Starość/starzec
Starość - Wiek podeszły, ostatnie lata życia, na które przypada spadek sił witalnych, a nierzadko mentalnych.
Starzec - 1) Człowiek wiekowy, doświadczony, obdarzony mądrością czerpaną ze swych przeżyć. 2) w kościele greckokatolickim i prawosławnym mnich - mędrzec, jeden z najstarszych w monastyrze, uznawany za najwyższy autorytet moralny, religijny i egzystencjalny.
Patriarcha -1) Protoplasta rodu, praoj-ciec. 2) Najstarszy z żyjących mistrzów jakiejś sztuki.
Biblia (ST) -1) Matuzalem - potomek Seta, dziadek Noego, najbardziej długowieczny człowiek wspomniany w Biblii (dożył 959 lat). 2) W Starym Testamencie znajdujemy imiona dziesięciu patriarchów, jednakże tylko trzej (Abraham, Izaak, Jakub) jako praojcowie narodu wybranego oraz synowie Jakuba, są patriarchami w ścisłym tego słowa znaczeniu. 3) Kohelet, czyli Eklezjastes, domniemany autor jednej z ksiąg biblijnych, to mędrzec przemawiający na zgromadzeniu, człowiek stary i doświadczony, który swe nauki (Marność nad marnościami i wszystko marność; Nic nowego pod słońcem!) oparł na wnioskach wyciągniętych z długiego i bogatego życia. 4) Prorocy starotestamentowi to nie tylko wysłannicy Boga zapowiadający przyjście Mesjasza, ale także uczeni starcy. Tradycyjne przedstawienie proroka jako starca (zupełnie zapomina się o jego wieku młodzieńczym) ma podkreślić jego mądrość i doświadczenie, uwiarygodnić głoszone przezeń nauki. 5) Salomon, mądry i sprawiedliwy król Izraela, na starość za namową swych nałożnic, zaniedbał wiarę w Boga, a czcił obce bóstwa. 6) Starcy z opowieści o Zuzannie, żonie Joachima, podglądali ją, gdy rozbierała się do kąpieli. Dali jej ultimatum: albo spędzi z nimi noc, albo oskarżają o cudzołóstwo. Gdy Zuzanna odmówiła, oskarżyli ją: jednak dzięki przemyślności proroka Daniela została uniewinniona, a starców stracono.
Biblia (NT) - 1) Symeon - starzec, którego Maryja i Józef spotykają w świątyni w dniu ofiarowania. Duch Święty objawił mu, iż nie umrze, dopóki nie ujrzy Mesjasza. On też przepowiada upadek i triumf Chrystusa. 2) Starsi
- jedna z trzech grup zasiadających w Sanhedrynie, przedstawiciele możnych rodów.
Mitologia - Tejrezjasz, ślepy starzec, wieszcz i wróżbita tebański, odegrał ogromną rolę w historii rodu Labdaki-dów. Ujawnił tajemnicę Edypa, nakłonił Kreona, by ten ułaskawił Antygonę. Nawet po śmierci nie utracił swej mocy wieszczej.
Homer „Iliada" - 1) Nestor - najstarszy i najbardziej doświadczony z dowódców greckich pod Troją, nazywany miodoustym, pełen humoru i wigoru starzec, którego rady szanowano na równi z boskimi; przen. ktoś najstarszy w danym gronie, np. nestor rodu. 2) Priam - król Troi, obdarzony licznym potomstwem, był zbyt stary, by brać udział w wojnie. Po śmierci Hektora udaje się do Achillesa i błaga go o wydanie ciała syna.
Horacy „O co poeta prosi Apollina..."
- Składając ofiarę bogu, poeta zanosi do niego jedyną prośbę - o pogodną i pelną pieśni starość, tj. o zachowanie mocy twórczej do końca swych dni.
J. de Yoragine „Legenda na dzień św. Aleksego" - W chwili śmierci Aleksego jego rodzice są już ludźmi starymi, stojącymi nad grobem. Eufemian, ojciec świętego, ma pretensję do syna, że ten, który miał być podporą jego starości, ukrywał się przed oczami bliskich. Teraz, gdy nie może już rozmawiać z synem, zrozpaczony nie znajduje dla siebie pociechy.
