W badaniu wyróżniamy 2 przedziały oceny: podmiotowe (opiera się na wywiadzie uzyskanym od pacjenta i jego rodziny) i przedmiotowe (przeprowadza się pod kątem wydolności ukł. Krążeniowo-oddech, przebytych chorób, wyników leczenia itp.) Ortopedyczne badanie dzieli się na: ogólne, odcinkowe, miejscowe. Ogólne: postawa i chód, pacjent stoi lub siedzi, wówczas oceniamy stan statyczny, a w czasie ruchu pacjenta oceniamy stan dynamiczny. Badając postawę oceniamy: sylwetkę, stan odżywienia, proporcje, symetrię odcinków, widoczne zniekształcenia, blizny skórne. W pozycji stojącej i leżącej linia odnośna łącząca kolce biodrowe przednie górne powinna być równoległa do podłoża - jest to pozycja wyjściowa do badania. Chód należy do badania stanu kinetycznego i związany ze sprawnością dużych stawów, napięciem mm i symetrią budowy. Prawidłowy chód ocenia się już od 7 r.ż. wówczas przyjmuje on charakter stały. Chód jest dwunożny, naprzemienny, izotoniczny, izometryczny (równy co do odległości między krokami) i izochroniczny (równy w czasie). Odcinkowe: pomiary długości KG: dł. Bezwzględna - guzek większy k.ramiennej do końca 3 palca ręki, dł. Względna - wyrostek barkowy do wyrostek rylcowaty k. łokciowej, pomiary długości KD: dł. Bezwzględna - od szczytu krętarza do szczytu kostki bocznej goleni, dł. Względna - od kolca biodrowego przedniego górnego do szczytu kostki przyśrodkowej goleni. Pomiary obwodów: udo - 20 cm poniżej szczytu krętarza i 15 cm powyżej ST. Kolanowego, podudzie - 12 cm poniżej szpary ST. Kolanowego i 15 cm powyżej kostki bocznej, ramię - 10 cm poniżej wyrostka barkowego i 15 cm powyżej szczytu kłykcia bocznego ramienia. Badania kliniczne: zdjęcia RTG w pozycji bocznej i przednio-tylnej, USG, TK, Arteriografia, Artroskopowe badanie stawu, RM. Pod pojęciem urazu rozumiemy działanie czynnik zewn. Wywołującego w org. Uszkodzenie miejscowe, rzadziej ogólne. Mogą go powodować: 1.czynniki fizyczne: mechaniczne i termiczne 2. Czynniki chemiczne: kwasy i zasady 3. Czynniki mieszane.
Uszkodzenia zamknięte to stłuczenia, skręcenia, zwichnięcia, złamania zamknięte. Mogą występować pojedynczo lub równocześnie. Działanie urazu powodującego uszkodzenie zależne jest od jego wielkości, charakteru, rodzaju a także od umiejscowienia i odporności tkanek. Rozległość może być wynikiem jednorazowego, krótkiego lub długiego działania czynnika w określonym czasie lub sumowanie urazów.
Stłuczenie (contusio) jest uszkodzeniem skóry, tk. podskórnej i mm. Objawy: ból, obrzęk, zasinienie, czasem otarcie skóry, krwiak lub krwawe podbiegnięcie, ograniczenie ruchu danego mm lub całej kończyny. Leczenie: zimne okłady, okłady z kwaśnej wody, środki p-bólowe. We wszystkich urazach kości robi się RTG! Rokowanie: goją się szybko, bez powikłań. Również krwiaki się same resorbuje, jednak duży krwiak może zropieć i nie wchłonie się sam.
Uszkodzenie mm występuje w postaci: rozciągnięcia, naderwania, przerwania i oderwania z przyczepem kostnym ścięgna np. guzka większego k. ramiennej. Objawy: silny ból, krwiak miejscowy, ograniczenie lub zniesienie ruchu, czasem można wyczuć miejscowe uszkodzenie przerwania mm. Leczenie: zachowawcze, ale przy oderwaniu przyczepu ścięgnistego z fragmentem kości wykonuję się leczenie operacyjne.
