Konstytucja (od łac. constituo,-ere - urządzać, ustanawiać, regulować) - akt prawny, określany także jako ustawa zasadnicza, który zazwyczaj ma najwyższą moc prawną w systemie źródeł prawa w państwie.
W skład materii konstytucyjnej mogą wchodzić różne zagadnienia. Konstytucja może więc określać: podstawy ustroju społeczno - gospodarczego państwa, ponadto organizację, kompetencje i sposób powoływania najważniejszych organów państwowych, oraz podstawowe prawa, wolności i obowiązki obywatela.
Podręczniki prawnicze określają konstytucję jako ustawę zasadniczą charakteryzującą się specjalnym, wyjątkowym procederem jej zmieniania (wg art 235). Na straży konstytucji stoi głowa państwa, często nad jej przestrzeganiem czuwa specjalny trybunał. Konstytucja jest najwyższym aktem normatywnym. Za pierwszą historycznie uznaje się konstytucję USA (17 września 1787) - choć do tej roli pretenduje też Konstytucja Korsyki z 1755. Drugą na świecie, a pierwszą w Europie jest Konstytucja 3 Maja z 1791.
Niektóre organizacje nazywają konstytucją główny zestaw reguł, którymi kierują się w działalności.
W Polsce w czasach do konstytucji 1791 roku określenie konstytucja sejmowa było synonimem zwykłej ustawy, gdyż sejm wydawał wówczas tzw. constitutiones, czyli konstytucje.
Konstytucje można dowolnie klasyfikować. W doktrynie prawa konstytucyjnego najczęstsze klasyfikacje to podział ze względu na:
* formę - pisane (formalne) i niepisane (materialne);
* treść - pełne i niepełne, tzw. małe konstytucje;
* procedurę powstawania - uchwalane i oktrojowane;
* sposób zmiany - sztywne i elastyczne;
* okres obowiązywania - stałe i czasowe (w zależności od okresu obowiązywania).
Dodatkowo stosuje się podział na konstytucje proste i złożone(gdy całość regulacji zawarta jest w jednej lub kilku ustawach).
Konstytucja (z łaciny constitutio - ustanowienie), akt prawny o najwyższym znaczeniu, zwany też ustawą zasadniczą w celu podkreślenia jego wyjątkowego charakteru. Konstytucję wyróżnia:
1) szczególna treść - określa podstawy ustroju politycznego i społeczno-gospodarczego państwa, zasady organizacji i powoływania oraz strukturę i kompetencje centralnych i lokalnych ogniw aparatu państwowego, a także normuje podstawowe prawa i obowiązki obywatelskie;
2) najwyższa moc prawna - wszystkie inne akty prawne niższego rzędu muszą być z nią zgodne. Gwarancję szczególnej mocy konstytucji zapewnia Trybunał Konstytucyjny;
3) szczególny tryb zmiany - może ona nastąpić tylko drogą ustawy uchwalonej przez Sejm większością, co najmniej 2/3 głosów (inne ustawy wymagają zwykłej większości) w obecności, co najmniej połowy ustawowej liczby posłów oraz Senat bezwzględną większością głosów (większość głosów) w obecności, co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów. Ponadto jej zmiana może nastąpić także przez ogólnonarodowe referendum.
Obecnie większość państw posiada tzw. konstytucje pisane, obejmują one jeden lub kilka aktów prawnych. Do wyjątków należą współczesne konstytucje niepisane, na które składa się kilka lub kilkanaście aktów prawnych o mocy równej ustawom zwykłym, a także normy prawa zwyczajnego (Wielka Brytania, Izrael). Pierwszą ustawą zasadniczą na świecie była konstytucja Stanów Zjednoczonych (1787), drugą polska Konstytucja 3 maja z 1791, a trzecią konstytucja francuska z IX 1791.
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej - najważniejszy akt prawny (ustawa zasadnicza) Rzeczypospolitej Polskiej, uchwalony 2 kwietnia 1997 roku przez Zgromadzenie Narodowe, zatwierdzony w ogólnonarodowym referendum 25 maja 1997 roku, wszedł w życie 17 października 1997. Złożona jest z preambuły, 13 rozdziałów i 243 artykułów.