M. Rej „Żywot człowieka poczciwego" - W księdze III opisującej „zimę" życia ludzkiego, czyli starość, kreśli Rej obraz szlachcica, który pogodnie patrzy na świat, przekonany, iż życia nie zmarnował. Przekonanie to dotyczy nie tylko spraw codziennego bytowania, jak obowiązki gospodarskie i rodzinne, ale także wartości wyższych w zwykłych przejawach życia. Rej omawia tu również problem życia obywatelskiego i państwowego.
J. Kochanowski „Do gór i lasów" -
patrz: retrospekcja.
J. Kochanowski „Na dom w Czarno-
lesie" -Nawiązująca do Horacego (O co poeta prosi...) fraszka filozoficzno-re-fleksyjna ma charakter modlitwy, w której poeta błaga Stwórcę o: starość nie-przykrą, obyczaje znośne i ludzką życzliwość, które byłyby ukoronowaniem jego życia.
W. Szekspir „Hamlet" - Poloniusz, nazywany często starym głupcem, z wiekiem nie nabiera mądrości ani doświadczenia, ale staje się coraz bardziej podejrzliwym ojcem, ugrzecznio-nym dworakiem i ograniczonym człowiekiem.
W. Szekspir „Makbet" - Wiedźmy pojawiające się w dramacie to istoty długowieczne, dla których czas nie ma żadnego znaczenia ponad to, iż mogą
sprawować nad nim władzę. Przedstawione jako postacie szkaradne (ni to kobiety, ni to mężczyźni), wiekowe czarownice wydają się być już choćby z wyglądu uosobieniem zła.
W. Szekspir „Burza" - Prospero w sędziwym wieku odzyskuje tron Mediolanu. Skrucha brata - uzurpatora, szczęście córki, a także wizja pogodnej starości nakazują mu zerwać z magią (łamie swą różdżkę maga). Wcześniej wygłasza jednak słynną maksymę: Myśmy z tej samej materii, co mary senne, i krótkie to życie kończy się snem. Słowa te można potraktować także jako przesłanie samego Szekspira.
J.W. Goethe „Faust" - Dla uczonego Faustusa, doktora medycyny, teologii, matematyki, geografii i innych nauk, starość jest przekreśleniem marzeń o dogłębnym poznaniu świata. Pomimo ogromnej wiedzy teoretycznej, Faust ma świadomość niewiedzy praktycznej (...ż oto stoję biedny głupiec...), dlatego też decyduje się zaprzedać duszę Mefisto-felesowi, by ten przywrócił mu młodość i ukazał cały świat.
A. Mickiewicz „Oda do młodości"
- Starzy to dla Mickiewicza reprezentanci gnuśnego i zmurszałego świata tradycji klasycystycznej, których powinni zastąpić ludzie młodzi, pokolenie romantyków.
A. Mickiewicz „Ballady i romanse"
- 1) Starzec z „Romantyczności" jest uosobieniem racjonalistycznego i empirycznego pojmowania świata, które jest niezrozumiałe dla ludu. Według niego Karasia duby smalone bredzi, a ludzie powinni ufać jego szkiełku i oku. Postawa ta jest odrzucana przez narratora, który prezentuje romantyczne widzenie świata. Pierwowzorem postaci starca był Jędrzej Śniadecki, jeden z oponentów Mickiewicza. 2) Stary pustelnik w „Lilijach" jest tym, do którego przychodzi po radę Pani. Stylizowany na średniowiecznych mędrców - eremitów, ale też na mędrców ludowych, nieustannie namawia Panią, by przyznała się do winy, wiedząc, że nie masz zbrodni bez kary. Zlekceważenie mądrych rad starca kosztowało Panią życie. 3) Tytułowym bohaterem romansu „Du-darz" jest stary człowiek, który przemierza kresy, ofiarowując ludziom poezję. Jest on nie tylko skarbnicą wiedzy i tradycji, ale i opowieści o ludzkich losach. Dzięki niemu ujrzała światło dzienne tragiczna historia miłości pasterza do młodej dziewczyny, zakończona śmiercią zakochanego młodzieńca.
A. Mickiewicz „Dziady" cz. II - Nazwa uroczystości opisanej przez Mickiewicza odnosi się tak do przodków osób w niej uczestniczących, jak i do dziadów proszalnych (starych żebraków), którzy pełnili tu ważną funkcję; wcielały się w nich duchy zmarłych.
