Turystyka jako sektor gospodarki
1Podstawy teoretyczne
a) Gospodarka turystyczna jest to kompleks różnorodnych funkcji gospodarczych i społecznych bezpośrednio lub pośrednio rozwijanych w celu zaspokojenia wzrastającego zapotrzebowania człowieka na dobra i usługi turystyczne
b) Przemysł turystyczny to kompleks powiązanych ze sobą przedsiębiorstw oraz innych organizacji zaangażowanych w produkcję dóbr i usług, która nie miałaby racji bytu, gdyby nie popyt zgłaszany przez uczestników ruchu turystycznego, lub też turyści nie mogliby bez niej zaspokoić swoich podstawowych potrzeb turystycznych
c) Gospodarka turystyczna stanowi pewien system, funkcjonujący w obrębie systemu przyrodniczego, społecznego i ekonomicznego.
System ten adaptuje środowisko naturalne, stanowiące podstawę rozwoju turystyki, dla potrzeb ruchu turystycznego i nadaje mu cechy kategorii ekonomicznej, wpisując go w ramy systemu ekonomicznego. W ramach systemu społecznego zapewnia zaspokojenie określonych potrzeb i rozwój ruchu turystycznego.
d) Według Światowej Rady Podróży i Turystyki (WTTC), gospodarka turystyczna to rynek wytworzony przez szeroko pojęty popyt turystyczny, obejmujący nie tylko dobra i usługi, służące bezpośrednio konsumpcji turystycznej, ale także takie rodzaje działalności gospodarczej, które są ściśle bądź częściowo uzależnione od ruchu podróżnych i których rozwój nie byłby możliwy, lub znacznie ograniczony, gdyby nie turystyka.
e) W ujęciu Światowej Rady Podróży i Turystyki (WTTC), przemysł turystyczny to produkcja dóbr i usług stricte turystycznych, związanych z zakwaterowaniem, wyżywieniem, usługami rekreacyjnymi, transportem, itp.
2 Turystyka w gospodarce narodowej i regionalnej
Międzynarodowa klasyfikacja turystyczna (SICTA - Standard International Classification of Tourism Activities) wyróżnia następujące elementy składowe gospodarki, całkowicie lub częściowo związane z turystyką. Są to:(budownictwo, handel hurtowy i detaliczny, hotele i restauracje, transport, gospodarkę magazynową i łączność, pośrednictwo finansowe, obsługę nieruchomości, wynajem i inną działalność, związaną z prowadzeniem interesów, administrację publiczną, edukację, pozostałą działalność usługową: komunalną, socjalną i indywidualną, organizacje i instytucje międzynarodowe).
a) Wskazanie miejsca turystyki w gospodarce polskiej dokonywane jest na podstawie Polskiej Klasyfikacji Działalności (PKD),
b) Sektor turystyczny nie został należycie wyeksponowany, to znaczy, że w klasyfikacjach tych nie wyodrębniono części składowej gospodarki pod nazwą turystyka.
c) Działalność gospodarcza w zakresie turystyki znajduje się w wielu innych elementach składowych tych klasyfikacji. Niewątpliwie, utrudnia to ocenę roli gospodarki turystycznej w całej gospodarce polskiej.
3 Podstawowe części składowe gospodarki turystycznej zostały sklasyfikowane w sekcjach, które wprost wyodrębniają elementy rynku turystycznego.
a) Sekcja H - Hotele i restauracje obejmuje wynajem pomieszczeń do krótkotrwałego zamieszkania, łącznie z wyżywieniem, lub bez oraz działalność gastronomiczną.
b) Sekcja I - Transport, gospodarka magazynowa i łączność obejmuje m.in. działalność związaną z przewozem osób środkami transportu lądowego, wodnego i powietrznego, obsługę pasażerów i bagażu, organizowanie i obsługę ruchu turystycznego, a więc działalność biur podróży [organizacja imprez turystycznych], agencji podróży [usługi pośrednictwa sprzedaży] oraz biur turystycznych [usługi informacji turystycznej, doradztwa turystycznego, rezerwacji miejsc noclegowych, rezerwacji i sprzedaży biletów i wycieczek miejscowych], jak również tzw. pozostałą działalność turystyczną [działalność pilotów wycieczek, przewodników turystycznych].
c) Szeroko pojmowana działalność turystyczna zasila sektor turystyczny działalnością produkcyjną lub poprzez świadczenia mające charakter usług paraturystycznych. Działalność ta stanowi tzw. pośrednią gospodarkę turystyczną.
Do tego typu form działalności można zaliczyć m.in.:
♦ rolnictwo (agroturystyka, turystyka wiejska),
♦ działalność produkcyjna (produkcja sprzętu na potrzeby ruchu
turystycznego),
♦ handel (spożywczy, sprzedaż upominków i pamiątek),
♦ budownictwo (tworzenie infrastruktury turystycznej),
♦ pośrednictwo finansowe (usługi bankowe, ubezpieczenia),
♦ nauka (badania naukowe),
♦ administracja publiczna (jednostki nadzorujące funkcjonowanie
sektora turystycznego, wydawanie dokumentów podróży - paszportów, wiz),
♦edukacja (szkolnictwo turystyczne),
♦ochrona zdrowia (turystyka uzdrowiskowa),
♦działalność komunalna (gospodarka odpadami),
♦działalność społeczna (kultura, rekreacja, sport).