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej składa się z preambuły i 243 artykułów, które znajdują się w obrębie trzynastu rozdziałów.
Rozdział I "Rzeczpospolita”
Rozdział II "Wolności, prawa i obowiązki człowieka i obywatela"
Rozdział III "Źródła prawa"
Rozdział IV "Sejm i Senat"
Rozdział V "Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej"
Rozdział VI "Rada Ministrów i administracja rządowa”
Rozdział VII "Samorząd terytorialny”
Rozdział VIII "Sądy i Trybunały"
Rozdział IX "Organy kontroli państwowej i ochrony prawa"
Rozdział X "Finanse Publiczne"
Rozdział XI "Stany nadzwyczajne"
Rozdział XI zwiera przepisy dotyczące stanów nadzwyczajnych, które, według art. 228 mogą zostać wprowadzone w sytuacjach szczególnych zagrożeń, jeżeli zwykłe środki konstytucyjne są niewystarczające.
Rozdział XII "Zmiana Konstytucji"
Rozdział XII poświęcony jest procedurom związanym ze zmianą Konstytucji.
Rozdział XIII "Przepisy przejściowe i końcowe”
Rozdział XIII poświęcony jest przepisom przejściowym i przepisom końcowym.
Główne zasady Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej:
* zasada suwerenności narodu
* zasada suwerenności i niepodległości RP
* zasada legalizmu
* zasada pomocniczości
* zasada społecznej gospodarki rynkowej
* zasada republikańskiej formy państwa (nazwa: Rzeczpospolita)
* zasada reprezentacji politycznej
* zasada demokratycznego państwa prawa
* zasada podziału i równowagi władzy
* zasada pluralizmu społecznego
* zasada zrównoważonego rozwoju
* zasada sprawiedliwości społecznej
KONSTYTUCJA
1. Konstytucja- termin konstytucja pochodzi od łacińskiego słowa ( C O N S T I T U E R E ) - i oznacza tyle co urządzać , ustanawiać.
Najczęściej pod pojęciem konstytucja rozumie się akt pisany zawierający normy prawne o najwyższej mocy, regulujące podstawy ustroju politycznego i społecznego, uchwalanej przez powołany do tego organ i zmieniana w szczególnym trybie.
2. Konstytucja to akt o najwyższej mocy prawnej, określający podstawy ustroju państwa oraz
Status prawny jednostki.
3. Geneza konstytucji pisanej:
a) I konstytucja pisana na świecie była konstytucją Stanów Zjednoczonych ( 1787 r.)
poprzedzona była tzw. Małymi konstytucjami poszczególnych stanów
b) II na świecie a najstarszą w Europie była konstytucja polska z 03-05-1791r. ( ustawa rządowa
c) III na świecie była konstytucja Francuska z 03-09-1791r.
4. Przyczyny powstania pierwszych konstytucji pisanych:
a) poglądy szkoły natury w myśl których, władza państwowa powinna być ograniczona przez przyrodzone prawa jednostki
b) koncepcja umowy społecznej
c) teoria podziału władzy - wg której wolność jednostki może być zagwarantowana jedynie tam gdzie władza jest podzielona pomiędzy różne wzajemnie hamujące się organy państwowe
d) idea wolności i równości
e) szkoła pozytywizmu prawnego - przywiązywała dużą wagę do prawa pisanego stanowionego przez suwerenną władzę państwową.
5. Konstytucja jest ustawą zasadniczą, szczególną o charakterze normatywnym obowiązującą we wszystkich rodzajach stosunków prawnych i jest bezpośrednio stosowana przez organy państwowe zaś obywatel może się bezpośrednio powoływać na jej normy.
6. Konstytucja jest zatem zbiorem praw kardynalnych stanowiących fundament politycznego i społecznego ładu, zawiera podstawowe zasady dotyczące treści prawa i zajmuje najwyższe miejsce w hierarchii aktów prawnych.