A. Mickiewicz „Dziady" cz. III - patrz: matka.
J. Słowacki „Kordian" - 1) Grzegorz, stary sługa Kordiana, jest człowiekiem doświadczonym, byłym żołnierzem, który swoją wiedzę o życiu stara się przekazać młodemu paniczowi (bajka „O Janku, co psom szył buty", opowieści z lat żołnierskich). Jako jedyny bliski znalazł się on na placu, gdy miało dojść do egzekucji Kordiana. 2) Prezes (pierwowzorem postaci był Julian Ursyn Niemcewicz), starzec jak skowronek, jest niemal karykaturą postaci starca - autorytetu, tak piętnowanej przez romantyków. Entuzjazmowi Kordiana przeciwstawia konserwatyzm polityczny i tradycję historyczną, przekonując spiskowców, by głosowali przeciwko zabójstwu cara. 3) Starzec z ludu („Spisek koronacyjny") popiera Kordiana, przeciwstawiając się Prezesowi (Zabijajcie!!! A krew niech na mnie spada...), uważając, iż Bóg (sprawiedliwy sędzia) rozgrzeszy spiskowców z ich zbrodni.
A. Mickiewicz „Pan Tadeusz" - 1)
Sędzia to nie tyle starzec, co patriarcha, głowa rodu Sopliców. W swoim dworze pielęgnuje tradycję i dobre obyczaje; w niczym nie uchybia zaproszonym gościom. Jest jednym z ostatnich wielkich odchodzącego świata, symbolem kultury szlacheckiej. 2) Gerwazy, dawny sługa Horeszków, jest skarbnicą wiedzy o rodach Sopliców i Horeszków. Opętany żądzą zemsty starzec przyczynia się do najazdu Moskali na Sop-licowo. Dopiero śmierć Jacka Soplicy będzie końcem waśni między Gerwazym a znienawidzonym rodem.
J. Słowacki „Balladyna" - patrz: matka.
H. Balzac „Ojciec Goriot" - patrz: ojciec, pieniądze, córka.
A. Dumas „Królowa Margot" - Postać Katarzyny Medycejskiej, królowej wdowy i królowej matki, przypomina bohaterki ze starożytności (dumna, monumentalna, stojąca ponad przeciętnością). Na starość negatywne cechy jej charakteru (apodyktyczność, zazdrość, nieufność i chorobliwe pragnienie władzy) osiągają stadium patologiczne. Jedynym jej marzeniem staje się utrzymanie korony w rękach Walezjuszy, choćby miało się to odbyć kosztem tysięcy ludzkich istnień (Noc św. Bartłomieja, wojny religijne). Patrz: rodzina, władza/władca.
A. Dumas „Wicehrabia de Bragellon-
ne" - Postaci pojawiające się w powieści (kontynuacja „Trzech muszkieterów") wyraźnie dzielą się na dwie grupy: młodzi (Ludwik XIV, jego dwór i kochanki, książę Filip i jego żona) i starzy (Anna Austriaczka, jej dwór, D'Artagnan i jego przyjaciele). Dla autora ci „starzy" to jedyne wartościowe i godne podziwu postaci. Obraz starości muszkieterów to także odchodzenie dawnego rycerskiego świata, którego byli symbolem (w powieści umierają trzej z nich). Patrz: przemijanie, śmierć (bohaterów literackich).
H. Sienkiewicz „Latarnik" - Skawiński, tułacz i były powstaniec, to postać
- parabola losów emigrancji popowstaniowej. Znużony wieczną tułaczką starzec osiada wreszcie w Aspinwall, gdzie zamierza pozostać do śmierci. Na przykładzie tej postaci ukazuje Sienkiewicz własną koncepcję starości: ...gdy się człowiek zestarzeje, woła także na niego inna rzeczywistość, jeszcze ciemniejsza i bardziej tajemnicza..., którą potwierdza przygoda literacka Skawińskiego.
M. Konopnicka „Banasiowa" - Tytułowa bohaterka noweli to zwykły człowiek z nizin społecznych, staruszka czekająca na śmierć, bowiem przeświadczona jest o własnej zbędności. Stara Banasiowa nie wini córki za niesprawiedliwość i zło, do końca zachowuje naiwność, dobroć i poczucie solidarności rodzinnej. Opisując losy bohaterki, narrator zwraca jednocześnie uwagę na degenerację więzi społecznych i rodzinnych. Patrz: matka.