Skręcenie (distorio) stawu to najczęstszy uraz, powstaje gdy ruch przekroczy zakres fizjologiczny ruchomości danego stawu, wówczas dochodzi do uszkodzenia torebki stawowej, więzadeł i innych El. Budowy stawu. Skręcenia dzielą się na 4 stopnie: Stopień pierwszy: rozciągnięcie i rozwłóknienie torebki stawowej - stan taki cechuje się lekkim bólem z upośledzeniem ruchomości, małym krwiakiem i obrzękiem. Stopień drugi: naderwanie i przerwanie torebki stawowej - objawy są bardziej nasilone jak w stopniu pierwszym Stopień trzeci: rozdarcie torebki stawowej i uszkodzenie więzadeł - charakteryzuje się przede wszystkim ograniczeniem ruchomości Stopień czwarty: całkowite uszkodzenie torebki i oderwanie przyczepu więzadła. Leczenie skręcenia w stopniu pierwszym i drugim jest zachowawcze - środki p-bólowe, zimne okłady, maści. Przy stopniu drugim gdy rwiak jest duży zakłada się niepełny gips na okres 2 tygodni. W stopniu trzecim zakłada się pełny gips na okres 3-4 tygodnie. W stopniu czwartym zakłada się pełny gips na okres 6 tygodni. Do najważniejszych powikłań w skręceniu należy nawracające skręcenie stawu!
Zwichnięcie stawu (luxatio) stan w którym doszło do całkowitego przemieszczenia pow. stawowych względem siebie. Podwichnięciem (subluxatio) określamy częściową utratę kontaktu pow. stawowych względem siebie. Zarówno zwichnięciu jak i podwichnięciu towarzyszą uszkodzenia torebki stawowej, więzadeł i chrząstki stawowej. Rozległość uszkodzenia zależy od wielkości i kierunku działania, mechanizmu (czy pośredni czy bezpośredni) i rodzaju urazu. Podział zwichnięć: proste lub powikłane, urazowe, wrodzone, patologiczne, zamknięte i otwarte. Objawy: zniekształcenie obrysów stawu świadczące o całkowitym przemieszczeniu pow. Stawowych, ból, zniesienie ruchów biernych i czynnych, wymuszone ustawienie kończyny, zaburzenia ukrwienia i czucia. Przy leczeniu należy dążyć do jak najszybszego odprowadzenia zwichnięcia, bo im dłużej trwa zwichnięcie tym odprowadzenie będzie trudniejsze.
Złamanie (fraktura) poprzez złamanie rozumiemy całkowite przerwanie ciągłości kości na całej jej szerokości. Pęknięciem lub nadłamaniem (infractio) określamy przerwanie ciągłości struktury kostnej obejmujące tylko część jego struktury. Mogą dotyczyć jednej lub więcej kości w jednym odcinku a także w odległych miejscach z uszkodzeniem innych narządów wewn. (pole trauma). Wyróżniamy złamania wielopoziomowe jednej kości dotyczące kości długich. U dzieci wyróżniamy złamania podokostnowe, które nie występują u dorosłych. Gruba i elastyczna okostna ogranicza przemieszczanie się odłamów, takie uszkodzenie kostne nazywane są często `złamaniami zielonej gałązki'. Przy złamaniach występują często przemieszczenia kątowe odłamów i uważa się że do 15 stopni nie wymagają one korekcji. U ludzi starych na skutek przebytych chorób a przede wszystkim osteoporozy kość jest krucha i podatna na urazy, występują przemieszczenia i złamania wieloodłamowe. Zarówno u dzieci jak i u dorosłych może dochodzić do złamań patologicznych - kość podatna na urazy w miejscach zajętych procesem chorobowym np. nowotwory, przerzuty, osteoporoza, stany zapalne i pozapalne kości. Leczenie ortopedyczne w tych przypadkach to resekcja zmian ogniskowych i stabilizacja złamania.