7. Kontrola konstytucyjności prawa: II systemy kontroli: a) kontrola parlamentarna; b) kontrola pozaparlamentarna sprawowana przez Trybunał Konstytucyjny
8. Treść Konstytucji ( materia konstytucji)
a) zawiera charakterystykę danej państwowości
b) wskazuje na podmiot władzy
c) odwołuje się do zasady suwerenności narodu oraz jego struktury społecznej i politycznej
d) regulacje dotyczące praw obywatelskich
e) zasady organizacji i kompetencji władz państwowych
f) określa stosunek między państwem a organizacjami międzynarodowymi.
9. Forma konstytucji - najczęściej używa się słowa konstytucja
A) Tryb uchwalania :
Może być nadana przez suwerena ( OKTROJOWANA)
Przyjęta w drodze umowy pomiędzy panującym a parlamentem
W drodze referendum konstytucyjnego ( konst. Polska 1997r.)
Uchwalona przez powołany do tego organ
Uchwalona przez parlament prowadzący działalność ustawodawczą
B) Tryb zmiany konstytucji:
Konstytucje elastyczne - do zmiany nie są przewidziane szczególne wymogi np.: konst Wielkiej Brytanii
Konstytucje sztywne - tryb zmiany trudny np.: obecna konstytucja RP
Konstytucję można zmieniać częściowo ( nowelizacja, rewizja) lub całkowicie ( uchwalenie nowej )
10. Systematyka konstytucji - to wewnętrzny układ jej treści
a) Wstęp = preambuła= arenga - stanowi część składową konstytucji, może być jedno lub kilku zdaniowe ale także wielostronicowe; najczęściej we wstępie występuje odwołanie do Boga i tradycji itp.
b) Zasadnicza część konstytucji to akty normatywne ukazane jako
działy, rozdziały, tytuły, artykuły, paragrafy, ustępy, punkty, zdania
c) w każdej konstytucji możemy wyróżnić systematykę :
· ogólną - dominującym kryterium jest kryterium ideologiczno - polityczne
· szczegółową- decydujące znaczenia ma kryterium logicznego układu treści
11. Obowiązywanie konstytucji - to inaczej stosowanie jej, nabranie przez nią mocy i może to być rozwiązane w następujący sposób:
a) wejście w życie konstytucji jest regulowane odrębną ustawą konstytucyjną
----------- „” ----------- „” ------------------- jej postanowieniami końcowymi
b) -------------„” ------------- jest w ogólny sposób określane przez samą konstytucję, natomiast ustawa zwykle szczegółowo określa wprowadzenie nowej ustawy zasadniczej. W celu uniknięcia konfliktów między ustawami zasadniczymi wprowadza się przepisy przejściowe.
12. Stosowanie konstytucji:
a) bezpośrednie - ma stosowanie gdy normy konst. Obowiązują wprost w obrocie prawnym ( parlament, głowa państwa, rząd )
b) pośrednie - ma miejsce gdy jej normy wymagają uprzedniego rozwinięcia i konkretyzacji w aktach niższego rzędu
c) współstosowanie konst. - polega na równoczesnym stosowaniu norm konst. I norm ustawowych.
13. Przestrzeganie konst. To realizacja jej norm czyli spełnianie przez ich adresatów postanowień ustaw zasadniczych.
14. Wykładnia konst.:
A )Zasady wykładni konst.:
Jedność konst. - zakaz interpretacji jej poszczególnych norm
Istnienie hierarchii wewnętrznej norm ( wszystkie jednakowo ważne, scharmonizowane)
Normy określające funkcje i kompetencje organów państwowych - ich interpretacja powinna uwzględniać relacje między nimi.
15. Funkcje konstytucji:
A) prawna - rola aktu prawnego
B) stabilizująca - pełni rolę gwaranta pokoju i ładu społecznego , chroniąc określony w niej układ stosunków politycznych, ekonomicznych czy społ.