M. Konopnicka „Mendel Gdański"
- Stary Żyd, Mendel Gdański, obawia się pogromów antysemickich nie tyle ze względu na siebie, co na ukochanego wnuka. Na trwałe związany z Polską i Warszawą, traci serce do tego miasta, kiedy Jakub (jego wnuk) zostaje raniony. Jest to szczególnie dramatyczne w zestawieniu z wcześniejszymi doświadczeniami bohatera (przeżycie powstania styczniowego i represji popowstaniowych).
B. Prus „Lalka" - 1) Stary Mincel, właściciel sklepu na Podwalu, był dla młodego Rzeckiego najwyższym autorytetem w sprawach handlu i wzorem kupca doskonałego. Krystalicznie uczciwy, oddany swojej pracy, do końca nie opuszcza sklepu i umiera za kontuarem. 2) Ignacy Rzecki, zaledwie kilka lat starszy od Wokulskiego, wydaje się starcem ze względu na swoje doświadczenia, jak i przekonania polityczne. Anachroniczny i idealistyczny obraz świata, jaki wytworzył na własny użytek (Europa romantyczna pod przewodnictwem napoleonidów), umieszcza go raczej wśród epigonów poprzedniego pokolenia, niż obok Wokulskiego. 3) Tomasz Łęcki, podstarzały arystokrata, żyjący wspomnieniami o dawnej świetności, nie chce zrozumieć, że świat arystokracji degeneruje się, on sam jest bankrutem, a nowa rzeczywistość należy do ludzi pieniądza. Swoje fantazje wpaja córce, która przekonana jest o wyższości własnej kasty nad nuworyszami. 4) Baron Dalski, postać groteskowa i karykaturalna, to bohater wyrastający z ówczesnej rzeczywistości. Dzięki pieniądzom, pochodzeniu i koneksjom, pomimo podeszłego wieku, żeni się z młodziutką Eweliną Janocką. Małżeństwo to (mające wówczas tyle rzeczywistych odpowiedników) jest satyrą na panujące stosunki społeczne, ukazującą jednocześnie, do czego one prowadzą (zdrada Eweliny i ciężka choroba barona). 5) Prezesowa Zasławska, reprezentantka pokolenia przedpowstaniowego, jest ostatnią prawdziwą arystokratką, zarówno z urodzenia jak i z ducha. Nieszczęśliwa miłość, rozwianie romantycznych złudzeń sprawiają, iż na życie patrzy realistycznie. Testament pani Za-sławskiej (majątek przekazany został w większości na cele charytatywne) świadczy ojej dobroci i ponadstanowym stosunku do ludzi. 6) Stary Szlangbaum reprezentuje Żydów obracających małym kapitałem. Wszystko, co robi, robi z myślą o swoim synu, Henryku, który należy już do nowego świata. Spryt, a zarazem uczciwość Szlangbauma zjednują mu przychylność Wokulskiego, dla którego jest pośrednikiem w różnych sprawach handlowych (m.in. kupno kamienicy Łęckich). 7) Profesor Geist, francuski naukowiec opętany myślą o zbudowaniu maszyny latającej, przypomina postać natchnionego uczonego (por. Faust), dla którego życie osobiste nie przedstawia żadnej wartości, a każda minuta, którą traci (tj. nie poświęca na badania), oddala go od upragnionego celu. 8) Pani Misiewiczowa, matka Heleny Stawskiej, jest postacią na poły komiczną. Staruszka jedyną radość życia widzi w obserwowaniu życia innych (nieustannie wygląda przez okna swego mieszkania). Największym jej pragnieniem jest powtórne zamążpójście córki, dla którego zdolna jest do marzeń o śmierci swego zaginionego zięcia.
E. Orzeszkowa „Nad Niemnem" - 1)
Marta Korczyńska (mająca lat czterdzieści osiem, choć wyglądająca na sześćdziesiąt), kobieta chora i zniszczona życiem, nie tylko prowadzi jego dom, ale także wychowuje jego dzieci. Do końca swych dni żałować będzie zerwania zaręczyn z Anzelmem Bohatyro-wiczem (kierowała się uprzedzeniami swej rodziny), dlatego też stara się wskazać Justynie drogę do prawdziwej miłości. W późnym wieku zauważa przede wszystkim konieczność pracy i pomocy Benedyktowi oraz jego dzieciom. 2) Anzelm Bohatyrowicz, były uczestnik powstania styczniowego i narzeczony Marty, na starość jest tylko schorowanym człowiekiem żyjącym wspomnieniami. Godność, przywiązanie do etosu pracy i patriotyzmu, stawiają go w opozycji do wielu powieściowych postaci (np. Emilia Korczyńska, Teofil Różyc, Kirło). Spełnieniem marzeń Anzelma (jak i Marty) jest małżeństwo Justyny i Jana, kończące waśnie między rodzinami Korczyńskich i Bo-hatyrowiczów.