Mechanizmy urazu: bezpośredni i pośredni. W złamaniach bezpośrednich uderzenie twardym tępym narzędziem powoduje w miejscu użycia siły, uszkodzenie. Rozległość uszkodzenia zależy od siły i kierunku jej działania. W mechanizmie pośrednim dochodzi do złamań poprzez pociąganie, zginanie, skręcanie, zgniatanie. Złamania z pociągania postają na skutek nagłego skurczu mm, więzadeł, ścięgien powodując oderwanie przyczepu kostnego. Złamania ze zginania lub skręcania - mogą występować razem w zależności od przewagi jednej ze składowej sił, złamanie skośne lub spiralne. Złamania ze zgniecenia w kościach gąbczastych lub przy nasadach kości z istotą gąbczastą np. trzony kręgowe.
Podział złamań: otwarte - zamkniete, z przemieszczeniem - bez przemieszczeń, powikłane pierwotnie - wtórnie, Ze wzgl. Na umiejscowienie złamania: nasady, przynasady, trzonu, występów kostnych ( kolce i guzowatości), ze wzgl. Na przebieg szczeliny: poprzeczne, podłużne, skośne, spiralne, wieloodłamowe.
Złamania kostne mogą powodować powikłania pierwotne w momencie urazu, takie jak: uszkodzenia naczyń, nerwów, narządów wewn. lub wtórne np. zespół Volkmanna, Sudecka, przykurczem zrost opóźniony, staw rzekomy, jałowa martwica kości, zapalenia kostne i zrost wadliwy. Do powikłań wtórnych dotyczących narządów wewn: zapalenia płuc, pęcherz, naczyń, astma oskrzelowa, niewydolność krążeniowo-oddech, padaczka, miażdżyca. Większość złamań powstaje bez uszkodzenia ciągłości skóry. Odłamy mogą być całkowicie przemieszczone, ale nie kontaktować się ze środowiskiem zewn. Są to wówczas złamania zamkniete. Złamaniem otwartym nazywamy takie złamanie w którym została przerwana ciągłość skóry przez odłamek kostny lub istnieje kontakt między raną a ogniskiem złamania. Stłuczenie skóry może prowadzić do jej martwicy. Otwartość ogniska złamania wprowadza możliwość zakażenia i w konsekwencji wystąpienia braku zrostu i objawów zapalenia kości, co jest największym powikłaniem złamań otwartych. Odłamy kostne mogą ulec przemieszczeniu z wydłużeniem lub skróceniem do boku i środka, spiralnie i kątowo. Najczęściej przyczyna przemieszczenia odłamów jest pociąg przez mm, więzadła, ścięgna, a także decyduje o tym kierunek i siła urazu, ciężar kończyny, a także nieprawidłowe zaopatrzenie pierwotne przez zespół udzielający pierwszej pomocy.
Gojenie się złamania: Pierwszy okres - trwa kilka dni, okres krwiaka, w samym krwiaku i wokół niego pozostają strzępy okostnej, mm i tk. Łącznej, powstaje przekrwienie, obrzęk i przesięk na skutek wydzialania enzymów z uszkodzonych tkanek. Okres drugi - trwa 10 dni, okres tworzenia się i organizacji krwiaka i jego resorpcji, następuje wchłanianie krwiaka stopniowe, a jego resztki wysycane są solami wapnia. Okres trzeci - trwa ok. 15 dni, powstania tk. przedkostnej i unaczynienia ziarniny, z otaczających tkanek do ogniska złamania wnikają komórki chrzęstno-kostne. Okres czwarty-okres tkanki kostnawej, trwa od 5 do 10 tygodni, to tzw. kostnina prowizoryczna, mechanicznie małowartościowa, łączy ze soą odłamy kostne delikatnym mostem kostnawym. Przerwanie unieruchomienia w tym momencie może powodować wytworzenie stawu rzekomego. Okres piąty - przebudowy, dojrzewania kostniny, powstawania tkanki kostnej. Zależy od kontaktu odłamów, ich lekkiego docisku i ciszy mechanicznej. Czas trwania zależy od wieku chorego i miejsca złamania.
