Temat: Człowiek w przestrzeni...
(rozdział w podręczniku: "Przestrzeń: święte i świeckie", s. 23-31)
Do przeprowadzenia zajęć uczniowie powinni się przygotować w domu, projektując przestrzeń i przynosząc odpowiednie rekwizyty.
Cele lekcji:
Po lekcji uczeń powinien:
wyjaśnić pojęcia przestrzeni dospołecznej i odspołecznej;
wskazać wpływ przestrzeni na relacje międzyludzkie;
zinterpretować wybraną przestrzeń pod względem jej społecznego charakteru;
wyjaśnić terminy: sacrum i profanum.
Metody i formy pracy:
pokaz;
praca z tekstem;
heureza.
Środki dydaktyczne:
Janusz Pasierb, Katedra, symbol Europy (fragm.);
Lucas Cranach Złoty wiek;
fotografia Aruntów;
Julia Hartwig, Komunikat;
Dziewczyna z perłą, reż. Peter Webber.
Materiały pomocnicze:
wideo lub odtwarzacz DVD.
Pojęcia kluczowe:
przestrzeń dospołeczna;
przestrzeń odspołeczna;
profanum;
sacrum.
Czas:
2 lekcje.
Przebieg lekcji:
Poproś uczniów o takie zaaranżowanie przestrzeni klasy, by dobrze się w niej czuli. Mogą przestawiać sprzęty, a także wykorzystać przyniesione przez siebie przedmioty, zmieniać oświetlenie.
Zainicjuj rozmowę na temat uczniowskiego samopoczucia w "nowym" miejscu, odczuć, jakich doświadczają. W tym celu poproś, aby każdy dokończył zdanie: "Czuję się dobrze, ponieważ..."
Gdy wypowiedzą się wszyscy uczniowie, spytaj, w jaki sposób otoczenie wpływa na stosunki międzyludzkie. Poproś o wskazanie przestrzeni sprzyjających dobrym stosunkom interpersonalnym i je burzących. Czy można wskazać cechy tych przestrzeni?
Zainicjuj rozmowę na temat znanych uczniom koncepcji zagospodarowania przestrzeni, sprzyjających albo dobremu samopoczuciu człowieka i dobrym stosunkom międzyludzkim (np. modne dziś zasady feng shui) albo sprzyjających pracy lub kontaktom służbowym, przeprowadzaniu rozmów kwalifikacyjnych, narad itd.
Poleć uczniom zapoznanie się z tekstem ks. Janusza Pasierba, Katedra, symbol Europy (załącznik 1 karta pracy), a następnie obejrzenie fragmentu filmu Dziewczyna z perłą, prezentującego wnętrze domu Vermeera i udzielenie odpowiedzi na pytania zamieszczone poniżej.
Poproś uczniów o prezentację wniosków z analizowanych tekstów:
uniwersalnym źródłem orientacji i organizacji przestrzeni jest ludzkie ciało
z doświadczenia własnego ciała człowiek tak organizuje przestrzeń, by sprzyjała jego biologicznym i społecznym potrzebom
człowiek prawidłowo funkcjonuje w przestrzeni, która jest mu przyjazna i zapewnia poczucie bezpieczeństwa
Poproś uczniów, aby przyjrzeli się podanym poniżej metaforom i związkom frazeologicznym i za pomocą strzałek skierowanych w górę lub w dół określili ich nacechowanie emocjonalne, a następnie wskazali zależności między orientacją w przestrzeni (tu: góra - dół, ale także prawo - lewo, z przodu - z tyłu) a postrzeganiem i wartościowaniem ludzkich zachowań: być u szczytu sił, tryskać zdrowiem, nie dobijać leżącego, czuć się uskrzydlonym, przewyższać kogoś, mieć nad kimś władzę, być nisko notowanym, zapaść na zdrowiu, oddolne naciski, paść martwym, być oklapniętym, być w dołku, wynosić się nad innych, podnieść kogoś na duchu, podskakiwać z radości, czuć się uniesionym, panować nad sytuacją, stać wyżej od kogoś, być w depresji, być górą, odgórne zarządzenie, być ponad czymś, cios poniżej pasa, zachowywać się poniżej krytyki, podnieść się po klęsce
Poleć uczniom przeanalizowanie obrazu Lucasa Cranacha Złoty wiek oraz fotografii Aruntów, zamieszczonej w podręczniku na s. 24 oraz wiersza Julii Hartwig Komunikat(załącznik 2).
