%.  

 

Zastosowanie w lecznictwie 

 

Owies prawdziwy jest cudownym środkiem odżywczym, bogatym w białko, wapń, magnez, krzem, potas, żelazo oraz witaminy. Jego składniki odżywcze pomagają w utrzymaniu zdrowych kości, zębów oraz zdrowego układu nerwowego.

 

Wodne wyciągi z ziela owsa działają wykrztuśnie, a także przeciwbólowo w schorzeniach reumatycznych, kamicy moczowej i chorobach nerek. Ponadto stanowią dobry środek mineralizujący, bogaty w rozpuszczalną w wodzie krzemionkę, wpływającą dodatnio na przemianę materii, stan naczyń krwionośnych, narządów wewnętrznych, kości, skóry, włosów i paznokci.

 

Nalewka z ziele owsa wykazuje działanie wzmacniające system nerwowy, zwłaszcza w bezsenności, wyczerpaniu nerwowym, pląsawicy i epilepsji. Jest bardzo pożyteczny i pomocny dla pacjentów, którzy chcą zrezygnować z brania antydepresantów.

 

Kąpiele w odwarze z ziela lub słomy owsianej wykazują korzystne działanie w artretyzmie, chorobie reumatycznej, kamicy nerkowej i schorzeniach nerek.

 

Owies jest bardzo łatwo trawiony i dlatego jest idealnym pożywieniem dla ludzi przewlekle chorych, w czasie rekonwalescencji oraz dla kobiet po porodzie.

 

Owies prawdziwy posiada możliwość regulowania poziomów estrogenu. Włókno owsa prawdziwego potrafi znacznie obniżyć poziom cholesterolu we krwi, pomagając w walce z chorobami sercowo-naczyniowymi. Owies może być również pomocny w przypadkach wysokiego ciśnienia krwi, otyłości, żylaków oraz hemoroidów.

 

Jest również używany w chorobach przewodu pokarmowego takich, jak zespół jelita wrażliwego, zapalenie żołądka oraz zatwardzenia. Włókno owsa produkuje grubsze, większe stolce i przyspiesza ich przejście przez jelito, redukując tym samym wystawienie wyściółki jelita na czynniki rakotwórcze oraz podrażniające. To właśnie dlatego mówi się, że włókno owsiane pomaga w prewencji raka jelita. Ogólnie rzecz biorąc, owies chroni organizm przed różnego rodzaju nowotworami.  

      

Naturalne kosmetyki dla wrażliwych 

 

Osoby o skórze wrażliwej i podatnej na alergie powinny sięgnąć po kosmetyki zawierające wyciągi z owsa. Maseczka z płatków i kremy owsiane z substancjami śluzowymi utworzą na naszej skórze cieniutki i niewyczuwalny filtr ochronny, który osłoni ją przed niekorzystnym oddziaływaniem czynników zewnętrznych. Poza tym owies ma właściwości łagodzące stany zapalne. Z punktu widzenia osób wrażliwych, u których podrażnienia skóry występują bardzo często jest to niezmiernie ważne oddziaływanie. 

 

Odwar z ziela owsa 

 

Łyżkę ziela zalać jedną szklanką gorącej wody i odstawić na 30 minut. Następnie ogrzać do wrzenia i gotować powoli pod przykryciem 5-10 minut. Odstawić na 10 minut i przecedzić. Dopełnić przegotowaną wodą do pełnej szklanki, popłukując nią ziele na sitku. Pić trzy razy dziennie jedną szklankę po jedzeniu w kamicy i schorzeniach nerek. 

 

Nalewka z ziele owsa 

 

Ok. 20g ziela owsa zalać 100 ml spirytusu 70-procentowego, przykryć szczelnie i odstawić na 7-10 dni, często wstrząsając. Następnie zlać ciecz, ziele wycisnąć, oba płyny połączyć i przesączyć przez watę. Pić trzy razy dziennie po 15 kropli w kieliszku wody, po jedzeniu w stanach wyczerpania nerwowego. W razie bezsenności przyjmować wieczorem 20 kropli w kieliszku wody. 

 

Kąpiel owsiana 

 

Ok. 1 kg słomy owsianej zalać w naczyniu 3-5 l wody ciepłej i odstawić na 2-3 godziny. Następnie ogrzać do wrzenia i gotować powoli pod przykryciem 1/2 godz. Odcedzić do wanny i wypełnić ją do 1/3 wodą o temperaturze około 37 stopni Celsjusza. Czas kąpieli 15-20 minut. Stosować w artretyzmie, reumatyzmie i chorobach skórnych. Kąpiel zaleca się też osobom osłabionym i wyczerpanym nerwowo. 

---