Powikłania złamań: 1. Pierwotne: uszkodzenia naczyń, nerwów rdzeniowych, czaszki, miednicy, narządów jamy brzusznej i klp. 2. Wtórne a) wczesne: wtórne przemieszczenie odłamów kostnych, uszkodzenia nerwów obwodowych, niedowłady i porażenia rdzenia kręgowego, infekcje rany. B) późne: opóźniony zrost, zrost z wadliwym ustawieniem, staw rzekomy, przykurcz Volkmanna, jałowa martwica kości, zanik mm, zespol Sudecka, zgorzel gazowa, prykurcze i zesztywnienia, odleżyny. Opóźniony zrost: to taki stan, który przekracza przeciętny czas gojenia się złamania. Przyczyny: niedostateczne nastawienie i ustalenie odłamów, ubytki kostne i interpozycja tk. Miękkich w szczelinie złamania, uszkodzenie naczyń krwionośnych, zbyt krótkie unieruchomienie w czasie i zbyt wczesne rozpoczęcie usprawniania kończyny, zakażenie ogniska złamania przy złamaniach otwartych, operacyjne uszkodzenie i błędy w zespoleniu. Do ogólnych przyczyn zrostu opóźnionego należą: wyniszczenie org, niedobory mikroelementów, chor. Metaboliczne i hormonalne. Objawy: ból w miejscu złamania nasilający się przy ruchu lub obciążeniu, zaburzenie osi kończyny, wyginanie osi w miejscu złamania, uczucie niepewności i osłabienie odcinka kończyny, przy obserwacji kilkutygodniowej stwierdza się sprężynowanie lub ruchomość patologiczną. W RTG widać szczelinę złamania z odczynem okostnowym i niekiedy zwapnieniem. Leczenie polega na wykluczeniu przyczyn opóźnionego zrostu, stosuje się zmiany i przedłużenie unieruchomienia. Jeżeli nie uzyskamy poprawy lub przy rozpoznaniu opóźnionego zrostu podejrzewamy już jego przyczynę to kwalifikujemy chorego do leczenia operacyjnego. Jeżeli rozpoznanie przedłużonego zrostu było opóźnione bądź interwencja chirurgiczna nie była szybko wykonana zrost opóźniony przechodzi w brak zrostu lub staw rzekomy. Staw rzekomy to utrwalony brak zrostu między odłamami.
Przykurcze stawu - przyczyny to zbliznowacenia, zrosty dotyczące skóry, powięzi, mm i stawów. Mogą być pochodzenia 1. Mechanicznego 2. Zapalnego 3. Neurogennego (po urazie rdzenia kręgowego),Czynnikiem wywołującym przykurcz może być ból - odruchowe ograniczenie ruchomości, napinanie mm, zaburzenia odżywcze chrząstki stawowej, zmiany w torebce stawowej. Ze wzgl. Na ustawienie odcinków przykurcze dzieli się na: zgięciowe, wyprostne, odwiedzeniowe i przywiedzeniowe. Leczenie to usunięcie pierwotnej przyczyny przykurczu, stopniowe usprawnianie stawu przez ćw. Bierne, masaże, i zabiegi fizykalne. W leczeniu należy unikać forsownych redresji, gwałtownych masaży czy dużych obciążeń.