Zainicjuj rozważania na temat axis mundi - osi łączącej niebo z ziemią, porządkującej przestrzeń, chroniącej przed chaosem, dającej poczucie bezpieczeństwa we własnej przestrzeni - ludzkim mikrokosmosie. Wykorzystaj pytania 1, 2 na s. 29 oraz pytania z części "Przestrzeń świecka, przestrzeń święta".
Praca domowa
Wykonaj zadania 4 s. 29 z podręcznika.
Ewa Juszczak
Załącznik 1. Karta pracy
Katedra. Słowo, którego obcości nie odczuwamy w żadnym języku europejskim, chociaż wiąże nas
z Grecją. Oznaczało tam siedzibę, legowisko, krzesło, siedzenie (także w anatomicznym sensie), bazę kolumny. O ile w starożytności pogańskiej mogło określać siedzenie bezczynne, w dobie Nowego Przymierza stało się nazwą siedziska dla nauczyciela. Krzesło tego, kto uczy, zaczęło oznaczać miejsce, gdzie się naucza: kościół biskupa. Potem był to kościół biskupi i królewski, kościół miejski, ale jak soczewka odbijający w sobie życie okolicy, wsi, rolników i myśliwych, ich pracę jako „zajęcia
miesięcy”. Miasto Boga wypełniały symbole odniesione do kosmosu i do człowieka. Znaczenie miały strona prawa i lewa i strony świata, gdzie południe i wschód oznaczały Chrystusa - „Słońce sprawiedliwości”, Ducha Świętego i żar wiary, a zachód i północ - Antychrysta, szatana, królestwo ciemności, także złych ludzi. Rzut odzwierciedlał ciało ludzkie, ciało Chrystusa: prezbiterium odpowiadało głowie, transept - rozkrzyżowanym ramionom, nawy stanowiły korpus - corpus. Bryła kamiennych ciosów symbolizowała wspólnotę, a wierni dopasowani do siebie przez miłość byli „żywymi kamieniami” - homines quadrati. Gdy kolumn było dwanaście, przypominały one apostołów, okna - nauczycieli wiary, kaznodziejów, a serce świątyni - ołtarz - oznaczał samego Zbawiciela, jego betlejemski żłóbek lub jerozolimski grób. Tu, w obrębie świętego kręgu, panował święty porządek, kosmos. Każdy był na swoim miejscu: biskup, władca, kanonicy, wierni podzieleni na mężczyzn i kobiety. Była tu Jerozolima i Rzym, labirynt i łacińska jasność.
Janusz St. Pasierb, Katedra, symbol Europy (fragment)
1. Wskaż etymologię słowa: „katedra”.
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
2. Naszkicuj plan katedry. Podpisz poszczególne jej części, posługując się terminami z dziedziny architektury oraz anatomii człowieka.
3. Jak rozumiesz zdanie: „Miasto Boga wypełniały symbole odniesione do kosmosu i do człowieka”? Wskaż te symbole.
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
4. Co powodowało, że w obrębie świątyni panował „święty porządek i kosmos”?
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
5. W czym przestrzeń XVII-wiecznego domu Vermeera przypomina labirynt?
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
6. Jak przestrzeń zdeterminowała stosunki panujące w rodzinie malarza oraz nastrój panujący
w domu?
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
7. Jak wygląda pracownia artysty? Czym różni się od reszty domu? Jak wpływa na pracujących w niej ludzi?
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
Załącznik 2
Julia Hartwig
Komunikat
Kogo to obchodzi że pod moimi oknami
bank buduje wieżowiec?
Drzewa wycięto gniazda ptaków opustoszały
Było niebo nie będzie nieba
Były gałęzie drzew pełne liści
nie będzie gałęzi ani liści
Będzie martwa twarz betonu
i obojętni intruzi okien patrzący okno w okno
Pusty grobowiec ścian
rośnie coraz wyżej
coraz wyżej wznosi się zamurowany horyzont
rzednie oddech powietrza
W skarbcach tego banku
słońce złoży ostatnie swoje złoto