F.M. Dostojewski „Bracia Karama-zow" - Zosima, starzec z monastyru, uznawany jest za najwyższy autorytet moralny wśród okolicznej ludności. Ukazany został jako ten, do którego udają się po poradę ludzie z bliższych i dalszych okolic. Wyzbywszy się samego siebie, starzec stał się przewodnikiem duchowym nie tylko dla młodych mnichów (Alosza), ale i dla osób świeckich. Dla Aloszy nosi on znamiona ziemskiej świętości. Zosima podejmuje się także rozsądzić spór pomiędzy Dymitrem Ka-ramazowem a jego ojcem, Fiodorem Pawłowiczem. Bezstronność starca, głęboka mądrość i filozoficzna głębia mają być gwarantem sprawiedliwego wyroku.
S. Wyspiański „Wesele" - Jedną z postaci dramatu jest Dziad, starzec pamiętający czasy rabacji Jakuba Szeli. Rozmowa Dziada z Upiorem ma uzmysłowić odbiorcy dramatu, że niesnaski między chłopstwem a inteligencją (dawniejszą szlachtą) nie należą do przeszłości. Starzec jest niejako „pomostem" łączącym przeszłość historyczną z aktualnymi wydarzeniami. Patrz: retrospe-kcja, zjawy - upiory - wampiry.
W.S. Reymont „Chłopi" - 1) Maciej Boryna to bohater stylizowany na piastowskiego kmiecia, a zarazem - patriarchę. Jest nie tylko głową rodziny, zajmuje także (dzięki swemu doświadczeniu i statusowi majątkowemu) wysokie miejsce w społeczności Lipiec. Starość Boryny postrzegana jest tu przede wszystkim jako pewna dojrzałość życiowa i ogromne doświadczenie. 2) Kuba, stary parobek Borynów, niegdyś uczestnik powstania styczniowego, oprócz pracy w gospodarstwie zajmuje się kłusownictwem. Postrzelony podczas jednego z polowań, lekceważy ranę, w którą wdaje się zakażenie. Ostatnie dni jego życia obfitują w zdarzenia, jakich do tej pory nie doświadczył (wizyta w karczmie, msza w kościele, podczas której daje na tacę, ofiarowanie księdzu upolowanych zwierząt). 3) Dominikowa, której spryt i przebiegłość są wynikiem życiowych doświadczeń, decyduje się oddać swą jedyną córkę najbogatszemu chłopu we wsi. Po śmierci starego Boryny staje po stronie Jagny, domagając się należnej jej części majątku.
T. Mann „Śmierć w Wenecji" - Gustaw Aschenbach, podstarzały pisarz i erudyta, przybywa do Wenecji, gdzie dane mu będzie przeżyć jedyną prawdziwą miłość swego życia. Zauroczony urodą i i młodością Tadzia, stara się sam odmłodzić, by zmniejszyć dystans wiekowy pomiędzy sobą a chłopcem. Z uczernionymi włosami, brwiami i wąsami, z policzkami powleczonymi różem nie wydaje się młodszy, ale żałosny i groteskowy. Jest teraz tym, czym w przeszłości pogardzał. Patrz: miłość trudna.