C) Programowa -jest swoistym przeciwieństwem w/w funkcji, konst. Musi być zorientowana na przyszłość, wyznaczać cele działalności państwa i społeczeństwa.
D) Integracyjna - identyfikacja obywateli z państwem ( konst. Jest efektem kompromisu między państwem a społ.)
E) Organizatorska - określa zasady organizacji i funkcjonowania państwa oraz jego strukturę wewnętrzną.
F) wychowawcza - odzwierciedla pewien system wartości i przekonań, jest również programem na przyszłość.
16. Normy konstytucyjne: normy prawne zawarte w konst. II rodzaje
A )niepisane - można je wyprowadzić z konst. , mają moc równą normą konst.( w Polsce brak)
B)pisane
materialne - określają granice i program działalności państwa, regulują zasady jego ustroju i stosunki między państwem a jednostką, są bardzo ogólne i abstrakcyjne. Typy
¨zasady polityczne
¨normy programowe
¨ wstęp do konst.
¨normy kompetencyjne
¨podstawowe prawa wolności i obowiązki obywateli
¨materialne gwarancje
proceduralne - regulują sposób, formę postępowania podmiotów wymienionych w konst. i wskazują elementy konieczne aby uznać to postępowanie za wywołujące określone skutki prawne. TYPY
¨ proceduralne
¨ kreacyjne
¨ rewizyjne
¨ formalne gwarancje praw i wolności jednostki
organizacyjne - regulują organizację państwa, ustanawiają organy państwowe i określają ich strukturę
17. Źródła prawa - są to fakty tworzące prawo ( prawotwórcze ) np. uchwalenie ustawy.
Źródłami poznania prawa są wszelkiego rodzaju dokumenty lub inne formy przekazu z których poznaje się treść norm prawnych pn. dokument, dziennik ustaw, nośniki informacji, itp.
Termin źródła prawa oznacza akt prawny ustanawiający normy obowiązującego prawa.
18. Podstawowym źródłem prawa konstytucyjnego będzie sama Konstytucja, normy zawarte w innych aktach normatywnych, których przedmiotem regulacji są instytucje i zasady ustroju politycznego i społeczno - gospodarczego państwa.
Wszelka władcza działalność państwa wymaga podstaw prawnych czyli legitymacji w prawnie nadanym upoważnieniu do działania.
Praworządny charakter działalności prawotwórczej mieści się w normach zamkniętego systemu prawa ( ukształtowany jest on w konstytucji i nie może być dowolnie formułowany )
System źródeł prawa w naszej konst. ma charakter zamknięty.
19. System źródeł prawa.
Zasadnicze znaczenia ma zasada hierarchicznej struktury systemu źródeł prawa - polega ona na konstytucyjnym obowiązku niższych organów do stanowienia aktów prawnych mających służyć realizacji norm, aktów wyższego stopnia. Oznacza również zakaz tworzenia aktów sprzecznych co do treści i trybu ich stanowienia z aktami wyższego szczebla.
Zasada nadrzędności konst. - wszystkie akty prawne muszą być zgodne z konst.
20. Ustawa o zmianie konstytucji.
Art. 235 konst. stanowi, że zmiana konst. następuje w drodze ustawy uchwalonej w szczególnym trybie.
Inicjatywa ustawodawcza w tym zakresie przysługuje co najmniej 1/5 ustawowej liczby posłów, senatorów lub prezydentowi RP. Ustawę o zmianie konstytucji uchwala Sejm większością 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów a senat bezwzględną większością głosów przy quorum przynajmniej1/2 liczby senatu. Zmianę konst. uchwalają obie izby w jednakowym brzmieniu.
Konstytucja:
* to zbiór najważniejszych praw,
* określa podstawy ustroju,
* integruje wszystkich obywateli,
* ogranicza władzę instytucji państwowych,
* wyznacza kompetencje najważniejszych organów władzy,
* zawiera katalog praw i obowiązków obywateli,
* potwierdza prawo władz do rządzenia,
* wskazuje cele, do jakich dąży społeczeństwo.