Złamania patologiczne - złamaniem patologicznym nazywamy przerwanie ciągłości tk. Kostnej w wyniku błahego urazu, nacisku ciężaru ciała lub siły mm. W związku z zaburzeniami wytrzymałości tk. Kostnej leczenie operacyjne jest w wielu przypadkach utrudnione zaś zachowawcze leczenie jest nieskuteczne z powodu zmienionej chorobowo tk. Kostnej. Przyczyny miejscowego osłabienia tk. kostnej: 1. Przerzuty nowotworowe 2. Guzy niezłośliwe 3. Torbiele pojedyncze lub zmiany o charakterze wielotorbielowatym. W przypadku złamań powstających na podłożu nowotworu pierwotnego lub przerzutowego trafność rozpoznania jest bardzo ważna a czas tego rozpoznania nie powinien przekraczać trzech dni. Wybór odpowiedniej metody leczenia dla danego typu i umiejscowienia złamania może zapewnić choremu maksymalną sprawność narządu ruchu. Zasadnicze znaczenie dla dalszego leczenia i rokowania ma poznaniepierwotnych przyczyn i patomechaniki złamania. Zapewnienie choremu najpełniejszej sprawności fizycznej, utrzymanie aktywności fiz, czy funkcji podporowej kończyny jest niezwykle istotne. Od tego zależy przebieg dalszego leczenia jak np. zastosowanie chemio czy radioterapii. Do złamań patologicznych powstających z powodu nowotworu pierwotnego kości dochodzi najczęściej w przypadku guza Evinga. W związku ze znacznym ubytkiem tk. Kostnej, zajęciem procesem chorobowym naczyń i nerwów, resekcja w obrębie zdrowej tkanki jest niemozliwa, wówczas pozostaje tylko chemioterapia. Leczenie złamań powstałych na skutek guzów niezłośliwych oraz innych zmian guzopodobnych polega na resekcji zmian w obrębie zdrowych tkanek. Inną metodą jest wypełnienie ubytku wiórami kostnymi np. z talerza biodrowego lub przeszczep kostny. Złamania patologiczne powstające na tle przerzutów nowotworowych w kościach najczęściej powstają w przebiegu raka sutka, gruczołu krokowego, tarczycy, nerki, oskrzela, żołądka. Badania przydatne w diagnostyce to: RTG, TK, scyntygrafia, angiografia, RM, biopsja i badanie histopatologiczne np. przy guzach miękkich sutka (torbiele itp.) Metody leczenia: 1. Leczenie operacyjne 2. Chemioterapia 3. Radioterapia 4. Leczenie hormonalne. W niektórych przypadkach możliwe jest leczenie skojarzone, czyli wycięcie guza, stabilizacja złamania a następnie wprowadzenie chemio i radioterapii. Mimo często dobrych wyników leczenia pod względem powrotu funkcji kończyny ostateczne rokowanie jest złe w związku z rozwojem choroby podstawowej.
Chor. Zwyrodnieniowa stawów jest najczęstszą chor. Narządu ruchu. Atakuje stawy szczególnie narażone na obciążenia mech: kolanowy, biodrowy, ST. Rąk i kręgosłupa (szyjny i lędźwiowy). Przyczyna: uszkodzenie chrząstki pokrywającej kości tworzące staw, która pełni rolę amortyzatora i umożliwia przesuwanie się pow. Stawowych względem siebie. Uszkodzeniu oprócz chrząstki ulegają również torebka stawowa, więzadła, kość, ścięgna i mm. Powoduje to ból i sztywność stawu, jego zniekształcenie, ograniczenie ruchomości, niesprawność. 2 rodzaje chor. Zwyr: pierwotna o nieznanej przyczynie i wtórna wywołana uszkodzeniem lub nieprawidłowościami budowy stawu (uraz, zakażenie) innymi chor. Stawów (RZS) lub chor. Całego org. Przebieg: okresy stabilizacji char. Się stałym nasilenie objawów bólu, sztywności startowej stawu, ból nasila się przy Rychu stawu i ustępuje w spoczynku. Okresy zaostrzeń spowodowane stanami zapalnymi bądź w wyniku kolejnych uszkodzeń chrząstki stawowej lub innej przyczyny, przebiegają z nasileniem bólu i sztywności stawu, obj mogą występować w spoczynku i w godzinach nocnych, dochodzi do zniekształcenia i poszerzenia obrysów stawu związanego z nagromadzeniem w jego wnętrzu płynu wysiękowego. Czynniki ryzyka na które mamy