S. Undset „Krystyna, córka Lavran-
sa" - 1) Brat Edwin to stary mnich, franciszkanin, który całe życie poświęcił głoszeniu Dobrej Nowiny. Jego niekonwencjonalne podejście do spraw wiary sprawiło, że został wykluczony z szeregów kapłańskich. Ostatnie lata Edwina to nieustanna wędrówka i życie w skrajnej nędzy. Do końca pozostał wiemy idei zakonów żebraczych. Dla Krystyny ten stary mnich jest najwyższym (obok ojca) autorytetem religijnym i moralnym, jak też jedynym człowiekiem, któremu może ona po wiedzieć całą prawdę o sobie. 2) Ragnfrida, matka Krystyny, nawet jako kobieta w średnim wieku przypomina staruszkę. Jej nazbyt surowa moralność, przesadnie religijne życie, jak i nieustanne obwinianie siebie za nieszczęścia rodziny, sprawiły, że przedwcześnie zyskała osobowość starej, zniszczonej życiem kobiety (patrz: żona). 3) Przedwczesna starość Lavransa, spowodowana troskami rodzinnymi, to przede wszystkim czas poświęcony religii, jak i pomocy córkom. Niezadowolony z wyboru Krystyny, musi tolerować Erlenda jako swego zięcia. Jedyną pociechą stają się dla niego wnukowie, jak i małżeństwo drugiej córki z Szymonem Darre (patrz: ojciec). 4) Pani Aashilda, niegdyś kobieta piękna i żyjąca pełnią życia, na starość mieszka na dworze Haugen wraz ze swym dawnym kochankiem, a obecnym mężem. Zajmuje się głównie prowadzeniem gospodarstwa i leczeniem okolicznej ludności. Nigdy nikomu nie odmawia pomocy, a jednak nazywana jest powszechnie czarownicą. Opuszczona przez dzieci, stara się swoim późnym życiem odpokutować za grzechy młodości. 5) Starość Krystyny zbiega się z okresem wkraczania w dorosłe życie jej synów. Opuszczają ją wszyscy żyjący synowie, a w domu pozostaje tylko Gaute, który sprowadza tu żonę poślubioną wbrew woli matki. Ostatnie lata życia Krystyna spędziła w klasztorze, którego niegdyś była wychowanką. Ciężko chora (pomagała ofiarom epidemii) nie dowiedziała się o śmierci dwóch najstarszych synów.
J. Galsworthy „Saga rodu Forsy-te'ów" - Postacie Jolyona, Jamesa i Tymoteusza, wzorowane na patriarchach starotestamentowych, wyrastają z kultury późnowiktoriańskiej. Ich poglądy, moralność są na trwałe związane z epoką, w której dorastali i spędzili niemal całe życie. Konserwatyzm, pruderia, nadmierne przywiązanie do konwenansów wpajają także swoim synom, z których żaden nie pójdzie drogą wytyczoną przez ojca. Jedynie Jolyon, pod koniec życia zdolny będzie zmienić swe poglądy i przebaczyć synowi naruszenie norm społecznych i sprzeciwienie się rodzinie (mezalians).
M. Kuncewiczowa „Cudzoziemka" -
patrz: retrospekcja.
B. Schulz „Sklepy cynamonowe" -
patrz: ojciec, syn.
E. Hemingway „Stary człowiek i morze" - Stary rybak, Santiago, obiekt kpin młodszych kolegów, podejmuje się heroicznego zadania: wypływa na daleki połów, by złowić merlina. Walka starego człowieka z ogromną rybą, jak i scena dopłynięcia do brzegu (z ryby pozostał tylko ogryziony szkielet), obrazują ogromną wolę walki o ludzką godność i poczucie, że jednak się nie przegrało.
J. Andrzejewski „Bramy raju" - Stary mnich wyrusza wraz z krucjatą dziecięcą, przekonany o jej słuszności. Jego proroczy sen mąci nieco to przekonanie, a spowiedź dzieci odkrywa przed nim motywacje tej krucjaty. Mnich sam próbuje powstrzymać pochód, jednakże jego krzyki giną wśród głosów tłumu. Ginie, wdeptany w ziemię przez młodych pielgrzymów.
J. Steinbeck „Na wschód od Edenu"
- Starzy Chińczycy mieszkający w San
Francisco, o których opowiada Li, przypominają mędrców zgłębiających tajemnicę ludzkiej egzystencji. Dla odczytania oryginalnej wersji fragmentu Księgi Rodzaju (4, 6-7) nauczyli się języka hebrajskiego. Dzięki nim Li, Samuel Hamilton i Adam Trusk zrozumieli, jak Biblia objaśnia problem grzechu. Patrz: czytanie literatury.
G. Garcia Marąuez „Sto lat samotności" - 1) Jose Arcadio Buendia - patrz: przemiana. 2) Urszula Buendia - patrz: matka, żona. 3) Meląuaides, stary Cygan, mag i wynalazca, spędza ostatnie dni w Macondo. Na starość zajmuje się spisywaniem przepowiedni dotyczących przyszłych losów miasteczka.