Funkcjonowanie gospodarki turystycznej w skali regionalnej i lokalnej w istotny sposób stymulowane i zabezpieczane jest przez odpowiednie samorządy - lokalne (powiat, gmina) i regionalne (wojewódzkie). Jednostki samorządu terytorialnego wykonują m.in. zadania z zakresu:
- świadczenie usług informacji turystycznej (w tym: oznakowanie atrakcji turystycznych, szlaków oraz współpraca z branżą i organizacjami turystycznymi),
- utrzymanie: (infrastruktury lokalnej, komunikacji miejskiej,
porządku i bezpieczeństwa, dostęp do tzw. mediów, czyli wody, energii.)
- Turystyka jest również zjawiskiem ekonomicznym
(jako źródło przepływu pieniędzy w regionach typowo turystycznych).
- Turyści kształtują strukturę i wielkość popytu, jako konsumenci różnorodnych dóbr i usług, są jednym z wielu źródeł dochodu narodowego oraz zwiększają wpływy budżetów lokalnych, wpływu gospodarstw domowych w miejscowościach w które są zagospodarowane turystycznie.
- Turystyka, kreuje dodatkową działalność gospodarczą oraz zatrudnienie, pobudzając koniunkturę w innych sektorach gospodarki. Można więc mówić o mnożnikowych funkcjach turystyki.
4 Mnożnik turystyczny
Mnożnik jest to współczynnik określający rozmiary krańcowego wpływu, wywieranego zmianą jednej wielkości ekonomicznej na drugą.
Mnożnik wyrażający łącznie obrót podstawowy i obroty pochodne wynikające z przepływów pieniądza w turystyce nazywamy mnożnikiem turystycznym.
Służy do oszacowania całkowitych efektów początkowych wydatków turystycznych. Pośrednie dochody z turystyki, występujące wtedy gdy podmioty obsługujące ruch turystyczny dokonują zakupów w innych sektorach gospodarki (łączy rożne dziedziny przemysłu, transport, handel, usługi) są wyższe od bezpośrednich, czyli tych które są uzyskiwane w sektorze gospodarki, który bezpośrednio realizuje popyt turystyczny.
Teoria mnożnika turystycznego pozwala oszacować całkowite efekty (bezpośrednie, pośrednie i indukowane) początkowych wydatków turystycznych.
Przyjmuje się, że model mnożnikowy efektów ekonomicznych
z turystyki można przedstawić za pomocą równania.
Kr = a + b + c
Kr-regionalny mnożnik dochodu (mnożnikowy efekt ekonomiczny),
a-bezpośredni dochód regionalny (bezpośredni efekt ekonomiczny),
b-pośredni dochód regionalny (pośredni efekt ekonomiczny),
c-indukowany dochód regionalny (indukowany efekt ekonomiczny).
Mnożnik turystyczny zależy od ilości pieniędzy wydawanychprzez turystów oraz poziomu dochodów, których część chcą przeznaczyć na cele turystyczne.
Początkowe wydatki turystów przepływając przez różne sektory gospodarki mnożą się w ten sposób. Dlatego efekt mnożnikowy jest tym większy, im więcej środków pieniężnych zmienia swych właścicieli, im bardziej przemysł turystyczny na danym obszarze łączy się z innymi dziedzinami gospodarki. Formuła mnożnika
M=1/1-(ΔC/ΔY)
M- mnożnik krążenia pieniądza w gospodarce,
∆C- faktyczny wzrost konsumpcji w regionie bez podstawowej konsumpcji turystów,
∆Y- wzrost dochodów ludności
ΔC/ΔY- krańcowa skłonność ludności do wydawania dochodów.
5 Rachunek satelitarny turystyki
- Rachunek satelitarny ma mierzyć efekty ekonomiczne turystyki, ustalić jej wkład w gospodarkę narodową w oparciu o parametry makroekonomiczne takie jak: produkt krajowy brutto, produkcja globalna, popyt i podaż turystyczną, zatrudnienie, wydatki sektora publicznego związane z turystyką,.
- Popyt turystyczny stanowią wydatki konsumpcyjne uczestników ruchu turystycznego.
- Podaż zaś to wszelkie wyroby i usługi, które nabywane są w ramach wydatków turystycznych.
- W rachunku satelitarnym analizujemy wielkość udziału produktów danych działów gospodarki w produkcie turystycznym i porównujemy ją z oszacowanym, zrealizowanym popytem krajowym i zagranicznym na usługi i produkty turystyczne.