wpływ: otyłość im większa masa ciała tym większe ryzyko rozwoju chor, osłabienie mm otaczających staw - stabilizują staw i dbają o płynność ruchu, czynniki zawodowe np. częste klękanie, dźwiganie ciężkich przedmiotów, długotrwałe stanie, narażenie na wibracje, sport - niektóre dyscypliny związane z nadmiernym przeciążaniem stawów i urazami np. podnoszenie ciężarów, piłka nożna, zapasy, spadochroniarstwo, taniec, zaburzenia budowy stawu - np. wrodzona dysplazja biodra, koślawości szpotawość kolan, niestabilność stawu po urazie, można je korygować poprzez rehab. Używanie przyrządów orto lub leczenie operacyjne. Czynniki ryzyka na które nie masz wpływu: wiek - ryzyko wzrasta z wiekiem, płeć - kobiety częściej, chor. Nasila się po menopauzie, czynniki genetyczne - zwłaszcza w przypadku chor. Zwyr. Stawów rąk i kolan. Jak spowolnić przebieg chor: unikaj czynników ryzyka, zrzuć zbędne kilogramy, dbaj o dobrą kondycje fizyczną, uprawiaj sporty które nie przeciążają stawów np. pływanie, jazda na rowerze, nie wykonuj czynności wywołujących ból, oszczędzaj stawy - unikaj noszenia ciężkich przedmiotów, chodzenia po nieregularnym podłożu, długotrwałego stania lub klęczenia, przystosuj otoczenia do swoich potrzeb - montując uchwyty do wstawania, stosuj się do zaleceń lekarza np. noś wkładki do butów, stabilizatory, wykonuj zalecane ćwiczenia, naucz się rozpoznawać zaostrzenia wtedy najważniejsze jest odciążenie stawu. Jak walczyć z bólem? - paracetamol - skuteczny w łagodnym i umiarkowanym bólu, stosowany w odpowiednich dawkach jest bezpieczny, NLPZ niektóre dostępne bez recepty, mają jednak działania uboczne, dlatego należy pamiętać aby przestrzegać zalecanych dawek i nigdy nie stosować więcej niż jednego leku z tej grupy, można je równolegle stosować zewn. Na okolicę stawu, co jest bezpieczniejsze i często skuteczne, opioidy - mogą być konieczne przy nagłym zaostrzonym bólu, nigdy nie stosuj bez porozumienia z lekarzem, leki te mogą uzależniać, stosuj tylko przez krótki czas, wolno działające leki objawowe - np. siarczan glukozaminy, siarczan chondroityny, diacereina, frakcje niezmydlające się oleju z soi i awokado - to naturalne subst. Szeroko stosowane przy chor zwyr. Stawow, długotrwałe zażywanie tych preparatów jest bezpieczne i może zmniejszyć ól oraz poprawić ruchomość stawów leki podawane do wnętrza stawu - ounkcja stawu oraz podanie leku bezpośrednio do jego wnętrza zależnie odsytuacji - sterydu lub kwasu hialuronowego, leki te mogą złagodzić objawy chor. Zwyr. Kiedy zgłosić się do lekarza? Gdy wystąpi zaostrzenie objawów, z którymi nie możesz sobie poradzić - może ono wymagać zastosowania silniejszych leków p-bólowych i p-zapalnych, punkcji oraz podania leków do wnętrza stawu ;ub rozważenia innej nakładającej się przyczyny. Gdy miałeś wykonaną punkcję stawu, po której nastąpiło nasilenie bólu, obrzęk i wzmożone ocieplenie stawu lub gorączka - mogą to być objawy zakażenia stawu. Gdy objawy chor. Nasilają się mimo odpowiedniego postępowania zachowawczego - może to być wskazaniem do leczenia operacyjnego. Gdy pojawią się inne niepokojące objawy np. ból wielu stawów, osłabienie, gorączka, chudnęcie, co może wskazywać na inną chor. Stawów np. RZS. Zapamiętaj! 1. Chor. Zwyr. Jest najczęstszą chor. Stawów, prowadzącą do pogorszenia jakości życia i niepełnosprawności. 2. Możesz spowolnić jej przebieg poprzez zmianę stylu życia i unikanie czynników ryzyka jej rozwoju. 3. Odpowienia aktywność fiz. I ćw. Rehab. Wzmocnią Twoje stawy i pomogą uniknąć niesprawności. 4. Niekiedy chor. Zwyr. Może przypominać inne chor. Stawów np. gościec stawowy lub dnę moczanową - w razie jakichkolwiek wątpliwości zgłoś się do swojego lekarza.