G. Garcia Marąuez „Nie ma kto pisać do pułkownika" - Bohaterowie opowiadania to starzy ludzie, przy czym na ich przykładzie widać, jak różnie się starzeją: ona jest praktyczna, trzeźwa, doskonale wie, że list nigdy nie nadejdzie, a żyć za coś trzeba, więc domaga się sprzedania koguta; on - marzyciel, niepoprawny idealista, ciągle stary - mały chłopiec. Starość tych dwojga
ludzi jest smutna i samotna, bo niezależnie od biedy, każde z nich żyje w innym, własnym świecie.
P. Shaffer „Amadeusz" - Dramat Shaf-fera to opowieść starego Salieriego, niegdyś kompozytora na dworze cesarza Austrii, który na starość obwinia się o zabicie Mozarta. Na wpół obłąkany Salieri dokonuje rekonstrukcji wydarzeń sprzed lat, na nowo przeżywając nienawiść do genialnego rywala i jego śmierć, by wreszcie stwierdzić, iż on sam, niegdyś uznany za geniusza, zawsze był miernotą. Miłość do muzyki, pragnienie sławy, a zarazem niemoc twórcza nigdy nie pozwalały mu równać się z Mozartem.
U. Eco „Imię róży" - 1) Jorge, niegdyś bibliotekarz, pod koniec życia ślepy starzec, uznawany jest w opactwie za autorytet (wielokrotnie określa się go mianem: czcigodny). W istocie starzec ten jest uosobieniem pychy i zła. Przywłaszcza sobie prawo do narzucania własnej filozofii życiowej innym, jak też zamyka przed nimi drogę do wiedzy (ukrycie JJ tomu „Poetyki" Arystotelesa). Jego upór doprowadza do śmierci dwóch mnichów, a także do spalenia się opactwa. 2) Hubertyn z Casale, franciszkanin skazany na wygnanie przez Jana XXII, oskarżony o herezję, znajduje schronienie w opactwie benedyktynów na północy Włoch. Tam spotykają go Wilhelm i Adso, któremu objawia on tajemnicę piękna mistycznego.
H. Wouk „Wichry wojny", „Wojna i pamięć" - Jednym z bohaterów tej powieści-rzeki jest Aaron Jastrow, żydowski pisarz i myśliciel, humanista i wielbiciel kultury antycznej, który na starość osiada w Europie. Jego poglądy polityczne (uważa Hitlera za szaleńca), egoizm, brak pragmatyzmu i anachroniczne
myślenie (próbuje tłumaczyć obecną sytuacją polityczną wcześniejszymi mechanizmami historycznymi) narażają życie jego siostrzenicy oraz jej syna. Postawa ta doprowadzi w konsekwencji do tragedii: trójka bohaterów trafi do obozu w Oświęcimiu, z którego profesor już nie wyjdzie.
* Starość nie radość, śmierć nie wesele, (powiedzenie)
* Zielona starość - starość rześka, zdrowa.
* Czym skorupka za miodu nasiąknie, tym na starość trąci, (przysłowie)
* „W starym piecu diabeł pali"
(czyli „Szkaradna jest miłość starca"). (Owidiusz)
* „Po latach pięćdziesięciu każda białogłowa
Niechaj zwierciadło stłucze albo schowa". (E. Drużbacka)
* „W miarę starzenia się mężczyznom rośnie broda, a kobietom - język". (P. Beaumarchais)
* „Starość nie czyni nas zdziecinniałymi, jak ludzie twierdzą, lecz odkrywa w nas ciągle jeszcze prawdziwe dzieci". (J.W. Goethe)
* „Starzy ludzie są naprawdę niebezpieczni. Przyszłość jest im obojętna". (G. Shaw)
* „Osoby starzejące się chętnie biorą obiema rękami, ale dają tylko jedną".
(Elżbieta I)
* „Pierwszym objawem starzenia się jest miłość do życia". (M. Samozwaniec)
* „Ludzie starzy myślą, że od czasu, gdy przestali być młodzi, świat tylko traci, a niczego nie zyskuje". (A. L. Stael-Holstein)
* „Młodość jest głupia, starość nie mędrsza czasami".
(Molier)
* „Starców i komety czczono z tego samego powodu: ponieważ mieli długie brody i wmawiali innym, że potrafią przepowiadać przyszłość". (J. Swift)
* „Wszyscy chcą żyć długo, ale nikt nie chce być stary". (J. de Bruyere)
* „Starość to już nie życie prawdziwe, to zachód słońca skrzepły i zimny; szanujmy ją, ale zbyt jej nie wynośmy". (J. I. Kraszewski)