6 Czynniki produkcji w gospodarce turystycznej
Czynniki produkcji to wszystkie środki uczestniczące w procesach produkcji dóbr i usług. Podstawowe czynniki produkcji to: praca, ziemia, kapitał oraz informacja.
a) Praca to celowa, zorganizowana działalność człowieka, polegająca na przekształcaniu dóbr przyrody i przystosowywaniu ich do zaspokajania ludzkich potrzeb. Wartość pracy jest najważniejszym elementem kosztów w przedsiębiorstwach usługowych.
Liczba i kwalifikacje pracowników są podstawowym wyznacznikiem poziomu podaży usług.
b) Ziemia obejmuje wszelkie zasoby naturalne, wykorzystywane w procesie produkcyjnym. Rozpatrywana jest jako czynnik bezpośrednio produkcyjny, jako obszar (przestrzeń), na której prowadzona jest działalność, ale również jako zespół warunków środowiska przyrodniczego. Główne formy korzystania z ziemi w procesie produkcji wymienia się: uprawę, eksploatację, lokalizację.W działalności usługowej (m.in. w turystyce), ziemia odgrywa rolę jako czynnik lokalizacji. Lokalizacja to umiejscowienie i rozmieszczenie obiektów w przestrzeni geograficznej.
Każde miejsce posiada swoje specyficzne walory użytkowe (walory popytu, walory zasobów).
Walory popytu to atrakcyjność danej lokalizacji z punktu widzenia możliwości zbytu wyprodukowanych dóbr i usług. Wyznaczana jest ona przez liczbę konsumentów i ich zdolności nabywcze.
Walory zasobów wynikają z możliwości uzyskania w danym miejscu warunków niezbędnych do określonej działalności. Obejmują one m.in. teren i jego zagospodarowanie, dostępne zasoby pracy, urządzenia techniczne, zasoby przyrody.
Kryterium lokalizacyjnym jest także nastawienie o charakterze komunikacyjnym (tj. bliskość i możliwość korzystania z sieci komunikacyjnej poszczególnych gałęzi transportu).
Istotna bywa możliwość skorzystania z miejsc parkingowych oraz węzłów transportowych (dworców, portów, itp.).
Lokalizacja ukierunkowana na transport jest ważna m.in. w przypadku obiektów noclegowych (np. hotele przy portach lotniczych), gastronomii (wzdłuż szlaków komunikacyjnych), informacji turystycznej (na szlakach turystycznych).
c) Kapitał - to wszelkie dobra zaangażowane w proces świadczenia usług turystycznych.
Kapitał przedsiębiorstw świadczących usługi obejmuje głównie takie składniki, jak:
- lokale do prowadzenia działalności,
- maszyny i urządzenia,
- środki transportu,
- dostęp do źródeł energii i wody,
- wyposażenie w narzędzia, materiały i części zamienne.
Utrzymanie potencjału produkcyjnego w pełnej sprawności wymaga nakładów na inwestycje i wdrażanie postępu technicznego
W zakresie turystyki, w poszczególnych branżach środkami kapitałowymi są np.:
- w hotelarstwie - budynki i budowle, wyposażenie pokoi, wewnętrzne systemy komunikacyjne, urządzenia techniczne, w tym systemy komputerowe, wyposażenie zaplecza gastronomicznego,
- w biurach podróży i pozostałych formach obsługi ruchu turystycznego - wyposażenie placówek usługowych, systemy komputerowe,
- w transporcie turystycznym - środki transportowe, systemy łączności,
- w usługach sportowo-rekreacyjnych - budynki i budowle, wyposażenie obiektów.
d) Informacja. Zasoby informacyjne społeczeństwa, przesądzają o pozycji ekonomicznej danej gospodarki. W procesach wzrostu gospodarczego coraz większą rolę odgrywają nauka, technika i organizacja, a tym samym rośnie znaczenie czynnika informacji.
O pozycji przedsiębiorstwa decyduje dostęp do informacji i umiejętność jej wykorzystania.
Na rynku usług turystycznych informacja wykorzystywana jest jako:
● wiedza (czyli potencjał, którym należy odpowiednio zarządzać),
● podstawa do podejmowania decyzji rynkowych (za pośrednictwem badań rynku skierowanych na konkurencję i konsumentów),
● baza danych o potencjale turystycznym obszarów (walorach turystycznych, zagospodarowaniu turystycznym, ofercie usługowej podmiotów),
- forma (technologia) kontaktu, prezentacji oferty i zawierania transakcji z konsumentami i kooperantami poprzez nowoczesne systemy rezerwacyjne oraz internet,
● przedmiot działalności podmiotów na rynku turystycznym, a zwłaszcza usług w zakresie informacji turystycznej w szerokim znaczeniu. Czyli - udzielanie informacji.
Aktualna informacja z jednej strony ułatwia potencjalnym i rzeczywistym klientom kreowanie swoich potrzeb turystycznych oraz odnajdywanie odpowiadających tym potrzebom ofert. Z drugiej strony umożliwia podmiotom turystycznym tworzenie i realizowanie (sprzedaż) ofert.